[zaloguj się]
[pdf]

DAREMNY (90) ai

a jasne (w tym 2 r. błędne znakowanie), e jasne (Cn pochylone).

Fleksja
sg
mNdaremny fNdaremnå nNdaremné
G Gdaremn(e)j, daremn(e) G
D D Ddaremn(e)mu
Adaremny Adaremną Adaremn(e)
Idaremnym I I
V V Vdaremn(e)
pl
N subst daremné
I f daremnymi
n daremnémi

sg m N daremny (7). ◊ A daremny (2). ◊ I daremnym (1). f N daremnå (15). ◊ G daremn(e)j (9), daremn(e) (1) Leop. ◊ A daremną (4). ◊ n N daremné (12); -é (1), -(e) (11). ◊ D daremn(e)mu (1). ◊ A daremn(e) (28). ◊ V daremn(e) (1). ◊ pl N subst daremné (7); -é (1), -(e) (6). ◊ I f daremnymi (1). n daremnémi (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w.

1. Próżny, niepotrzebny, bezskuteczny, bezużyteczny; irritus Mącz, Calep, Cn; inanis, vanus, supervacuus Cn (63): Ezop bacżąc iego chytrość/ Rzekł/ dáremnać twoiá radość BierEz E3; Bo ktho mądrość y vmienie odrzuca/ nieſſcżęſny tho ieſt: y dáremna ieſth ich nádzieiá Leop Sap 3/11, 1.Thess 2/1; Y zwiodſzy bitwę z Báchidem/ poráźili go ſrodze/ á przetoż oná iego rádá y raſzenie woyny było dáremne. BibRadz 1.Mach 9/68; S tey przycżyny vdáli ſie ná to iákoby ſie mu bronili/ ále dáremny ich vmyſł był/ bo ich dobył Alexánder BielKron 124v; RejPos 283v, 333; á tey dáremney ſzárey pychy tylko pogáni á ludzie niewierni chociay y Krześćiáńſcy vżywáią á náſláduią. RejZwierc 139, 200, 200v; RejPosRozpr b4; CzechRozm 44v, 158, 193; ſędźiowie wyrok ſwoy åby niebył dáremny muśieli wykonywać. ModrzBaz 96; StryjKron 427; CzechEp 68, 112; GórnRozm L; ArtKanc S10v; GrabowSet S2v; Dáremné ieſt Práwo/ do ktorego kárność nie ieſt przydána. SarnStat 224, 715; PowodPr 56; SkarKaz 6a; CiekPotrOstr )?(3; KlonWor 53.
Wyrażenia: »daremna praca, robota« = inanis labor Vulg [szyk 5 : 4] (6 : 3): FalZioł V 119v; A przetho vcżyć tego cżego cżłowiek vmieć nie może/ ieſt to práwi robotá dáremna. GórnDworz I2v; A ták gdy ták cżytáć/ vważáć i rozumieć będzieſz/ iuż nie dáremna pracza i cżythánie twoie będzie RejZwierc 199v; CzechRozm 212 [2 r.]; Dáremnąś pracą podiął czyniąc dobrze złému/ Bo ſię on nieodéymie przyrodzeniu ſwému. KochFr 102; WerKaz 267; WujNT 1.Thess 3/5; CiekPotr 52.
Szeregi: »czczy i daremny« (1): abym ie [mógł wygubić] przynamniéy témi czczémi y dáremnémi przezwiſki przymiérza OrzJan 115.

»daremny, (a, i) prożny« [szyk 5 : 4] (9): Mącz 347d [2 r.]; iż iáko tho ſproſna rzecz ieſth/ chcieć mieć dáremną á prożną/ gdy iey kto nie záſłużył ſławę GórnDworz I6v, Ii7v; RejPos 352v; w tym cżłowieku dáremny y prozny Krzeſt będźie/ ktory wedle ćiáłá á wedle Duchá żyć myśli. KuczbKat 135; StryjKron 432; á figuryby też one wſzytkie y ofiáry były prożne y dáremne CzechEp 297; Calep 564a.

Wyrażenie przyimkowe w funkcji przysłówka: »na daremne« (17): SeklWyzn Dv; Na dáremne nędznicy przede dnyem wſtawacye LubPs cc6; KrowObr 72v; Tuby nádáremne były wſzytki prace y ſtaránia náſze. RejPos 132v; iż nádáremne zá nie wylał ſwiętą a niewinną kreẃ ſwoię. RejPos 342v, 33v.
~ Zwrot: »brać, wzywać imię boże (a. Boga) na daremne« (10 : 1): Iáko ſie imienia Bożego bráć nádáremne nieboyćie áni wſtydaćie? KrowObr 84, 83, 92v, 121v, 148, 228 (10); a wſzákoż na dáremne muśi bráć imię Páná Bogá ſwego. RejPos 214. ~
2. Dany bez zasług i zabiegów ze strony obdarowanego; gratuitus Mącz, Cn (27): Leop *A3v; Mącz 102c; tym ſię nawięcey báwi/ áby okazał/ że vſpráwiedliwienie ieſt dáremne/ ktorego obcy lud/ bez żadnych zaſług vczynkow zá rowno/ przez wiárę w Chriftuſá doſtępuie. WujNT 649.
Wyrażenia: »łaska daremna« [szyk 4 : 2] (6): ieſteſmy/ w daremną y też hoyną laſkę bożą/ prziyęci/ y nawieczny żywot popyſſany. SeklKat V3v; Gánimy tedy y odrzucámy wſzyſtki tákowe/ ktorzy vcżynki ludzkie názbyt wynoſząc/ łáſkę Bożą dáremną w niwecż obrácáią. WujJudConf 114v, 91; RejPosWstaw 22; wſzákże w piſmie świętym dwoie ſie tylko náyduie: Iedno Zakonne z vczynkow: á drugie Ewánieliſkie z łáſki dáremney przez wiárę. CzechRozm 207; WujNT 560.

»daremna miłość« [szyk 1 : 1] (2): tedy y to nie idźie zgołá z wiáry [...] ále idźie z miłośći BOżey dáremney CzechRozm 259; OSwiadcża ſię Pan Bog cżęſtokroć w ftárym zakonie/ iż on lud Izráelſki/ z dáremney miłośći obrał ſobie był PowodPr 15.

»daremne grzechow (a. grzechom) odpuszczenie« [12 : 3] (15): Pan Bog obiecuie dáremne dáć grzechom odpuſztzenie KrowObr A4v; nowy ieſt Kryſtus Syn Boży/ nowa ieſt Ewánielia/ w ktorey ieſt odpuſztzenie grzechow dáremne. KrowObr B, 47, 60, 71, 78, 79 (14); Naprzod odpuſty Antykryſtowe/ kthoremi bywa záćmione doſyć vcżynienie Kryſtuſowe/ y dáremne odpuſzcżenie grzechow GrzegRóżn F4.

Szeregi: »daremny i z łaski« (1): á zápłátá kthorą Bog oddáie ſwoim/ ieſthći dáremna y z łáſki BibRadz II 17b marg.

»daremny, bez pieniędzy« (1): thám ieſt nákoniec ſam Kryſtus/ ktory dáie Miłośćiwe láto/ to ieſt grzechom odpuſztzenie dáremne bez pieniędzy/ wſzelkiemu tzłowieku KrowObr 79.

Synonimy: 1. czczy, niepotrzebny, prożny.

Cf DARMY, NIEDAREMNY

JW