[zaloguj się]
[pdf]

BYT (47) sb m

Fleksja
sg pl
N byt byty
G bytu, byta
D bytu
A byt
I bytem
L bycie

sg N byt (8). ◊ G bytu (19) BierEz, ForCnR, BielŻyw, KromRozm I, BielKom (2), RejFig, BielKron, GórnDworz, KochFr, BielSen, ArtKanc, GórnTroas, GrabowSet (2), WyprPl, PowodPr, CiekPotr, KlonFlis; byta RejZwierc (2) [w rymie]. ◊ D bytu (1). ◊ A byt (6). ◊ I bytem (4); -em (2), -(e)m (2). ◊ L bycie (6). ◊ pl N byty (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (pięć z tych samych przykładów) ‒ XVIII w.

1. Pierwotnie fil.: existentia, istnienie, bytowanie, trwanie, życie; sposób życia; vita Cn (40) : my tobie tego bytu v pana Sżcżęſciá żicżemy/ ij tey miłoſći ForCnR C2v; Lepyeyby ſie ſnadź nigdy cżłowieku nie rodzić/ Gdy ſie ták nam nie może byt s wcżeſnoſcią zgodzić BielKom E4; Nyerządnosć/ nyecżyſtosć/ zuchfálſtwo/ to były ich wſſythkye byty. GliczKsiąż E2; Ieſt miáſto káżde podobne ciáłu cżłowiecżemu/ bo tákież s cżęśći ſwoich ſłożone ſpołu/ á káżda cżęść roznego bytu. BielKron 108; ták cżáſy s fortuną ſie mienią/ iż żadna rzecż w ſwoim bycie ná wieki nie trwa BielKron 129v; bo ieſli [świerzb] z wnątrza pochodźi/ á iuż mu ſye długim bythem ſprzykrzył/ niech go nie z wiérzchu zá rázem gába SienLek 133; bo ſie im [panom] ták widzi/ żeby ſpráwiedliwość [...] miáłá być iáko iednym munſztukiem/ ktory by ie pohámowáć [...] miał/ y vmnieyſzyć onego bytu/ ktory s pánowánia áż do náſyczenia máią GórnDworz Ee5; PAnny wáſz byt/ mogę rzéc/ co ſye wam kłániáią: Lecz y tych nie zły/ ktorzy do dná dopijáią. PudłFr 40; We wſzech tych co go miłuią/ słowá iego przyimuią/ cżyni przybytek ſwoy roſkoſzny/ áby w nich miał byt ſwoy łáſkáwy. ArtKanc A13, Kv; Pánie/ ktory wſzem władnieſz/ krolu co bez ćiebie Bytu ná źiemi nie ma/ bytu nie ma w niebie. GrabowSet X3; Radbym ieſcze ſpróbował bytu żołniérſkiégo WyprPl A3; Ale boiowánie Byt náſz podniebny/ on ſrogi ćiemnośći Hetman/ y świátá łákome márnośći/ O náſze pilno czynią zepſowánie. SzarzRyt A2.
Przysłowia: A kto chce bytu dobrego/ Pátrz ſobie rowny rownego. BierEz Pv.

Ták ſługá w dobrym bycie/ nigdy zły nie zbędzye. RejZwierz 121.

ále y o ſwym właſnym nic nie myſli/ iedno ták ſobie buia puſtopas poki żytá poty bytá. RejZwierc 100, [233].

Zwroty: »użyć (a. zażyć) bytu« [szyk zmienny] (5): Dawa nam Bog doſyć z niebá/ Trunkow mięſa ryb y chlebá/ A tak przijmi zákon z námi/ Vżywiemy bytu ſami. BielKom E7v, D6; przedśię ktoś niemądry/ Częſtował pánią [...] iądry. Tráfił ſię tám do tego/ co iéy téż rad ſłużył/ Ale ieſcze był tego bytu znią nie vżył. KochFr 77; Iużeſmy ſię téż płákáć náuczyły/ A tego bytu dobrzechmy záżyły. GórnTroas 12; Potym lepſzego bytu chćieli vżyć/ Záchćiáło ſię im v Krolowey ſłużyć KlonFlis G4.
Wyrażenia: »czysty byt« (1): Maſz cżyſty byt ná tym świećie: Proſzę niechay z tobam mieſzkam/ A wiecżne towárzyſtwo mam. BierEz Rv.

»dobry byt« = vita ad mensam bene instructam Cn [szyk 14 : 1] (15): Teraz dobry byt poznay/ Tym kołacżem gárdło nátkay. BierEz C3, Pv; RejKup p5v; KromRozm I A4v; KromRozm III L3v; BielKom F8v; RejZwierz 121; OrzQuin B3v; GórnDworz Hh3, Hh6v; Náſz Ziemiáńſki dobry byt/ iáko ſubtelnośći nie zdoła/ tákby żadną niemiárą obkłádáć ſie nie miał. GostGospPon 169; RybGęśli D3v; Gdyż Pánu dźiedźicżnemu wolno záwſze rodźicá ſwego/ y z kráiu świátá/ by też w nawiętſze vćiążenie z nalepſzego bytu wźiąć/ poimáć/ związáć PowodPr 68; CiekPotr 37; KlonFlis G4.

»byt dostateczny« (1): Koſztowne potráwy iádły. A gdy táko hoynie żyłá/ Myſz ſie wieśna zádziwiłá: Chwaląc ten byt doſtátecżny/ Ieſliby też był prześpiecżny. BierEz M3v.

»osobny byt« = subsistentia (1): że Perſoná to ſłowo znácży w ſobie rzecż tháką w ſwym oſobnym bycie álbo ſthanie/ ktora tym co ieſt vſtáwicżnie/ ieſt/ á nieodmiennie SarnUzn B5v.

»byt wieczny« = nieśmiertelność [szyk 1 : 1] (2): dyabli ſą żywi cicho, [...] ducha cirpiącego, ciała powietrznego, bytu wiecżnego BielŻyw 91; ArtKanc T10v.

2. Miejsce pobytu (7): RejFig Aa3; Hic ego moror, Tu ya mieſzkam/ tu yeſt móy byt. Mącz 232d.

bytem skąd = zamieszkały (1): SOlon mędrzec ieden z ſiedmi mędrczow rodem y bytem z Aten. BielŻyw 5.

Fraza: »nie tu [czyjego] bytu« = nie ma tu (dla kogoś) miejsca, wynoś się! (1): Y z źiemie precż wyciągay/ nie tu twego bytu BielSen 6.
Zwroty: »bytem być« (1): Commorari apud Pelorum, Mieſzkáć/ bytem być. Mącz 233a.

»mieć swoj byt« (1): Moror ... Aliquando significat, Mieſzkam/ mam ſwóy byt. Mącz 232d.

»[gdzie] bytem mieszkać« (1): wszak ia w Polscze bytem nie mięszkąm, nie zawadzę ni komu ActReg 159.

Synonim: 1. stan.

Cf [BOŻYBYT], BYCIE, BYTNOŚĆ, BYTO

BC