[zaloguj się]
[pdf]

BARWIERZ (116)sb m

barwierz (95), barwirz (11), balwierz (8), bałwierz (1), bawierz (1); barwierz ZapWar, Murm, BartBydg (2), GliczKsiąż, GroicPorz (2), RejWiz (2), RejFig (2), WyprKr, BielKron (3), Mącz (7), SienLek (3), HistRzym (8), BiałKat, BielSat (2), BielSpr (2), WerGośc (11), PudłFr, BielSjem, BielRozm (2), Oczko (3), GórnRozm (3), KochBr (2), ReszHoz, ActReg, Phil (2), CiekPotr, KlonWor; barwirz Mymer2; balwierz ModrzBaz (3), SkarŻyw, CzechEp, LatHar; barwierz : barwirz FalZioł (11 : 2), RejZwierz (1 : 2), RejZwierc (2 : 3); barwierz : barwirz : bawierz GórnDworz (13 : 3 : 1); barwierz : balwierz : bałwierz Calep (1 : 2 : 1).

bar- (92), bår- (2); bar- : bår- SienLek (2 : 1), BielSat (1 : 1); -wiérz- (6) BiałKat, Oczko (3), KochBr, też SielnLek; -wierz- Mącz (3).

Fleksja
sg pl
N barwiérz barwiérze
G barwiérza barwiérzów
D barwiérzowi barwiérz(o)m
A barwiérza barwiérze
I barwiérz(e)m barwiérzami
L barwiérzu
V barwiérzu

sg N barwiérz (52); -é- (2) KochBr, PudłFr, -e- Mącz (4), -(e)- (45). ◊ G barwiérza (15). ◊ D barwiérzowi (9). ◊ A barwiérza (6). ◊ I barwiérz(e)m (3). ◊ L barwiérzu (1). ◊ V barwiérzu (4). ◊ pl N barwiérze (15). ◊ G barwiérzów (5); -ów (2), -(o)w (3). ◊ D barwiérz(o)m (1). ◊ A barwiérze (4). ◊ I barwiérzami (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

Fryzjer, golibroda; kąpielowy; felczer, lekarz, doktor (często równocześnie fryzjer i felczer); tonsor Murm, BartBydg, Mymer2, Mącz, Calep, Cn; chirurgus, rasor Mącz, Calep, Cn; iatraliptes Mącz, Cn; vulnerarius Calep, Cn; alipilus, alipilarius, capitum et capillorum concinnator, pilicerpus, Cn (116): Iakom ya nyeprzyszeth Szamowthor szobye rownemy dogego Gospody do Slawathnego Marczyna kyerszka barwyerasz [!] Myesczenyna Starey varschewy ZapWar 1505 nr 2050; Murm 185; BartBydg 17b, 160b; á przetho thego prochu Barwierze vżywaią kiedi cżłonek iaki chczą rzezać. FalZioł I 87a; Też Baſilica na lewey ręcze takieſz pod Meddijaną dobrze od barwierza zacięta/ boleſci ſleziony/ żołądka gaſi. FalZioł V 58v, I l09d, III 28c, V 58v, 96, 100 (11); Mymer2 14; GliczKsiąż G2; GroicPorz ev, k3v; RejWiz 75v, 172v; BAbę ocży boláły/ że máło widziáłá/ Więc ſobie po bárwierzá/ ná rádę poſłáłá. RejFig Ee2, Ee2; Bárwirzom iego kazał/ áby go golili. RejZwierz 10v, 30, 39; WyprKr 125; BielKron 26 [2 r.], 182v; Mącz 52a, 163d, 345b, 365d, 407a, 458a; gdyż nie wſzędy barwierzá mieć może/ gdźie rány doſtánie SienLek 145, 38, X4v; GórnDworz R7v [3 r.], R8 [3 r.], S8 [3 r.], S8v [3 r.], T [3 r.], Tv [2 r.]; przenáięli bárwierzá iego [Cesarza] áby gdyżby go golił [!] żeby mu gárdło vrznął. HistRzym 58, 58, 58v [3 r.], 60v [3 r.]; BiałKat 381v; BielSat C2, C3; RejZwierc 53, 61, 151v; ModrzBaz 31 [2 r.], 70v; SkarŻyw 412; GórnRozm D4v, E2v, H3; WerGośc 250 [2 r.], 251, 252 [5 r.], 253 [3 r.]; PudłFr 52; BielSjem 21; BielRozm 20v; ActReg 64; Calep 189b, 893b, 1072b, 1147b; Iáko bowiem Szwiec nie może cále ſwego rzemięſłá odpráwowáć/ gdyby rázem chciał być y Szewcem y Bárwierzem Phil S2, S2; Drugi ondźie mknie z żołtym płaſzcżem do fárbierzá, Ow z liſowátym wąſem cżeſze do Bárwierzá. KlonWor **6.
Przysłowie: Poydzieſzli do Kuſznierzá [...]. A ieſli też twoimi liſzkámi podſzyie/ Lepiey ćię on podgoli niżli Bárwierz zmyie BielRozm 17v.
Szeregi: »aptekarz, barwierz; barwierz i aptekarz« (1 : 1): Zelázna kopyſtká którey Bárwierze y Aptekárze vżywáyą Mącz 194b; CiekPotr 32.

»cyrulik i barwierz«: Samiż Apoſtołowie/ iáko ś. Márek nápiſał/ chore oleiem pomázowáli: ktorzy cyrulikámi/ y bálwierzámi nie byli LatHar 648.

»barwierz albo (i) doktor; doktor i barwierz (i cyrulik)« (4 : 3): Zaſię ieſtliby brzemienna niewiaſta miała wmacicy [...] zranienie bolefne, Tedy ma być wezwan vmieiętny barwierz albo doctor FalZioł V 19a, I 148a; RejZwierc 60, 152; ále że [Cieplice] chorobam iuż czáſem od Doktorów/ y od Bárwiérzow opuſzczonym/ wielką pómóc dawáią. Oczko 10, A4; ReszHoz 118.

»barwierz, lekarz« (2): Bárwierze/ Lekárze/ co ludźi goili. BielSpr 9v, 9.

»medyk i barwierz«: Medycy/ czáſem y barwiérze/ chorych ſye ſyropy/ á rozmáytémi lekárſtwy námęczywſzy/ á námordowawſzy/ tám [do wód] iáko do oſtátniéy nádźieie/ obrácáć ſye ięli. Oczko 12.

Przen (3):
a) W polemice rełigijnej (1): O troycy/ o perſonách/ o iſtnośći y podſtáćiach/ nic niewiem [...] iáko y ſam X. K. wyznawa y inſzy iego ſpolni Antichriſtowi z nim bálwierze CzechEp 85.
b) Wyrażenie: peryfr. »barwierz niebieski, na niebie« = znak Zodiaku: Wodnik, Ganimedes (2): Ieſt ná niebie (kto świádóm) bárwiérz: był przed láty Podczáſzym v Iowiſzá [...] Wodnikiem go tám zowią/ że mieſzka przy wodźie. KochBr 151; O Bárwiérzu niebieſki/ Wodoléycá ſławny: Tobie nie ieſt táiemny móy z brodą ſwar dáwny. KochBr 152.

Synonimy: chirurg, cyrulik, doktor, drapacz, golacz, lekarz, medyk, postrzygacz, skrobacz.

LZ