Byś miał ták długi rozum/ iákoć brodá wiśi/ Nie dałbyś ſie oſzukáć RejZwierz 122.

Apoſtołowie/ ſiedm liſtow nápiſáli/ [...] krotkie w ſlowiech/ ále długie w rozumiech Leop *B4v.

bo v żon włoſy długie á rozum krotki BielKron 318v; BielSjem 9.

»nazbyt długi« = za długi (1): Gladius longius [pro: longior] iusto, Miecz názbyt długi. Mącz 179b.

»długi (po)rząd« = longus ordo Mącz [szyk 4 : 1] (5): Mącz 268a; Ieſt też kto ſię rodzáiowi ſwemu wielce dźiwuie/ Herbámi ſię popiſuie/ á długi przyiaćioł porząd wylicża [et seriem amicorum longam numeret]. ModrzBaz 56; StryjKron 742; BielRozm 30v; Wnet zátym vyźrzyſz Nieſzáwę cżerwoną/ Sżpiklerzow długim rzędem obſádzoną KlonFlis Gv.

»długa procesyja« (1): Tu [w Zakroczymiu] bźdźielow vyźryyſz długą proceſſyą KlonFlis F4.

»taki, tako długi« = zbyt długi (1 : 1): Y rychleyby [liszka] vćiekáłá/ By nie táko długi [ogon] miáłá. BierEz R2v; ZbylPrzyg A4v.

»długi i (a nie) głęboki« (4): Ktory [koń] długié kopytá y głębokié miewa/ Táki przednie prętki y pewny bywa. SienLek 188, 187; BielSpr 64; ten S. wykopał ſobie piecżary w ziemi długie y głębokie w ktore ſię krył ná pokoy SkarŻyw 35.

»krótki, (a, albo) długi« [szyk 3 : 2]: ſą niektorzy czo powiedaią: iż iako długo pępka vrżnąwſzi zoſtawi/ tak też ięzyk będzie v otroka krotki albo długi. FalZioł V 34v; Leop *B4v; BielKron 318v; Gánią też [na dworzech] záſię y vbior náſz dziſieyſzy/ powiedáiąc być krotki nie vcżćiwy/ á długi zuchwáły. GórnDworz H7v; BielSjem 9.

»miąższy a długi« (1): Nogi miąſſze á długie [...] znamionuią cżłowieka mocznego GlabGad P7.

»(i) długi, (a, i, ale nie) szeroki« [szyk 10 : 4] (14): OSieł [...] vſzy ma długie á ſzyrokie FalZioł IV 4b, I 112b, 113a, d, IV 43b; Tak y v cżłowieka gdy będą paznochti nie ſzyrokie ale długie, á zakrzywione na konczach/ znamionuią drapieztwo GlabGad P3v, O8, P2; Aquitániká/ ieſt miaſto głowne/ długie y ſzerokie. BielKron 281, 283v; Mącz 404c; Corpus tedy ma thy trzy rzeczy/ że ieſt y długié/ y ſzérokié/ y miążſzé. GrzepGeom Cv, Cv; Calep 857b.

»wielki, (a) długi« (3): liſthy ma [dziewięsił] iako trawa wielkie/ długie FalZioł I 64a; BielKron 283v; Taurus, Wielkie á długie podgórze w Aſtey rościąga ſie Mącz 441c.

»długi (aż) do kostek (a. po kostki), piąt, ziemie« = talaris Mącz, Calep; demissus ad talos Mącz, Cn [szyk 5 : 2] (3 : 2 : 2): Oſobá vrodziwa/ poſtáwá pocżćiwa/ Szátá długa do zyemię/ brodá piękna śiwa. RejWiz 185; BielKron 34; Praetexta, Sive praetexta toga, Nieyáki xtałt długi ſzáty/ aż do piąt, ſzarłatem álbo purpurą obrámowáney w których rádni pánowie w Rzimie [...] chodźili Mącz 453d, 226a, 307c; Calep 1045b; [u Turka] vbiór zniewieśćiáły/ długi áż po koſtki OrzJan 19.

»długi jako palec, długi jako na dobrym palcu« (3 : 1): Też cżopek możeſz k temu dobri vcżynić z korzenia Cwiklanego/ [...] tak długi y miązſzy/ iako mały palecz v reki FalZioł V 38v, V 33; SienLek 61; thák długie końce [knotów] máią być iáko ná dobrym palcu. BielSpr 74v.

»długi aż do pasa« (1): Będzie iedná [szata] z długim kołnierzem áż do páſá/ to powiádáią iż ták cżyſcie/ chłop ozdobny/ od wiátru ſie záſłoni RejZwierc 58.

»(jako) długi (a. dłuższy) (tak) i (a, albo) szeroki (a. szerszy)« [szyk 8 : 2] (10): A TO ziele [...] liſty ma ze ſpodku dłuſzſze y ſzyrſze FalZioł I 64b, I 24a; HistAl K8v; WyprKr 98; BibRadz Ex 28/16; Plac kośćiołá ták ſzyroki ieſt iáko y długi BielKron 265; Mącz 193a, 294a; Ponieważ tedy iuż wiémy/ iáko długi/ iáko ſzéroki Lan ieſt/ nie trudno ij możemy zmierzyć GrzepGeom L4v; Strum L3.

geom. »kwadrat długi« = prostokąt [szyk 6 : 3] (9): Tákże téż Figurá/ którąm názwał Kwádratem długim/ która ácz wſzytki cztéry kąty ma proſté/ á wſzákże więtſza ieſt ná dłużą á niż ná ſzérzą. GrzepGeom Fv, D2, D2v, F4, G4 [2 r.], H2v (9).

Długa nádźieiá/ rádość krotka SzarzRyt C4v.

Krótki wiek długiéy nádźieie nie lubi. KochPieś 16.

Krotka rádoſć długa szkodá RejRozpr H.

A krotką słodkość długą troſką płáći. RybGęśli C2.

Krotka rádoſć á żal długi RejRozpr F2v.

peryfr. »napisać w księgi długich pamięci« = na zawsze zapamiętać (1): Bo wten czás obroći ſie miłoſćiwie pan náſz ku prozbie pokornych ſwoich/ [...] ták iż ſie to będzie godziło nápiſáć w kxięgi długich pámięći [Scribantur haec in generatione altera Vulg Ps 101/19] RejPs 149.

»na długi czas odkładać« = odkładać na daleką przyszłość (2): Kto niema dobrey woli dáć/ náutz ſie ná długi tzás odkłádáć. March³ V5; LibLeg 10/57.

»długie lata trwać« = długo żyć (1): Oni [źli ludzie] przećiwnéy fortuny nie znáią/ Y w dobréy śile długie látá trwáią KochPs 107.

peryfr. »nie wdawać się w długie słowa« = nie tracić czasu na próżno (1): A iż ſtáteczna byłá białagłowá/ Nie wdawáłá ſię z gośćiem w długie ſłowá. KochFr 23.

»długi(e) wiek(i) (wy)żyć, trwać; zażyć wieku długiego« [szyk zmienny] (3 : 1; 1): Tákże też cżytamy o potomkách iego/ że też wiek długi trwáli ná tym świećie WerGośc 262; KołakCathOkuń A2v; KołakSzczęśl Bv; Przetoż dobrych dni záżyć y wieku długiego/ Ktoby prágnął ná świećie ſzcżęśćia prawdźiwego. KołakSzczęśl B2v; KlonKr B3.

»na długie czasy (za)chować« [szyk zmienny] (7): Dayże cie pan Bog chował nam na długie czaſzy RejJóz L7; HistAlHUng A4; KwiatOpis A3, B3; OrzRozm Q4; ReszList 187, 192.

»(przez, za) długą chwilę; po długiej chwili« [szyk 11 : 1] (11; 1): OpecŻyw 109v, 125, 138; FalZioł V 103; W oboźie naſzy w ſprawie gotowey ſtali długą chwilę niż ſie potykáli. BielKron 422, 55, 381, 413, 451; Vt te tanto intervallo viderem. Abych cię po ták długiey chwili widział. Mącz 475a; KochFr 26; PEwienem tego/ á nie [!] ſie nie mylę/ Ze/ bądź zá długą/ bądź zá krótką chwilę/ [...] Będę iednák v brzegu KochFrag 13.

»długa ci(e)rpliwość« (3): o tym iuż wiele piſmá y iawney wiádomośći mamy: wiedząc też pewnie o długiey ćirpliwośći iego/ iż długo cżeka vznania á náwrocenia nędzniká káżdego. RejPos 335v; CzechRozm Av; Y polecáiąe ſię Pánu Bogu [...] z ćiáłem ſię wſobotę rozſtał: á po zapłátę długiey ćierpliwośći ſwey pobieżał. SkarŻyw 473.

»długi czas« = longum Calep, JanStat; diuturnitas Calep; longum a. tantum tempus JanStat [szyk 21 : 10] (31): PatKaz II 68v; KromRozm II pv; Diar 36, 64, 92; GroicPorz ſ2v; KrowObr 78v [2 r.]; Y nie wyſzedł cżás długi ſyná mu powiłá/ A iż właſny był iego/ mocno to twirdziłá. RejFig Ee3v; Mącz 10c; trzebá by mi ná tho długiego cżáſu GórnDworz Y2v, L3v, Y8v; RejZwierc 81v; WujJudConf 38v; CzechRozm 85, 85v [3 r.]; SkarJedn 98; KochWz 139; WisznTr 22; KochPam 84; Ciáło ſię chłubi młodośćią/ ſwą kráſą, y też cżyrſtwośćią/ mam długi cżás ku ſtárośći/ chcę ieſzcże świátá vżyć ArtKanc S3v; Calep 322a, 612a; WujNT 195; SarnStat 42, 518, 659, 689.

»czas długi, długie (są) czasy (moje)« [o życiu człowieka] = longitudinem dierum PolAnt (3 : 2): długie li ieſſcze ſą czaſy moie RejPs 181v; BibRadz Prov 3/2; Cżás krotki á długi. Cżáſy náſze iáko płyną/ A iáko mgłá z wiátrem giną RejZwierc 232v, B3v, 233.

»długiego czasu« = ad longa tempora JanStat (1): y tákowa dań długiégo czáſu nie byłá vłożoná/ ále tylko dla vſpokoienia morzá w ten czás/ gdy Królowa [...] wiodłá woynę. SarnStat 1121.

»do długiego czasu« [szyk 1 : 1] (2): SienLek a4; By go był Sánnior miał cżáſu potrzebnego/ Byłby Ceſárzem w Rzymie do cżáſu długiego. PaprPan Y2.

»długi (a. dłuższy) czas (a. długie czasy)« = długo; tantum tempus PolAnt; diu Calep; ampliori tempore, multum tempus Vulg [szyk 42 : 16] (58): nyenalaſzla [Hanna] pana ſwego y oczekauala go dlugy czaſz PatKaz II 63, 46, 50, 54v, 59 [2 r.], 74, 83v; FalZioł V 94; LubPs ff3; RejWiz 131; LeszczRzecz A2, A5v, A6v; BielKron 16v, 165v; Mącz 334b, 369a; GórnDworz Mv, Bb2v; RejPos 200, 291v; MycPrz I C; BudNT Ioann 14/9; A iż ſłuży tym kráiom iuż cżas bárzo długi/ Godzyen lepſzey nagrody zá ſwe cne poſługi. PaprPan D2, O2, Ffv; Oczko 27; SkarŻyw 294, 310, 593; StryjKron 497, 557, 562, 652, 657; CzechEp 55; KochFr 64; KochSz A2v; KochPieś 26; KochSob 65; PudłFr 17; PaprUp A3; Calep 335a; Phil H2; To chce/ żebych v bogów co mu vprośiłá/ A dłużſzy czás w vpadku po świećie chodźiłá. GórnTroas 32; GrabowSet D2; WujNT Ioann 5/6, Act 18/20; SarnStat 168; WitosłLut A2v; PowodPr 38; GosłCast 18; SkarKazSej 659b; KlonWor 16, 17, 24, 40.

»długi czas [przed czym]« = dawno (2): a tako dlugy czaſz przeth począczyem tey myley panⁿy y narodzenyem byly fygury y proroczthwa o yey myloſzczy przyſzczyu, o począczyu yteſz yey narodzenyu PatKaz II 59, 56v.

»na długie czasy (a. na długi czas)« = (na) długo; ad longinquum PolAnt; in alienissimum tempus, in multa secula, longum Mącz; dierum plurium, diu, in longum tempus Modrz; prolixius JanStat [szyk 45 : 7] (52): LibLeg 7/8, 31, 8/133v, 10/114, 11/32, 64v; á ſtáram ſie o to ábych ſtrzegł ná długi czás [...] ſwiętych náuk twoich. RejPs 178v, 71v; RejJóz A2v, F6v; MurzNTSekl A2; BibRadz I 7c marg, 2.Reg 16/16, l.Par 17/17; przeto lepiey ieſt ſwemu zdrowiu porádzić/ á wzyąć przymierze ná cżás długi álbo wiecżną przyiaźń BielKron 58, 64, 301, 331v; Mącz 29a, 197a [2 r.], 275c, 377d, 462a; KwiatOpis A2, C3; BudBib Eccli 24/38; PaprPan A3; ModrzBaz 33v, 75, 77, 120v, 138v; KochDryas A2; CzechEp [416]; PudłFr 29; Phil P; GrabowSet A2v; SarnStat 145, 932; WitosłLut A3v; SkorWinsz A2v; ZbylPrzyg B4. Cf Zwroty.

»przez długi czas (a. przez długie czasy)« = długo; longo tempore Vulg, Modrz; diebus tantis, in longiturnis diebus, in multitudine temporis, multo tempore, tanto tempore, tot temporibus Vulg; longo intervallo Mącz; multis diebus PolAnt; diu multumque Modrz; per tantum tempus JanStat [szyk 121 : 4] (125): OpecŻyw 167, 78v, 86, 96, 140, [162]v, 177v; płakał ſyná ſwego przez długy tzaſſ HistJóz A2v; FalZioł I 70c, IV 6c, V 5v; BielŻyw 115, 160; March³ Xv; RejKup d6; RejKupSekl a5; HistAl F7; HistAlHUng A3v; KromRozm I N3; MurzHist C2v, I2; że téſz ani kacérze/ ktorych było za ich czaſow doſyć/ zmieli śię przes długie czaſy o tę vſtawę pańſką pokuśić MurzNT 126; KromRozm III G4, L4v; Diar 38, 65; Wſzákże co przes długi czás wchodźi w obyczay/ to zá winę niebywa poczytano GroicPorz cv; KrowObr 1v, 215v, 233; Leop Deut 1/46, 2/1, Ios 11/18, 24/7, 4.Esdr 11/10, UstPraw G, G4 [2 r.], G4v, H4; BibRadz Ps 89/15, I 451b marg, 4.Esdr 6/28, Bar 4/34 [2 r.], 5/2; BielKron 67, 202v, 232, 319v, 415 (13); Mącz 338c, 475a [3 r.]; LeovPrzep C, D4v; GórnDworz D4, M8v, Y2v, Z5, Aa8; HistRzym 4v, 33, 43v, 79v, 108; RejPos 330; BiałKat 21; RejZwierc 45; BielSpr C, 60v; WujJud A8v, 73; RejPosRozpr c2v; BudBib 1.Par 7/22, 4.Esdr 11/40, Iudith 5/14; MycPrz II A4v; BiałKaz M4v; CzechRozm Av, 72; ModrzBaz 8v, 17; O iáko to było miłe á lube pocáłowánie/ y pokoiu danie bráćiey przez ták długi cżás niezgodnych. SkarJedn 293, 150, 348; SkarŻyw 179, 184, 508; CzechEp 140, 141, 357; NiemObr 7, 55, 130, 137, 164, 165; ReszList 184; WerGośc 257; ArtKanc L, P6; PaprUp B; ActReg 28; WujNT przedm 9, Ioann 14/9, s. 693; SarnStat 689, 1200; SiebRozmyśl E4; PowodPr 4; SkarKaz 38a, 550a, b; VotSzl A4v; Więc y powie drugi A niektorzy wytrwáią mękę przez cżás długi. KlonWor 38.

»w długi czas« = poźno (1): przedſię Mátkę ſwoię dzieći w ták długi cżás poznáły. SkarJedn 326.

»w długi czas« = długo (1): Cżekayże y ty według żądánia moiego/ Z błogoſłáwieńſtwá kwitni w długi cżás Páńſkiego. SkorWinsz A3.

»za długi czas (a. za długie czasy)« = długo, nieprędko; longo tempore Vulg; in longum, longis temporum intervallis Modrz [szyk 14 : 1] (15): FalZioł II 2d; RejPs 103v, 164; Gdyż ſie ſługom twym kámienie iego vpodobáły/ Ktore były w ſpuſtoſzeniu zá długi cżás zoſtáły. LubPs X3v; Leop Deut 17/20; BielKron 224v; themu ſadzelowi nieday ſye goić zá długi czás SienLek 130, 126v; LeovPrzep D3; BielSpr 39; Cżęſtokroć w máluckiey [!] chwili giną te rzecży/ ktore zá długi cżás/ y wielkiemi pracámi były nábyte y otrzymáne. ModrzBaz 57, 84v; Oczko 7; GostGosp 12; GostGospSieb +2.

»za długim czasem« = nakładem długiego czasu (2) : bedzie muſiał wielkim ſtárániem/ y zá długim czáſem dochodzić thego GórnDworz D4; GórnRozm I.

»po długim czasie« = longo interiectu, longo intervallo interiecto Mącz; post dies multos PolAnt; post tantum temporis Vulg (9): á wſzákże po długim cżáſie tho ſie wypełni cos rzekłá HistAl A3; BielKron 82; Mącz 162d; KuczbKat 410; BudBib Ez 38/7 [8]; SkarŻyw 260, 543; WujNT Hebr 4/7; Ali po długim cżáśie Cintius Złotwłoſy [!] Krzyknął śmiáło/ weſele podnioſł pod niebioſy. SapEpit A2v.

»długi dzień« (1): Soles longi, Długie dni Mącz 398c.

»na długie dni« = na wiele dni (1): Boiaźń Páńſka roſkoſzuie ſerce/ y dáie rádość y weſele ná długie dni y látá. KołakSzczęśl B4.

peryfr. »długie (będą) dni« = długie życie (2): Ták iż w długich dnyoch chowaſz tu krolá náſſego LubPs O6; kthory nienawidzi łákomſtwá/ długie będą dni iego [longi fient dies eius] Leop Prov 28/16.

»dobrze długi« = bardzo długi (1): Czekawſzy [pan] chłopcá dobrze długą chwilę/ Ták żeby drugi vſzedł był y milę KochFr 26.

»długie doświadczenie« (3): GórnDworz H5; ModrzBaz 65; Nie tylo myślenim/ ále dźiáłánim y [...] długim doświádczenim rośćie y nábywa ſię mądrość do rządow ludzkich. SkarKazSej 663a.

»długa droga, peregrynacyja« (6 : 1): Teraz/ ácz mię ſtrapił długimi drógámi/ [...] Przedśię kniemu wołam: Nie bierz mię człowieká Smutnégo/ móy pánie/ w połowicy wieká. KochPs 152; SkarŻyw 27, 167 [2 r.], 196; LatHar 196; Z Długich w dálekie kráie peregrinácyi [...] Iego Mośći Páná Andrzeia Krotoſkiego RybWit [A2]v.

»długie godziny« = wiele godzin (1): A tu przykłádem ſwoim gdy ſię [Jezu Chryst] ſam modli/ [...] y ták długie godźiny ná modlitwę obiera: wielce ią nam záleca. SkarKaz 608a.

»długie lata« = przeciąg czasu obejmujący wiele lat (4): Wſzytko prożność tego ſwiátá/ Wſzytko ſkáżą długie látá. RejZwierc 236; KochFrag 21; Zá czáſem wſzytko więtſzą doſkonáłość ſwoię bierze/ á długie látá otwarzáią iákim kto ieſt. SkarKaz 549b, 549b.

»długie lata« [w tym: na długie lata (2)] = wiele lat [szyk 4 : 1] (5): KochPs 107; KołakSzczęśl B4; Niech tym ták zacnym oſobom ten rok y látá Długie da potym w ſzcżęśćiu mieć v świátá. WitosłLut A6, A6v; Duſzo moiá/ maſz wiele dobrego ná długie látá/ odpoczyway: iedz/ piy/ vżyway. SkarKaz 551b.

»długie lata« = długie życie; vitarum annos et dierum longitudo PolAnt (2): Czart wylicza Dobrodzeyſtwa za ktore Bjſkup Panu powinien był [...] Liata długie/ Rozum/ Zdrowie Iako tego vżił to wie RejKup bb5v; Abowiem długie czáſy y látá żywotá thwoiego/ y pokoy przynioſą tobie. BibRadz Prov 3/2.

»długie modlitwy (a. modlenie), paciorki« [szyk 15 : 3] (17 : 1): Wianek koronky y drugie Mawialem paczyorky dlugie. RejKup g5; KromRozm I A4; Lecż gdy zákázuie [Ociec] wielomownośći/ nietylko żeby miał odrzucáć ono długie modlenie [...] ále też nas przykłádem ſwoim kniemu vpomina y wiedźie KuczbKat 370; SkarŻyw 486, 536; CzechEp 65; NiemObr 115; ktorey [pokory] y Sálomon nie zániechał przy poświącániu Kośćielnym/ długą y gorącą modlitwę cżyniący LatHar +10v, 2, 123, 191; WujNT 26, Matth 23/14, s. 94 marg, 98, Mar 12/40, s. 201.

»długa nadzieja« = oczekiwanie (3): Godnym daway Vrzędy záras gdy wákuią/ Bo ty długie nadźieie ſercá ludźiem pſuią. Prot D3v; KochPieś 16; SzarzRyt C4v.

»nazbyt długi« = za długi (2): Krol rzecże: poſtoy brácie/ wroć mi pirwey drugie/ Bo zda mi ſie że to iuż żárty názbyt długye. RejFig A3; Nie chcęć ſię tu vprzykrzyć názbyt długą mową. Prot A2v.

»długa noc« [szyk 2 : 1] (3): Ano skaczą pląſzą drugie Nie wadzą im noci długie RejJóz C8v; GórnDworz T2; Zimie maſz cżás ná długiey nocy. RejZwierc Aaa2v.

»długie noce« = całe noce (1): w pracy ſą [o szlachcie] niećierpliwi: ná koſtkách y kuflu długie nocy trawią [longas consumunt noctes] ModrzBaz 42v.

»długie (o)czeka(wa)nie« = longanimitas PolAnt (8): W thym Pieniu [...] proſi prorok o przyſzcie na ſwiat ſyna boże^go/ mieniącz iż nie mogł być pocieſzon dla długiego cżekania WróbŻołt aa2v, 76/3, s. aa3; Leop 4.Esdr 7/64; bychmy to przed ſię wzyąć chcieli/ iż iáko ieſt długie ocżekawánie iego/ tákże bezpochybnie bywa długo nie odmienioná pomſtá iego. RejPos 197v, 74; BudNT 2.Petr 3/15; WujNT 634 marg.

»długa (-ie) odwłoka, wleczenie« (2 : 1): Y iáko dziwno rozſſáffował [Pan] dobrotliwoſći ſwoie poſtánowiwſſy záwżdy prętki czas miłoſierdziu ſwemu/ á długą odwłokę czyniąc gniewowi ſwemu RejPs 150v; BielKron 255; Productio coenae, Długie wleczenie wieczerzy. Mącz 96d.

»długa pamięć, pamiątka« (4 : 1): RejPs 149; á v nog iego nápiſáli odpowiedzi/ áby ták długa pámiątká byłá. HistAl A2v; RejZwierc A2, A2v; á té rzeczy któré ku pożytkowi [...] bywáią/ potrzebuią długiéj pámięći SarnStat 1210.

»potomstwo długie« (1): imię twoie ná potomſtwo długie od narodu do narodu [dziatki] odnioſą WerKaz 288.

»długie (prze)trwanie« (2): FalZioł V 4; Do Chryſtuſá y prawdy iego poznánia wiele pomaga czás y długie przetrwánie. SkarKaz 549b.

»długi (-e, -a) rozmysł, rozmyślanie, namysł, deliberacyja« [szyk 9 : 1] (4 : 4: 1 : 1): KJM tak długim deliberacyjam in causa religionis folgował czas niemały Diar 56; BielKron 196v, 229v; Nie twoiá to rzecz/ bráćie Seymowe vchwáły [!]. Gánić: widzę że długim rozmyſłem ſię ſtały. Prot C4v; HistLan F2v; SkarŻyw 283; CzechEp 52; Ex-tempore – Ex-improviso et impraemeditáte. — Bez odkładu, bez długiego rozmislianią, Calep 397a; LatHar 663; tám zá długim namyſłem, iedné [słowa] áſpirátiámi, drugié áccentámi [...] znáczyli JanNKar C3.

»długie słowa« = wiele słów; sermo multus PolAnt; prolixa verba Cn [szyk 9 : 3] (12): Diar 39, 51; LubPs ff2; Leop Ps 146 arg; RejZwierc 34; BibRadz Eccli 22/14, Act 15/32; Spissum verbum, Długie słowo/ pełna go gębá, Mącz 409b; RejPos 213v marg; BudBib 2.Mach 12/25; Philozophia y mądrość świecka/ máiąc rzeczy nizkie/ máłe y niepewne/ ſłowy długimi y wydwornymi nágradza/ y vdátną ſię cżyni. SkarKaz 122a; Te ſłowá długie cżynił Apollo ſpániáły SapEpit A3v.

»tak, tako długi« = bardzo długi (85 : 1): OpecŻyw 96, [162]v, 177v; PatKaz II 54v, 59; FalZioł V 4, 94; RejJóz N4v; HistAl A2v; MurzHist C2v, I2; KromRozm II pv; Na oſtathek [Staszek Chylik] powyedzyal yſz tho nyepotrzebne pitanye thak dlugie bo kradl beſz lyczby daly nyſz od roku LibMal 1553/173; Diar 38, 56, 64, 65, 106; KrowObr 1v, 205v; Leop 4.Esdr 11/40; UstPraw G, G4 [2 r.], G4v, H4; LeszczRzecz A2, A6v; OrzRozm K3v; BibRadz Ps 90/15, 4.Esdr 6/28; Y ſtánęło ſłońce z mieſiącem cáły dzyeń/ nigdy nie był áni przed tym áni potym thák długi dzyeń. BielKron 47v, 123; Mącz 251b, 260a, 475a; SienLek a3; LeovPrzep C; HistRzym 43v; RejPos 74; WujJud A8v, 73; BudBib 4.Esdr 11/40; MycPrz II A4v; BudNT Ioann 14/9; CzechRozm Av, 126; SkarJedn 150, 293, 326, 348; przeto téż po obiednié śiedzenié nie bywa thák długié Oczko 28; SkarŻyw 27, 369, 599; StryjKron 462; CzechEp 55, 140, 141, 183, 324, 325; KlonŻal A2; KochWz 139; ReszList 184; KochPieś 26; ArtKanc L; ActReg 28; Nie żal mu że był ſkaran ták długim niewczáſem. GórnTroas 9; WujNT przedm 9, s. 323, Ioan 14/9, Hebr 4/7; SarnStat 695, 689 [2 r.]; SiebRozmyśl E4; PowodPr 42, 82, 83; SkarKaz 38, 550 [2 r.], 608; GosłCast 55; SkarKazSej 659b.

praw. »długie używanie, pożywanie« [w tym: (za) długim używaniem (a. pożywaniem) (3), przez długie pożywanie (1)] (2 : 3): Zá długim vżywánim weſzło w obyczay GroicPorz v2v; Mącz 510d; Vsucapio — Przez długie poziwanię ſobie prziwlaſzczam. Calep 1145b, 1145b, 1146a.

»długi(e) wiek(i)« = długi czas [szyk 2 : 1] (3): SkarJedn 383; Iego vprzéyméy dobroći Wiek nadłużſzy nie okroći. KochPs 172; Pierwſza domu ſtárożytność/ bo ták długie wieki/ Niemáłym znákiem przećiw wam ſą Boſkiey opieki. KlonŻal A2.

»(na, przez) długi(e) wiek(i)« = (na) długo [szyk 7 : 4] (11): Vitam extendere in Nestoreos annos, Przedłużyć żywotá ná długie wieki. Mącz 444d; KlonKr B, B3; SkarŻyw 599; potomkowie ich po nich długi wiek káżdy ná ſwoim vdziale ſpokoynie pánowáli StryjKron 115; CzechEp 324, 325; WerGośc 262; KołakCathOkuń A2v; KołakSzczęśl Bv; A ná tóż mi to wyſzły mé [mamki] wierné poſługi? Od mléká podawánia/ áż przez ten wiek długi? GosłCast 63.

»długi (a. dłuższy) wiek« = długie życie; longa aetas Cn [szyk 12 : 5] (17): MiechGlab 62; Záſtárzáły w długiem wieku/ ále więcey w złośći KochZuz A4v; BielKron 268v [2 r.]; KwiatKsiąż C2; KochPs 168; [ludzie] długowiecżni byli. ále potopem P. Bog [...] zdrowia ludziom ſkroćił/ y długi wiek odiął SkarŻyw 271, 484; KochEpit A4; WisznTr 32; Miárę w pićiu/ iedzeniu: z tąd długi wiek mamy BielSjem 2; PudłFr 40; Zaż ſię mą żáłośćią/ do wieku dłużſzego/ Chceſz ćieſzyć/ wzgárdźiwſzy łzy ſercá moiego? GrabowSet Cv, A3; KochFrag 51; KołakSzczęśl B2v; CzahTr Kv.

»nasienie długich wiekow« (1): Adam niebieſki [...] ſpráwiony ieſt z niewiáſty [...] áby był oycem wiekow/ á iżby oglądał naſienie długich wiekow trwáiące [Vulg semen longaevum Is 53/10; nasienie długowieczne WujBib] CzechRozm 155v.

»długa (-ie) zabaw(k)a, zabawienie [= zajmowanie się]« [szyk 6 : 1] (6 : 1): Ktore rzeczy gdyby kto obaczał á rozbirał/ nyetrzebá długyego zábáwyenya/ áni dowodow. KromRozm I L8; Wiele ich rozgromiáły y vśpiły śiłá/ O cżym piſáć zabáwá długaby tu byłá. PaprPan A4; CzechRozm 178; StryjKron 462; A co ſię rzecży trzećiey z ſtrony nas dotycże/ y tu długiey zabáwki nie trzebá CzechEp [394], 278; PaprUp B2v.

»długie (za)chowanie« [szyk 4 : 3] (7): [o chlebie] ſuchoſć ieſt przycżyna zachowania długiego GlabGad G6v; Vetustatem ferre, dicuntur vina quaedam, Winá które ſie godzą ná długie chowánie Mącz 497d, 43b, 63a, 365a; Mięſo na długié chowánié iáko przypráwić SienLek S3; GostGosp 98.

»długi zwyczaj« [w tym: (za) długim (rzeczy) zwyczajem (5), przez długi zwyczaj (3)] = longa consuetudo JanStat (9): Morskie prace rzekomo ciężkie Długi zwyczaj cżyni lekkie BierRozm 4; Zá długim zwyczáiem przyſzło iż then Sąd zową wyłożonym GroicPorz 1, a2; RejPosWstaw [41²]v; Oczko A3; Bo ſmyſł/ prze długi zwycżay/ okrutnośći Pełen/ złoſny pánuie GrabowSet L; OrzJan 125; SarnStat 901, 903.

»długi (-e) żywot, życie« = longa vita Mącz, Calag; longinqua vita Mącz; longaevitas Calag; vivacitas Calep; longinquum aevum Cn [szyk 36 : 4] (30 : 10): Wiedz ſie być ſmierielnego [!] przeto nie pokładay sobie żywota długiego BielŻyw 20; GlabGad O2v, O5v, P2; MiechGlab 62; RejRozpr K3v; RejWiz 84, Cc8; Leop Sap 3/17, 4/16; BibRadz I 3c marg; BielKron 332 [2 r.]; Abowiem [...] ſtare ludzie dla tego mędrſzymi ſądziemy być/ [...] iż przez długie żyćie [...] wiele rzeczy doświatcżeli KwiatKsiąż H4, M4v [2 r.]; Mącz 197b, 338d, 456c; HistLan E4v; KuczbKat 215; RejZwierc 32, 59, 136v, 157v, 159v; WujJud 79v; BudBib 2.Par 1/11; Długi żywot dáć. Dare vitam longaevam. Calag 323b, 323a; KochPs 47, 54; bo coby po długim żywoćie/ Ieſliby go w nędzy wiésć przyſzło y w kłopoćie? KochEpit A4; ActReg 29, 156; Calep 1132a; KochFragJan 3; KołakSzczęśl B4v; PowodPr 58; GosłCast 55.

peryfr. »bogini długiego żywota« = Carna (1): Carna sive Cardinea [...] Bogini długiego żywotá. Mącz 39a.

»długi, (a, i) częsty« (3): pytają nas [bracia naszy] o to, czemu za tak długim a częstem czasu trawieniem na sejmiech nie znają żadnej odmiany k lepszemu DiarDop 106; StryjKron 245; ReszList 148.

»długi a daleki« (1): Iednego cżáſu z długich á dálekich walek Tátárſkich/ nie było ich domá przez dzieſięć lat BielKron 297v.

»dawny a długi« [szyk 2 : 1] (3): Longinquis bellis obrui, Dáwnemi á długiemi walkámi obciążeni. Mącz 197b, 510d; SkarJedn 150.

»długi i gęsty [= częsty]« (1): bo potym zá niewdzięcżnośćią/ ſpráwiedliwie tego [Pan] odſtępuie/ ktory ták długim y gęſtym vpominánim y nátchnienim iego wzgárdził. SkarŻyw 369.

»gorzki a długi« (1): GórnRozm A3 cf Przysłowia.

»(nie) krotki, (a, albo itp.) długi« [szyk 10 : 5] (15): Z przyiacioły krotkie rzecży ſprawować mamy ale przyiacielſtwo długie. BielŻyw 107; RejRozpr F2v, H; yż mu ſie ten cżas niekrotki ale barzo długi zdał. KwiatKsiąż M4v; RejZwierc B3v, 136v, 232v; nie idzie tu o śpiewánie Alleluiey [...] áni o dłuſzſze álbo krotſze poſty SkarJedn 348; SkarŻyw 260; GórnRozm A3; GrabowSet E2v; KochFrag 13; RybGęśli C2; A ná tey drodze nie máſz pewnego czáſu/ iáko długo ná niey być. Iednemu krotka/ drugiemu długa. SkarKaz 422b; SzarzRyt C4v.

»długi a (i) szczęśliwy (a. szczęsny)« [szyk 2 : 2] (4): BielKron 332; Proſząc iego S. Miłoſći/ iżeby W. Wielmożnośći [...] ná długie á ſzcześliwe w dobrym zdrowiu czáſy záchowáć racżył. KwiatOpis A3; RejZwierc A2v; KochFragJan 3.

»długi a (i) (przy)trudny« [szyk 2 : 2] (4): BibRadz I *5; Telam ordiri proverbialiter, Przędzę naſnowáć poſtáwić/ to yeſt/ zácząć co trudnego y długiego. Mącz 442b; SkarJedn 270; podobnom ćię [czytelniku] tą długą á trochę przytrudnieyſzą lekcyą ſprácował. SkarŻyw 261.

»długi, (i) wiecżny« [szyk 2 : 1] (3): SkarŻyw 279; Máłe y krotkie było ćierpienie náſze/ á weſele długie y wieczne. SkarKaz 639a; ZbylPrzyg B4.

»wielki a (i, albo) długi« [szyk 5 : 3] (8): Z głodu też wielkiego albo długiego/ odchod ſie przydawa FalZioł V 30v, 32; BielKron 48; ktore [modlenie] z wielkiey y długiey chuci ſerdecżney pochodźi KuczbKat 370; SkarŻyw 402; CzechEp 183; LatHar 250; SkarKaz 383a.

»w długą« (9):

»na dłuższy czas« = na dłużej (1): GórnRozm K; cf »mały... dłuższy«.

»przez dłuższy czas« = dłużej (1): Bo wtory gdy pocżnie krolowáć ten będzie trzymał ie przez dłuſſſzi cżás niżli ktory ze dwunaśćie [ipse tenebit amplius tempusprae duodecim] Leop 4.Esdr 12/15.

»dłuższy dźień« (1): A wżdybyś dármo nie licżył zegáru/ y zdałćiby ſie ydłuſzſzy dźień/ y dłuſzſzy żywot/ niżli w onym obrzydłym prożnowániu twoim. RejZwierc 160v.

»jako długi« (1): Ea quam longa est nocte, Ty nocey yáko długa yeſt. Mącz 337d.

»dłuższy wiek« (3): RejZwierc 48; A oná (by był bóg chćiał) dłużſzym wiekiem ſwoim Siłá poćiech przymnożyć mogła oczom moim. KochTr 6; ALEXANDER, Brát iego/ by wieku dłużſzego/ Iśćieby Alexándrá przeſzedł był wielkiego. KlonKr A4.

»dłuższy żywot« (3): Są też niekthorzy co [...] nárzekáią/ iż inym źwirzętom y ptakom dłuſzſze mieſzkánie ná ſwiecie y dłuſzſzy żywot dáło/ niżli temu ſláchetnemu źwirzęciu co ie cżłowiekiem zową. RejZwierc 156, 158, 160v.

»dłuższa przewłoka« (1): ále cżem dłużſzey iemu od woyny przewłoki popuſzcżáią [sed quo longiores feriae illi a bello conceduntur]/ tym gotowſzy y potężnieyſzy ná woynę będźie. ModrzBaz 103.