[zaloguj się]
[pdf]

CIEMNICA (226) sb f

-e- (185), -ę- (41).

e oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N ciemnica ciemnice
G ciemnice ciemnic
A ciemnicę ciemnice
I ciemnicą
L ciemnicy ciemnicach

sg N ciemnica (9). ◊ G ciemnice (126). ◊ A ciemnicę (14). ◊ I ciemnicą (4). ◊ L ciemnicy (54). ◊ pl N ciemnice (1). ◊ G ciemnic (7). ◊ A ciemnice (3). ◊ L ciemnicach (8); -ach (5) KrowObr, SkarŻyw, ReszPrz, WujNT (2), -åch (2) Leop, BudNT, -(a)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

1. Więzienie, loch; carcer Mymer1, Mącz; desmoterium, desmoterion Mącz, Calep; custodia, ergastulum, phylaca, vincula Mącz; arca robustea, carcer a. codex robustus, custodia lignea, mala mansio, puteus Cn (214): BierEz O3v; a wſfakoż ku takowemu tak ſwiętému miloſnikowi bożému/ kat do ciemnice poſlán OpecŻyw 48; SEſſli ſie rano zaſie w radę żydowie/ ij poſlali po Iezuſa do ciemnicę [!] ceklárze OpecŻyw 116v, 97v, 115v; Mymer1 12; HistJóz A3v, C2v, C3v; TarDuch D3; iż więzniowie ktorzi długo w ciemnici bywaią, będąc wypuſzcżeni naprzod ſie raduią ſwieżemu powietrzu GlabGad F5; HistAl F6v; MurzNT Luc 22/33; Leop 4.Reg 25/27, 29, Ier 38 arg, Matth 18/30, Act 12/6 (8); Zony ich ſpołu z dzyećmi/ do ciemnice imał RejZwierz 11; BibRadz Gen 39/22, 40/4, 7, Act 5/19, 21 (10); Custodia, Ciemnicá/ Mieyſce gdzie wſadzáyą yętce. Mącz 75d, 38a [3 r.], 83b, 107d, 123b, 182c (14); RejAp 22v [2 r.]; HistRzym 5v [2 r.], 6; RejPos 320v; BudBib Is 14/17; A poſławſzy śćiął Ioháná wćiemnicy. BudNT Matth 18/10, 25/44, Act 12/5, 6, 16/40, 2.Cor 11/23; PaprPan Aa4; Y tam w ich więzieniu Pſalmy y modlitwy ſpráwuiąc/ gdy kośćioły od Tyrránná zámknione były/ z ćiemnic kośćioły ſobie Chrześćiánie cżynili. SkarŻyw 131, 21, 392, 454; ReszHoz 121; BielRozm 10; Calep 312a; LatHar 718; Zećieſmy ćięmnicę náleźli zámknioną ze wſzytką pilnośćią WujNT Act 5/23, s. 22, Matth 14/10, 25/39, 43, 44 (20); SiebRozmyśl C, Cv; GosłCast 72, 73, 74; Poiman y oſądzon/ y vmárł w ćiemnicy KlonWor 10, 39.
Zwroty: »chować, chowany w ciemnicy« [szyk zmienny] (3 : 1): Leop Act 12/5; A oni iąwſzy go chowáli go przes noc w ćiemnicy. HistRzym 85v; StryjKron 692; WujNT Act 12/5.

»da(wa)ć (a. pod(aw)ać, a. wyd(aw)ać) do ciemnice, w ciemnicę« (9 : 1): rozgnyewał ſie barzo y dał Iozefa do cyemnice HistJóz A3v; męże y niewiáſty/ dawał do ćiemnice [tradebat in custodiam]. Leop Act 8/3, Act 22/4, 19; HistRzym 47v; HistHel D2v; Ktory tę drogę przesládowałem aż do śmierći/ wiążąc y wydáiąc do ćiemnice BudNT Act 22/4, Mar 6/18[17]; CzechRozm 229; WujNT Act 12/4.

»siedzieć (a. siadać) w ciemnicy« [szyk zmienny] (8): Ián krzciciel/ gdy ſiedziál w ciemnicy ſkowany ſ przykazania Herodowégo OpecŻyw 47; Iozef zgýnął/ Symeon ſýedzý wcýemnicy HistJóz C3v; GlabGad B7; GórnDworz Ll2; HistRzym 119 [3 r.] 120.

»trzymać w ciemnicy« (1): Asservare aliquem in carcere, Trzimáć kogo w ciemnicy. Mącz 389a.

»wsadzić (a. posadzić, a, sadzać) do ciemnice; posadzon(y) (a. osadzony, a. wsadzon) do ciemnice, w ciemnicy« [szyk zmienny] (21; 11 : 1): a tum nye winnie wſadzon do cyemnice. HistJóz A4v, B; MurzNT Matth 5/25; GroicPorz ſ; KrowObr 60; tedy wſádzono go do ćiemnice [Miseruntque eum in carcerem] Leop Lev 24/12, 4.Reg 17/4, Matth 5/25, Luc 23/19, 25, Act 12/4, AAA4v; BibRadz 2.Par 18/26, Ier 52/11; BielKron 16v, 95 [2 r.], 357; Aliquem in carcerem compingere, Wrzućić wſádźić do ciemnice. Mącz 275d, 162a, 497a; HistRzym 43, 113, [118]v, 119; BudNT Act 12/4; oſadzone w ćiemnicách więznie [...] opátrowáli. SkarŻyw 62, 21; LatHar 723, 724; WujNT przedm 34, Matth 14/3, s. 510, 511.

»wrzucić do ciemnice, w ciemnicę; wrzucon do ciemnice; wtrącić do ciemnice, w ciemnicę« [szyk zmienny] (9 : 1; 5; 2 : 1): MurzNT Luc 23/19, 25; oto wrzući dyabeł niektore z was do ćiemnice [Ecce iam futurus est iacere diabolus ex vobis in custodiam] BibRadz Apoc 2/10; Mącz 56c; RejPos 241, 246v, 248, 249; BudNT Matth 18/30; CzechRozm 246; wtrąćiłeś go w ćiemnicę SkarŻyw 532, 151; WujNT Matth 5/25, Act 16/37, Apoc 2/10; GosłCast 68, 72 [2 r.].

»z ciemnice wybawić« [szyk zmienny] (4): TarDuch D4; á oná nie tylko iże mię z ćiemnice wybáwiłá/ ále y od śmierći HistRzym 5, 5; BiałKat 78v.

»wywieść, (wy)wiedziony z ciemnice« [szyk zmienny] (11 : 3): a trzecyego dnya wywyedzýonym zcyemnice rzekł HistJóz C2v, A4v, Bv; LubPs ee4; Leop Act 12/17; Mącz 96c; HistRzym 43; CzechRozm 47; roſpowiedźiał im iáko Pan wywiodł go z ćięmnice [eduxisset eum de carcere] WujNT Act 12/17, Act 12 arg, s. 511, Xxxxxv [2 r.]; SiebRozmyśl C2.

»zamykać (a. zamknąć) do ciemnice, w ciemnicy; zamknion w ciemnicy, w sieni u ciemnice, w przysionku ciemnicy« [szyk zmienny] (1 : 1; 2 : 1 : 1): żywot onych ktorzy bywáią w ciemnicy zámknieni/ mogł być niemniey chwalon HistAl K5v, K5v; Leop Ier 33/1; BibRadz Ier 32/1; BudNT Act 26/10; WujNT Luc 3/20.

Wyrażenie: »sień (a. sionka, a. przysionek) ciemnice, u ciemnice, przed ciemnicą« (1 : 3 : 2): Mieſſkáł tedy Ieremiaſz w ſieni v ćiemnice [in vestibulo carceris]. Leop Ier 37/20, Ier 33/1, 37/20, 38/6, 13; A SLOwo Páńſkie ſtáło ſię powtore do IEremiaſzá gdy ieſzcze był zamkniony w przyſionku ćiemnice BibRadz Ier 32/1.
Szeregi: »kaźń pospolita to jest ciemnica« (1): Kaźń poſpolitą/ to ieſt ciemnicę/ środ rynku napirwey w Rzymie dał vcżynić dla wyſtępnych BielKron 102.

»ciemnica i okowy« (1): Bywa drugdi iż kto śćiemnice y z okow [quod de carcere catenisque] przychodzi ku kroleſtwu: á drugi rodząc ſie w kroleſtwie/ á wżdam w vboſthwie zginie. Leop Eccle 4/14.

»ciemnica, (abo) straża« [szyk 1 : 1] (2): MurzNT 118v marg; Latine custodia vel carcer, Ciemnicá/ ſtraża. Mącz 298d.

»ciemnica abo twierdza« (1): y dał ie do zámknienia (marg) Wł. do domu ſtrażey. Rozumie ſię ćiemnicá/ ábo iáka twierdza. (‒) BudBib 2.Reg 20/3.

»więzienie i ciemnica« (3): BiałKat 26; ReszPrz 25; A drudzy doználi pośmiewiſk y biczowánia/ nádto y więźienia y ćięmnic [et vincula et carceres] WujNT Hebr 11/36.

W przen (8): HistRzym 6; Wzięto Rycerzá zátym s ſzáchownice/ Idziſz nieboże z nowu do ciemnice. KochSz B4; odkupićielu/ wywiedźże mię z cięmnice potępienia wiecznégo SiebRozmyśl Cv.
Wyrażenia: »ciemnica ciemności« (1):Godnić przedſie oni być bez ſwiátłośći/ á ćierpieć ćiemnicę ćiemnośći [carcerem tenebrarum] Leop Sap 18/4.

»ciemnica diabelska« (2): Oćiec ktory go niechćiał wykupić/ ieſt ten to świát ktory niechćiał cżłowieká w ćiemnicy Dyabelſkiey wſpomoc HistRzym 6, 120.

Zestawienie: »dom ciemnice« (1): ábyś [...] wywiodł więzniá z zámknienia/ y z domu ćiemnice [de domo carceris]/ te kthorzy ſiedzą w ćiemnośćiach. Leop Is 42/7.
Szereg: »ciemnica i więzienie« (1):Wſtań z tey złośći/ [...] wychodź z tey ćiemnice y więźienia SkarKaz 387b.
2. Piekło; czyściec; otchłań (11): MWilkHist F2v [2 r.]; To mieyſce [...] zowie [...] Ezáiaſz ćięmnicą/ á Doktorowie poſpolićie limbum Patrum, otchłánią Oycow świętych. WujNT 263; w ktorym też ſzedſzy duchem przepowiedał tym/ ktorzy byli w ćiemnicy [in carcere] WujNT 1.Petr 3/19, s. 803, Apoc 20/7.
Zwroty: »dać się do ciemnice« (1): ma ſie dáć do ćiemnice zá nię to ieſt/ na pokutę ſwiętą HistRzym 120.

»wyprowadzić z ciemnice« (1):Y według twey obietnice Wyprowadź nas z tey ćiemnice. MWilkHist E3.

Wyrażenia: »ciemna ciemnica« (1):á dla tego z nawyżſzego Niebá zrzuceni/ y w ćiemną ćiemnicę źiemſką zámknieni KuczbKat 20.

»ciemnica czyścowa« (1):Doktorowie święći maluśkie y lekkie grzechy rozumieią/ zá ktore w ćiemnicy Cżyścowey potrzebá doſyć vćierpieć WysKaz 18.

»ciemnica piekielna« (1): przepowiádał wybáwienie Oycom onym świętym/ ktorzy byli w ćiemnicy piekielney/ áż do przyśćia iego zátrzymáni. WujNT 804.

3. Prawdopodobnie ciemność (1): A iż człowiek káżdy grzechem ſwoim záráżony będąc/ iáko w ciemnicy nie obacża thego/ cżego potrzebuye wiedzyeć iego ſmyſł przyrodzony BielKom nlb 3.

Synonimy: 1. bylina, grzymka, izdebka, jęctwo, kabat, kaźń, kłoda, posłuszeństwo, sadzawka, straż, sztok, taras, twierdza, wieża, więzienie; 2. czyściec, otchłań, piekło; 3. mrok.

Cf 2. CIEMNO, CIEMNOŚĆ, CIEMNOTA

AL