[zaloguj się]
[pdf]

CZYHAĆ (75) vb impf

czyhać (58), czuhać (17); czyhać RejWiz (3), RejZwierz, BibRadz (11), Prot, GórnDworz (2), RejPos (4), RejZwierc (5), BudBib (3), BudNT (2), CzechRozm (3), ModrzBaz (8), Calag, KochPs (3), Phil, WujNT (3), SarnStat (2), CiekPotr (3), CzahTr, PudłDydo; czuhać BielKron, Mącz (16).

Fleksja
inf czyhać
indicativus
praes
sg pl
1 czuhåm
2 czyhåsz
3 czyhå czyhają
praet
sg
2 m czyhåł
f czyhała
fut
sg
3 m czyhać będzie

inf czyhać (11). ◊ praes 1 sg czuhåm (1). ◊ 2 sg czyhåsz (1). ◊ 3 sg czyhå (15). ◊ 3 pl czyhają (16). ◊praet 2 sg m czyhåł (8). ◊ f czyhała (2). ◊ 3 pl m czyhali (6). ◊ fut 3 sg m czyhać będzie (1). ◊ con 3 sg by czyhåł (1). ◊ part praes act czyhając (13).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI — XVII w.

Czatować z zasadzki z zamierem napaści, czaić się, dybać, nastawać; insidiari Mącz, Calag, Cn; imminere, obsidiari Mącz Cn; expectare, venari Mącz; expectatione erigi, inhiare Cn (75): Obsidior, Czuhać/ ná vſadce ſiedźieć. Mącz 380a; BudBib 1.Reg 22/13; Szpiegowáć. Cżyháć. Stać ná kogo. Insidiari. Calag 360a; Czyha/ iákoby porwał nędznika zdrádnie KochPs 15, 22; SarnStat 1282, 1297; Zgłodniał był y ſtruchlał wilk: czyhał gdy pśi ſpáli. CiekPotr 13.

czyhać na kogo, na co (63): Bo niechay y krol ſiędzye złotem zháfftowány/ [...] Gdy weźrzy ná ſwe cżáſy co mu przypáść máią/ A iáko nań rozlicżni ſtanowie cżyháią/ A iákie krotkie iego ono páńſtwo będzye RejWiz 53, 48, 103v; PRzebiye cżaſem przezſieć/ Ielonek vbogi/ A ledá gdzye w ſzelinie/ vwiáźnie zá rogi. Ze go ledá źwirzątká/ powoli drapáią/ A myſliwcy ná ſtronie/ ktorzy nań cżyháią. RejZwierz 128; BibRadz 1.Reg 22/8, 13, 26 arg, Sap 10/12, Eccli 27/10, Est 16/20, Ian 7/1; gdy ták ná ſię cżuháli/ vpátrzył ſwoy cżás Skánderbeg/ prętko vchwyćił ſwoią lewą ręką iego rękę práwą BielKron 242; Petere iugulum, et petere caput alicuius, Stać komu o gárdło/ też czuháć ná kogo niktorzy mowią. Mącz 295b, 207c, 219c, 350c, 379d, 380a (14); ále wierz mi iżci ná tho cżyháć będzie/ iákoby ſie nád thobą wſzytkiégo pomśćił RejPos 74v, 19, 249, 345; RejZwierc 84, 86v, 98, 145, 188; BudBib 1.Reg 23/9, Ps 37/12; Lecż Heroydás czyháłá nań/ y chćiałá go zámordować BudNT Mar 6/19, Luc 11/54; CzechRozm 109v, 232; ModrzBaz 78v; A czyháiąc nan poſłáli niektore ludźie ná zdrádźie WujNt Luc 20/20, Mar 6/19, Luc 11/54; CiekPotr 71; Ze ieich nieprzyiaćiele o nich rádę máią/ Iákoby im odpor dáć tak na to ći záią [lege: czyhają]. CzahTr D4v; Pomnię/ żeś o iey ſmierći powiedał wzdycháiąc/ Abyś mnie też był zdrádził y ná to cżyháiąc. PudłDydo B3. Cf Zwroty.

Zwroty: »czyhać na duszę« (2): Abowiem otho czyháią ná duſzę moię [Quia ecce insidiati sunt animae meae] BibRadz Ps 59/4, Ps 40/15.

»czyhać na gardło« (1): Oto ná gárdło moie táiemnie czyháią KochPs 85.

»na majętność, rzeczy, dobra [czyje] czyhać« (1 : 1 : 1): A przetoż máią być wſzytcy karáni/ y ći ktorzi tákowemi grámi ná máiętność cudzą cżyháią [insidiantur] ModrzBaz 36v, 72, 83.

»na [czyje] mieszki czyhać« (2): Manticularius, Złodźiey który ná cudze mieſzki czuha álbo godźi. Mącz 208c; Pełnemiś zápił pámięc? czyś pił z vczćiwymi, Ktorych ręce ná cudze mieſzki nie czyháią? CiekPotr 77.

»na poczciwość ludzką czyhać« (1): Co ieſliże ći co ná drogách záſtępuią/ zboyce/ niemáią być w Rzecżypoſpolitey ćierpiáni/ tedy y owſzem ći/ ktorzi ná pocżćiwość ludſką cżyháią [multo minus pudicitiae hominum attentatores et oppugnatores] á ſtáráią ſię o naruſzenie iey. ModrzBaz 53.

»na urzędy czyhać« (1): Nienawiśni záprawdę to ſą ludźie/ ktorzi áni sſtrony rozumu/ áni z ſtrony náuki/ y do tego ſpoſobnośći/ namniey gotowośći w ſobie niemáią/ á przedśię nieiáką záślepioną byſtrośćią ná vrzędy cżyháią [tamen caeco quodam mentis impetu honoribus inhiant] ModrzBaz 45v.

»na wolność [czyją] czyhać« (1): (marg) Pochlebcy ſzkodliwſzy nád Kruki. (–) gdyż bárziey tákowym ſwym poſtępkiem ſzkodzi/ niż ten ktory ná wolność cudzą iáwnie cżyha. Phil H.

»czyhać na zdrowie« [szyk zmienny] (4): Ktemu też y z rąk tych ktorzy czyháli ná moie zdrowie/ y z wiela trudnośći ktorem ćierpiał. BibRadz Eccli 51/5, Ier 11/21; Woyná Chriſtiáńſká/ iż niema nic ſpolnego z nacżynim woiennym świátá tego: ktorego ludzie bezbożni miedzy ſobą vżywáią/ cżyháiąc ieden ná zdrowie drugiego CzechRozm 240; ModrzBaz 32v.

Szeregi: »czyhać a czekać« (1): [o nędzny człowiecze owco parszywa] mogłábyś ſie obácżyć [...] iż prze kęs they márney ſwey woley ſwiátá tego/ á prze márne z wiedzyenie tego wilká ſwego drapieżnego/ ktory vſtáwicżnie cżyha á cżeka ná márne zginienie [...] twoie/ odſtępuieſz od tákiego Páná á dobrodzyeia ſwoiego RejPos 345.

»czyhać i szukać« (1): A gdy to do nich mowił/ poczęli Pháryzeuſzowie y Doktorowie bárzo nań náćieráć/ y obłudnie go o wiele pytáć / czyháiąc nań [insidiantes ei] y ſzukáiąc żeby co vłowili z vſt iego WujNT Luc 11/54.

a. Czekać niecierpliwie szukać okazji [na kogo, na co] (4): Ieſt moy pan ná mię łáſkaw/ ty mię w tym winuieſz/ Czyhaſz ná mą wyſługę/ przeto pochlebuieſz. Prot Dv; [jeden dworzanin] zmowił ſie z bábą/ kthora pod zamkiem Krákowſkim [...] gárce Iłżeckie przedawáłá/ y zápłáćił iey wſzytki/ áby ie do iednego/ [...] potłukła w ten cżás/ kiedyby/ on ná zamku w oknie ſtoiąc/ znák pewny vcżynił [...] Gdy to tedy ſpráwił/ ſzedł ná zamek/ y chodził ſobie po wielkiey ſieni/ cżyháiąc iuż ná tego ſwego towárzyſzá GórnDworz T4, T5v; Co o zwyćiężonych mam mowić/ ktorzi ćię záwżdy táiemnie á ſkryćie nienawidzą: cżyháiąc záwżdy ná to/ iákoby ná wolność wyść mogli. ModrzBaz 108.

Cf CZUHAJĄCY, CZUHANIE

KN