[zaloguj się]

CZY (294) pt

stp, Cn notuje, Linde XVIIXVIII w.

I. W funkcji partykuły wprowadza wypowiedzenia pytające (realne i retoryczne); an, anne, annum, ecquid, -ne, nonne, num, numnam, nunquid, utrum Cn (121):
a. Wypowiedzenia niezależne (119): LibLeg 11/58; Czy Luther nye człowyek był? Był człowyek/ y yáko człowyek mogł ſye omylić. KromRozm I B2v, [L3]v; Czy co inego o nim rozumyeſz? KromRozm II c3v, q4v; Cży mnimaćie [an putatis] że poproznicy piſmo mowi/ Duch ktory w was mieſſka/ ku zazdrośći ſie ma? Leop Iac. 4/5; BibRadz Iob 34/33; BielKron 254v; Nád to/ cży máło tych ieſt/ ktorzy boiąc ſie ſmierći/ cżynią to co nieprzyſtoi? GórnDworz Bb; BiałKat 73v, 223v; KochMon 33, 34; POtym rzekł Dawid/ cży ieſt ieſzcże kto cobyſię zoſtał z domu Saulowego? BudBib 2.Reg 9/1, Deut 4/34, 1.Reg 23/2, 26/17, 2.Reg 9/2, 4.Reg 2/5 (12); cży śię to máłe dobrodźieyſtwo wam widźi? wy ſámi to vwáſzćie BiałKaz L; Cżyś chćiał odiąć miłość, Máćierzyńſkam od iedynego ſyná iey? BiałKaz I3, B4v; Ieſliż im w tym dawacie gáńbę cży to wiecie/ Iż tu káżdy od Bogá ma zácżąć ſwe życie PaprPan F2; KochPs 113 [2 r.], 131 [2 r.], 132; KochTr 16; Pánowie/ á błáznuiećie? Czy ták s námi żártuiećie? MWilkHist D2; MIlczyćie w obiad/ móy Pánie Konraćie/ Czy tylko ná chléb gębę ſwą chowaćie? KochFr 12; IAnie [...] Czyś ludźi nieznał? czyś ták rozumiał/ nieboże/ Ze czérnié inſzy owoc/ niż tarnki/ dáć może? KochFr 102, 95, 114; ReszPrz 98; WisznTr 16 [2 r.], 22, 23, 31; Wśiádamy? czy nas półmiſki trzymáią? Biédné półmiſki czego té czekáią KochPieś 38, 24; Smiéymy ſye/ czy niémáſz czemu/ Smiéyże ſye przynamniéy temu Ze nie mówiąc nic trefnégo/ Chcę po was ſmiéchu śmieſznégo. KochSob 59; PudłFr 14; Czy to dla tego maćie łáſkáwe práwo/ iżbyśćie wy ſami okrutnikámi byli? GórnRozm D3; Cży lepſze wáſze Ceſarſkie práwo z ktorego ſię y wáśiſz Doktorowie wypleść nie mogą? GórnRozm D4v; Abo to Polſka naybliżey Turkow śiedźi? Czy nie bliżey ſą Turkow Wenetowie? GórnRozm E3; Czy rżądu domá nie trżebá/ á w woyſku trżeba? GórnRozm I4v, Cv, K, L4v; Czemuż proſzę záłoſnie ſerce twoié wzdycha? Czy ćię gryźie żałoſna iaka krzywdá ćicha? ZawJeft 20; Czy ćię twóy żal nie wzruſzy/ czy łzy nie przywiodą Smętnéy córy? czyli ćię troſki nieodwiodą? ZawJeft 40, 10, 13, 14; ActReg 3v; GostGospSieb + 2v [2 r.]; GórnTroas 30, 33, 37, 50, 51, 61, 64; GrabowSet R; KochFrag 46, 52; Czy mniémaćie/ żeſmy byli rozumu pozbyli/ iżeſmy ſie záwſze przymiérza iego wyſtrzegáli OrzJan 17, 17 [3 r.], 47, 65 [3 r.], 101, 102 [3 r.], 121 [2 r.]; WyprPl Cv; Ali odpowiedáiąc Iudaſz [...] rzekł: czy nie ia ieſtem/ Rábbi/ [...] Rzekł (Pan IEzus) do niego: Tyś ſam powiedźiał. LatHar 691, 690; Cożeśćie wyſzli ná puſzczą widźieć? czy trzćinę chwieiącą ſię od wiátru [Quid existis in desertum videre? arundinem vento agitatam?]? WujNT Matth 11/7, Matth 11/8, 9; SarnStat 1298; GrabPospR N2; ó Boże moy: czy dobrze ia widzę. CiekPotr 81, 67, 74, 77 [2 r.]; CzahTr Bv; Gdźie rozum/ gdźie baczenié? czym z drógi zſtąpiłá GosłCast 25; Czyć pan twoy co źle myśli? álbo co nie gwoli? (did) Rychléy coś przećiw niemu myśli głowá moiá (‒) GosłCast 29, 25, 56 [2 r.]; Wieź przewoźniku/ cży ćię mam zwáć fliſem/ Z kowánym ſpryſem. KlonFlis C3v; ZbylPrzyg A2; SzarzRyt D2 [2 r.].

Połączenia: »a czy« (1): A czy iuſz podſzálawſzy ſobie, gdy ná oczách Twych będźie, obaczy ſię. CiekPotr 89.

»coż, czy« (2): coż? czy ſzáleiećie? WyprPl B; Coż? czy ćię kto pomyślał mieć zá niewſtydliwą? GosłCast 64.

W pozycji nieinicjalnej (2): Powiédz co dáléy było. Oſtátnié trudnośći Czy w niéy nie okazáły iákiéy odmiennośći? ZawJeft 47; Plato z ſwoim Socrateſem/ cży Atheńcżykom był Pánem? GostGospSieb +2v.

b. Wypowiedzenia zależne (2): powiedz mi w. m. cży nie obroćiłoby ſie to w dobre/ y náſzym ktorzyby wygráli bitwy/ y onym ktorzyby iey przegráli? GórnDworz Ii4v; Alberte/ ſpátrz/ czy wſzytko przy nim náwiązánié. WyprPl A4v.
II. W funkcji partykuły i równocześnie spójnika występuje w wypowiedzeniach pytających (realnych i retorycznych), w których między składnikami wypowiedzenia lub między wypowiedzeniami współrzędnymi zachodzi stosunek rozłączny; an, -ne Mącz, Cn; anne Cn (172):
a. W wypowiedzeniach niezależnych (137): LibLeg 7/100, 10/152v; Ktoregoſcie ſtanu ludzie kupci czy ſlachcici RejJóz M3; RejKup v3; RejFig Ccv; Potym rzekł: kto ma nieprzyćielá [!]/ ma go vmdlić cży potwierdzáć/ rzekli oni vmdlić. BielKron 463v, 67, 68v, 351; Mącz 198c; RejPos 63v; A któż więcéy miał/ Szátan czy Pan Bóg? BiałKat 13v, 91; Czo lepiey obráć złe cży dobre. RejZwierc 130v marg, 124, Aaa3v; A kto wie gdzie cie ſzukáć/ ná polu cży w leſie. HistHel B4; Byłeś ſam w rádzie/ cżyś ſłyſzał od kogo? KochOdpr B3; áż mátká ták rzecze: Spiſz/ Ianie? czy ćię żáłosć twoiá zwykła piecze? KochTr 20, 15; Coż ieſt przebog/ duch/ cży márá? Dźiwnać iákaś Boża ſtworá. MWilkHist K4; Diabłu ſię godźi tákowa biésiádá/ Gośćiem/ czy świádkiem ia twego obiádá? KochFr 22, 126; Głoſem cży poſzeptem woliſz/ powiedz mi iáko chceſz? KlonŻal E3v; Y my ná okázyą muśim ſye gotowáć. Muśim? czy rádźi czynim? KochMarsz 153; WisznTr 24 [2 r.], 30; KochWr 26; ActReg 106; zmyśla tá/ czy w prawdźie ſtoi! GórnTroas 44, 33; Pytam ią: [...] czym nas [Turek] potyka? pokoiem/ czy woyną? OrzJan 11; ábowiem coż więtſzego ieſt złoto/ czy kośćioł ktory poświąca złoto? WujNT Matth 23/17; CiekPotr 37; GosłCast 39; PudłDydo A4v; ZbylPrzyg A2.

W szeregu wieloczłonowymczywystępuje tylko przed ostatnim członem (2): czo mocznieyſſego/ Wino/ Krol/ niewiáſta/ ći [!] prawda Leop 3.Esdr 3 arg; Y kogóż pierwéy płákáć! wnuká zábitégo! Córki/ mężá/ oyczyzny/ śiebie/ czy wſzytkiégo? GórnTroas 75.

Połączenia:

»czy ... czy« (8): KochTr 22; Czy to gorzéy/ czy lepiéy? wy ſámi widźićie/ Którzy tego y tego świátá ſmák pomnićie. KochFr 18, 98; ZawJeft 29; GórnTroas 61; komuby ſie piérwéy bronić/ czy Tátáróm od muru/ czy Mnichóm od żony. KochAp 13; CiekPotr 5; GosłCast 27.

»czy ... czy ... czy« (1): kogożby to tu winowáć/ w tak iáſney rżeczy/ y iáſnem krżywoprżyśięſtwie? Czy práwo ták złe? Czy Sędźiego? Czy y Sędźiego y práwo? GórnRozm G3.

»... czy ... czy« (1): Z iákiemiż pogrożkámi poſłał mię do was P. Bog przezacni Pánowie moi? [...] z pierwſzymi/ czy z wtoremi/ czy z trzećimi? SkarKazSej 707a.

»a ...czy« (2): Ktoremu rzekł Iozue/ á náſz cży nieprzyiaciel? BielKron 47; KochPieś 11.

»czy ... albo« (2): Ale iákimże go ſynem być będźieſz wierzył? Cży ſpoſobionego/ álbo ſtych rzecży ktorych nie maſz ſtworzonego? BiałKaz G3v, G3v.

»albo ... czy« (2): LibLeg 6/79; (did) Drugi Anyoł. (‒) Aboś to zgubiłá kogo? Cży żáłuieſz vmárłego? MWilkHist H3.

»... albo ... czy ... czyli« (1): Iákoſz ié vrácił [!]? báwił ſię żołnierſką, Lub innemi ſkużbámi [!] Rzeczypoſpolitey? Obrocił ná oycowſkie długi, álbo iego, Dłużnicy záwiedli go? czy śioſtrom ná poſag Wydał? czyli pogorzał? CiekPotr 22.

»czy ... czyli« (10): co lepſzego ze złego mam wybráć/ cży ſie ciebie mam náieść á odżywić ſie/ cżyli kiedy ia vmrę ciebie kto iny zábije á zie BielKron 147; SarnUzn D6; Oczko A3v, 1v, 11; SkarŻyw 100; KochTr 3; GórnTroas 55; KmitaSpit C3v; KlonFlis H2v.

»czy ... czyli ... czy« (1): [królestwo komu zostawisz] czy ſynowi ſwému? który/ iáko młody/ nie ieſt názbyt pewien tego páńſtwá dla tego Turczyná/ [...] Czyli nam? coſmy iuż práwie od ſtráchu y fráſunku o wſzyſtkim zwątpili? Czy inſzému krześćiáńſtwu? OrzJan 96.

»czy ... czyli ... czyli« (1): My ich wnet pytamy: Czo to ſą zá trzey? cży ſą bogowie trzey? [...] Cżyli trzey Anyołowie? cżyli troye ludzi? Tego też nie rzeką, SarnUzn B7.

»czy ... czyli ... czyli też ... czyli« (1): Polaká Láchem tylko ſámá Ruś miánuie. Czy to ieſt iákoby vćinek cáłégo ſłowá/ Polak/ [...] Czyli nas od wiáry Látſkiéy/ [...] Láchy zową/ [...] Czyli téż podobno [... ] Lách záwżdy był zwan Láchem. [...] Cżyli [...] nas tákże Wláchámi [...] Láchámi przezywáią. KochCz Bv – B2.

»czy ... czyli ... czy ... czy ... czyli« (1): O miły móy/ gdźieś teraz/ czy błądźiſz po leśie? Czyli ćie nieprzyiaćiél w ſwoię ſtronę nieśie? Czy ćie żywo ſpáſł ogiéń/ ten co Troią ſpalił? Czy ćie kto ſrogiéy ręce/ iák piłę nágalił? Czyli okrutné źwiérzę ſámégo zdybáło/ A zágryzſzy/ więc ptákóm ná żywność ćie dáło? GórnTroas 42.

»czy ... czyli ... czyli ... czy ... czy ... czyli ... czy« (1) : ORſzulo moiá wdźięczna/ gdźieś mi ſye podźiáłá? [...] Czyś ty nád wſzytki niebá wyſoko wnieśioná? [...] Czyliś do Ráiu wźiętá? czyliś ná ſzcześliwé Wyſpy záprowádzoná? czy ćię przez teſkliwé Charon ieźiorá wieźie? [...] Czy człowieká zrzućiwſzy/ y myśli dźiewiczé/ Wźięłáś ná ſye postáwę/ y piórká ſłowiczé: Czyli ſye w czyscu czyśćiſz/ [...] Czyś po śmierći tám poſzłá kędyś piérwéy byłá KochTr 10.

»jeśli ... czy« (17): KromRozm III L5; RejFig Ccv; BielKron 57, 297; czo więtſzego ieſt/ ieſli pożythek z rzecży tey/ [...] ktorą inácżey/ niż pan kazał vcżynić ma: cży ſzkodá/ gdy ſie niepoſzcżęśći GórnDworz L4v, B2, C6 [2 r.], S2, V5, Hh3v; RejPos 248; GrzegŚm 62; GórnRozm G2v, M2v; ActReg 9; GórnTroas 56.

»jeśli ... czy ... czy« (1): á ieſczebym ták chćiał/ żeby tego oſobá kto kwituie wypiſána byłá/ ieſłi wielkiego wzroſtu/ czy ſrżedniego/ czy máłego GórnRozm Lv.

»jeśli ... czy ... czyli ... abo ... abo jeśli« (1): iákim ięzykiem dworzánin nádſtháwiáć ſwego ma/ ieſli Cżeſkim/ cży Ruſkim/ cżyli Chárwáckim/ ábo Słowáńſkim/ ábo ieſli mu też wolno ſtárádawne/ á práwie iuż vmárłe Polſkie ſłowá wſkrzeſzáć GórnDworz F4.

»-li ... czy« (14): Obaczmy kto jest szkodliwszy nieprzyjaciel, domowyli, czy postronny? Diar 35; BibRadz 3.Reg 22/6; Tegoli práwi w.m. chceſz ktory náyduie/ cży tego ktory goni. GórnDworz S2, L3, Ff6, Ff8v; RejPos 318; RejZwierc 222; KochPieś 7; GórnRozm Cv, K4v; ActReg 9; GórnTroas 69; WujNT Luc 22/27.

»-li ... czy ... czyli« (1): mnieli napirwey? cży żonę? cżyli dzyeći chceſz zábić? BielKron 110.

»za ... zali ... czy ... zali« (1): ZA ćię pan burzy? zaliś ty z Hekáty Rozpalona? czy z Bogów ſtárych láty/ Doſtáłáś chorób [...] Zali cię ona która wiátronogi Kierz zwiia gromiąc źwiérz/ [...] Ná tę grę wzywa? GosłCast 22.

»-ż(e) ... czy« (8): KochPieś 7; prawdáſz owo bywa/ czy to nam báią/ iáko o dziewięśiłách? GórnRozm A4, A3v, C3v; ZawJeft 12; KochFrag 54; Té tedy rzeczy/ którem powiedźiał/ do pokoiuſz ſie máią/ czy do woyny? OrzJan 11; WyprPl B2.

W połączeniu z partykułąnie” (8):

Składnik występujący w drugim członie szeregu rozłącznego jest zaprzeczonym powtórzeniem składnika członu pierwszego (5): rokuie ſobie/ we ſnie cży nie we ſnie? WerGośc 245; CiekPotr 70.

Połączenie: »-ż(e) ... czy« (3): tęn co vkrżywdzony ieſt/ chwaliſz on ſobie táką Wolność/ czy nie chwáli? GórnRozm C3v, K4v; Onże to Sędziſłáwſki, czy nie Sędziſłáwſki? CiekPotr 8.

Połączenie: »czy nie« [z elipsą składnika drugiego członu] (3): Pietrze co cżyniſz? chceſz ofiárowáć/ cży nie? SkarŻyw 41.

~ »-li ... czy nie« (1): mamli ia to vcżynić/ cży nie. GórnDworz L3.

»-że :.. czy nie« (1): ó Boże moy: czy dobrze ia widzę. Onże ieſt, czy nie? CiekPotr 81. ~

b. W wypowiedzeniach zależnych (35):

Połączenia: »czy ... czy« (2): HistLan D; Wyrzecz proſzę/ czy ogiéń/ czy miecz/ ma nas zgłádźić GórnTroas 61.

»jeśli ... czy« (21): rozpomnieć raczycie, jeśli się w Polscze to ma dziać, co kto chce, czy to co prawa uczą a potrzebują ku dobremu RP Diar 36; BielKron 125v, 337v, 351v; SienLek 197; GórnDworz C5v, X4; RejZwierc 63v; oto lud w wielkiéy gromadźie Wyroku twégo czeka/ ieſli złému/ Czy vpáść przed twym ſądem cnotliwému. KochPs 10; Aczćiem práwie Niepewien/ ieſlim przez ſen ſłuchał/ Czy ná iáwie. KochTr 25; KochFr 46, 52 [2 r.]; KochPhaen 24; KochPieś 29; PudłFr 45; GórnRozm H4; niewiem iesli casu czy umyslnie rozerwał nąm mowę. ActReg 102, 129; KochFrag 46; WyprPl A3.

»-li ... czy« (8): RejJóz B4v; GórnDworz L6v, S4; POradzmy ſię rády cziiéy/ Kołniérzli to v deliiéy Czy deliia v kołniérzá KochFr 100; GórnRozm B3; KochWr 40; WyprPl A3; RybGęśli B4.

W połączeniu z partykułąnie” (2):

Składnik występujący w drugim członie szeregu rozłącznego jest zaprzeczonym powtórzeniem członu pierwszego (1):

Połączenie: »-li ... czy« (1): Poráchuyże ſię teraz z tą twoią Wolnosćią/ zdrowali wſzyſtkim ieſt/ czy nie zdrowa. GórnRozm Cv.

Połączenie: »czy nie« [z elipsą składnika drugiego członu] (1):

~ »jeśli ... czy nie« (1): Nye ná tym rzecz teraz: Ale yeſli v nich koſcyoł/ czy nye. KromRozm III L5. ~

III. W funkcji spójnika rozłącznego występuje w wypowiedzeniu oznajmującym, w którym między składnikαmi zachodzi stosunek rozłączny: albo, lub (1):

Połączenia »czy ... lub« (1): Idźie przed tobą corká iákoby dźiw iáki/ A ty zá nią drugi dźiw/ czy więtſzy/ lub táki. ZbylPrzyg B.

Synonimy: I. albo, alboć, aza, azali, azaliż, azaż, azażli, iza, izali, li, za, zali, zaż, ż; II. albo, chociaż, choć, jeśli, jeżeli, li; III. albo, alboć, alboż, lub.

Cf CZYLI

ZZie