[zaloguj się]
[pdf]

CZERNIDŁO (27) sb n

czernidło (20), czyrnidło (4), czerznidło (2), czyrznidło (1); czernidło Murm, SienLek, BudBib, SkarJedn (2), Calep, WujNT (3), KlonWor (2); czyrnidło Mymer1, FalZioł; czernidło : czyrnidło Mącz (7 : 1); czernidło : czerznidło SkarŻyw (2 : 1); czyrnidło : czerznidło : czyrznidło BartBydg (1 : 1 : 1).

e oraz o jasne.

Fleksja
sg
N czernidło
G czernidła
A czernidło
I czernidł(e)m
L czernidle

sg N czernidło (12). ◊ G czernidła (3). ◊ A czernidło (5). ◊ I czernidł(e)m (5). ◊ L czernidle (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Czarny lub bardzo ciemny płyn, farba czarna lub bardzo ciemna; alutrum BartBydg; chalcantum Mącz; atramentum sutorium (coriarium), insuasum, suasum Cn (23): Alutrum, czirznidlo BartBydg 8; Sepia, Morski páyąk/ puſzcza z ſiebie czarny pot by ſadze albo yákie czernidło gdy go chcą vłowić w którym ſie chce zátáyć. Mącz 384a, 50c.
a. Płyn służący do pisania lub drukowania; atramentum Mymer1, BartBydg, Mącz, Cn; atramentum librarium (scriptorium) Mącz, Cn; encaustum ad scribendum BartBydg (16): Mymer1 10, BartBydg 16; Atramentarium, Káłámars/ álbo/ Fáská w ktorey cziernidło ſtáwa. Mącz 18d; librarium atramentum, Inkáuft/ czernidło. Mącz 191d, 18d, 374b, 384a; á iá piſałem ná kśięgach/ inkauftem [atramento] (marg) Albo/ czernidłem. (‒). BudBib Ier 36/18; Chárteż my y cżernidło widzieli/ álesmy Piotrá przez Agátoná mowiącego ſłyſzeli. SkarJedn 118, 81; Maſz ktemu wtych żywoćiech żywą ná ſercách á nie ná cżernidle Ewányeliją SkarŻyw A4, A4, 364; Wierni ſą liſtem Chriſtuſowym/ y máią ſłowo Boże ná ſercách nápiſáne/ nie czernidłem ále Duchem Bożym. WujNT 2.Cor 3 arg, 2.Cor 3/3, s. 629.
b. Płyn wydzielany przez sepię (3): FalZioł IV 38c; Iáko Sepia z śiebie wypuſzcża cżernidło/ Kiedy ná nię záſtáwią wielowęzłe śidło; [...] Ták ſię złodźiey w ſwe kłamſtwo/ iák w cżernidło/ kryie/ Iák Sepia w ſwoy inkauſt y w cżarne pomyie. KlonWor 2.
c. Płyn do czernienia używany w szewstwie; atramentum sutorium Murm, Mącz, Cn; chalcantum Calep; atramentum coriarium, melanteria, sutorum atramentum Cn (4): Atramentum sutorium, [...] Cżernydło. Murm 193.
Wyrαżenie: »czernidło sz(e)wieckie (a. szewcze)« (3): Mącz 18d; Wźiąć czernidłá ſzewczégo/ á wmieſzáć wnié koperwáſu tłuczonégo/ gdy ſobie tym pachy náćieráć będźie/ pewnie téy przykréy párkowéy woniéy od ſyebie zbędźie SienLek 136v; Calep 185b.
2. bot. Triticum Spelta L. (Rost: orkisz) (1): Spelta, czyrnydło BartBydg 147b.

Synonimy: 1.a.b. inkaust; c. kalchantum, witryjol; 2. orkisz.

ZZa