[zaloguj się]
[pdf]

CEBULA (124) sb f

cebula (117), cybula (7); cybula BibRadz, SkarŻyw; cebula : cybula SienLek (16 : 2), Calep (4 : 2), GostGosp (9 : 1).

Obie samogłoski jasne (w tym raz e pochylone SienLek 230, w a 3 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N cebula cebule
G cebule cebul
D cebuli
A cebulę cebule
I cebulą
L cebuli cebulach

sg N cebula (50). ◊ G cebule (25). ◊ D cebuli (1). ◊ A cebulę (21). ◊ I cebulą (14). ◊ L cebuli (3). ◊ pl N cebule (1). ◊ G cebul (2). ◊ A cebule (6). ◊ L cebulach (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w.

1. Allium cepa L. (Rost); cebula zwyczajna, roślina warzywna; caepa Murm, Mymer1, Mącz, Cn; caepe Murm, Mącz, Calep, Cn (97): Cepa [...] Czwypel Czebulá Cepe idem Murm 113; Mymer1 16v; Też gdy ią zmieſzaſz ſczebulą á s ſadłem niedzwiedziem á przyłożyſz na zołzy albo na gruzły/ roſchodzi ſię pod tym barzo dobrze. FalZioł I 12d; Vcżyń na nie gąſzcż z piotruſzki, ale lepſza ieſt z ſczebule/ bo czebula ieſt ciepła, ktora zagrzewa żołądek zimny FalZioł IV 42b; Theż czebulę piecżoną rozmocżyć w drijakwi á przykładać. FalZioł V 71; Wezmi dwie albo trzy Czebule FalZioł V 91v, I 2b, 27a, b [6 r.], c [4 r.], 50d (39); na rzecży zimne poſipana [sól] wywodzi z nich wilgotnoſć zewnętrzną, iako widamy na rzodkwi albo cebuli. etc. GlabGad I7v, B3v, I3v [2 r.], I4; Leop Num 11/5; Wſpominamy ná ryby kthorycheſmy darmo vzywáli w Egiptćie/ y ná ogorki/ málony/ łuk/ cybulę y czoſnek. BibRadz Num 11/5; ći byli cebulę y cżoſnek s Krákowſkiey źiemie wyiedli. BielKron 418v, 39v; Caepe vel potius Caepa, Cebula. Mącz 30c, 27d, 48a [2 r.], 125c; Kiedy poczuiemy iáką niechęć álbo zátkánie/ tedy mamy ieść iuſzno z Winem białym: á źimie z Cebulą wárzoną SienLek 8; Albo vwierć trzy cebule/ á ſłoż ié w pół gárncá winá dobrégo SienLek 168v, 8v [2 r.], 9v, 54, 63, 83v (19); GórnDworz F; áleć y piecżenia s cebulą po proſtu wierz mi iż też to nie zła pomocnicá do tego RejZwierc 61, 111v, 241; BielSpr 49; Oczko 14v; vmyślił cżterdzieśći dni poſtu w iednym dole/ ná dzieſiąći żemłach/ á ośmi cybulách odpráwić. SkarŻyw 472.Calep 148b; GostGosp 24, 68, 72 [4 r.], 76 [2 r.], 122, 167; Dźieśięćiná zupełnie ma bydź dawáná/ wyiąwſzy Rzepę/ mák/ kápuſtę/ cebulę/ czoſnek/ y iné rzeczy tym podobné ná ogrodźie ſie rodzącé. SarnStat 185.

W charakterystycznych połączeniach : cebula okrągła, przedługowata.

Zwrot: peryfr. »cebulę jeść« = płakać (1): y poſłał ku Bijaſſowi aby wyſzedł z miaſta, á o przymirzenie rokował, odpowiedział, gdy bych wyſzedł, ſnadzby Prienanie czębulę [!] iedli (iakoby rzekł ſnadz by płakali) BielŻyw 14.
Zestawienia: »cebula biała« (1): á zwłaſzcża cżirwona czebula á przedługowata ieſt mocnieyſza j oſtrſza niżli okrągła cebula y biała FalZioł I 27b.

»czyrwona cebula« (1): FalZioł I 27b cf »cebula biała«

a. Allium ascalonicum (Rost); szalotka (1):
Zestawienie: »cybula askalońska«: Ascalonia ‒ Cibula Aſcalonską. Calep 101a.
2. Allium ampeloprasum, porrum L. (Rost); por, roślina warzywna (1): SErapinum ieſth żiwicza [...] ieſt prawie woniey owey czebule podługowathey ktorą zową łuk/ Polacinie porrum FalZioł III 31b.
3. Scilla maritima L. (Rost); urginia morska, bylina z rodzaju cebulica (Scilla), roślina trująca wykorzystywana w leczeniu chorób serca; scilla, squilla Mącz, Calep, Cn (23) : Też gdy vwarzyſz czebulę przerzecżoną [myszą]z miodem á z wodą/ á daſz ſie napić/ tedy głos cżyni dobry FalZioł I 133b, I 133a [2 r.], b [3 r.], c.
Zestawienia: »cebula mysza« (3): CZebula myſza ieſt ciepła y ſucha w trzecim ſtopniu FalZioł I 133a, I 133a [2 r.].

»włoska cebula« (2): Też oleiek z włoſkiey Czebule s przaſnym miodem zmieſzany á na parſzywą głowę pomazany/ włoſy vraſzcża/ y parchow niedopuſzcża. FalZioł I 133b, III 2a.

»(za)morska cebula« [szyk 6 : 5] (11): Piecżona czebula zamorſka/ nietak ieſt iadowita FalZioł I 133a, +4d, I 128d, 130d, 131a, 133a; Scilla, sive squilla, Morská cebulá. Mącz 371d, 376d; Calep 954a [2 r.], 1002a.

4. Citrullus Colocynthis Schrad (Rost); nie występująca u nas roślina z dyniowatymi owocami; coloquintida FalZioł (2): Capitulum 3. o Czebuli albo oiabłku Zamorskiem. Coloquintida. FalZioł III 3d, 5a.
5. Łodyga podziemna, bulwa roślin cebulkowych; bulbus Mącz, Calep (1): Bulbus [...] Wſzeliaką okrąglą cebula maiąca łupinę na wierzchiu. Calep 142a.

MM