Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: BOGOBOJNOŚĆ

Następne hasło: [BOGOBYTNY] »

BOGOBOJNY (155) ai

Wszystkie o jasne.

comp bogobojniejszy (2).

Fleksja

sg
m	N	bogobojny	f	N	bogobojnå	n	N
	G	bogobojnégo, bogobojniejszégo		G	bogobojn(e)j		G
	D	bogobojn(e)mu		D			D
	A	bogobojn(e)go		A	bogobojną		A	bogobojné
	I	bogobojnym, bogobojniejszym		I			I	bogobojnym
	L	bogobojnym		L	bogobojn(e)j		L	bogobojnym
	V	bogobojny		V	bogobojnå		V

pl
N	m pers	bogobojni
G		bogobojnych
D		bogobojnym
A	m pers	bogobojn(e)
I	m	bogobojnémi, bogobojnymi
I	f	bogobojn(e)mi
L		bogobojnych

sg m N bogobojny (42). ◊ G bogobojnégo, bogobojniejszégo (9); -égo (1) KochPs, -ego (1) BiałKat, -(e)go (7). ◊ D bogobojn(e)mu (3). ◊ A bogobojn(e)go (5). ◊ I bogobojnym, bogobojniejszym (9). ◊ L bogobojnym (1). ◊ V bogobojny (1). ◊ f N bogobojnå (4). ◊ G bogobojn(e)j (4). ◊ A bogobojną (4). ◊ L bogobojn(e)j (1). ◊ V bogobojnå (1). ◊ n A bogobojné (2); -é (1), -(e) (1). ◊ I bogobojnym (1). ◊ L bogobojnym (1). ◊ pl N m pers bogobojni (21). ◊ G bogobojnych (29). ◊ D bogobojnym (2). ◊ A m pers bogobojn(e) (8). ◊ I m bogobojnémi (4), RejZwierc (2), KochPs, GórnRozm, bogobojnymi (1), ReszPrz; -émi (1), -(e)mi (3). f bogobojn(e)mi (1). ◊ L bogobojnych (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w.

Znaczenia

Postępujący według nakazów prawa bożego; zgodny z zasadami wiary; religijny, pobożny; uczciwy, sprawiedliwy (155)

Postępujący według nakazów prawa bożego; zgodny z zasadami wiary; religijny, pobożny; uczciwy, sprawiedliwy; religiosus Mącz, Calep, Cn; colens, colens religionem, eusebius, pius Mącz; [qui] colit religionem, religione samma praeditus, fidelis Cn (155): SeklKat Z3v; MurzHist T2, Vv; KromRozm II av; ſwyętobliwoſć żywotá y bogoboyna náuká KromRozm III O4v; BielKom A3, D3; ma go [syna] tak wypráwić á nágotowáć/ [...] nye odzyenim koſztownym/ ále dobrym a bogoboynym wychowányem á ćwicżenyem GliczKsiąż E8, E2, G2; KrowObr 20v, 86, 95v, 147, 204v, 236v; Leop Mal 3/16, 4 arg, Act 8/2, 22/12; modl ſię zá námi abowiemeś ty ieſt niewiáſtá bogoboyna BibRadz Iudith 8/19, Ex 18/21, Dan 13/2, 2.Mach 1/19; BielKron 153, 168, 203, 209, 301; Colere religionem, Bogoboynym być. Mącz 59d, 59b, l09d, 126b, 351c [2 r.]; GórnDworz Ee3, Gg7; áby ſtáránie twoie á każda praca twoiá byłá pocżćiwa/ pobożna/ cnotliwa/ ſpráwiedliwa/ bogoboyna/ wſtydliwa/ bez vſzcżypku á bez vćiſku/ á bez vdręcżenia bliźniego thwoiego RejPos 325v, 296v; Kthóry bogoboyny vczynek [wyrwanie Moskwicinowi niewinnego ludu] Pan Bog wdźięcznie przyimie KwiatOpis D; GrzegŚm 3; KuczbKat kt; RejZwierc 31v, 115v, 264v; WujJud 21v, 22v, 113, 230v; WujJudConf 13v, 208v, 213v; BudBib Eccli 19/20, 35/17; HistHel B3; CzechRozm 138, 142v, 162v; KarnNap F3; SkarJedn A5v, 139; Calag 252a; Iáko [...] Płodny krzak winnéy máćice/ Obfituie w ſłodkié groná: Ták bogoboynégo żoná. KochPs 192, 46, 47, 55; SkarŻyw 103, 114, 153, 192, 307 (15); StryjKron 477; NiemObr 16, 62, 106, 119, 130, 144, 167; A Bog wſzechmogący/ [...] y ſercá wáſze/ bogoboynymi myſlámi/ ćiáłá zdrowiem [...] vbogáći. ReszPrz 112, 53, 107; ReszHoz 118, 126, 129, 132; ReszList 152, 164; WerKaz 304; O Bogoboyna Mátko/ co ſie sſtáło? WisznTr 16, 19; Calep 908b; Potomſtwo/ Pánie/ ſtárli bogoboyne/ Pod nogi lecą/ twych kośćiołow hoyne Ozdoby GrabowSet V, A2, H3v; Ieſli ma bydź [Jagiełło] człowiekiem zwan bogoboynieyſzym/ Czyli w rzeczach rycérſkich hetmáném dźiélnieyſzym. KochFrag 42; LatHar 268; WujNT Act 8/2, s. 428; SarnStat 850; PowodPr 41 [2 r.], 73; SkarKaz )(2v; iż tyránnom nie ſłużycie/ iedno bogoboynym pánom y krolom SkarKazSej 666a.

W charakterystycznych połączeniach: bogobojny (-i) człowiek (15), ludzie (25), mąż (6), pan (5), rodzice (3).

Wyrażenia: »serce bogobojné (bogobojnych)« (4): CzechRozm A5v; Stwórz we mnie/ móy pánie/ ſerce bogoboyné KochPs 77, 195, 196.

»bogobojny żywot; żywot bogobojny« (4 : 1): WróbŻołtGlab A3; KromRozm II e4; ábyſmy żywy przykład mieli snich [świętych] przyſzłego wiecznégo żywotá/ náſzéy nieśmiertelnośći/ thu ná świećie dobréy wiáry/ y cnotliwych ſpraw/ bogoboynego zywotá/ y wſzelákiey pobożnośći BiałKat 153v; SkarŻyw 269; ReszList 157, 177.

Szeregi: »(dobry, godny) cnotliwy, (za)cny a (i) bogobojny; bogobojny a cnotliwy« (11 : 5): iż odpłaty oney wiecżney doſtąpiła po ſmierci ktorą ſobie (na ſwiecie żywiącz) bogoboynym á cznotliwym żywotem zaſlugowała WróbŻołtGlab A3; KromRozm II e4; BielKom E5v; BielKron 208v; GórnDworz Gg2v; KwiatOpis B4v; WujJudConf 157; CzechRozm 253v; SkarŻyw 412; NiemObr 99; GórnRozm G2, K3, K4; SarnStat 852, 867; SkarKazSej 686a.

»(poczciwy) pobożny, nabożny i (a) bogobojny (sprawiedliwy); bogobojny, nabożny« (4 : 1): SeklWyzn 2; RejZwierz 85v; v pobożnych á bogoboynych ludzi RejPosWstaw [41²], [41³]v; CzechRozm A5v.

»sprawiedliwy i (ktemu) bogobojny; (hojny) bogobojny i sprawiedliwy« (3 : 2): HistRzym 38v, 73; PaprPan Ee; PaprUp Bv; á ten [Symeon] był człowiek ſpráwiedliwy y bogoboyny WujNT Luc 2/25.

»wierny i (a) bogobojny« (2): Iáko złośćiwi máią weſele z vpádku ludzi wiernych á bogoboynych LubPs 13v marg; WujJudConf 191v.

»uczciwy, poczciwy a (i) bogobojny; (wierny) bogbojny i uczciwy« (3 : 2): RejZwierc 264v; máiąc vcżćiwą á bogoboyną żonę SkarŻyw 182, 234; CzechEp [381]; ReszList 153.

Synonimy: bojaźliwy, bojący się, cnotliwy, cny, nabożny, pobożny, poczciwy, sprawiedliwy, uczciwy, wierny, zacny.

Cf NIEBOGOBOJNY

ZZie