[zaloguj się]
[pdf]

BOLENIE (343) sb n

-en- (342), -ęn- (1) MurzHist.

o jasne; pierwsze e jasne, końcowe pochylone.

Fleksja
sg pl
N bolenió boleniå
G boleniå
D boleniu
A bolenió boleniå
I boleniem, bolenim
L boleniu

sg N bolenió (60); -é(3), -(e)(57). ◊ G boleniå (8). ◊ D boleniu (20). ◊ A bolenió (242); -é(4), (-e)(233). ◊ I boleniem (6) FalZioł (5), MurzHist, bolenim (1) OpecŻyw; -em (1), -(e)m (5). ◊ L boleniu (3). ◊ pl N boleniå (1). ◊ A boleniå (2).

Sł stp notuje, Cn s.v. ból, Linde XVI w.

Znaczenia
1. Ból, cierpienie, choroba; dolentia Calep; dolor, tormentum, passio Cn (340): po nim zęby rychło roſtą/ a niezdrowe bez boleniå wypadaią. FalZioł IV 11d, I 2d, 3a, 12a, 43b, 65c (48); GlabGad I2v; MurzHist E; LubPs hh6v; SienLek 70v; vćiſki y iámy ználázły mię były/ vćiſk y bolenie nálazłem był BudBib Ps 114/3, Ier 6/24; SkarŻyw 16; Dolentia ‒ Bolienię Calep 339a.

bolenie około czego: E renibus laborare, Bolenie około nérek mieć. Mącz 351d.

bolenie czemu: [korzen fijołkowy] bolenie krzyżom/ y też ſkrzywienie vſt lecży FalZioł I 69d.

bolenie nad czym: Chorey máchárzynie ty znáki ſą/ człowiek nie może ieść/ á częſto rzygáć muśi/ ćięſzki ſen ma/ á bárwę złą/ mocz źimny/ bolenie nád łonem SienLek 119v.

bolenie na czym: A ieſtliby cżuł bolenie na bokhach/ thedy namazuy ſobie maſcią dialteą boki FalZioł I 103c.

bolenie w czym (60): kto ma wgoleniach bolenie/ táki niema zdrowią [!] ále częſte ćirpienie. March1 A4; Lumbago. Bolyenye wnyrkach Murm 71, 71; Mymer1 39; Krew Synogarlicze ciepła: pomaga przeciw boleniu w vſzu FalZioł IV 26c; on cżłowiek miewa bolenie w ſiodmym pacierzu grzbieta ſwego FalZioł V 6v, I 7d, 32c, 37c, 40b, 41d (51); GlabGad I2; Auricularis morbus, Bolenie w vſzu. Mącz 21b; Locygá s podrożnikiem zdrowa themu karmia/ ktory w żywoćie bolenie miewa SienLek 99, 120v; RejPos 261.

Połączenia z przymiotnikiem na -ny, -owy pochodnym od nazwy części ciała lub organu wewnętrznego i z G rzeczownika (219): zmieſzay ty rzecży ſpołem/ ieſt dobry plaſtr na bolenie nog ktore zową podagra. FalZioł I 23c; proch z Kadzidła zmieſzany z ſlodkiem winem, á w vcho ciepło wpuſzcżone/ bolenie vſzne vſmierza. FalZioł III 33a; Gnoy Gołębi dobry ieſth na bolenie ſtawow FalZioł IV 21b; wodka ſama Rumienkowa [...] nad inſze rzecży pomoczna ieſt na bolenie wnętrzne. FalZioł V 85, I 2d, 3a, 5b [2 r.], 5d [2 r.], 8a (174); GlabGad B3v [2 r.], B6v, K4v, K8; KrowObr 87v; RejWiz 60v; Cephalea, Bolenie głowy. Mącz 48a; Ischias, Bolenie krziżá. Mącz 175a; Nephritis, Bolenie nérek/ chorobá na nérki. Mącz 245c, 15c, 67a, 67b, 149c, 160b (12); Ná bolenie záś cyckow y opuchlinie [!]/ ty lekárſtwá maſz SienLek 86, 29v, 35, 35v [2 r.], 36, 87 (13); Oczko 14, 15v, 21v, 23v, [40]; SkarŻyw 291, 292, 580; WerGość 227; Angina — Czopka vpadnienie, garła bolenię. Calep 70a; Cephalea ‒ Boleniw wſziſtkiey głowy. Calep 181a, 181a, 266b.

W charakterystycznych połączeniach: bolenie czuć (5), czynić (8), leczyć (7), mieć (16), miewać (13), oddalać (43), odejmować (14), spędzać (3), poruszać, uleczać, uskramiać (2), uspokajać (3), uśmierzać (33), uzdrawiać, wypędzać, zastanawiać, znamionować (9).

2. Żal, smutek; dolor Vulg (3):

bolenie czego [= z powodu czego]: Tam polozyla ſie [Maria Magdalena] przed nogami iego ſwiętymi/ z wielką ſromiezliwoſcią/ ij bolenijm grzechow ſwych OpecŻyw 45v.

Wyrażenia: »bolenie serca«: mam wielki ſmętek/ y vſtáwiczne bolenie ſercá moiego [Quoniam tristitia mihi magna est et continuus dolor cordi meo] WujNT 1.Rom 9/2.

»bolenie wnętrzne«: Dolor intestinus, Vprzeyma żáłość/ też bolenie wnętrzne. Mącz 173b.

Synonimy: 1. choroba, ciężkość; 2. smętek, żałość.

Cf BOL, BOLANIE, BOLĄCZKA, 1. BOLEĆ, BOLEŚĆ

TZ