[zaloguj się]
[pdf]

BŁONKA (51) sb f

błonka (39), błanka (8), błońka (4); błonka Murm (2), Mymer1, FalZioł (16), GlabGad (8), KromRozm I, SienLek, RejWiz, BudBib, Oczko (2); błanka Calep (7); błońka SienLek; błonka : błanka BartBydg (2 : 1); błonka : błońka Mącz (4 : 3).

-ó- (4), -o- (3); -ó- Oczko; -ó- : -o- Mącz (3 : 3); a jasne.

Fleksja
sg pl du
N błónka błónki błónce
G błónki błónek
D błónk(a)m
A błónkę błónki
I błónką błónkami

sg N błónka (28). ◊ G błónki (3). ◊ A błónkę (8). ◊ I błónką (1). ◊ pl N błónki (2). ◊ G błónek (3). ◊ D błónk(a)m (1). ◊ A błónki (2). ◊ I błónkami (2). ◊ du N (cum nm) błónce (1) FalZioł V 16.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Cienka tkanka, powłoka w organizmie ludzkim, zwierzęcym lub roślinnym; membranula Cn (51): NIetoperz ieſt myſz lataiącza, ſkrzydła maiącz z błonek FalZioł IV 27b; Ma to robacztwo [owady] w tobie nie iaką błonkę ktorey ruſzanie zwłaſzcża od wiatru cżyni takowy zwięk GlabGad D, B5; Involucrum. Wſziſtko to czym nieco bywa obwiyano/ odziewano/ álbo obleczono/ odziecká/ błońká. Mącz 507 b; SienLek 72v, 78v; Bucea ‒ Blanka na bobie. Calep 141b.
a. Opony mózgowe; meninx, membrana cerebri Cn (2): Pięć wnętrznich [zmysłów] prawie w mozgu maią komori, trzemi ſubtilnymi błonkami rozdzielone. GlabGad A5v.
Zestawienie: »błonka mozgowa«: Sirasis, huius siriasis. Zápalenie á zágorzenie mozgu y błónki mozgowey/ á to ſie poſpolicie dziecióm przigadza. Mącz 396b.
b. Przezroczysta powłoka otaczająca oko, rogówka (cornea); membrana oculorum, tunica, tunica oculi Cn (3): BartBydg 64; Gena folliculus quo oculus integitur. Błonká ktora oko zákrywa. Murm 52.
Zestawienie: »błonka oczu«: Przeto błonka ocżu gładka ieſt, aby ſie w niey podoba wſzelkiey rzeci widomey odraziła GlabGad B6.
c. Bielmo, biaława plama pokrywająca rogówkę oka; pterygium, unguis Cn (7): Lekarzſtwo na Cataractę/ Tho ieſt na błonkę ktora bywa miedzy ſukienkami ocżnemi FalZioł V 78v, III 41c, V 79.
Szeregi: »błonka albo bielmo«: Albo ieſliby niemiał brwi/ álbo miáłby błonkę abo bielmo ná oku ſwoim BudBib Lev 21/20.

»katarakta a błonka«: lecz ktoby ſłábé z przyrodzenia oczy/ albo owé co kátáráktámi á błónkámi poroſły/ wodą tą léczyć chćiał/ y wodźie/ y rádźie/ przygáná rychléyſza/ niż oczóm popráwá. Oczko I4v.

»łuska i błonka«: [ta wódka] bielmo z oczu ſpądza/ łuſkę y błonkę zdziera FalZioł II 19d.

W przen (1): Aby nic inego/ tedy y to wyelka/ iż on wam kſyężey kſyęgi piſmá ſwyętego z prochu/ ktorym były od wyela lat przypádły/ otárł: A błonkę/ ktorą wam były oczy ku ſlowu Bożemu zároſly/ zdárł. KromRozm I L.
d. Błona bębenkowa w uchu (membrana tympani) (3): Bo ſłuch przez ony błonki dziwney ſubtylnośći/ Gdy doydzye do rozumu/ tákże przypádłośći/ Zmieſzawſzy s przyrodzeniem/ muśi mu donośić RejWiz 118v.
Zestawienia: »błonka słuchu«: [natura dała zwierzętom uszy] Naprzod dla ſłuchu, aby tak zwięk ku vſłyſzeniu potrzebny, przechodził vſzyma aże do błonki ſłuchu. GlabGad C.

»błonka uszna«: gdi płynie [wilkość] ku błonkam vſznym/ bywa też ſpadnienie ięzyka gdy płynie na podniebienie. FalZioł V 8v.

e. Osierdzie; praecordia Murm, Mymer1, BartBydg; Mącz, Cn (6): Praecordia, talae cordis, Błonky około ſercá Murm 56; BartBydg 121; Przydawa ſie też tą niemoc z oſchnienia błonek ktore ſerce okrążaią GlabGad E4v; Mącz 65b.
Zestawienie: »błonka sercowa« (2): Precordia. Błonka ſercowa Mymer1 23; BartBydg 121.
f. Woreczek żółciowy (1): Acżkolwiek w nich [koniu, mule, ośle, kruku] nie ieſt żołć zebrana w błonkę na mieſtczu iednim iako v zwierząt inſzich, Wſzakoż ona po wſzythkim ciele tich zwierząt rozeſzła panuie. GlabGad E6.
g. Przepona; diaphragma Mącz, Calep, Cn (3): Septum transversum, Przecznia błońká w ciele człowieczym/ odſpodnie wnętrznośći od zwierznych dzieląca. Mącz 383d, 84d; Calep 318b.
h. Otrzewna; omentum Mącz, Calep (2): Mącz 263c; Omentum ‒ Błanka, ktorą okriwa wnetrnoſczi. Calep [729]b.
i. Jelita (1): bo ieſli [...] ielito wiátry roſpárté/ błonká wboku zápalóná/ nád miárę ból wielki/ á śmierć potym przynieść może Oczko 13.
k. Hymen; hymen Mącz, Calep; membrana Mącz (2): Hymen, membrana quaedam claustrum virginitatis in pudendis muliebribus. Błońká. Mącz 160c.
Zestawienie: »błanka panieńska«: Hymen ‒ Błanka panienską. Calep 493b.
l. Błony płodowe, pęcherz otaczający płód w łonie matki (7): Dzieciątko w żywocie matcżynem trzemą błonecżkami bywa vwikłano. Pierwſza błonka wierzchnia/ ſpodnie dwie błoncze FalZioł V 15v, V 15v, 16 [3 r.], 20c; z plemienia męſkiego w macici niewieſciey, na przod ſie vcżyni błonka ktora ono plemię okrążiwſzi w ſobie zadzierza GlabGad E2v.
m. Łożysko, w którym znajduje się płód (4): iedno telko leżą [nieczystości] miedzi macicą á miedzi tą pierwſzą błonką: ktorą zową połacinie ſecundina, popolſku Lożiſko. FalZioł V 16; trafuie ſie cżęſto iż po porodzeniu zoſtaie ta błonka w żywocie FalZioł V 25, V 15v, 26.
n. Pozostałość pęcherza płodowego na główce niemowlęcia, tzw. ‘czepek’; secundae Calep, Cn (1): Secundae ‒ Błanka w ktorei ſie rodzimę, czepek. Calep 961a.
o. Błona otaczająca mięsień, omięsna (membrana muscularis) (2): Musculosus ‒ Pełni błanki. Calep 682a; Musculus – Miſzka. Błanka. Calep 682a.

Synonimy: odziecka; c. białek, białość, bielmo, ćma, katarakta, łuska, makuła, mgła, nieczystość, powłoka, ślepota, zmaza; h. odziecka; l. czyn; n. czepek.

KN