[zaloguj się]
[pdf]

BRACTWO (107) sb n

bractwo (104), bratstwo (2), brastwo (1); bratstwo LibMal; brastwo SeklKat; bractwo : bratstwo RejKup (5 : 1).

W formie bractwo : -ct- : -czt- : -tct- (94 : 9 : 1); w formie bratstwo : -tst- : -thsth (1 : 1).

a oraz o jasne.

Fleksja
sg pl
N bractwo bractwa
G bractwa bråctw
D bractwåm
A bractwo bractwa
I bractwem
L bractwie bractwach, bract.

sg N bractwo (20). ◊ G bractwa (24). ◊ A bractwo (9). ◊ I bractwem (2); -em (1), -(e)m (1). ◊ L bractwie (4). ◊ pl N bractwa (26). ◊ G bråctw (6). ◊ D bractwåm (3). ◊ A bractwa (7). ◊ L bractwach (5), skrót: bract. (1).

Przydawka zawsze w sg; orzeczenie 10 r. w sg, w tym 3 r. w zdaniu podrzędnie złożonym obok orzeczenia w sg w zdaniu nadrzędnym, orzeczenie w pl w zdaniu względnym zaczynającym się od zaimka „który ” (typ: jest jedno bractwo, które ubogich grzebą): Orzeczenie w sg: UstPraw F3; SkarŻyw 460, 460 marg; ReszHoz 119, 122; SarnStat 296; w zdaniu podrzędnie złożonym orzeczenie w zdaniu względnym pl : sg (3 : 1): pl ReszHoz 119, 123, 131; sg ReszHoz 131.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Grupa ludzi związanych ze sobą wspólną ideą; collegium, curia, decuria, tribus, fraternitas (in Bibliis, non est latina dictio) Mącz; fratria, ordo, societas, sodalitas, sodalitium Cn) (97): ieſzcże nas przeſtráſzyły Niewiaſtki ktore chodźiły. Niektore z bráctwá náſzego Dziś ráno do grobu Iego [Chrystusa]. MWilkHist K.
Wyrażenie: »rycerskie bractwo«: Król Fráncuſki mocą ſobie [...] od Bogá dáną [...] kiedy zſwym Rycérſkim bráctwem/ Mſzéy ſłucha [...] vzdrawia [chorych]. Oczko 23v.
a. Towarzystwo, zrzeszenie (duchownych lub świeckich osób) o charakterze religijnym lub dobroczynnym (51): SeklKat Qv; Wkazdey mſzi mabyć ofyara Kapy/ Herby/ bracztwa/ Mniſhy RejKup 13, d2v, k8, 13v, q8v; KrowObr 78; Mącz 136a; Do tego bráctwá prośił ſię Bernárdyn/ y ochotnie ieſt przyięt. SkarŻyw 460; ſtárſzy Bráctwá onego [...] chorych pielgrzymow [...] nieopuſzcżał SkarŻyw 460, 460 [2 r.], 461, 546; ſą Bráctwá świeckich ludźi/ bárzo pelne ReszHoz 115; ieſt w RZYmie około 80. Bractw/ ták Duchownych iáko y świeckich ludzi/ w ktore ſię dáwáią wpiſywáć Kárdynałowie/ Kſiążętá/ Gráffowie/ Pánowie/ Sláchtá/ Kupcy/ Rzemieſlnicy/ robociąże/ y gmin choć napodleyſzy: máią ſwe kośćioły/ káplicżki/ kápłany/ vrzędniki/ ſtátuty/ ſchadzki/ dni y godźiny do chwały Bożey/ y bliźniego porátowánia náznácżone. ReszHoz 118; Są záś oſobne Bráctwá/ ktore o więźniách oſobliwą pieczą y ſtaránie máią ReszHoz 121; Ieſt iedno Bráctwo/ ktore vbogich pocżćiwie grzebą ReszHoz 123; Ieſt przez 20. Bractw/ ktore tylko pánnom poſagi dawáią ReszHoz 128, 115, 119 [4 r.], 122, 127 [2 r.], 131 [3 r.]; Chodźiły Compánije Rzymſkie/ álbo iáko v nas zową Bráctwá Kſiążąth/ Sláchćicow/ y Praełatow zacnych ktorzy ná ſię dobrowolnie niektore powinnośći prziymuią ReszList 158; LatHar 630, 631, 745; WysKaz 41.

bractwo na co: Bráctwo ná zbieránie iáłmużny tym co ſię żebráć wſtydzą. SkarŻyw 412 marg.

Zwroty: »dzierżeć bractwo« = należeć do bractwa: A zgladzaiąc grzechy ſwoie Dzyerzalem bracztwo wetroie. RejKup g5v.

»przyjąć bractwo«: Przyiął bráctwo P. Máryey. SkarŻyw 460 marg.

Zestawienia: »bractwo (dobrze żyjących) Panny Maryjej (szpitala)« (7) : Ieſt w Sennie bráctwo iedno/ świeckich ludzi/ ktore zowią bráctwo dobrze żyjących Pánny Máryey ſzpitalá/ de la ſkalá SkarŻyw 460; Zápowietrzonym w ſzpitalu bráctwo Pánny Máryey służyło. SkarŻyw 460 marg, 460 [5 r.].

»bractwo miłosierdzia« (2): WysKaz 41; Kśiążki o bráctwie miłośierdzia. SkarKaz 278b marg.

»bractwo Wianka Panny Maryjej«: bractwo wianká Pánny Máryey [nigdy by] nie potwierdźili LatHar 513.

Szeregi: »bractwo albo collegijum; collegijum albo bractwo« (1 : 1): SkarŻyw 412; ſą Collegia álbo Bráctwá kápłáńſkie ReszHoz 115.

»towarzystwo albo bractwo«: Collegium, Zgromádzenie vczeſników yednego vrzędu też wſzelakie towarziſtwo álbo bráctwo. Mącz 187a.

»bractwo abo zgromadzenie«: prośimy [...] ábyś wſzytkę bráćią (śioſtry) krewne/ y dobrodźieie domu (ábo bráctwá/ ábo zgromadzenia) náſzego [...] do vcżeſtnictwá wiekuiſtego błogoſłáwieńſtwá/ miłośćiwie przypuśćił. LatHar 659.

b. Związek, zrzeszenie rzemieślników, cech; fraternitas artificum JanStat (44): Bráctwá wſzelákich rzemieſlnikow/ ktore ſą ku ſzkodzye poſpolitey/ zkłádamy ninieyſzym Seymem. UstPraw F4, A2, F3, F4; Diar 73; Mącz 73b, 233d, 303d, 351d, 358b, 464a, 464b [4 r.], 504d; Céná rzeczóm y miáry niech będą poſtánowioné, á bráctwá niech nie będą SarnStat 285; ABy ſie zámknęłá drógá Bráctwam/ któré rzemieſłnicy w mieśćiéch między ſobą záchowuią SarnStat 296, 285, 296 [5 r.], 297 [5 r.], 298, 595, 930, 1307; Więc rzemioſłá nieſzcżeią/ gdy wſzyſtkie iákmiarz ćwiczenia/ bráctwá/ ábo porządki ich/ ná opilſtwie ſą záſádzone. PowodPr 74.
Wyrażenie: »bractwo rzemieślnicze« (2): [ustawiamy] áby wſzytkié Céchy/ któré Bráctwá rzemieſłnicze zową [były zniesione] SarnStat 297, 296.
Zestawienie: »bractwo browarskie«: yako stharſchi Brathſthwa Browarſkiego yeſth gi kilko krocz slovi napominal LibMal 1554/193.
Szeregi: »bractwo a (albo, i) cech; cech albo bractwo« (3 : 3): ktorzy do yednego cechu álbo bráctwá należą. Mącz 73b, 73a, 79b, 398c; Przytym Cechy y Bráctwá áby obeſłano. HistLan E4v; SarnStat 297.

»pospolstwo albo bractwo«: Abowiém té poſpolſtwá álbo Bráctwá [...] znáyduią ſie bydź do tego czáſu ćiérpiáne. SarnStat 297.

2. Braterstwo, jedność, porozumienie, przymierze (10): ziednay ſię [...] z kośćiołem powſzechnym/ ktory ieſt zupełne bráctwo wſzytkich Chrześćiánow. WujNT 22; áby w iednym zgromádzeniu Rzecżyp. y w ſpolnem bráctwie żywiąc [...] ieden drugiego nieſtwornośćią ſwą/ ná mięśne iátki nie wydawał GrabPospR K3.
Zwroty: »bractwo dzierżeć« (2): LibLeg 10/95; któżkolwiek z tym Piotrem w Rzymie bráctwá nie dźierży/ ſługą Kryſtuſowym/ to ieſt/ Kápłanem nie ieſt OrzQuin X2.

»[z kim] bractwo mieć; [z kim] bractwo przyjąć« (1 : 1): nie od Syná Bożego [...] ſą zmyſleni [...] Akolithowie [...] Ale od Pogánow y od Zydow/ ſktorymi bráctwo w tey mierze macie. KrowObr 122; BielKron 266v.

»bractwo pełnić«: [z Zygmuntem Augustem] wprzyazny mami bicz. y ſnaſzimy dzieczmy y ſpotomkomkamy [!] ych bracztwo prawdzywye pelnycz y za yedno bicz LibLeg 10/96.

»[z kim] w bractwie być; [z kim] w bractwo zajść« (1 : 1): LibLeg 10/95v, 96 cf »bractwo i przyjaźń«.

Szeregi: »bractwo i przyjaźń« (2): [z] wyelkym krolem y wyelkym Xyedzem Sigmvnthem [...] wbracztwo y wprzyazn zaſzly. LibLeg 10/95v; [z] wyelkym krolem y wyelkym knyazem Sigmvnthem Augvſthem. prawdzywie wbracztwie y wprzyazny mami bicz. LibLeg 10/96.

»bractwo i przymierze«: zákázował z obcemi religiámi/ nie tylko vcżeſtnictwá á iednośći/ ále też y bráctwá y przymierza. PowodPr 39.

Synonimy: 1. a. dom, kolleijum, kompanija, kongregacyja, towarzystwo, zgromadzenie; b. bursa, cech, pospolstwo.

Cf BRATERSTWO

IM