[zaloguj się]
[pdf]

BĘKART (60) sb m

bękart (57), bękard (3) Murm, BartBydg (2).

bę- (58), bą- BartBydg (2).

a jasne.

Fleksja
sg pl
N bękart bękarci, bękartowie
G bękarta, bękartu bękart(o)w
D bękartowi
A bękarta bękarty
I bękart(e)m bękartami, bękarty
L bękarcie bękarci(e)ch

sg N bękart (24). ◊ G bękarta (3) BielKron (2), MycPrz; bękartu [w znacz. 2.] (1). ◊ D bękartowi (1). ◊ A bękarta (4). ◊ I bękart(e)m (4). ◊ L bękarcie (1). ◊ pl N bękarci (8) GroicPorz (2), KrowObr, BielKron (3), BudNT, KlonWor, bękartowie (3), GliczKsiąż (2), KrowObr. ◊ G bękart(o)w (2). ◊ A bękarty (4). ◊ I bękartami GliczKsiąż (2), bękarty (2), OrzList, WujNT. ◊ L bękarci(e)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

1. Dziecko nieprawego łoża, nieślubne; bastard; spurius Murm, Mącz, Calag, Calep, Cn; notus BartBydg, Mącz, Calep, Cn; illegitimus filius, de scorto natus Mącz; adulterinus Calep; falsiparens Cn (59): Murm 168; Mymer1 38; BartBydg 18, 98b; W miáſtách też obycżay ten vrodził ſye/ iż Bękártowye rzemyęſlá nye mogą robić GliczKsiąż B4v, B3v, B5, B5v, B6v, B7v, B8v [2 r.]; A s tąd że też bękárći wedle Práwá Mieyſkiego máią krewne/ ále po wrzećienie nie po mieczu GroicPorz ff, ff; KrowObr C2v; UstawPraw D3v, Mamzer dictio est Hebraica de scorto natum significans Bękárt/ Nálezionek, Mącz 206a, 190c, 208c, 251b, 411a; Bękárći ták ważni máią być iáko y właſni BielKron 9v; PTolomeus Lágiow ſyn/ ktorego piſzą być z bękártow/ bo od Filipá oycá Alexándrowego poſzedł. BielKron 128v, 45, 50v, 101v, 111v, 364 (17); wżdy przećię dla onego Zbygniewá bękártá Oycowſkiego iákie ſzkody podiął [...] co niepodobna żeby Nothus kiedy dźiedźiczyć miał MycPrz II B; Calag 291; CzechEp 84; KochMRot C2v; Calep 29b, 704a, 1001b; SarnStat 1307; Gżegżelica [...] Kiedy ſię iuż náſyći/ gdy iuż bywa nieśna: W cudzym gniaźdźie odpráwia nierządne połogi: Muśi bękárty wylądz ptaſzecżek vbogi. KlonWor 60, 61 [2 r.], 62.
Zwrot: »mieć bękartem (za bękarta)« (2): Alexánder [...] rzekł yemu: O nyeſláchetny cżłowyecże wyęc ty nas bękártámi chceſz myeć GliczKsiąż B8v, B5v.
Szeregi: »bękart a z niedobrej matki syn«: Yáko bękárt á z nyedobrey matki ſyn/ wyemy tho [...] iż ták ſpryſkowáni ſą yáko wáłáſſe nozdrzá/ y ták znácżni ſą yáko w żołthych cżapkách żydowye. GliczKsiąż B2.

»pokrzywnik abo bękart«: Pokrzywnicy/ ábo bękárći. KlonWor 61 marg.

»syn (ale) i bękart«: Wspomniycie na wasze Przodki iaką wdzięcznosc Potomstwu Panow swych vkazowali [...] nietylko wsynach ale y wbekarciech ActReg 23.

W przen (4):
Szereg: »(prawdziwy) (nie) syn (ale) a bękart; bękart a nie syn« (2: 2): KrowObr 238v; Tego bronić y o to czynić do ſwoich gardł mamy/ chcemyli być prawdźiwemi ſynámi/ á nie bękárty Koſciołá tego Bożego. OrzList e4; BudNT Hebr 12/8; WujNT Hebr 12/8.
2. Przędza jedwabna pochodząca od dzikich jedwabników; jedwab gorszego gatunku zmieszany z inną przędzą, półjedwab (1):
W przen (1): Ale mowię náprzećiwko tákowey wáſzey Mſzy/ iakąśćie wy ſobie vprzędli foremnie/ ludzie prośći mniemáią/ áby z iedwabiu á ono ſſtzerego bękártu. KrowObr 195.
3. [Niepotrzebne gałęzie, zbędne odrośle drzewa lub krzewu: A w każdym drzeuie trzeba tego ſtrzedz/ aby niedopuſzcżał wyraſtać na drzewie lub pod drzewem z korzenia latoroſlam ktore zową wilki abo bękarty Cresc 1549 377 (Linde).]

Synonimy: 1. baster, bebiś, bęsz, fałszywy, nakażony, nalezionek, pokrzywnik, skurwysyn; 2. czerwiec; 3. wilk.

Cf [PĘKART]

KN