« Poprzednie hasło: CIERLICA | Następne hasło: CIERNIEĆ » |
CIERNIE (213) sb
ciernie n (207), cierń f Calep (2), ciernie n a. cierń f a. m (4) OrzRozm (2), KochPs, Calep.
ciernie, cierń (117), cirnie (63), cierznie (16), czernie (14), czyrnie (2), cirznie (1); ciernie MurzNT (4), KrowObr (5), Leop (11), BibRadz (10), OrzRozm (2), OrzQuin, SienLek (3), KuczbKat (2), BudNT (3), CzechRozm, ModrzBaz, KochTr, NiemObr, ReszPrz, ReszList, WerKaz, ArtKanc (6), Calep (6), GrochKal, GrabowSet (3), WysKaz, KmitaSpit; cirnie OpecŻyw (10), KromRozm III (2) GliczKsiąż, LubPs (3), SarnUzn, RejAp, GórnDworz, RejPos (33); cierznie BierEz, WujJud, SiebRozmyśl, SkarKaz (2), SkarKazSej; czernie KochPs; ciernie: cirnie PatKaz (2 : 1), FalZioł (1 : 2), BielKron (1 : 4), RejZwierc (1 : 1), LatHar (13 : 1), WujNT (18 : 1); ciernie : cierznie BudBib (5 : 2), SkarŻyw (2 : 7); ciernie : czernie KochFr (1 : 1); ciernie : cirznie BartBydg (1 : 1); ciernie : cirnie : czernie : czyrnie Mącz (7 : 1 : 12 : 2).
-e- (16), -é- (14); -é- OrzQuin, SienLek, KochPs, KochTr, KochFr (2), SiebRozmyśl; -e- : -é- MurzNT (2 : 2), Mącz (14 : 5); końcowe e pochylone.
sg | pl | |
---|---|---|
N | ciernié, cierń | |
G | cierniå, cierniej | |
D | cierniu | |
A | ciernié | cierniå |
I | cierni(e)m, ciernim | |
L | cierniu | |
inne | pl a. sg N n - ciernie; pl m a. sg n A - ciernie |
sg N ciernié (46), f cierń (1) Calep; -é (5), -(e) (41). ◊ G cierniå (49), f cierniej (1) Calep; -å (45), -(a) (4). ◊ D cierniu (2). ◊ A ciernié (47); -é (1), -(e) (46). ◊ I cierni(e)m (27), ciernim (14); -(e)m FalZioł, Leop (3), OrzRozm, BibRadz (2), Mącz, RejPos (7), ArtKanc (2), LatHar (8), GrabowSet; -im OpecŻyw (7), KrowObr, OrzQuin, CzechRozm, SkarŻyw (2); -(e)m : -im WujNT (1 : 2). ◊ L cierniu (21). ◊ pl A cierniå (1). ◊ pl a. sg N n ciernie (2) LubPs, OrzRozm. ◊ pl m a. sg n A ciernie (2) KochPs, Calep.
Orzeczenie występuje: w 3 sg (17), np.: ciernie roście [w tym: w praet 3 sg n, np.: ciernie wyrosło (9)], w 3 pl (1): ktore ciernie znaczą troski OrzRozm [ponadto przy podmiocie szeregowym (2), np.; porostą ciernie i pokrzywy].
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.
- 1. Krzak ciernisty lub jego pędy
(154)
- a. Miejsce zarosłe cierniami (2)
- 2. Kolec; gałązka (oderwana) z rośliny kolczastej (59)
W porównaniach (14): PatKaz I 9v; KrowObr 95; Bo iáko więc ćiernie ſpołecżnie ſie wiąże [Quia sicut spinae se invicem complectuntur]: tákći też bieſiádá ich poſpołu piiących Leop Nah 1/10; RejPos 189; ktore piſał przećiwko/ wykrętom/ iákiegoś Turriana ktorego práwie iáko z ſzelmy/ y gęſtego ćiernia rozmaitych wykrętow y zamiotow ludzkich [...] wywlokł NiemObr 40; LatHar 580, 676; WujNT 52; SkarKaz )(3.
W charakterystycznych połączeniach: ciernie gęste (5), ostre (4).
Ze nic po ćiérniu/ kiedy róża ſpádnie. KochFr 6.
bibl. »jako lilija miedzy cierniem« [szyk 2 : 2] (4): Iako liliá miedzy cirnijm [sicut lilium inter spinas] tak przyiáciolka moia miedzy dziéwkami Izrael. OpecŻyw 187v; Leop Cant 2/2; BibRadz Cant 2/2; SkarŻyw 112.
»ciernie i (a, albo) głog« [szyk 8 : 2] (10): Rubus. Kiers/ álbo krzewiná Czernie álbo głóg na którym yágody czerwone roſtą yeżiny. Mącz 359b, 328b, 359b; ktory ſrodze odzyera/ ták iáko głog á iáko ćirnie RejPos 346v, 60, 61, 61v [2 r.], 63, 64v; GrochKal 16.
»ciernie i jeżyny« (2): Mącz 359b; A zroſtą ná niey ćiernie, y oſtre ieżyny ArtKanc K6.
»ciernie i (a, albo) oset« = spina et (ac) tribulus PolAnt, Vulg [szyk 10 : 2] (12): będzieſz myał źyemyę nyepłodną [...] gdy oná tobye wżdam wten cżás będzye rodziłá oſet y ćirnye. [bibl. Gen 3/18] GliczKsiąż Hv [przekład tego samego tekstu KrowObr 225, BibRadz, BielKron 2, RejAp 59, KuczbKat 375, WerKaz 291]; KrowObr 225; BibRadz Gen 3/18; BielKron 2; ſzczebietliwy ptaſzek około ciernia álbo oſtu ſie obchodząc/ Szczigieł. Mącz 1d; RejAp 59; KuczbKat 375; CzechRozm 235; SkarŻyw 59; WerKaz 291; GrabowSet Q4; WujNT Hebr 6/8.
»ciernie i (lub) pokrzywy« [w tym: ciernie i pokrzywy i (a) oset (2)] (6): A poroſtą w domiech ich ćiernie/ y pokrzywy/ á oſet po murzech ich [Et orientur in domibus eius spinae et urticae, et paliurus in munitionibus eius] Leop Is 34/13; miedzy cierznie y pokrzywy śię nágo położył WujJud 211; BudBib Is 34/13; SkarŻyw 249, 575; KochTr 6.
»tarnie i ciernie« (1):tarnie y ćiernie [veprem et spinam] będzie żárł Leop Is 9/18.
»cirnie, oset« (1): á othworzył mu drogę/ wykopawſzy około niego zielſko/ ćirnie/ oſet/ to ieſt żądze/ á cieleſnośći ńáſze GórnDworz Ff3.
W porównaniach (6): Totz ieſt panna ſſlachetná [...] ktorá iako liliá polná/ rożá bez cirniá/ tak ta panna od wſſelkié zmazy grzéchu byla oddálona OpecŻyw 183; Práwye yák ſuche ćirnye od ognyá ſpłonęli. LubPs aa3v, H3v; Iáko ćiernie ktore przebija rękę pijánicy/ ták przypowieſć ieſt w vſćiech ſzalonego. BibRadz Prov 26/9, Num 33/55; WujNT 607.
W charakterystycznych połączeniach: ciernie kolące, ostre (6).
»cierniem zbość, zbodziony« (2 : 2): OpecŻyw 161; Pátrzayże áno ſie zwieśiła niſko oná ſwięta głowá iego/ ſrodze ćirniem okrutnym zbodzyona á zránioná RejPos 105v; V ſłupá kátowano/ ćierniem go zbodźiono LatHar 521, 498.
Synonimy: 1. chrost.
Cf CIERNINA, CIERZNISKO, CZERNIEWISKO, TARNIE
DM