Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [CHĘTLIWOŚĆ]

Następne hasło: CHĘTNIE »

CHĘTLIWY (54) ai

chętliwy (52), chętliw (2); chętliw GórnDworz, PudłDydo.

comp chętliwszy (2).

Fleksja

sg
m	N	chętliwy, chętliw, chętliwy, chętliwy, chętliw	f	N	chętliwå	n	N
	G			G	chętliw(e)j		G
	D	chętliwému		D			D
	A	chętliw(e)go, chętliwy		A	chętliwą		A	chętliw(e)
	I	chętliwym		I	chętliwą		I	chętliwym
	V	chętliwy		V	chętliwå		V

pl
N	m pers	chętliwi, chętliwszy
N	subst	chętliwsz(e)
D		chętliwym
A	m pers	chętliwé
A	subst	chętliw(e)

sg m N chętliwy (17), chętliw (2); (attrib) chętliwy (4); (praed) chętliwy (13), chętliw (2). ◊ D chętliwému (2); -ému (1), -(e)mu (1). ◊ A chętliw(e)go (3), chętliwy (2). ◊ I chętliwym (2). ◊ V chętliwy (1). ◊ f N chętliwå (1). ◊ G chętliw(e)j (1). ◊ A chętliwą (4). ◊ I chętliwą (2). ◊ V chętliwå (1). ◊ n A chętliw(e) (1). ◊ I chętliwym (2). ◊ pl N m pers chętliwi, chętliwszy (6). subst chętliwsz(e) (1). ◊ D chętliwym (2). ◊ A m pers chętliwé (3); -é (1), -(e) (2). subst chętliw(e) (1).

Sł stp brak, Cn s.v. chętny, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

Usilnie czegoś pragnący; przeważnie z odcieniem dodatnim; pilny, gorliwy, żarliwy, chętny, ochotny, skłonny, pełen chęci, uprzejmy, życzliwy; zachłanny (54)
- a. Zachłanny, łapczywy (1)

Usilnie czegoś pragnący; przeważnie z odcieniem dodatnim; pilny, gorliwy, żarliwy, chętny, ochotny, skłonny, pełen chęci, uprzejmy, życzliwy; zachłanny; devotus, officiosus Mącz; affectus, benevolus, incensus, inflammatus, libens, lubens, perbenevolus, perlubens, perstudiosus, prolixus, propensus, studiosus Cn (54): To Bogu porucżáiąc Pánie Miłośćiwy/ Vpominek ſłużby mey vprzeymie chętliwy. Ktory moy ſkarb przemoże/ tobie ofiáruię StryjWjaz A2; Záś z wietſzą do Poznániá nád to vcżćiwoſcią/ Wprowádzon/ s tryumphámi/ s chętliwą rádoſcią. StryjWjaz B; WSiáday z dobrym ſercem/ o krolu cnotliwy/ Y w dobrą godźinę/ na ſwóy koń chętliwy KochPs 28; A mam też tę w Bogu nádzieię: [...] iż też W. M. to po ſobie/ gdy będzie potrzebá pokażeſz: á tym chętliwym vmyſłem moim/ obrażác ſię nie będzież CzechEpPOrz **v; Sczęśliwy Rádźiwile/ maſz chętliwé Bogi KochEpit A2v; ſam vſzedł bez ſzwánku/ Y z rycerſtwem chętliwym. ZawJeft 11; Obroć ocży chętliwe/ Z ktorych iáſnością/ buiác przeſtawáią Skrzydłá/ co bol dawáią GrabowSet C4v; Chęć dobrą mnoż/ á iáko oćiec chętliwy/ Wſzytko to co cię boli Odpuść GrabowSet M2v; Bądź rátunkiem kwápliwym/ Lodce iuż połupány/ [...] By w morzu śmierći chćiwym/ Nie zálał/ dáiąc pozny żal/ chętliwym. GrabowSet M3v, E4v, N2, O4; RybGęśli A2; BRáćia/ wolać chętliwa ſercá mego y modlitwá do Bogá ieſt zá nimi WujNT Rom 10/1; Tych tedy obywátelow źiemie Bełzkiey wierność/ ſtałość/ chętliwą miłość [...] oné w náſzé y potomków náſzych obronę Krolewſką y Korony znowu wźięliſmy SarnStat 1053; Lecż mię ty ſtrzeż święta cnoto.Y nie odſtępuy odemnie/ Gdyż maż chętliwego ze mnie. CzahTr [D2]; SapEpit [B]2.

chętliwy czego (1): A ták moy miły ſynu/ bądź tego chętliwy/ Y ſtáray ſie ſpilnośćią/ a práwie troſkliwy. Iák byś ią zá Małżonkę/ iuż otrzymał ſobie PaxLiz E.

chętliwy do czego (9): Do kopiey chętliwi rádzi ią ſzyrmuią PaprPan R3v; Bo iáko ċi chętliwi do boiu bywáli/ Ták ich Białokurowie namniey nie wydáli. PaprPan Aa2, D; ModrzBaz 20v; KochPs 150; KochFr 87; ReszPrz 72; PaprUp Hv; PaxLiz E4v.

chętliwy komu, czemu (7): Tu będzie plácz/ pokázác/ iáko kto ieſt tey płci chętliw GórnDworz Vv; KochPs 212; MWilkHist F4; KochFr 84; PaprUp Fv; GrabowSet Y2v; Aby nigdy ten narod iego narodowi/ Chętliw nie był PudłDydo [B5]v.

chętliwy ku komu, ku czemu (6): NIevkracay nam mily panie dobrodzieyſtwa twego ale ie nam radſſey rozmnazay a ſnadz tem będziem chętliwſſy ku wyznawaniu chwalebnego imienia twego RejPs 205v; Mącz 115d, 508a; BudBibKaw A3v; KochPs 25; a wnętrzności iego tym chętliwſze ſą ku wam/ gdy wſpomina na poſłuſzeńſtwo wſzytkich was WujNT 2.Cor 7/15.

chętliwy przeciw komu (1): niemogłem ſie ſtáwic Przykro przećiw takie mu wſzelkiéy czći godnému/ Miłému/ á przeciw mnie záwſzé chętliwému. GosłCast 73.

chętliwy na co (3): Zmiłuy ſię Oycże/ pomoż chętliwemu Na twoie drogi GrabowSet M4v; O Pánno/ na rátunk/ mnie záwżdy chętliwå/ [...] Teraz/ teraz/ ocży rácż też ſkłonić ſwoie/ A łzámi oblane przyimi prośby moie. GrabowSet R4v, Q3v.

cum inf (4): Miey tedy y dźiś dźiękę/ biſkupie cnotliwy/ Ześ poſpolitey rzeczy ſłużyc ták chętliwy. KochFr 124; GrabowSet A2v, H3v, S4.

Wyrażenia: peryfr. »łaski potok chętliwy« = Bóg (1): Zmiłuy ſie/ łáſki potoku chętliwy/ [...] A oddaliwſzy/ me nieznośne męki/ Wwiedź mnie do śiebie GrabowSet T2v.

»chętliwym sercem« (1): A ty oycze/ y mátko/ zacna krwi oboie/ Weſołym/ y chętliwym ſercem dźiecię ſwoie: W rękę mężowi dayćie KochEpit A3v.

Szeregi: »gotowy, (i) chętliwy (chciwy)« (2): Mącz 508a; ktorzy ácz gotowi y chętliwi ſámi przez śię/ niewadźi ie przecię poſły twemi obeſłác/ y tym pobudkę im dáć OrzJan 70.

»chętliwy i posłuszny a powolny« (1): Bo to ieſt nie ludzka ále Boża ſpráwá/ nie poniewolnym/ ále y chętliwym y posłuſznym á powolnym [volentibus et mandata exequendi cupidis] roſkázowáć. ModrzBaz 116.

»prędki i chętliwy« (1): Day Boże nam do pokuty z grzechow [...] ták prętkie y chętliwe powſtánie. SkarŻyw 26.

a. Zachłanny, łapczywy (1): A (ktemu) pśi obżárliwi (marg) wł. y pśi chętliwey duſze. (–)/ nie znáią náſycenia BudBib Is 56/11.

Synonimy: chciwy, gotowy, pilny, posłuszny, pracowity, skłonny.

Cf CHCĄCY, CHĘTNY, CHUTKI, CHUTLIWY