[zaloguj się]
[pdf]

DAWNY (1589) ai

a pochylone (w tym 29 razy błędne znakowanie).

comp i sup (50 + 14) -dåwni(e)jszy. sup nå- (13), nåj- (1) PaprPan.

Fleksja
sg
mNdåwny, dåwniejszy, nådåwniejszy fNdåwnå nNdåwné, dåwniejszé, nådåwniejszé
Gdåwnégo, dåwniejszégo, nådåwniejszégo Gdåwnéj, dåwniejszéj, dåwny Gdåwnégo, dåwniejszégo
Ddåwnému D Ddåwn(e)mu
Adåwny, dåwniejszy, dåwn(e)go, dåwniejsz(e)go, nåjdåwniejsz(e)go Adåwną, dåwniejszą, nådåwniejszą Adåwné
Idåwnym, dåwniejszym, nådåwniejszym Idåwną Idåwnym
Ldåwnym, dåwn(e)m, dåwnéj L Ldåwnym
Vdåwny V V
pl
N m pers dåwni, dåwniejszy
subst dåwné, dåwniejszé, nådåwniejszé
G dåwnych, dåwniejszych, nådåwniejszych
D dåwnym, dåwniejszym, dåwn(e)m
A m pers dåwné, dåwniejszé
subst dåwné, dåwniejszé, nådåwniejszé
I m dåwnémi, dåwnymi, dåwniejszymi
f dåwnémi
n dåwn(e)mi
L dåwnych, dåwniejszych, nådåwniejszych
V m pers dåwni
subst dåwné
inne formy
sg n G skostn - z dåwna, od dåwna

sg N m dåwny, dåwniejszy, nådåwniejszy (84). ◊ G dåwnégo, dåwniejszégo, nådåwniejszégo (98); -égo (31), -(e)go (67). ◊ D dåwnému (8); -ému SarnStat (4), -emu (2) OpecŻyw, KochFr, -(e)mu (2). ◊ A dåwny, dåwniejszy (25), dåwn(e)go, dåwniejsz(e)go, nåjdåwniejsz(e)go (3). ◊ I dåwnym, dåwniejszym, nådåwniejszym (16). ◊ L dåwnym (6), dåwn(e)m (1) BudNT. ◊ V dåwny (2). ◊ f N dåwnå (41); -å (36), (-a) (5). ◊ G dåwnéj, dåwniejszéj (37), dåwny (1) CzahTr; ~ -éj (5), -(e)j (32). ◊ A dåwną, dåwniejszą, nådåwniejszą (20). ◊ I dåwną (6). ◊ L dåwnéj (7); -éj (3), -(e)j (4). ◊ n N dåwné, dåwniejszé, nådåwniejszé (20); -é (6), -(e) (14). ◊ G dåwnégo, dåwniejszégo (34); -égo (9), -(e)go (25). ◊ D dåwn(e)mu (2). ◊ A dåwné (7); -é (2), -(e) (5). ◊ I dåwnym (7). ◊ L dåwnym (8). ◊ pl N m pers dåwni, dåwniejszy (31). subst dåwné, dåwniejszé, nådåwniejszé (41); -é (11), -(e) (30). ◊ G dåwnych, dåwniejszych, nådåwniejszych (217). ◊ D dåwnym, dåwniejszym (5) KochPs, CzechEp (2), NiemObr, KochFr, dåwn(e)m PaprUp (2). ◊ A m pers dåwné, dåwniejszé (10); -é (1), -(e) (9). subst dåwné, dåwniejszé, nådåwniejszé (47); -é (12), -e (1), -(e) (34); ~ -é : -e SarnStat (6 : 1). ◊ I m dåwnémi (12) RejPos, BudBib, ModrzBaz (8), PudłFr, BielRozm, dåwnymi, dåwniejszymi (6) PatKaz II, BielKron, KochList, NiemObr (2), PowodPr; ~ -émi (1), -(e)mi (11). f dåwnémi (3); -émi (1), -(e)mi (2). n dåwn(e)mi (1). ◊ L dåwnych, dåwniejszych, nådåwniejszych (17). ◊ V m pers dåwni (1). subst dåwné (1). ◊ G sg n skostn z dåwna (759) od dåwna (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) – XVIII w.

1. Odległy w czasie, należący całkowicie do przeszłości; starożytny; antiquus Calep, Cn; pervetus, pristinus, vetus Mącz, Cn; longinquus Mącz; pervetustus Cn (479): FalZiołUng V 119; DAwni hiſtorikowie o dwoiey Sarmatijey powiadali, ſobie pograniczney y przyleżączey. MiechGlab 1, *3v, *8 [2 r.], s. 44; RejRozpr Iv; RejKup Sv, dd4v; KromRozm III O8v; GliczKsiąż N7; LubPs V3v; KrowObr 24v; RejWiz 1v, 42, 85; RejZwierz 57, 134; BibRadz Zach 7/7, 12; BibRadzBaz ktv; nadawnieyſzy był náſzych kronik piſarz Wincenty Kadłubek BielKron 337v, 5v, 104v, 136v, 335, 335v (9); KochSat A3v [2 r.]; Mącz 322c, 491a, b; Ale to rzeczy ſą dawné/ pódźmy do bliżſzych. OrzQuin R; GórnDworz E7v, H5v, Iv, I2 [2 r.], Z6 (8); GrzepGeom A3; RejPos 95; WujJud 27v, 214v, 236; WujJudConf 195v, 235v; A tá ieſt przycżyná/ że Lukaſz ſwięty z nádchnienia Dnchá S. on pirwſzy á dawny Koſcioł s táką pilnoſcią nam opiſuie. RejPosWstaw [1432], [1432]; BudBib 1.Par 4/22; MycPrz I A2v; BiałKaz H3; Przeto też Słowieńſki náſz dawny tłumácz ták przełożył BudNT Ii, przedm C, c4, d2, Luc 9/19; PaprPan B, H3, I3, S, Bb3, Cc2v; ModrzBaz 14v, 98, 128v, 129v, 135v (9); SkarJedn 375; Oczko 2v; KochPs 102; SkarŻyw 119; KochTr 23; StryjKron 1, 15, 46, 86; CzechEp 35, 182, 234, 312, 350 (8); CzechEpPOrz *3, **; KochJez A3; ná oſtátek miałem po ſobie y one Oyce dawne Kościelne NiemObr 66, 55, 61, 63, 66, 70 (21); KochFr 121; KlonŻal B4v; KochPhaen 1; ReszPrz 29 [4 r.], 32 marg, 42, 52, 78 [2 r.]; WerGośc 259; PudłFr 75; Sędźiowie też oni dawni nie byłi prędcy do ſkázowánia prżyśięgi GórnRozm H2, A2, D2v, D3 [2 r.], H4 (8); KochProp 12; KochWr 28; PaprUp A2, C2; ZawJeft 11; GostGospSieb +3v; GórnTroas 35; A ſwą cnotą ták świéći/ że y przodki dawné Rozświéca/ y potomſtwn imię cżyni ſławné. KochFrag 42; LatHar 57, 287, 425, 670; KołakSzczęśl A2; WujNT 391; SarnStat 375; KmitaSpit Cv [2 r.]; PowodPr 28, 41, 52, 55, 61 (8); VotSzl E3; CiekPotr 23; CiekPotrŚredz )?(4; KlonFlis Gv, G3, G4v; SapEpit A2v.

W połączeniu z nazwą narodowości [dawny + nazwa (5), nazwa + dawny (2)] (7): Y owſzeki męſtwo ſwe ták w ſobie miárkuie/ W ktorym go z dawnych Grekow żaden nie celuie. PaprPan Z2, S3; NiemObr 83; BielRozm 4; GórnRozm K4; V Rzymiánow dawnych wolność daná poimánemu więźniowi/ byłá nienáruſzona PowodPr 17; Więc poſpolićie oni pobożni dawni Polacy/ tákowe nádánia cżynili PowodPr 49.

W charakterystycznych połączeniach: dawny (-a, -e, -i) doktor (7), filozof (2), heretyk (2), historyja (3), historyk (5), kacerz (2), koncilijum (3), kościoł (4), krol (11), ludzie (7), mędrzec (3), narod (2), ojcowie (kościoła) (12), pisarz (8), poeta (3), prorok (3), przodkowie (8), rzecz (2).

Wyrażenia: »dawny czas« [w tym: od (z) dawnego czasu (69), przed dawnymi czasy (7), (za) dawnych czasow (28)] = superius tempus Modrz, Cn; ab antiquis diebus, in diebus antiquis, (ex) multo tempore Vulg; ab antiquis temporibus, a temporibus longe retroactis JanStat; olim Modrz [szyk 104 : 12] (116): Herod wzrzáwſſy milégo Iezuſa związanégo ij vnędzonégo/ náſilniéy rozżálil ſie go/ ij byl iemu wielmi rád bo z dáwnégo cżaſu żądál go widzietz [bibl. Luc 23/8] OpecŻyw 121; A to prorocztwo tey ſybylle bylo znathchnyenya y uoley ducha ſzwyątego przeth dawnymy czaſy PatKaz II 57v, 59v, 75; MiechGlab 76; Gdyſſ tha zyemya pokuczka zawſze od dawnych czaſzow koronye polſkiey wlaſzna y dziedziczna bila LibLeg 6/159, 7/41v, 10/65v, 11/20 [2 r.], 83v, 91 (10); March3 T7v; WróbŻołt 43/2; LibMal 1548/142v; RejKupSekl a3; HistAl L4v; KromRozm I F3v; MurzHist M3v; KromRozm III N8; Diar 65; GliczKsiąż E8v; LubPs R5v, T4; GroicPorz C2v, e, r3v; KrowObr 33v; RejWiz 69v; Leop Luc 23/8; RejZwierz A4, A5v, 1; BibRadz I 274, Is 48 arg, 48/5, I 451a; BielKron 211v, 427 [2 r.]; Przedſiem uſzedł za boga wony dawne cżaſy KochSat A2; GórnDworz X3; Nie ták v Graeków bywało zá dawnych czáſów GrzepGeom A4v, N [2 r.]; RejPos 135, 153, 187; RejZwierc B3, 119, 194 [2 r.], Bbba; BielSpr 60v; A cżemu rácżey tym mieścá niedawaćie/ ktorych Piſmá Kośćioł święty od dawnych cżáſow przyiął y potwierdźił WujJud 39, 92, 157v; RejPosWstaw [414]; RejPosRozpr c3; BudBib 2.Esdr 12/46 [45], Mich 7/20, 1.Mach 3/29; HistHel ktv; CzechRozm 183v; Ieſzcżeć to onych ſwiętych zacnych ludzi plemię/ Ktorzy cżáſu dawnego zdobili tę zyemię PaprPan D3v, E3v, Ggv; Mogąć nas rozmáite przykłády y náſzych y dáwnieyſzych cżáſow náucżyć ModrzBaz 27, 5, 18, 42v [2 r.], 74v, 91 v (16); Oczko 19; KochPs 207; Ten Zamek zawiſna ſtárożytność dawnych czáſow zniſzczyłá StryjKron 355, 452; CzechEp 12; KochJez A3; NiemObr 65, 99 [2 r.], 141, 174, 178; ReszPrz 97, 105; ReszHoz 125; ReszList 148; GórnRozm C3v; ActReg 43; LatHar 648; WujNT Act 8/11, 15/7; SarnStat 890, 997, 1002, 1021, 1057 (8); Iuſz teſz dawnieyſzych czáſow, bogáta ſzláchcianká, Doſyć miáłá gdy wźięłá od rodźicow ſwoich Parę pektoralikow CiekPotr 29.

»z dawna dawnego« (4): PatKaz I 18; ta (o) przedoſtoyna panna byla gotouana zdawna dawnego przet wſzemy uyeky PatKaz II 37v, 31v, 50.

»dni dawne« = dies antiqui a. longi temporis PolAnt (3): Roſpomniſz na ony cżáſy á ony dni dawne LubPs gg4; BudBib Is 23/7, Mich 7/14.

»dawne dzieje« [szyk 3 : 1] (4): MiechGlab kt; RejWiz 17; KochZg A2v; Iákożem tego ſam doznał rozcżytáiąc dawne dźieie [antiquitatis monimenta]. ModrzBaz 128v.

»dawne lata« [w tym: od (z) dawnych lat (8)] [szyk 9 : 6] (15): BielŻyw nlb 14; od dawnych lat/ pod obiema oſobami [Kościół chrześcijański] przijmował/ y przijmvie ciało y krew bożą. SeklWyzn Ev; BibRadz I *5v; Mącz 296a; BudBib Mal 3/4; Strum P3v; StryjWjaz Av; KochDryas A2v; Przychodźiły mi ná myśl dáwnieyſzé látá KochPs 113, 98; StryjKron 245; KochEpit A3; GórnRozm D4v; KochProp 7; VotSzl C3v; Y zową te włocżęgi z dawnych lat Cygány. KlonWor 7.

»dawny wiek« [w tym: od (z) dawnego wieku (12), (za) dawnego wieku (9)] = a temporibus antiquis Vulg; superior aetas Cn [szyk 21 : 13] (34): Z dawnych wiekow to ieſt vrząd twoy naſz miły panie RejPs 123v, 36, 126; RejWiz 152; KochSat ktv; GórnDworz X6v, Z; BudBib I 231c marg; Znáć iż w tym kráiu ludzye mężni byli záwżdy/ Co nam ſwiádſzy wiek dawny PaprPan ktv, A3, C3, S2v, X4v, Ccv; KochDryas A3; KochPs 65; SkarŻyw 71, 473; StryjKron 16; Wźięłá nam [śmierć] mężá tego/ który przez ſwé cnoty/ Mógł był ieſczę przywróćić ón dawny wiek złoty. KochTarn 75; PudłFr 76; GórnRozm B3v; KochWr 19; PaprUp E3; GrochKal 3; KochCz A3v; GrabowSet H2v; KochFrag 25, 47; RybGęśli C2; ábowiem Moyzeſz od dawnych wiekow ma w káżdym mieśćie te/ ktorzy go opowiedáią w bożnicách WujNT Act 15/21; PowodPr 57; KlonFlis D; KlonWor 29.

»dawny zwyczaj« (3): RejWiz 184; WujJudConf 186; Bo to był dawny zwyczay/ kśięgi czárnokśięſkie iáko y haeretyckie palić. WujNT 478.

Szereg: »stary, (a, i) dawny« [szyk 6 : 1] (7): GliczKsiąż D8v; Ab ultimis vel ultima antiquitate repetere, Od dawnych á ſtárych lat rzec przitoczić. Mącz 296a, 491a, c; iáko piſze o tym Ireneus on ſtáry á dawny Doktor WujJudConf 193v; Calep 77a; WujNT 88.
a. Poprzedni, dotychczasowy, taki jak poprzednio; były, nie pełniący tej funkcji co przedtem, nieaktualny (115):
α. O ludziach (23): Bo tego láthá Miłośćiwego/ wſſyſtko przedánie ma ſie wroćić do páná/ y do dzierżawce dawnego [ad possessorem pristinum]. Leop Lev 25/28; RejZwierc 246v; CzechRozm 6; CzechEp 350; WerKaz 277; OrzJan 65; PAnie Boże/ ktoryś ſtárł pychę dawnego náſzego nieprzyiaćiela LatHar 617, 423; SarnStat *4v; ZbylPrzyg B4.
Wyrażenia: »dawny sługa« (7): HistAlHUng A2v; A ták proſzę prziymi to odemnie W.W. wdzięcżnie iáko od dawnego á práwie życżliwego ſługi y przyiacielá tego domu zacnego RejZwierc 254v; SkarŻyw 403; KmitaPsal ktv; ActReg 158, 159; SarnStat 228.

»dawny towarzysz« = vetus amicus Cn [szyk 1 : 1] (2): ForCnR D3; Długoſz wtym vporze będzieſz towárzyſzu moy dawny? SkarŻyw 535.

»dawny żołnierz« [szyk 1 : 1] (2): ZNáć że to dáwny żołnierz po oblázłey ſkorze PaprPan Y3v, H2.

Szeregi: »jako dawny tak i nowotny« (1): żadne [księgi] iáko od dawnych ták y od nowotnych piſárzow nie ſą do tego cżáſu wypuſzcżone ModrzBazBud ¶6v.

»dawny i teraźniejszy« (1): ábyſmy nie poználi któré Cieplice do czego dobre/ gdyż to y od dawnych/ y od teráznieyſzych Medykow/ ná vrząd być vczyniono baczym. Oczko 25.

β. O rzeczach konkretnych i abstraktach; antiquus, vetus Vulg, PolAnt; diuturnus, superior Modrz (92): LibLeg 7/34v; WróbŻołt 88/50; y przypomina mu też obietnice dawne iego. RejPs 153v, 36v; ComCrac 11, 20; RejKup p5v; Diar 92; O cżem nye potrzebá dawnych przykłádow ſyęgáć/ gdy teráznyeyſſych bárzo wyele ná ocży mi przychodzi GliczKsiąż B7, C3v; Gdzieſz twe dawne miłoſierdzie o dobrotliwy Pánie LubPs T5v, N marg, R5v marg, Xv marg; RejZwierz 14v; BibRadz Ps 88/50; [Serwius] Przidał cżwarty Tribus do trzech dawnych. BielKron 103, 19, 83v, 221v, 293v; LeovPrzep E2; A zwlecż ono ſtáre odzyenie onych dawnych obłędliwośći ſwoich RejPos 87v, 9v, 107, 164, 181v, 214v, 288v; GrzegŚm 50; RejZwierc 162v; KochMon 20, 30; KochList nlb 1, 2; RejPosRozpr [c4]; Naprzod tedy wiedz cżytelniku o Krakowſkiem przekładzie/ iż ieſt z Laćinſkiego dawnego vcżynion. BudBib B, Sap 8/8; HistHel B2v; BudNT przedm bv, c5, 1.Cor 5/8 [7], 9 [8]; CzechRozm 67, 183v; ModrzBaz 26v, 109v; KochOdpr C2; Oczko 3; Blizny z nowu mych dawnych ran ſye odnowiły KochPs 55, 135, 160, 169; KochTr 25; NiemObr 97, 103, 138; Idźmy gdźie nas Bóg wiedźie/ á dawnych niewczáſów Zápomniawſzy/ weſelſzych vżywaymy czáſów. KochEpit A2; KochFr 124; KochMarsz 153; KochMuza 27; KochPhaen 1; KochSz C2v; WisznTr 30; ArtKanc E7; GostGosp 68; KochCz B2v; Dáwnieyſze gwiazdy/ nowym/ plácu vſtępuią GrabowSet F3; OrzJan 46, 64, 75; LatHar [ + 11]v; SarnStat 851, 863, 938; PowodPr 79; GosłCast 25, 42; KlonFlis F2v; [Herkules] Dużą ręką potężnie zá ryſę záwádźił/ Ták iż z mieyſcá dawnego pnłgory wyſadźił. KlonWor 24, 7, 23.

W charakterystycznych połączeniach: dawne ceremonije, dekrety (3), doświadczenia (4), krzywdy (2), miłosierdzie (4), obietnice (8), przykłady (2), przysięgi, wyroki (2).

Szeregi: »(tak) dawny, (i, jako) niniejszy« = tam praesentibus quam antiquioribus JanStat [szyk 3 : 1] (4): y obaczilem oyczowſkye ſprawi y dzyela ſtare y nynyeyſche, y prziſſiegy dawne y nynieyſche LibLeg 10/95, 10/95; Oczko A3; SarnStat 939.

»tak dawny jako i nowy« (2): y inſzé wſzyſtkié ſpráwy/ którékolwiek ták z dawnych/ iáko y z nowych pozwów/ przypozwów/ przypadáć będą SarnStat 855, 869.

»(bądź, tak) dawny, (bądź, i, jako) świeży« (4): Zá te [dobra] tedy/ ták dawne iáko y świeże/ cżęſto Pánu BOgn dźiękowáć potrzebá. LatHar 559, 569; PowodPr 46; RybWit [Av].

2. Pochodzący z przeszłości, ale trwający w chwili, o której mowa; długo trwający, stary, posiadający starą tradycję; longinquus, senex, veteratorius Mącz; veterator Calep; canus, veteranus Cn (1110): Mnogie Pánie iż ſrom máią/ W dawney cnoćie łatwie trwáią BierEz R4v, O4v; OpecŻyw 17; MetrKor 46/46, 175; Theż gdy ſtego liſcia á z ięcżmienney mąki vcżyniſz plaſtr/ zaſtanawia biegunkę dawną FalZioł III 22c, II 7b, IV 38b, 52d, V 2v; BielŻyw Glab nlb 8; GlabGad H6; LibLeg 7/35v, 10/70, 11/25v, 42, 132; A iuż ſie ono proroctwo dawne wypełni. LudWieś A4; RejJóz K6v; DiarDop 106, 116; GliczKsiąż K4; izali nie dawnieyſzy ieſt Kryſtus Syn Boży/ á niſſli wſzytki zwytzaie/ y wſzytki wáſze vſtáwy? KrowObr 205, 26, 37v; RejWiz 20, 29, 89, 129, 184; OrzList e4v; BielKron 30v, 172v, 215, 237; KochZg A4v; Veteratorius, Nielátośi/ dawny/ ćwiczony/ chytry/ też smárdy podſzyty. Mącz 491b, 197b, 382a; SarnUzn B3 marg, D4, Ev, G8; LeovPrzep D2; LeovPrzepSamb b4; RejAp 3; GórnDworz F7, I2, O6v; by tho nie było przeźrzano á tobie tego dopnſzcżono z dawnych táiemnic niebieſkich. RejPos 200, 2, 143, 161, 269v, 272v (10); KuczbKat 215; RejZwierc 93, 145, 254v, Aaa; WujJudConf 192; BudBib Dan 7/13; BiałKaz I2v, Nv; BudNT Kk3; Tho mniemánie dawne ieſt y przednieyſze nád ono o ktorym ſie wprzod mowiło. CzechRozm 20, 69v, 210; PaprPan Fv, H3, N3; ModrzBaz 19, 139; SkarJedn 178; KochOdpr Cv; Oczko 2v, 17v; Gdźie teraz ich on bóg ſławny/ Ich obróncá/ y ſtróż dawny? KochPs 120, 92, 114, 127, 130, 134; SkarŻyw 87 marg, 102, [237]; KochTr 10; StryjKron 51, 95, 260; CzechEp *2v, 69, 184; CzechEpPOrz **; Tym tedy ſwoim wyznániem X. A. obálił wſzytkie ony dawne wymyſły/ o Bogu w Troycy iedynym NiemObr 143, 67, 163; KochFr 52, 95, 115; KochBr 152; KochPhaen 8, 16; ReszPrz 33, 36, 38, 41; WerKaz 275, 276; KochPam 84; KochPieś 65; Docżekał ćię Krákow dawny/ Co záłożył Crácus ſławny. KmitaPsal A3v; GórnRozm M2v; KochWr 27; PaprUp A2, E3, L; ZawJeft 42; ActReg 18 [2 r.], 33, 79, 94; GórnTroas 10; GrabowSet N; OrzJan 85; Zbáwił lud ieńſtwá dawnego. LatHar 361, ++ 7, s. 186, 402 marg; JanNKar E; naród Polſki y źiemie dawné Koronné obiéránié Páná záwżdy wolné mieli y máią SarnStat 1001, 6, 45, 214, 397, 470 (23); WitosłLut A2; KlonKr A, Bv; A nas tu wdawney náſzey religiey niech nie turbuią PowodPr 36, 5, 24 marg, 43, 45, 46 (13); SkarKaz 44a, 79a, 516b, 608b, Ooood; VotSzl Bv, B2v, B3v; Abowiemieſliś w cnotách ſwych dawnych poſłábiał CiekPotr 6; CzahTr D3, F4v, H3v; GosłCast 12, 39, 43, 65; PaxLiz Bv, C4 [2 r.]; Ten dawny ſtrumień/ dawnym też przezwiſkiem/ Zową Wiśliſkiem. KlonFlis F2, F4v, G; Toć ieſt dawnych kulfánow ſtare obiecádło: Ktorzy vmieią Pánom wyiąć bokiem ſádło. KlonWor 58, 4, 29, 63; ZbylPrzyg A2v, B2; vmrzeć zá wolność zyſkiem poczytáią/ Skąd też y od oyczyzny dawną wdźięczność znáią. SzarzRyt ktv.

W charakterystycznych połączeniach: dawny (-a, -e) cnota (2), familija (2), gniew (4), herb (4), nałog (3), nauka (2), porządek (3), postanowienie (2), proroctwo (3), religija (2), rzeczy (3), sprawy (3), tajemnice (3), wolność (2), zachowanie (5).

Wyrażenia: »dawny czas« = długo; (longum) intervallum Mącz [szyk 5 : 1] (6): Powiedzcieſz mi dawnyli cżas iuz temu przeminął RejJóz O6; Mącz 361b, 475a; MycPrz I [D]; SkarJedn 150; Tákżeć ia teſknię/ o Biſkupie ſławny/ Czekáiąc twégo Pſałtérzá czás dawny. KochFrag 28.

»dawny dom« = stary ród [szyk 1 : 1] (2): WAńkowie á Kluſiowie/ to dawny dom w Ruśi RejZwierz 86, 92.

»imię dawne« (3): KochJez A4v; KochEpit A3; Smiéy ſię: bo twé imię dawné Y dźiś miedzy ludźmi ſławné. KochFr 60.

»dawna konstytucyja« = antigua consuetudo JanStat; pristina consuetudo Cn [szyk 2 : 1] (3): Powołowczyzny/ y woły/ [...] áby przez Komory célné/ [...] bez myt y céł były przepuſczáné/ według dawnych Conſtituciy SarnStat 403, 199, 851.

»dawny narod« = gens antiqua Vulg [szyk 2 : 2] (4): RejPs 134v; BielKron 438v; PaprPan F4v; Oto ia przywiodę ná was z dáleká poháńſtwo/ narod możny/ narod dawny [bibl. Ier 5/15] PowodPr 8.

»dawne prawo« [w tym: wedle (a. wedlug) dawnego prawa (4), z dawnych praw (4)] = vetustissma lex JanStat [szyk 8 : 8] (16): Niekthorzy chcąc áby przedſye karánie cudzołoſtwá wedle dawnych Práw trwáło/ vſtáwili áby cudzołożnik mieczem był karan GroicPorz kk4v, a2; UstPraw Bv;BielKron 194v, 229v; ModrzBaz 101; GórnRozm F4v; Przychylaiąc ſie do praw dawnych y ſtátutów o tym nápiſánych/ poſtánawiamy SarnStat 435, 21, 148, 498, 915, 1153; Cżwarta nieſpráwiedliwość w Confederáciey pokázuie ſie/ przećiw práwu náſzemu dawnemu koronnemu PowodPr 44; SkarKazSej 687b; KlonWor 25.

»dawna przyjaźń« [szyk 6 : 1] (7) : Ja dla vaſzey dawney przyaſſny wſyſthkom tho vczinyl LibLeg 7/68, 7/68, 68v; SkarŻyw 333; iednak niestraciłem tak serca, abych y powinowactwa y dawney przyiaźni, zapamiętac miał. ActReg 55, 81; SarnStat 1226.

»dawna (przy)powieść« [w tym: wedlug (a. wedle) dawnej przypowieści (4)] = vetus verbum Modrz, Cn [szyk 15 : 1] (16): A kolerici poſpolicie z przyrodzenia ſwego chitrzi bywaią, według dawney przipowieſci GlabGad B2v; BielKom E3; GliczKsiąż F6, L7; BielKron 73; RejZwierc 53, 185v; CzechRozm 35; ModrzBaz 65v; WerGośc 230; KochPam 86; GórnRozm H3; Phil G2; Ieſt dawna przypowieść práwna: że Bábizná dawnośći nie ma SarnStat 1266; VotSzl D.

»dawny przywilej« [w tym: wedle dawnego przywileju (1)] (2): Także téż y od podwód płácenia/ y koni dawánia ſtárą Wárſzáwę wolno czyniąc/ wedle dawnego ich przywileju in perpetuum vſum to im approbuiemy. SarnStat 1179, 923.

»statut dawny« [w tym: wedle (a. podle) statutu dawnego (7)] = antiqua a. antiquiora statuta, vetus consuetudo JanStat [szyk 8 : 6] (14): OrzJan 59; W dawnych Státućiéch znaydźieſz, nie zátrudniáiąc tym Czytelniká: ponieważ to iuż minęło. SarnStat 407; którzy tego pilnie przeſtrzegáć będą/ wedle vchwały Státutów dawnych. SarnStat 1239, 60, 66, 77, 129, 232 (13).

»dawna wiara« = cana a. prisca fides Cn [szyk 4 : 1] (5): SkarJedn 351; [przodkowie naszy] zoſtáwili nam dawną Confederácią przećiw ſektam/ [...] ábyſmy przećiw nim zá wiárą dawną áż do gardł náſzych przeſtawáli. PowodPr 43, 27, 29; Wolę tu nie obrażáć ánimuſow chorych Do ponowienia dawney wiáry bárzo ſkorych. KlonWor 47.

»dawny zwyczaj (a. obyczaj)« [w tym: wedle (a. podle, według) dawnego zwyczaju (24), z dawnego zwyczaju (5)] = usus diuturnus Modrz; vetus consuetudo JanStat [szyk 34 : 22] (56): y theſch krolewye naſchy szlvſznye y sprawiedliwye na thym ſzą y tho zdawnego zwycżayv prawo mayą MetrKor 31/620v; BierEz R3; LibLeg 10/97; WróbŻołtGlab A2; RejKup g2v; LubPs gg2; WSzelki Sędźia powinien vmieć práwo á ſędźić wedle piſánego práwá/ á niekiedy też wedle zwyczáiu dawnego zá práwo wźiętego GroicPorz b2, k2v, pv, ſ3, KrowObr A2v, Bv, B2 [2 r.], 205 [3 r.]; RejWiz 159v; UstPraw Ev; BielKron 201v; Mącz 124c; SarnUzn B7v; Płakac vmarłych dawny obycżay BiałKaz D2v marg; ModrzBaz 5, 130v; KochFr 11, 84; ReszList 144; KochPieś 1; A teraz ten wieczór ſławny/ Swięćmy iáko zwyczay dawny KochSob 57; JanNKar Dv, D2v, F; A tedy kopce ábo znáki grániczné máią bydź czynioné/ wedle dawnégo obyczáiu źiemie. SarnStat 472, 26, 32, 133, 394, 542 (18); GrabPospR K2v; Rzymſka Monárchia w piſmie ś. od wielkiey mocy y trwáłośći/ byłá żelázu przyrownána/ á przedśię odmiáną obycżáiow dawnych/ to żelázo ſpádáć ſie muśiało. PowodPr 77; GosłCast 14.

Szeregi: »dawny a długi« [szyk 2 : 1] (3): Usucapio, Długim á dawnym vżywániem ſobie prziwłaſzczam Mącz 510d, 197b; SkarJedn 150.

»dawny a przeszły« (1): aby wſzelki vmiał ninieyſze rzecży ſprawować, dawne á przeſzłe pamiętać BielŻyw nlb 15.

»stary, (i, a) dawny« = antiquus JanStat [szyk 6 : 5] (11): LibLeg 6/158, 11/140; DAwna y ſthára przypowyesć myedzy ludźmi o karányu á powſcyągányu dzyatek thá vroſlá/ że nigdy dobrego nye biyą áni go trzebá bić GliczKsiąż F6, P4v; KrowObr B2; RejPos 274v; dawna y ſtára ieſt Wiárá Grekow/ ktorych ieſzcże y Apoſtoł Páweł S. nauczał SkarJedn 351; Calep 1119b; którzy iádą do Sląſká ábo z Sląſká/ máią ſtárémi y dawnémi drógámi iecháć ná Kráków/ á tám ſkłádowi doſyć czynić. SarnStat 960, 11; SkarKaz 516a.

Wyrażenia przyimkowe: »od dawna« (3): a panna przenaſzwyąthſza yuſz oth dawna byla wboſthwye PatKaz II 69v; KlerPow 4; ZIeby ſię tám powodzić nie miáło od dawna CiekPotr 42.

»z dawna« = antiquitus, vetuste Calep, Cn (759): Iako my nyekopaly row naymyenyv vyczolkach gląbyey yedno thak yako był z dawna gląboky thako my bog pomozy. ZapWar 1521 nr 2220; OpecŻyw 156; PatKaz II 37v, 50, 57; GlabGad A3; Imię maią od łowu albo polowania, które też z dawna zwano Gothi MiechGlab 2, 74; LibLeg 7/34v, 10/61, 68v; A ták wy fortki zdawná mocnie zámknione otwárzayćie ſie RejPs 34v, 67v, 98, 134v, 138, 147v (12); RejRozpr E4v; Z dawna mi to ſercze cżuie Ze mi ten łotr nie fołguie RejJóz C7, E5v, F6, F7 [2 r.], H2v (8); RejKup c5, k3, k4v, m6v, m7v (14); HistAlHUng A2; KromRozm III O8v; Diar 21, 42, 69; DiarDop 118; BielKom A3v, E7; LubPs E2, Fv, I, M4v, N4 (9); GroicPorz a4; Papieſz zdawná báłwochwálcá/ y ſſalony páſterz. KrowObr Tt2v, 26v, 32, 33v marg, 42; Iedni dobrzy drudzy źli/ zdawnáć ſie ták dzyelą RejWiz 79v, 15v, 53v, 78, 87, 164v (13); UstPraw F4; RejZwierz 25, 41, 54, 60, 82 (18); BibRadz I *2, *2v, *5v, Ps 67/34, 118/152 (8); Duchowni zwykłą kontrybucyą iáko z dawná mieli dáwáć ná káżdą potrzebę. BielKron 405; piſał o tym z dawna Trogus Pompeius wielki Hiſtoryk BielKron 427, 56, 215v, 337v, 427, 436v (58); KochZg A4v; OrzQuin X marg; SarnUzn B2; áczkolwiek głupi zwyczay wſzedł zdawná/ iż Senſus v látinów/ Polakom ſmyſł tłumáczono SienLek T3v; Onożći iuż ieſt ten iáwny á z dawná figurowány Báránek RejAp 52, 7v, 25v, 49, 162, 197 (20); GórnDworz Z2, Hh7v; Boć iuż tám wyłożono wſzytki cżłonki wiáry/ Ták iáko ie zoſtáwił z dawná Koſcioł ſtáry. RejPos 156v, 2v, 158v, 160, 276v, 344v (78); GrzegŚm A2v, A3v; HistLan E3v, F5; A ták ſie to koło z dawná ná ſwiecie uſtháwicznie toczyć muśi. RejZwierc 68v, 52v, 93, 184v, 199v, 240 (27); BielSpr 50v; WujJud 227v; WujJudConf 32; BudBib B2v, Gen 48/15, 2.Esdr 6/14, Tob 4/13; MycPrz I A2v, A4v, B2v; WierKróc Av [2 r.]; BudNT przedm a2, d2v, 2.Petr 2/3, Ff8v; StryjWjaz A3; CzechRozm 14v, 23, 37, 54, 177v (26); Z dawná w Polſzcże w Mieleckich domu ták ſie miele/ Ze ſie o ſławne rzecży záwżdy kuſzą ſmiele. PaprPan A4, A4, B, D3v, G2v, K2 (24); ModrzBaz 15v; SkarJedn 76, 95; Oczko A4, 8v, 29v; StryjKron 26 [2 r.], 31, 395, 612; ZapKościer 1582/33; CzechEp 48, 57, 61 [2 r.], 62 [3 r.], 64 (20); CzechEpPOrz *4v, **3v; Nie ſzukay w tym piſániu ozdobney wymowy/ Boć prawdę zdawná mowią prośćiuchnemi ſłowy. NiemObr ktv, 65, 66, 114, 125, 136 (10); KlonŻal A2, C3v; WisznTr 3; ArtKanc B9v, D17v, L; My Polacy zdawná ieſteſmy walecznemi GórnRozm E2v, Ev, G3; KochWr 25; PaprUp A3, A3v, C, K4v; ActReg 30, 147; Calep 77a, 1119a; GostGospPon 169 [2 r.]; GrochKal 13; Phil P4; GórnTroas 63; GrabowSet N2; OstrEpit A3; LatHar 67, 81 marg, 103 marg, 123, 124 (30); KołakCath A2; KołakSzczęśl Av; RybGęśli B4v; WujNT 7, 11, 124, Luc 23/8, 2.Petr 2/3, 3/5 (8); WOlność od podwód z dawná miáſtóm/ Krákowſkiému/ Poznáńſkiému/ y Lwowſkiému nádáną [aprobujemy] SarnStat 961, 65, 643, 1049, 1110, 1228 (39); SiebRozmyśl F4v; KlonKr C2, Dv; KmitaSpit Av, B4; PowodPr 4, 44, 68; SkarKaz 41a; Wiem że o to z dawná/ práwie z krwáwymi łzámi/ na wſzytkich Seymiech od nich proſzeni bywamy VotSzl B2v, E2; CzahTr H2; GosłCast 68; PaxLiz B3, E2; Bo gdźie dębowe drzewo z topolowem Zdawná poroſło/ zową to Oſtrowem. KlonFlis F2v, Bv, B3, Fv, F2v, G2v.

~ W formułach grzecznościowych (7): GrzepGeom B3v; Zycżliwy z dawná ſługá/ á práwie domowy w.w. RejZwierc 119v, 182v; Panu mnie z dawna wielce łáskáwému. Strum A2, B5v; SarnStat 1139; W.M. memu Mośćiwemu Pánu we wſzem zdawná powołny. RybWit [A2].

Zwroty: »z dawna czekać« (3): BielKron 407; kthorzy [ludzie] z dawná á vſtáwicżnie cżekáli wypełnienia thych tho ſwiętych obietnic Páná ſwoiego. RejPos 297v, 272.

»z dawna (o)powiadać (a. opowiedzieć, a. przepowiedzieć itp.), opowiedziany (a. (o)powiedany)« [szyk zmienny] (55 : 6): KrowObr 19v; OrzRozm Hv; O nich z dawná powiádáli Kápiſtran y inſzy BielKron 424v; OrzQuin X4; RejAp BB6, 14, 51v, 171; thák iákoć to Bog Ociec twoy niebieſki z dawná opowiedzyeć racżył RejPos 262v; Abowiem ſłuchay co Prorok z dawná o nim y o tákim káżdim złoſniku á niewierniku Páńſkim powiedáć racży RejPos 290, 2, 3, 11, 12, 26v (48); GrzegŚm 65; CzechRozm 160v; CzechEp 335; NiemObr 117; WerGośc 203; ArtKanc C6v.

»z dawna (o)prorokować« (18): KrowObr C2; A ták iáko on Dawid z dawná prorokuie/ Iż kto ſie boi Bogá/ niebo opánuie. RejWiz 137, 129v; thák iáko był Iákub Iudowi ſynowi ſwemu to z dawná oprorokował RejPos 251v, 28v; RejPosWstaw 41v; CzechRozm 61v, 124, 234; CzechEp 5, 18, 217; NiemObr 63, 103, 157, 160, 161, 165.

»z dawna prze(j)źrzeć, prze(j)źrzany, przeźrzenie« (15 : 7 : 3): Iáko zdawná pan przeyżrzáł przypátki ludzkie RejPs 226v, 205v; RejJóz O7v; RejWiz A3; BielKron 36, 429v; tedy to nam známionuie opátrzność/ wiádomość/ y z dawná przeyrzenie wſzytkich rzecży Páná náſzego RejAp 75v, 52; iż iuż pánná ná to wybraná á z dawná przeźrzaná byłá RejPos 303v, 11v, 16, 47v, 53v, 89 (17).

Wyrażenia: »z dawna dawnego« (4): PatKaz I 18; aboczyem bylo zdawna dawnego zamknyono myloſyerdzye boſkye PatKaz II 50, 31v, 37v.

»z dawna obiecany, obiecać, obietnica« [szyk 50 : 4] (47 : 5 : 2): ábowiem to ſą zdawná obietnice twoie vpádłego wſpomágáć RejPs 100v, 37, 199, 207v; Witay źiemio święta nam z dawná od bogow obiecaná BielKron 318; RejAp 51v; Iáko nam vcżynił ten nowo národzony á z dawná obiecány Krol RejPos 15v, 9, 110v, 184, 188, 273 (30); RejZwierc 128v, 261v; CzechRozm 57v, 70, 159, 165, 171 (8); CzechEp 301, 332; NiemObr 97, 117; ArtKanc B2v, B3, N17v; WujNT 299.

»z dawna postanowiony, postanowić« = dudum factus JanStat [szyk 17 : 1] (13 : 5): LibLeg 8/133v; A coś kolwiek wedle myſli ſwey zdawná poſtánowił ták że vſtáwicznie trwá áż do woley twoiey RejPs 182, 138v; RejWiz 184; BibRadz Is 25/1; BielKron 196v, 219v; RejPos 161, 194v, 270v, 300, 357v; CzechRozm 9v; wedle porządku zdawná poſtánowionégo miedzy Kroleſtwem Polſkim y Ziemiámi Litewſkiémi będźie obran y poſtánowion ná Kśięſtwo SarnStat 1070, 180, 192, 386, 923.

»z dawna pożądany« [szyk 2 : 1] (3): tedy on był tym to naſienim błogoſłáwionym Abráhámowym/ á pogotowiu Meſyaſzem z dawná pożądánym. CzechRozm 168; PaxLiz D3v, E3.

»z dawna zachowały, zachowany, zachowanie, zachować« = antiquitus servatus, diutius a. dudum observatus JanStat [szyk 14 : 2] (8 : 3 : 3 : 2): Ku mnie na me roſkazanie Mam ſ nim zdawna zachowanie. RejKup h3v; DiarDop 117, 118; BielKron 77v, 228, 229; Przyiacioł mych nie máſz z dawná záchowáłych HistLan B, B4v; WerKaz 277; WujNT 735; ſkázuiemy: áby teſtámenty były czynioné/ wedle ſtárégo zwyczáiu/ ktory ieſt zdawná záchowan o dobrách ruchómych. SarnStat 709, 296, 859, 1021, 1054, 1175.

Szeregi: »z dawna i (do) tych (niniejszych) czasow« = priscis temporibus et hactenus JanStat (3): Z Dawná y tych cżáſow ſtarzy walecżnicy Woyſko ná cżterzy gráni ſtánowili BielSpr 24v, 6; SarnStat 1074.

»z dawna i po dzisiejszy dzień« (1): Było z dawna y ieſt po dziſieyſzy dzien w naſzych ſtronach mnoſtwo rzecży znamienitich MiechGlab *2v.

»z dawna i dziś« (2): RejAp 121v; Száfráncowie ſtáry dom s tego herbu byli/ A z dawná iáko y dziś tą ſzkápą tocżyli. RejZwierc 183.

»świeżo albo z dawna« (1): Przełożyłći y zálećił cnoty rozmáite/ ktoreby ſproſność grzechow twoich/ świeżo álbo zdawná popełnionych/ pokryły LatHar 676.

»(bądź, co, tak itp.) z dawna, (bądź, i jak itp.) teraz« (7): A gdy przyszli [posłowie], pan Kanclerz powiedział, iż KJM co z dawna był umyślił, to i teraz uczynić raczył Diar 42; KrowObr A; BudBibKaw A3; A ſpráwy ſądów Grodzkich y Querellę w Mákowie/ tám gdźie zdawná ſądzoné bywáły/ y teraz ſądzoné bydź máią. SarnStat 748, 180, 197, 923. ~

»po dawnemu« (1): A teraz proſzę rácż W. M. tę to pracę moię [...] łáſkawie pod obronę ſwą przyiąć/ [...] mnie też podawnemu miłośćiwym Pánem być. BudNT przedm a6.

Synonimy: 1. przeszły, stary; 2. daleki, długi, nielatosi, przeszły, stary.

Cf [DAWNOCHWALNY], DAWNOWIECZNY, NIEDAWNY, STARADAWNY, STARODAWNY, STARYDAWNY

SB