Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: BYKOWINA

Następne hasło: BYL »

BYKOWY (27) ai

o jasne.

Fleksja

sg
m	N	bykowy	f	N	bykowå	n	N	bykow(e)
	G	bykow(e)go		G	bykow(e)j		G
	A	bykowy, bykow(e)go		A	bykową		A	bykow(e)
	I			I	bykową		I
	L	bykowym		L	bykow(e)j		L	bykowym

sg m N bykowy (5). ◊ G bykow(e)go (3). ◊ A bykowy (2), bykow(e)go (1). ◊ L bykowym (1). ◊ f N bykowå (3); -å (2), -(a) (1). ◊ G bykow(e)j (4). ◊ A bykową (1). ◊ I bykową (1). ◊ L bykow(e)j (1). ◊ n N bykow(e) (3). ◊ A bykow(e) (1). ◊ L bykowym (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

Znaczenia

Przymiotnik od „byk”
- I. W funkcji właściwej (27)
  - 1. Pochodzący od byka, będący częścią byka (21)
  - 2. bot. (2)
  - 3. astron. Mieszczący się w konstelacji byka, należący do gwiazdozbioru byka (1)
  - 4. n-loc (3)
- II. [W funkcji rzeczownika]
  - 1. [Podatek, danina od potomstwa pochodzącego z nieślubnego związku]
  - 2. [Dochód pochodzący z opłaty za inseminację krów]

Przymiotnik od „byk”:

I. W funkcji właściwej (27):

1. Pochodzący od byka, będący częścią byka; taurinus Mącz, Calep, Cn; taureus, tauriformis, taurigenus Cn (21): Rog bykowy węże wypądza FalZioł IV 13a; Wezmi żywicze ſoſnowey/ woſku/ łoiu bykowego FalZioł V 109v, IV 13a [2 r.J, V 103; Temiſtocles [...] napoiem bykowęy krwie żywota dokonał BielŻyw 64; Mącz 441c, d; Albo maczay chuſtę w żołći bykowey/ á przywijay ná ſadzele. SienLek 119v, 93v, 110, 111v, 126v, 130v; wezmieſz ćielcá ſyná bykowego zupełnego [vitulum filium bovis immaculatum]/ á ocżyśćiſz świętynie. BudBib Ez 45/18; Taurea ‒ Bycz zbikowei zełi. Calep 1049b, 1049a.

W charakterystycznych połączeniach: bykowa (-y, -e) krew (2), łoj (3), rog (2), skora, żeła, żołć (5).

Wyrażenie: »mięso bykowe« (4): Y záli będę iadł mięſo bykowe [carnem taurorum]? BibRadz Ps 49/13; SienLek 8, 9, 9v.

2. bot. (2):

Zestawienie: »korzeń bykowy« = Aristolochia Glematitis L. (Rost); kokornak, bylina pnąca o właściwościach leczniczych (2): Weźmi korzeń bykowy/ rozwarz go w ocćie ná kliy SienLek 79v, 79v.

3. astron. Mieszczący się w konstelacji byka, należący do gwiazdozbioru byka (1): Hyades, septem filiae Athlantis et septem stellae in capite tauri. Siedḿ gwiazd ná czele Bykowym známieniá niebieskiego. Mącz 160a.

4. n-loc (3):

Zestawienia: »Gora Bykowa« (1): Z drugą ſtronę od południá y ſłońcá wſchodu dzieli ie [Scytię i Tartarię] gorá wielka Bykowa/ po łáćinie Taurus mons BielKron 269.

»Bykowy Wysep« [szyk 1 : 1] (2): GOtow z Scitiej wygnanich cżęſć ich zoſthało na wyſpie Bykowym [in thaurica insula M. Miechowita, Tractatus de duabus Sarmatiis Asiana et Europiana..., Kraków 1517, B6v] ktory dzis prekopem zową przy morzu Pontſkim. MiechGlab 38, **4v.

II. [W funkcji rzeczownika:

1. Podatek, danina od potomstwa pochodzącego z nieślubnego związku: Bo nieżonátych co thák Sámopáść mieſzkáią/ ná Mieyſkie łáwice nie bierzą/ y ty Celibaty co thák s kuchárkámi mieſzkáią/ winámi ná káżdy rok (bykowym tę zową winę) karzą: y ſłuſznie kárać má ią. MrowStadło f 3.

2. Dochód pochodzący z opłaty za inseminację krów: Taxata summa domesticorum et accidentalium proventuum iuxta regestrum factoris in a. 1563: pro pecoribus [...] inclussis caponibus et ovis praedialibus cum bykowe seorsim, exceptis pro lacticiniis fl. 70 LustrKrak 32.]

Synonimy: I. 2. aristologija, kokornak, kokorzyk, rast, smolnik.

Cf [BYCZY]