[zaloguj się]
[pdf]

1. DOBRO (1750) sb n

Oba o jasne.

Fleksja
sg pl
N dobro dobra
G dobra dóbr
D dobru dobróm, dobråm, dobrum
A dobro dobra
I dobry, dobrami
L dobru, dobrze dobrach
V dobro

sg N dobro (65). ◊ G dobra (244). ◊ D dobru (10). ◊ A dobro (85). ◊ L dobru (4) Leop, StryjWjaz, ModrzBaz, SkarKazSej; dobrze (1) SienLek 12v. ◊ V dobro (1). ◊ pl N dobra (199). ◊ G dóbr (542); -ó- (334), -o- (10), -(o)- (195); -ó- : -o- MurzNT (1 : 1), Mącz (8 : 2), SarnStat (314 : 7). ◊ D dobróm (5), dobråm (3), dobrum (1); -åm BibRadz; -um MurzHist; -óm : -åm SarnStat (5 : 2); ~ -óm : -om SarnStat (4 : 1). ◊ A dobra (391). ◊ I dobry (48), dobrami (16); -y Diar, LubPs, RejAp, KuczbKat (2), SkarJedn, SkarŻyw (5), ActReg, SkarKaz (4); -ami GroicPorz, UstPraw, BibRadz (4), WujJud (2), LatHar (3); -y : -ami WujNT (2 : 1), SarnStat (30 : 4); ~ -ami (15), -åmi (1); -ami: -åmi BibRadz (3 : 1). ◊ L dobrach (135); -ach (126), -åch (3) GórnDworz (2), PaprPan, -(a)ch (6).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Bogactwo, majątek, dobytek; bona Mącz, Cn; fortuna, peculium, quaestus Mącz (1142): HistJóz E; MetrKor 46/117v; Lech z Cżechem [...] zabrawſzy wſzytko ſwe dobro ze wſzytkim ſwym rodzaiem opuſzcżaiąc ziemię przyrodzoną, wſtąpili ku zachodu ſlonca MiechGlab 43, 2; Israel Oſtroſky wzyeth y ſſlugą y konye trzi y dobra yego yako pultrzecziaſta ſlotich LibLeg 11/100v, 11/11v, 12, 55v, 100v [2 r.]; RejJóz C2v; zakazuie pan Bog abyſmy dobra bliznego niekradly SeklKat Lv, M4; RejKup r7v; HistAl I8v; MurzHist D2v; MurzNT 93; KromRozm II 13; BielKom c5; GliczKsiąż N4, P7; LubPs z5; ieſliby dłużnik pieniądze obiecał/ á niemiał by ich [...] tedy innymi dobrámi ma czynić zapłátę. GroicPorz r3, Cv, 14v, r3, dd4 [4 r.], eev (21); RejWiz 130; Leop Prov 28/10, Luc 19/8, Hebr 10/34; RejZwierz 119v; Oto pan moy nie wie o żadney rzeczy z tych co ſą w domu iego/ á wſzythki dobrá ſwe [omne quod est ei] poruczył w ręce moie. BibRadz Gen 39/8, Gen 24/10, 36, 2.Reg 9 arg, 3.Esdr 6/32, 4.Esdr 15/19; á gdy ſie wrocę/ dzyeſięćiny dáwáć y ofiáry cżynić będę ze wſzego dobrá ſwego [Vulg Gen 28/22] BielKron 14v; áby káżdy mądry nie vtracał prożno cżáſu y dobr ſwoich/ thą nikcżemną náuką Alchimią BielKron 26v; obywátele oney źiemie dobrá wſzytki ſwoie znieſli [do portu] iáko ná mieyſce przeſpiecżne. BielKron 460v, 13, 98, 124v, 130v, 202 (21); KwiatKsiąż Cv, M; Dispertire fortunas parricidis, Miedzy łotroſtwo álbo męzobóyſtwo dobrá ſwe rozdáć. Mącz 281d, 20b, 21b, 43b [2 r.], 51b, 276a (22); RejAp 36; nie przyſtoi zábijáć ludzi/ áni bliźniemu dobrá iego wydzieráć GórnDworz Kk5v; Teofile słyſzę o tobie wiele złego że me dobro krádnieſz HistRzym 19, 4, 91, 92, 119, 119v (8); Otho ia moy miły Pánie połowicę wſzytkiego dobrá moiego [dimidium bonorum meorum Vulg Luc 19/8] rozdawam vbogim RejPos 348v, 351; BielSat C4, G, L4; HistLan A3, E2; KuczbKat 10; RejZwierc 171; Rycyrſtwo zwłaſzcżá młode dobr ſwoich ſrebrá/ Złotá y innych rzecży zoſtáwowáli połowicę przy Chorągwiách v Chorążow/ á to przeto áby nieutracáli tego BielSpr 14v; BudBib 4.Esdr 16/47; HistHel D; MycPrz I [D]; BudNT Rom 12/18; Nie tylko obcym dobrá on wydzyerał z mocy/ Y Stryiowi właſnemu kazał wyiąć ocży PaprPan Pv; ModrzBaz 83; SkarJedn 322; Dobrá vbogich przywłaſzcżone pomſtę wielką ná łákome obaláią. SkarŻyw 35 marg, 35, 100, 103, 166, 182 (13); ZapKościer 1580/10, 1581/23, 1583/54; StryjKron 602, 658; KlonŻal A2v; KochMRot C2v; ReszHoz 139; ArtKanc M7; BielRozm 5, 22; PaprUp Fv; Calep 6a, 172b, 766b, 872a; GostGosp 40; Phil E, F3, O [2 r.], Q3, S [3 r.]; RybGęśli B4; Słuchácze winni náuczyćielom vżyczáć wſzyſtkich dobr, ábo dzieśięćiny dáwáć. WujNT 665 marg, Matth 24/47, s. 180, Luc 12/18, 15/31, s. 262 (9); JanNKar Cv; [aby kupcy] dóbr nábytych z Korony nie wywoźili ſub confiſcatione bonorum. SarnStat 277, 606, 653, 677, 706, 1118, 1227; SiebRozmyśl F4; niechay rychło przyiedźie do mnie/ á ia wam dam dobrá wſzytki Egiptu SkarKaz 245a, 350b, 386b, 610b; Iákiemuch iá przyiaćielowi Poruczył dobro ſwoie? CiekPotr 82, 16, 68; Ták złodźiey przyrodzony/ właśnie wilcżym torem Dybie ná cudze dobro nocą y wiecżorem. KlonWor 5, **2, **6v, 57 [2 r.], 75.
Zwroty: »puścić dobra« (1): Puśćiwſzy im zá zdrowia ty ſwe dobrá wſzytki/ Ták grunty iák klenoty y wſzytki pożytki. HistLan E2.

»w dobro się zapomoc« (1): cżłowiek goſpodarny gdy ſie ma wolą w dobro zápomoc/ długo pilnuye/ cżęſto nye doſypya/ vſtáwicżnye rok od roku prácuye GliczKsiąż M8v.

Wyrażenia: »dobra miejskie« (1): Kiedy mu dobrá mieyſkie porucżą do rządu/ Lub iáką Prowincyą podádzą do ſądu [...] Ciemięży Pánu ſwemu poddáne narody KlonWor 18.

»dobra pospolite« [szyk 6 : 3] (9): [uprosiliśmy u ciebie królu to złożenie Sejmu] ábyſmy poſpolite dobrá náſze vpádłe opátrzyli. BielKron 392v [idem] PaprUp F; Calep 766b; Tákie ſię złodźieyſtwá miedzy ludźmi w dobrách poſpolitych roſkwitnęły/ [...] iż trudno poznáć ieſli tu Chrześćijánie SkarKaz 351b, )(3; SkarKazSej 689b, 693b [2 r.], 707a.

praw. »dobra ruchome, ruszające, ruchające, ruchowne« = bona mobilia Mącz, Cn, JanStat [szyk 19 : 4] (16 : 4 : 2 : 1): yakom ya nyewzial [...] dobrą rvschaiączego voloff svyny zitha psenycze [...] skrzinye by skrzinkj svknyey modrey hy sath bialich po smyerczi sliachathney anny ZapWar 1541 nr 2448; ConPiotr 31; GroicPorz r3; wſzythkie dobrá [cierpiącego klątwę] ták rucháiące iáko nierucháiące máią być pobrány przes Podſtároſćiego UstPraw A4; Bona mobilia, Ruſzáyące dobrá Mącz 234a, 234a, 286b; á ktemu wſzyſtki dobrá ich [heretyków]/ ruchomé y nieruchomé/ w którychkolwiekby rzeczach były/ niech będą publikowáné SarnStat 218; ſkázuiemy: áby teſtámenty były czynioné/ wedle ſtárégo zwyczáiu/ ktory ieſt zdawná záchowan o dobrách ruchómych. SarnStat 709, 98, 190, 194, 253, 584 (17).

praw. »dobra skarbowe« = bona fisci JanStat (2): Formá pozwów o ſkárbowé prowenty [...] iżeś ty [...] dobróm ſkárbowym w tym á w tym/ tę ábo owę ſzkodę wyrządźił. SarnStat 412 [idem] 141.

Szeregi: »dobra i pieniądze« [szyk 2 : 1] (3): HistRzym 92; SarnStat 636; Drugi wſtąpi do mnichow/ konwierſzem zoſtánie: Kiedy pieniędzy y dobr/ y Práwá nie ſtánie. KlonWor 74.

»rzeczy i (abo) dobra« (4): KrowObr 36; obiecuiemy rzeczy y dóbr któréykolwiek wagi y cény będących tych oſób/ którym ná morzu potoną/ nigdy [...] nie pożędáć SarnStat 1118, 1169, 1284.

»dobra albo (i, a) skarby« [szyk 4 : 1] (5): DiarDop 112 [2 r.]; [Brutus] wſzytki potráćił ktorzy ná przywrocenie Tárquiniuſá przyzwaláli/ á dobrá ich álbo ſkárby w poſpolitą kárbánę włożyli BielKron 105v, 378v; RejAp 62.

W przen (2): vkazáły ſię kwiátki ná ziemi/ cżás żniwá przyſzedł: wierzę iſz oglądam dobrá Páńſkie/ wziemi żywyących. SkarŻyw 143; GrabowSet K3.
a. Majątek ziemski, posiadłości ziemskie [w tym tylko 4 r. w sg] bona BartBydg, Mącz, Cn; fundus Calep (893): Zadnemu z poddánych náſzych dobr bráć niebędzyemy/ áliż go práwem zwyćiężywſzy. UstPraw Av, A, D2, D4 [2 r.], E3v, F4, I2; ModrzBaz 123; SkarŻyw 291, 527; dzieci [...] maią wziąć polowicę wſzytkich dobr, to ieſt dwie wloce ZapKościer 1580/6v, 1583/54v; StryjKron 512; Bog wſzechmogący/ [...] ćiáłá zdrowiem/ dobrá ſzcżęśćiem/ Miáſto pokoiem/ wſzyſtkich wſzelákim błogoſłáwieńſtwem obdárzy y vbogáći. ReszPrz 112; BielSjem 20, 21, 27; A dobra te są Grodno cum omnibus portinentiis iako teraz wsobie iest, Brzesc y Kobryn ActReg 45, 10, 42 [2 r.], 44 [2 r.], 45 [6 r.], 169 [2 r.]; Calep 960b; Phil E; FRymárki dóbr náſzych z kimżekolwiek vczynioné/ wedle opiſánia Conſtituciy czynioné y pozwoloné bydź máią SarnStat 91; A w inych dobrách/ w których dźieśięćiná nie będźie bráná/ wolność niech trwa SarnStat 186; Wſzákże dobrá wiánu żeninému poddáné od przezyſków ſą wolné. SarnStat 549; áby nie byli obćiążeni poddáni náſzy/ którzy máią ſąśiedztwá z Dobry náſzémi/ przez Stároſty SarnStat 945; té znáki ſtáré ſą y prawdźiwé grániczné między dobrámi temi SarnStat 1176, 664, 688, 1074, 1169, 1251 (350); PowodPr 58; VotSzl E2; Ale lichwiarz ſobie Pan/ nikomu nie ſłuży: Zniwá cżeka prożnuiąc: w cudzych dobrách płuży KlonWor 78, 39, 55 [2 r.], 57, 62, 63, 71.

W połączeniach szeregowych (7): NIechcemy [...] komu náſzégo Máieſtatu proſzącému gránic od dóbr/ wśi/ y dźiedźictwá náſzégo rozdźielenia zábrániáć álbo przewłóczyć SarnStat 838 [idem 887]; Tákiż w Recuperáciiéy od nieprzyiaćielá Moſkiewſkiégo Zamków/ Imion/ Poſseſsiy/ y dóbr wſzelákich będźie powinien Iego K. M. tym wrácáć/ czyie té oyczyzny y poſseſsiie przedtym były SarnStat 1024, 2, 887, 893, 950, 1060.

Zwroty: praw. »dobra arendować, arendowane« = bona arendata JanStat [szyk zmienny] (1 : 1): árendował przerzeczoné dobrá v przerzeczonégo A. wedle ninieyſzégo zapiſu SarnStat 1257, 1257.

praw. »dobra dzierżeć, trzymać; dzierżawca dobr; dzierżenie dobr, w dobra(ch)« = possidere bona Mącz, JanStat [szyk zmienny] (16 : 9; 22; 7 : 2): Publice bona possidere, Rzeci poſpolitey ymieniem cziye dobrá trzimáć. Mącz 329b; ZawJeft 13; ActReg 10; żoná po śmierći iego dźierżáłá áż do ſkończenia żywotá ſwégo dobrá przez niegdy żywégo mężá ſwégo opráwioné SarnStat 633; STároſtowie y Dźierżawcy dóbr náſzych/ gwałtów Szláchćie w gránicach niech nie czynią SarnStat 843; dał temu naiemnikowi álbo Arendarzowi D. iſtotné dźierżenié w przerzeczoné dobrá C. SarnStat 1257, 200, 209, 633, 1191, 1257 (52); SkarKazSej 693b.

praw. »dobra konfiskować, konfiskowane; dobr konfiskowanie« [szyk zmienny] (3 : 2; 2): SkarŻyw 335; Sectio ‒ Zaczięczię, zarznienię. Przepadłego dobra confiſzkowanię. Calep 960a, 827a; Zadnégo dóbr nie będźiemy confiſzkowáć/ áże piérwéy práwem byliby przekonáni. SarnStat 419, 94, 95, 959.

praw. »puścić dobra; niepuszczenie dobr« [szyk zmienny] (3; 1): ieſliby o niepuſzczenié dóbr náſzych áppellácya vroſłá/ ná Tribunał ma iść inter cauſas officii. SarnStat 7; opiekun nie wdawáiąc minorennes w trudnośći dálſzé/ ma wczás puśćić w ſummách głównych dobrá minorennium. SarnStat 582, 582, 1130.

praw. »w dobra sukcedować« (1): IEſliby kto oycá/ mátkę/ ábo brátá/ [...] ábo po którymby miał w dobrá ſuccedowáć/ zábił [...] tákowy iuż ſrozſzą śmierćią ma bydź karan y trácon SarnStat 1172.

praw. »w dobra wstępować (a. wstąpić)« [szyk zmienny ] (8): BartBydg 236v; Szláchtá Litewſka Powſzechnéy wiáry w oyczyſté dobrá wſtępowáć ma/ iáko y Polſka. SarnStat 988 marg, 208 [4 r.], 595, 609.

Wyrażenia: praw. »dożywocie, prawo dożywotne na [jakich] dobrach« [szyk 4 : 1] (4 : 1): naniektorych dobrach złaski Bozey Krolowa Anna Prawo dozywotne y summę wianną mieć raczy. ActReg 45; Dożywocia ná tych to dobrách magnae Procurationis nie mogą ſie zoſtáć SarnStat 336, 79, 86, 87.

praw. »dobra dziedziczne, odziedziczyć; w dobrach dziedziczyć; dziedzic, dziedzictwo dobr« = bona haereditaria JanStat; haeredium Calep; haeres bonorum, bonorum haereditas JanStat [szyk zmienny] (55 : 1; 4; 2 : 2): ZapWar 1530 nr 2538; UstPraw Hv; Haeres ex asse, Dziedżic/ wſzitkych dóbr. Iedynak Mącz 17d; CzechRozm 151 v; Słuſzniey tedy by dziewká w dobrách dziedzicżyłá BielSjem 21; Calep 470a; między ſobą vczynili dóbr dźiedźicznych wieczną y nieodezwáną zamiánę SarnStat 1248, 460, 589, 643, 1118, 1246 (57); KlonWor 62.

praw. »(kaźń) pod straceniem (a. utraceniem) dobr; na (gardłe a. osobie i) dobrach karan; (karanie) wzięcia (a. pobrania) dobr; na utratę dobr skazan« = sub poena colli et omnium bonorum; sub ammissione bonorum omnium JanStat [szyk zmienny] (8; 6; 4; 1): MurzHist C2v; A ieſliby co s tych condiciy przeſtąpili/ áby winę y karánie pobránia dobr nádánych/ dla niewdzięcznosći podlegli. StryjKron 294; Téż vſtáwiamy: áby żaden choć wielki choć máły nie śmiał zátrudniáć Zup/ y do nich wchodźić [...] pod gárdłem y ſtráceniém wſzyſtkich dóbr. SarnStat 379; áby ták tułáiący ſie/ y drapieſtw dopuſczáiący ná wſzyſtkich dobrách ich byli karáni/ żeby zárázem im były wźięté SarnStat 519, 173 [2 r.], 387, 397, 490, 955 (17).

»dobra koronne« (5): Ordynácia dóbr koronnych. SarnStat 357, 2, 105, 1044, 1308.

»dobra kościelne, duchowne, zakonne« [w tym: kościelne i klasztorne (2)] = bona ecclesiastica JanStat [szyk 54 : 3] (50 : 11 : 1): KromRozm I K4v; Diar 138; BielKron 175; Dźieśięćin nie płáćićie/ dobra kościelne ná wielu mieścách ſobie przywłaſzcżaćie WujJud 209, B7, 208v [4 r.], Mm [2 r.]; Iáko y tych cżáſow z dobr Kośćielnych Ich M. Kśięża ſámi ſie bogácżą WujJudConf 209; RejPosRozpr c4; ModrzBaz 133; Lupieſtwo dobr duchownych ſkarał Pan Bog nád zołnierzmi. SkarŻyw 527 marg, 80, 81, 171, 357, 517 (9); StryjKron 477; ZapKościer 1591/46 [2 r.]; Incorporuie támté dobrá dobram kośćielnym. SarnStat 300; Kto vłápi/ náiedźie/ opánuie dobrá kośćielné/ Klątwam ma bydź poddan. SarnStat 897 marg, 194, 210 [3 r.], 226, 901, 903 (35); SkarKazSej 700b.

»dobra krolewskie, Krola Jego Miłości, Jej Krolewskiej Mości« = bona regalia a. regia JanStat [szyk 74 : 5] (73 : 5 : 1): Diar 36; Dobr Krolewſkich niezáſtáwuiem/ áni dáruiem/ áni Summy przypiſuiem ná Seymie UstPraw A, A; Były dobrá Krolewſkie rozebráne podomách ſlácheckich/ ku ſkodźie rzecżypoſpolitey. BiałKaz K4, K4, K4v; ZapKościer 1582/32v [2 r.], 1588/82v; BielSjem 19v; ActReg 10, 149; Król Iego M. żadnému nápotym do ſumm piérwſzych ná dobrách królewſkich nic przypiſáć nie ma SarnStat 84; wedle świádectwá ſtárców między dobry Królewſkiémi gránice máią bydź ſtánowioné. SarnStat 467, 98, 326, 675, 709, 1182 (60); A ku tem wybrańcy z dobr Krolá Iego M. mogliby być záwſże wyſyłáni ná mnieyſzą potrzebę. GrabPospR Nv; PowodPr 82; VotSzl Cv, D, D2; ieſt wiele wrzaſkow miedzy wámi/ ná pány y dźierżawce dobr krolewſkich SkarKazSej 693b, 693b marg.

praw. »dobra leżące, leżyste« = nieruchomości; fundus Calep [szyk 2 : 1] (2 : 1): czy mieſczanie ktorzy mayą leżąncze abo ruchaiąncze dobra [...] ſię maią ſkladacz na wyprawianie. ConPiotr 31; Mącz 286b; Fundus — Dobra leziſte, folwark. Calep 441b.

praw. »dobra macierzyste, macierzyńskie« = bona materna JanStat [szyk 12 : 2] (11 : 3): GroicPorz ff3v; Mniſzki w oyczyſté y máćierzyſté dobrá mogą wſtępowáć SarnStat 208; Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśią. o Máćierzyſtych dobrách. SarnStat 631 żp, 208 [3 r.], 588, [630] [2 r.], 631, 639 [2 r.] (13).

»dobra (na)dane« [szyk 2 : 1] (3) : StryjKron 294; Wiecznośćią dáné dobrá przed Alexándrem, zá Lenná niéma Król poczytáć. SarnStat 89, 87.

praw. »dobra nieruchome, nieruchowne, nie ruchające« = bona immobilia JanStat [szyk 20 : 1] (19 : 1 : 1): UstPraw A4; Około dobr nieruchomych, obiecuie sczerze ImP Hetman przyczynic się doKrola I. M. ActReg 76; Ale nieruchómé dobrá ták dźiedżiczné/ iáko zaſtáwné [...] rozrządzániu Teſtámentówému nie máią podléc. SarnStat 709, 256 [2 r.], 433, 898, 1048, 1226 (19).

praw. »dobra ojczyste, ojcowskie« = bona paterna JanStat; patrimonium Mącz [szyk 16 : 11] (23 : 4): GroicPorz ff3v; In paternas opes succedere, Oſieść oycowskie dobrá. Mącz 45a, 26a, 87c, 99d, 283d [2 r.]; SkarŻyw 143; niewolnicy do pirwſzey wolnośći/ y wolni Pánowie do pierwſzych oyczyſtych dobr ſię przywracáli. ReszList 146; OrzJan 83; SarnStat 208 [4 r.], 592 [3 r.], 593, 639, 1167 (16); Mogł bárzo bogáty teſtament vczynić/ máiąc wſzytki Oycowſkie dobrá w ſwych ręku. SkarKaz 155a.

praw. »dobra oprawne« = bona reformatoria JanStat (1): tedy ſąd onému/ który odkupuie/ da onéy dobrá opráwné w dźierżenié SarnStat 634.

praw. »dobra posażne« (2): Ná dobrách poſáznych, y w przezyſkách wziętych Praeſcriptia nie idzie. SarnStat 636 [idem] 778.

praw. »possessor, possessyja dobr« (7 : 1): Tákowymże proceſſem wolno będźie káżdému dochodźić poſſeſsiiéy dóbr náſzych SarnStat 7; [Siostry] máią bydź przez té krédytory ábo poſſeſsory dóbr competenter wedle zwyczáiu [...] wypoſáżoné SarnStat 591, 79, 357, 591, 636, 637, 1199.

»dobra rycerskie« (1): [rycerskiego stanu ludzie] dobrá ſwe rycerſkie/ ták ſobie od Krolow Pánow ſwych nádáne máią/ iáko rycerzom/ że z nich cżáſu potrzeby Krolowi Pánu ſwemu/ woynę ſłużyć powinni. GrabPospR K2v.

»dobra Rzeczypospolitej« [szyk 9 : 1] (10): Wegrzin nad zwitzai wiele Wegrow prziſobie chowal przewodzil nad nami co ratzel/ rzetzi poſpolitij dobra nimi puſtoſzel PaprUp K2v, I3; SarnStat 82, 413; [Trzeci występek jest spólnokradztwo] gdy dobrá R. P. ſobie kto/ bądź krádźieżą/ bądź iákim inſzym nieſłuſznym ſpoſobem przywłaſzcża. PowodPr 76; VotSzl Cv, D [2 r.], D3v, E2.

»spadek dobr« (1): dźieći tákowégo od wſzelákiégo ſpadku dóbr/ tego który zábił/ máią bydź oddaleni SarnStat 1172.

»dobra Starostw(a), staroście, starościne« = bona capitaneatuum a. capitanei JanStat (2 : 1 : 1): A ten ſąd Grodzki powinien będźie ná dobrách Stárośćinych/ exekucią tymże ſpoſobem/ iáko wysſzéy nápiſano/ vczynić SarnStat 1182, 943, 944 [2 r.].

praw. »dobra stojące« = nieruchomości (1): ieſliby dłużnik pieniądze obiecał/ á niemiał by ich/ ále ma dobrá ſtoiące álbo ruchome/ tedy innymi dobrámi ma czynić zapłátę. GroicPorz r3.

»dobra stolice krolewskiej« = bona mensae regalis JanStat (4): Azażby do tego długiego czasu trzeba, gdyby Pan raczył na sprawiedliwości usieść a WM się RP usprawiedliwić i z tymi, ktorzy dobra krolewskiej stolice imo prawa odkupowali? Diar 36; IZ z dóbr Stolice Królewſkiéy ſtan królewſki zwykł oſobné miec opátrzenié SarnStat 83, 85, 101.

»dobra stołu [w tym: krolewskiego (19), Jego Krolewskiej Mości (2)], dobra mensae Regiae« = bona mensae regiae a. regalis JanStat (27 : 2): Diar 76; na to dobra stołu krolewskiego są z początku postawione, aby KJM miał z czego opatrować potrzeby tak stanu swego ku dostojeństwu majestatu RP, tak też ku opatrowaniu potrzeb inych, potrzebnych RP. DiarDop 112, 107, 112, 114; nikomu żadnych dóbr ſtołu Królewſkiégo nie ma Máieſtat królewſki zápiſáć/ przez obowiązku wydźierżenia. SarnStat 84; coby ſie gdźie wſzędźie dźiało y exorbitowáło przećiwko Artykułóm y punctóm Práwnym obiáſnionym z ſtróny dóbr menſae Regiae. SarnStat 101; Wſzákże od tego czaſu dóbr ſtołu náſzégo My z potomki náſzémi [...] rozdáwáć nie będźiemy. SarnStat 1061 [idem 1190] 25, 83 [2 r.], 660, 910, 1190 (23); VotSzl B3.

»dobra szlacheckie« = bona nobilium JanStat [szyk 11 : 4] (15): Takze od Brzestia Litewskiego nie mały tract stołu Krolewskiego yszlacheckich dobŕ za iednego pobudzeniem odrywac było poczęto ActReg 41, 149; IZ żołniérze nigdy léż nie máią miéwáć w dobrách ſzlácheckich áni Duchownych SarnStat 432, 288, 836, 842, 1182 [3 r.], 1218 (12); VotSzl D2.

praw. »wwiązanie, intromisyja, wwiązać (a. wwięzować (się)) w dobra; wwiązanie i wwiedzienie na dobra« = wprowadzenie sądowe w posiadanie majątku; intromissio in bona, (se) introligere in bona JanStat [szyk zmienny] (17 : 2 : 8; 1): BielKron 226v; dłużnicy w wiązánia w dobrá ſwe niedopuſzcżáią/ tym/ ktorzy ie práwem przekonáli. CzechRozm 232v; ZapKościer 1588/81v; STároſtowie gdy kogo w więzuią w dobrá z rámieniá Królewſkiégo/ nie máią bráć dźieśięći grzywien SarnStat 547; A ty będąc práwem zwyćiężony/ iáko niepoſłuſzny/ wwiązánia w dobrá rzeczoné vpornie zbróniłeś SarnStat 830, 67, 384, 381 [3 r.], 1167 [2 r.], 1249 (24); A z dłużnikiem do wieże: ábo dáie ćiążą: Abo więc Kredytorá w dobrá iego wwiążą. KlonWor 73.

praw. »zapis((ow)anie) dobr; dobra zapisane, zapisać« = inscriptio bonorum, bona inscripta, inscribere bona JanStat [szyk zmienny] (13; 4 : 2): O zápiſániu dobr ná zmowie. UstPraw H2, A; poddani náſzy bywáią oſzukáni przez zapiſy dóbr vczynioné ná zdrádźie y ku przekáźie ſpráwiedliwośći SarnStat 760 [idem 945]; między dobry náſzémi zápiſánémi álbo nie zápiſánémi/ y poddánych náſzych dobróm náſzym przyległych/ niekiedy krzywdy/ vćiſki [...] bywáły SarnStat 839 [idem 934], 161, 318, 539, 636, 760 (16); KlonWor 74.

praw. »dobra zastawne, zastawi(a)ć, mieć w zastawie; zastawa dobr« = bona obligata, bona obligare JanStat [szyk zmienny] (6 : 4 : 1; 4): Ták dobr zaſtáwnych iáko y wiecznych dzyedzicznych nikt niemoże Teſtámentem odlećić UstPraw Hv; O wykupno dóbr zaſtáwnych. SarnStat 1244, 261, 593, 914, 1178, 1237 (13); [człowiek] y dobrá záſtáwia Chcąc ſię iśćić: y muśi rad nie rad zápłáćić Lichwiarzowi KlonWor 79.

praw. »dobra (w posagu) zawiedzione; zawieść dobro« = majątek obciążony zapisem lub długami; obciążyć majątek; obligare bona BartBydg (3; 1): Obligare bona alicuius, zavyescz dobro abo gymyenye komv BartBydg 99v; DObrá w poſágu záwiedźioné y zápiſáné [...] nie mogą ſie w Práwo dźiedźiczné wieczné obrácáć SarnStat 636 [idem] 778; Ow dobrá záwiedźioné zápiſze możnemu Cżłowiekowi twárdemu y niepobożnemu KlonWor 74.

»dobra ziemskie« = bona terrestria JanStat (2): A ty dobrá zyemſkie/ ktore teraz mieſzczánie trzymáią/ ty do czterech lat máią záprzedáć ſláchćie UstPraw F4; SarnStat 931.

Szeregi: »dobra i dochody« (3): VKazáli nam Poſłowie Ziemſcy opátrzenié od Rzeczypoſpolitéy ſtołu náſzégo/ y innych potrzeb Koronnych/ y náſzych/ z dóbr y dochodów wſzytkich/ któré ſkárbowi náſzému należą. SarnStat 97, 418, 585.

»dobra albo (i) dziedzictwo« = bona sive haereditas JanStat (13): zwykli czeſtokroć ludźie żyć y mieſzkáć w domiéch właſnych rozdźiélnie ná częśćiách dóbr álbo dźiedźictw SarnStat 593; OBiecuiemy/ iż wſzyſtkim obywátelóm z dobry y dźiedźictwy náſzémi gránic proſzącym/ nie będźiemy brónić. SarnStat 838, 588 [2 r.], 595, 610, 685 [2 r.], 894 (13).

»dobra i (albo) dzierżawy« = bona et possessiones JanStat (4): Króleſtwá dobrá y dźierżáwy w wolnymy niezáwiedźionym porządku y ſtanie/ iáko nawięcéy możemy/ záchowuiemy. SarnStat 950, 83, 894, 910.

»dobro, (i, abo) imienie« [szyk 5 : 2] (7): Panie/ oto polowicę ijmieniá ij dobra mégo [dimidium bonorum meorum Vulg Luc 19/8] dáwám vbogim OpecŻyw 62; Succedere in bonis, wstąmpicz w gymyenye, w dobro BartBydg 236v, 99v; RejPos 351v; ReszList 146; SarnStat 102; Ktorymeś [Neptunowi i fortunie] zwierzył fántu zuchwáłego/ Dobr twoich y też imięnia cáłego/ Y trudno ich maſz/ choć doſtanieſz lądu/ Pozwáć do ſądu. KlonFlis Ev.

»dobra, (i, a) majętności« [szyk 9 : 4] (13) : GliczKsiąż M7v; Iozef bierze wſzytki dobrá y máiętnoſći Egyptſkie. BibRadz Gen 47 arg; Caduca et incerta sunt bona fortunae, Dobrá a Máyętnośći naſze/ są yákoby letniá roſá/ Niepewne. Mącz 29a, 107c, 314c, 375a; RejPos 277; tym Przykazánim/ Niebędźieſz kradł/ iákoby ſtrażą nieiáką náſzey máiętnośći y dobr ſtrzeże y broni KuczbKat 325; KarnNap F3; SarnStat 260, 520, [994], 1199.

»dobra i miasta (a. miasteczka)« [szyk 1 : 1] (2): Zywność płáćić [żołnierze] w miáſteczkách y dobrách náſzych będą/ podług vſtáwy SarnStat 366, 1190.

»dobra i prowenta« (2): [Rewizory do wszech dóbr naszych wysyłamy rewidować i inwentować dochody] wſzelákich dóbr y prowentów Stolice náſzéy Królewſkiéy/ illis exceptis SarnStat 1129, 97.

»dobra i wsie« = bona et villae JanStat (1): Tákże téż żonam ich Opráwy ná dobrách y wśiách/ któré máią po rodźicách ſwych álbo od Nas pozwoloné ná wieki/ będą mogli náznáczyć SarnStat 988.

»zamki i dobra« (2): INſzé zamki y dobrá/ okróm wysſzéy omięnionych zamków/ máią téż bydź Inflantóm záſłużonym do dźierżáwy podawáné SarnStat 79 [idem] 1205.

b. Płody ziemi; bona terrae Vulg [zawsze w związku z wyrazem „ziemia”] (9): HistJóz B3; Będziećieli chćieć/ á mnie ſluchać/ dobr źiemie będziećie pożywáć Leop Is 1/19 [przekład tego samego tekstu: Leop ZZ, BielKron 94], k. ZZ; BielKron 94; BudBib 3.Esdr 8/83; A to wſzyſtko nie w nádzieię dobr iákich/ z źiemie wychodzących iáko Moyżeſz mlekiem y miodem Izráelcżyki przyłudzáiąc: ále żywotem wiecżnym [...] námáwiáiąc CzechRozm 91v; PowodPr 27.
Szereg: »owoce i dobra« (2): Oto my dźiś ieſtechmy niewolniki w źiemi którąś dał oycom náſzym áby z niey pożywáli owocow y dobrá [fructum et bonitatem] iey BibRadz 2.Esdr 9/36; BudBib 2.Esdr 9/36.
2. Zespół sprzyjających warunków, pomyślność, szczęście; pożytek; bonum Mącz, Cn; commoditas, emolumentum, utilitas Cn [w tym z zaimkiem dzierżawczym (61)] (464): Ale mię ſnadź śioſtro zdradzaſz/ A fáłſzywie tu nádchadzaſz: Zaźrząc mi dobrá moiego BierEz Q4, F3v; TarDuch E4; FalZioł IV 58a; BierRozm 5; wylicża niektore dobra boiącich ſie pana boga y bogoſlawi im WróbŻołt qq7, 64/5, 117v, 127/5; ći ktorzy práwem ſercem páná náſládowáli záwżdy wſſego dobrá bywáli obfituiący. RejPs 49v, 30, 39v, 91, 147v, 208v; RejJóz A2v; RejKup d4v, d5, Ccv; HistAl G6, K5v; MurzNT 31; A kto ná co waży ſmiele/ Miewa z loſu dobrá wiele BielKom F2, C4, D5; [od nauczycieli, bogów i rodziców] wyele dobr nyepoſpolitych á wyelkich vraſta y ludzyom przychodzi. GliczKsiąż N8v, K8; LubPs B3v, G3, I2, Lv, P3 (16); KrowObr 97v; A to przy tym/ iż boiaźń Boża á żywot pocżćiwy/ nalepſze dobre cżłowiecże. RejWiz 45v, 18v, 55, 55v, 81, 105v (12); Leop Deut 30/9, Tob 13/12, Ps 64/5, Eccle 4/8, Rom 10/15; RejZwierz 124v, 134; Zaden z narodu iego nie będźie mieſzkał w pośrzodku ludu tego/ á nie ogląda dobrá ktorem obdárzę lud moy/ mowi Pan BibRadz Ier 29/32, Deut 28/11, Iob 20/21, Ps 25/13, Prov 8/31, 9 arg (10); Nie máſz tedy lepſzego cżłowieku pod ſłońcem/ iedno z weſelim vżywáć prace ſwey álbo dobrá ſwego/ ktore mu Bog dał. BielKron 81, 45, 81, 205; KwiatKsiąż L4v, P4; Mącz 248a, 490a; SienLek 12v; w ten cżás kiedy náturá ſzykowáłá nam zdrowie/ pociechy/ y ine dobrá/ á poſyłáłá to ná ſwiát/ tegdy niewcżáſy/ choroby/ y doległośći/ werwáły ſie záraz zá nimi GórnDworz I5, H8v, Ff8, Ii [4 r.]; HistRzym [89]v, 93; RejPos 23v, 40, 54, 67, 77 (12); BiałKat 53v; KuczbKat 140, 395, 405; nas Sálomon vpomina/ ábychmy z weſołą á z ochotną á wſzákoż s pobożną á s poććiwą myſlą vżywáli dobrá ſwego RejZwierc 139v, 105 [2 r.], 139, 143v, 171, 176 (10); WujJudConf 229v; RejPosWstaw [213]; A ten vmiera w duſzy gorzkiey (marg) To ieſt z ſumnieniem fráſowliwym. (‒) á nie vżył dobrá [non comedit bonum]. BudBib Iob 21/25, Num 10/32, 2.Reg 13/22, 2.Esdr 9/25, Is 63/7, Sap 18/9 (9); MycPrz I [C]2v, C4v, [D]; WierKróc A4, B2; BudNT Matth 7/11; CzechRozm 9v, 91v; PaprPan B4; Trzebá tedy Chriſtuſá vkázowáć dźiećiam [...] áby wiedźiáły/ od kogo ſię wſzelákiego dobrá ſpodźiewáć máią ModrzBaz 11v, 7, 22v [2 r.], 65v; Iáko wielé dóbr/ pánie/ które ty gotuieſz Wiernym ſwoim/ y któré tu iuż okázuieſz. KochPs 43, 55, 127, 153, 213, 216; day Pánie kośćiołowi twemu pokoy/ ábyſmy ieſzcże pátrzyli ná dobro Hieruzálem twego [videas bona Ierusalem Vulg] SkarŻyw 115 [przekład tego samego tekstu WróbŻołt 127/5, LubPs cc6v], A2v, 4, 16, 36, 114 (15); StryjKron 160; CzechEp 165; áby ći wſzyſcy/ ktorzy w iedney Rzecżypoſpolitey mieſzkáią/ ſpolnie dobrá w niey vżywáiąc : áby ći w przednieyſzey rzecży/ w nabożeńſtwie zgodni byli. NiemObr 14, 20; KochFr 81; Bo dobrá/ ná trzy częśći mądrzy roſpiſuią/ Iedné w vmyſle/ drugie w ćiele vkázuią: Trzećie z ſtrony przychodzą/ co ſczęśćiém zowiemy KochDz 105, 104, 106; KochMRot A3v, B4; WisznTr 32, 35; ArtKanc E7, F2v, K11v, M17, T9 (7); GórnRozm Bv, L2v; ZawJeft 25; Phil N3; GrabowSet D4v, V2; OrzJan 53, 71, 114; Iezu miłośćiwy/ y dobrá ſtworzenia twego prágnący i ſzukáiący/ zmiłuy ſię LatHar 610, 6, 66, 89, 149; KołakSzczęśl C3v [2 r.]; WujNT 68, Luc 1/53, 12/19, s. 263, Rom 10/15; WysKaz X3v, 2, 8, 26; Oko nie przeyrzy/ y vcho nigdy nie ſłycháło: iákie nam dobrá zgotował P. Bog SkarKaz 638a, 8b, 207b [3 r.], 315b, 421a, 520b (10); CiekPotr 62, 79; Iednóż to dobro do nas przywiązáné liczę/ Zechmy mátkámi dźiatek/ á potomkóm domy Roſkwitłé zoſtáwuięm GosłCast 45, 37, 51; SkarKazSej 665a, b [3 r.], 666a, 667b; KlonWor 59; SzarzRyt Av, B2.

W przeciwstawieniach: »dobra ... mizeryje« (1): Synu/ Pamiętái żeś ty wżywocie ſwoim wźiął dobra twoie/ a Łazárz także miſerjé (marg) złé (‒) [recepisti bona in vita tua, et Lazarus similiter mala] MurzNT Luc 16/25.

»dobra ... przeciwnośći« (1): Tobie że ſczęśćié do tąd było nie przemiennym/ Przydáiąc więcéy dobrá/ niżli przećiwnośći/ Otóż téż oddawáć maſz twé wzaiem wdźięcznośći. GosłCast 37.

»dobro ... złe« (8): MurzNT Luc 16/25; RejPos 264v; Lecż dobrá ocżekawałem á przyſzło złe [bonum expectavi et venit malum]/ cżekałem też świátłośći/ á przyſzedł mrok. BudBib Iob 30/26; dáleko Mniey dóbr ná świecie nizli tego/ co złym Ludzie miánuią KochOdpr B2, B2; ArtKanc R16v; OrzJan 48; WujNT Luc 16/25.

W charakterystycznych połączeniach: używać dobra (18); dobro (roz)da(wa)ć (4), rozmnożyć (a. rozmnażać) (4); dobra rozmnożenie (a. pomnożenie) (4), używanie, wiele (11); dobro (na)dane (13), wsze (17), wszelakie (4), wszy(s)tko (23).

Zwroty: »(wszego a. wszytkiego) dobra winszować, winszowanie« [w tym: w formule listowej (4)] [szyk zmienny] (7 : 2): Wſzemu Rycerſtwu Polskiemu Marćin Bielski S. S. P. z winſzowánim wſzego dobrá. BielKron 333; Vrodzónemu Pánu Stániſłáwowi Miłoſzewſkiemu [...] Stániſław Grzepſki Zdrowia y wſzytkiégo dobrá od Páná Bogá winſzuie. GrzepGeom A3; BielSat H2v; CzechRozm 46, 47; Potym obłápiwſzy ie/ á ná ręce wźiąwſzy/ winſzował im wſzego dobra [eis bene precatus est] ModrzBaz 10; ModrzBazBud ¶5; KochPs 179; KlonKr Av.

»(wszego) dobra [komu] żądać« [w tym: w formule listowej (1)] = querere bona Vulg [szyk zmienny] (2): Dla domu pana boga naſzego żądałem tobie dobra. WróbŻołt 121/9; BudNT przedm a2.

»(wszego a. wszystkiego, a. wiele) dobra życzyć, życzący (a. życzliwy)« [w tym: w formule listowej (4)] [szyk zmienny] (10 : 4): BierEz Q2v; LibLeg 7/68v, 10/63v, 11/45; Przenalepſzym mieſzcżánom Iudom/ wiele dobrá zdrowia/ y dobrze cżynić życży Antyoch Krol y woiewodá BudBib 2.Mach 9/19; MycPrz II D2; CzechRozm 50; WAm wielmożni pánowie życżąc dobrá wſzego [...] y ſławy życżę nieſmiertelney PaprPan Vv, Iv; CzechEp 319; KochFr 87; W. M. vprzeymy ſługá wſzego dobrá życzliwy Sebeſtyan Acernus KlonŻal A2v, A2; ArtKanc K13v.

Wyrażenia: »dobra cielesne« = corporalia bona Mącz; carnalia Vulg [szyk 13 : 2] (15): LubPs X4, Y5v, Z2v, Z3v; Mącz 66b; przez Krzeſt/ okrom dárow niebieſkich ktorymi śie duſzá śláchći/ były też y dobrá ćieleſne przydáne KuczbKat 140; CzechEp 368; Vmyſł naprzód/ y iego dáry vmiłowáć: Potym dobrá ćieleſne plác máią zá témi KochDz 105; ReszPrz 93; LatHar 489, 558, 630; WujNT Rom 15/27, 1.Cor 9/11; Anyoł y duch nie ma kochánia w ćieleſnych dobrách/ bo ćiáłá nie ma SkarKaz 118a.

»(do)czesne dobra« [szyk 19 : 15] (34) : I bogoſlawił im (pan bog) y rozmnożyli ſie barzo/ á ich bydła nieumnieyſzzył [!]. Bydła) to ieſt cżeſnego dobra. WróbŻołt kk8v, E2v; Dziwuię ſię y ſam temu czemu ſie ták bárzo ſtaram oto doczeſne dobro RejPs 72v; SeklKat Iv; [prośbę] pán ieſli nieczęm inſzęm zdóbr docześnych tedy pomnożęniem dobr duſznych abo zbawięnnych nagrodźi MurzNT 33v; KromRozm III C8; LubPs D4 marg; BibRadz I*3, 276b marg; Mącz 66b; HistRzym [118]; RejPos 44, 183, 217v, 228, 251v (8); Bo tho ieſt wielka nędzá wſzego doſyć máiąc/ A wżdy biegáć tám y ſám cżeſnych dobr chwytáiąc. HistLan B4v; KuczbKat 405; WujJud 64; CzechRozm 241v; Vcżćie ſię bráćia docżeſnemi dobry gárdzić: cżći świeckiey zánic niemieć SkarŻyw 589, 80, 362, 478; ReszPrz 89; WujNT 639, 640; PowodPr 16; SkarKaz 611b; Acżem docżeſne dobrá wſzyſtkie ſwe potráćił/ Ni przecż telko żem z cnotą ſtáłośćią śię bráćił. CzahTr B4v; SkarKazSej 658a.

»dobra duchowne, duszne« = spiritualia Vulg [szyk 14 : 6] (14 : 6): Czuſz my ktorzy mieſzkamy w tym koſciele w łaſce bożey, dobra duſznego będziemy naſyceni. WróbŻołt T8v; MurzNT 33v; Pocieſzliwa obietnicá thym ktorzy łákną y prágną/ że ye Pan hoynye wſzytkiego dobrá duſznego y cieleſnego náſyćić racży. LubPs Y5v marg, X4, Z2v, Z3v; SkarJedn 367; SkarŻyw 16; ReszPrz 93; LatHar 489, 558, 630; Ieſliſmy wam duchowne dobrá śiali/ co zá wielka rzecz żebyſmy też wáſze ćieleſne żęli? WujNT 1.Cor 9/11, s. 136, Rom 15/27, s. 639, 640; [Chrystus] z tákiemi duchownemi dobry z niebá przyſzedł/ máłym á wzgárdzonym v ludźi był. SkarKaz 82b, 420b; SkarKazSej 699b.

»dobro koronne, Korony« (4): Ná ſwym káżdy przeſtaway/ á dla zyſku ſwégo Nie ſzkódź áni vmniéyſzay dobrá Koronnégo. KochZg B; MycPrz I [A3]v, II D2; Roznieyſzych obycżáiow ſą dzis [!] ſynacżkowie: Ktorzy tylko mácáią gdzie kupić zagony/ A máłą piecżą máią o dobro Korony. BielSen 18.

»niebieskie dobra« [szyk 9 : 6] (15): Abowiem ludzie ſwięci a ſprawiedliwi im więcey ſmutkami bywaią ſciſnieni tym więcey niebieskiego dobra ządaią. WróbŻołt B6; KromRozm II bv; LubPs Z2v; Ták kto świeckie dla Páná opuſzcża/ niebieſkich dobr doſtáie SkarŻyw 535, 235; CzechEp 98; Z tey wiáry rośćie w nas nádźieiá pewna/ o onych dobrách niebieſkich/ ktorych oko nie widźiáło/ y vcho nie ſłyſzáło NiemObr 92; SkarKaz 82a, 154b, 205b, 348a, 551b (8).

»dobro ojczyzny« = salus patriae Mącz (3): Caput vovere pro salute patriae, Nie żáłowáć gárdłá dla poſpolitego dobrá oyczizny ſwey Mącz 508a; Phil N3; JanNKar B.

»pospolite, (po)spolne, społeczne dobro« = bonum commune Modrz [szyk 37 : 26] (58 : 4 : 1): Zlećiem gdzie śię mocni mnożą Bo ine wſzytki vbożą: Nie pátrzą dobrá poſpolitego/ Iedno pożytku ſwoiego. BierEz M3; OpecŻyw 83; FalZioł V 51; nie mnimaycie by przodkowie naſzy, poſpolitego dobra bronią bronili albo ie rozmnożili. BielŻyw 126, 6, 13, 26, 63, 84 (10); ConPiotr 32v; SeklKat N; MurzNT 76; KromRozm III F8v; BielKron 327v; káżdy ſwoie ma ná pieczy. A dobro poſpolité prze wnętrzną niezgodę/ Odnośi ćięſzką żáłość y okrutną ſzkodę. KochZg A2; Mącz 35c, 59a, 81b, 139d, 504d, 508a; Prot D2; LeovPrzep D; GórnDworz G5v, Q3v; RejPos 42v; StryjWjaz Av; Abowiem w dobru poſpolitem záwżdy naydą y ſwe. ModrzBaz 23, 25v, 129; To ieſt Boſkie naſládowánie/ ludziom y dobru poſpolitemu dobrze cżynić/ á nieprzyiaćiele rodzáiu ludzkiego tępić. SkarŻyw 189, A2v, 114 [2 r.], 115; KochPieś 51; Phil Q3; [Rzeczpospolita tak jest postanowiona, żeby każdy] tą drógą łácniéy dobrá poſpólnego/ y zgody mógł brónić ſąśiedzkiéy. OrzJan 49, 4, 8, 48 [2 r.], 71, 93; SarnStat 980, 993; Dobrá poſpolitego pośiádánie iáki grzech. PowodPr 76 marg, 72, 74, 78, 85; SkarKaz )(2v; Co mowić o Zorobabelu/ y o gorącey iego ku poſpolitemu dobru miłośći? SkarKazSej 668a, 657a marg, 665a, 668b, 670a, 687a; Sławna ſpráwá záiſte záwſze mężá tego/ Poſpolite gdy dobre ieſt w ſtárániu iego. SapEpit A4v.

»dobra przyszłe« = bona futura Vulg [szyk 6 : 4] (10): zakon duchowny [...] myał w ſobye tylko ćyeń przyſzłego dobrá/ a nye práwye iſtne rzeczy KromRozm II 1v [Vulg, przekład tego samego tekstu: CzechRozm 71v, CzechEp 115, 367, WujNT Hebr 10/1]; Leop ZZ; BibRadz I*7, Hebr 9/11; CzechRozm 71v; [Św. Abramijusz] ni ocż ſię więcey nie ſtárał/ iedno áby wolną [...] myſl podnośić mogł ná dobrá ony niebieſkie przyſzłe. SkarŻyw 235; CzechEp 115, 367; WujNT Hebr 9/11, 10/1.

»dobro Rzeczypospolitej« = salus Rei publicae Modrz (5): ktobykolwiek dobra Rzeczypospolitej używał, aby też do tej obrony się przyłożył. Diar 77; we dnye y wnocy z wyelką pilnoſcyą dla dobrá rzecży poſpolitey krzesćiyáńſkyey záſtháwiáyąc ſie zá kreẃ krzesciyáńſką gárdłuyą [ućciwi a zawołani ludzie] GliczKsiąż K7v; MycPrz II A; ModrzBaz 23; SkarKazSej 689a.

»dobra świeckie« = bona temporalia JanStat [szyk 9 : 5] (14): RejPos 163; SkarJedn 367, 390; [męczennicy] do Chryſtuſa ſie nietjlo przez vtrátę dobr świeckich: ále przez tjśiąc boleśći [...] ćiſnęli. SkarŻyw A3v; Pan Bog tych ktorzy dlá niego świeckie y krotkie dobrá opuſzcżáią/ duchownymi dáry opátruie SkarŻyw 580, 102, 235, 532, 535, 571; LatHar 630; SarnStat 208; A też poſpolićie táka świecka mądrość/ wſzytek ſwoy dowćip dobr tych świeckich doſtáiąc/ ná oſzukánie y ná ſzkody ludzkie obraca. SkarKazSej 658b, 658a.

»wieczne, wiekuiste dobro (a. dobra)« [szyk 14 : 9] (21 : 2): WróbŻołt E2v; RejRozpr K2v; nye dla docześnego á źyemſkyego pożytku/ ále dla wyecznego á nyebyeſkyego dobrá [kościół sposobion i zebran jest] KromRozm II bv; KromRozm III A6v; Tegoć [czlowieka co by się Pana bał] duſſá w dobrách wiecżnych przemieſſkawa wſſędzye LubPs G, D4 marg, K4v marg, Z2v; BibRadz I*3; RejPos 140; dáięć wſzytkę máiętność moię/ y oycá twego/ ábyś ią wedle Bogá ſzáfowáłá: ták iákoby wiecżnego dobra [!] nieutráćiłá. SkarŻyw 224, 46, 185, 224; ArtKanc L2v; Rácż nas (ná tym świećie) karmić/ bronić/ á wiekuiſtych dobr w źiemi żywiących po tym domieśćić. LatHar 98, 44; WysKaz 6; PowodPr 27; SkarKaz 8b, 206b, 245b; Bo czárt niocz [lege: ni ocz] ſię więcey nie ſtára/ iedno áby ludźie/ wieczne dobrá iáko y on tráćili SkarKazSej 658b.

»ziemskie dobra« [szyk 3 : 3] (6): SkarŻyw 31; nie ſzło o on żywot wiecżny/ y o dobrá one niebieſkie [...] ále o ten docżeſny/ y o dobrá źiemſkie CzechEp 98, 97, 368; A nie w tych źiemſkich dobrách ktore z cżáſem miną/ Iey doſkonáłość/ lecż w tych co wiecżnie nie zginą. KołakCath C3; SkarKaz 244b.

»zwierzchn(i)e, zwierzchowne, powierzchnie dobra« = bona Mącz [szyk 2 : 2] (2 : 1 : 1): Mącz 26a; LatHar 558; Ták też ſzcżeśliwość z wnętrzna nád zwierzchnią zacniejſza. Ták iż/ te z wiezchnie dobrá źiemſkie ośiádłośći/ Vſtáią KołakCath C3; KlonWor ded **3v.

Szeregi: »dobro, (i) błogosławieństwo« [szyk 1 : 1] (2): iż docżeſne dobrá náſze/ y wſzytki błogoſłáwieńſtwá naſze/ nam máią być s tego rozſzyrzone RejPos 294v; KołakSzczęśl A2v.

»dobro i bogactwo« (2):á ty [Panie] nádawſzy mu [Jopowi] ták wiele dobrá y ták wiele bogáctwá/ otocżyłeś go ieſzcże k temu táką ſtrażą/ iż ſie go nikt dotknąć nie śmie áni może. RejPos 330v; SkarKaz 551b.

»korzyść albo dobro« (1): káżdy vpádek miáſtá pocżyna ſie od cudzey korzyśći álbo dobrá BielKron 107v.

»dobra i majętności« (1): [wierni] chutliwie zá Pánem ſwym ſzli/ opuśćiwſzy ty docżeſne dobrá ſwoie y máiętnośći ſwoie RejPos 183.

»dobra a ochędożeństwa« (1): ktora oſiádłość [dziatki; aluzja do: ecce hereditas domini filii VulgPs 126/3] wſſytkye inſſe dobrá á ochędożeńſtwá dáleko przechodzi GliczKsiąż C6.

»nie (jako) dobro, (i, jedno, tak) pożytek« = salus et commoditas Modrz [szyk 4 : 3] (7): BierEz M3; GórnDworz G5v; [Jest tedy urząd zwierzchnych panów] dobrá y pożytkow Rzecżypoſpolitey pilnie przyſtrzegáć/ á o pożytki ſwe nigdy śię ták nieſtáráć ModrzBaz 23; Ani ſye nam ták ſkąpie o nieprzebránéy dobroći páńſkiéy [...] rozumieć godźi/ żeby przepomniawſzy dobrá/y pożytku náſzégo/ ſámę tylko chwáłę ſwą ná myśli mieć miał KochWr 23; OrzJan 48; SarnStat 993, 998.

»dobra i rozkoszy« (1): on lud rozrzewnił ſie/ wſpomináiąc (ále iuż nie wcżás) iákie dobrá y roſkoſzy vtráćił/ y w iákie vtrapienie ſie obroćił. PowodPr 75.

»skarb a dobro« (1): Ználeźli Krolá ſwego/ ſzáfárzá á rozdawcę wſzytkich ſkárbow á wſzytkich dobr ná niebye y ná zyemi. RejPos 275.

»dobra abo szczęście (a. i szczęśliwości)« (2): zdrowie/ Błogoſłáwieńſtwo Boze/ wſzelákie dobrá/ y ſzcżęśliwośći niſkąd inąd iedno od Bogá [...] przychodzą KołakSzczęśl A2v; PowodPr 85.

»dobra i wczasy« (1): O żywoćie gdźie śmierći nie máſz [...] kto ſię o twoich dobrách y wczáśiech wypowie? SkarKaz 209a.

3. Łaskawość, dobrodziejstwo świadczone człowiekowi przez Boga lub bóstwo; bonum Vulg, PolAnt (62): GlabGad A2v; WróbŻołt H3 [6 r.], H3v; OBdarz miły panie vmyſly naſſe obfitoſcią dobra twego boskiego RejPs 190v, 167; RejRozpr A3v; KromRozm I [H3]v; Opowyedánye iáwne wielkich á hoinych dobr Páńſkich. LubPs I3 marg, F3v marg, K4v, v2 [2 r.], X6v marg; KrowObr 36; roſpuśćił lud do domow ſwoich/ weſelące ſie y ráduiące z tego dobrá kthore Pan vczynił Dawidowi Leop 2.Par 7/10, Ier 33/9; wyſławiay ſtworzyćielá ſwego/ ktory ćię dobrámi ſwemi obficie vbogaca. BibRadz Eccli 32/15 [17], 3.Reg 8/56, Eccli 17/28; GórnDworz Gg4v; RejPos 23, 162, 191, 219, 290 (8); KuczbKat 110; RejZwierc 74, 97; Rozumiey wzywáć/ iáko Bogá/ iáko dawcę wſzego dobrá WujJud 57, 55v; WujJudConf 258, 258v; RejPosWstaw [1432]v; RejPosRozpr c4; SkarŻyw 565; CzechEp 46; ArtKanc E14, L3; GrabowSet G; Boże obfitośći dobr wſzelkich pełny/ zmiłuy ſię nádemną. LatHar 612, 6 [4 r.], 635; O Błędna Fortuno [...] W dobrách ſię ſwych niſkim wiernie nie obchodźiſz. RybGęśli Bv, C; WujNT przedm 27; Ty dáry twoie ſypieſz/ á oni zbieráią/ ty rękę twoię otwarzaſz/ á oni ſię dobry twemi nápełniáią [omnia implebuntur bonitate VulgPs 103/28] SkarKaz 278b, 457b, 580h; GosłCast 18.
Szereg: »dobra i dary« [szyk 1 : 1] (2): KuczbKat 140; iáko możeſz weſołym ſercem á beſpiecżnym ſumnieniem/ tego dniá dárow y dobr Páńſkich vżywáć [...] iákożkolwiek nie podźiękuieſz LatHar 2.
4. Najwyższa wartość, doskonalość; ideał absolutny; dobroć jako atrybut Boga lub człowieka; bonum Vulg (82): BielŻyw 65; GlabGad A4v; WróbŻołt nn6; Co ſie rozumie dobro/ á to iż człek nieſpowinnoſći ſtráchu ále ſpowinnoſći miłoſći páńſkiey/ á wziętego dobrodzieyſtwá ma co ieſt dobrego ſpráwnie náſládowáć. RejPs 180, 91, 182v; RejRozpr 2v; Krothko rzecż odpráwuyąc/ náuká ſámá yeſt tákowe dobro/ ktore ſam Bog wynálaſl GliczKsiąż G8v, H, Hv, L3, M7v, O5v, Q2; KrowObr C2v; Grzeſſne ludzie przeſláduie złe: á ſpráwiedliwym odpłácone będą dobrá. [iustis retribuentur bona] Leop Prov 13/21; BibRadz Rom 14/16; GórnDworz Gg4v; WujJud 60; BudNT Rom 2/10, Philem 1/6; tedy bogáctwá y inſze rzecży nieinácżey ſą policżone miedzy dobrá/ iedno iż ſą nacżynia cnot ModrzBaz 39; SkarJedn 279; ZawJeft 14; Dobro to [z którego płynie źrzódło twej lutości] cżyſte/ dobro doſkonáłe GrabowSet X2v, O2, X2v; KołakSzczęśl A2, C4; WujNT Rom 14/16, 2.Cor 8/21; Cżego ſzukacie? Dobro ktore miłuiećie/ od niego [Stwórcy] ieſt WysKaz 7, 8; náuczyćielká wſzytkich dóbr miłość [magistra bonorum omnium charitas JanStat 842] [...] nic nieumie zdrożnégo/ nic oſtrégo/nic zámiéſzánégo SarnStat 4 [idem] 1067; PowodPr 7; SkarKazSej 668b.

dobro czego (2): KwiatKsiąż B2; my Kátolicy wſzyſtko dobro zbáwienia náſzego krwi Pána Chryſtuſowey przypiſuiemy. WysKaz 32.

W przeciwstawieniach: »dobro ... marność« (1): Będę vżywał hoynie w roſkoſzy/ ábych doſwiadcżył iákie też to dobro/ y obacżyłem áno też to márność [bonis ... vanitas Vulg Eccle 2/1]. BielKron 79.

»dobro ... prożność« (1): MOwiłem (też) w ſercu moiem/ przydz teraz á ſkoſztuie ćię w weſelu/ ábyś obacżył dobro/ á oto y to prożność [bonis ... vanitas]. BudBib Eccle 2/1.

»dobro ... złe« (3): Dobry cżłowiek z dobrego ſkárbu ſercá ſwego wynośi dobro/ á zły cżłowiek ze złego ſkárbu wynośi złe [bonum ... malum] BudNT Luc 6/45; Ták záwżdy bywa/ iż fałſzywe dobro/ prawdźiwe zle vrodźi. GórnRozm Dv, Dv marg.

»złość ... dobro« (1): Z vſt nawyżſzego nie wynidą złośći y dobro [mala ... bona] BudBib Thren 3/38.

Wyrażenia: »dobro doskonałe« [szyk 2 : 2] (4): [Pan Bóg] ieſt wſzego dobrá doſkonáłego pocżątkiem BibRadz I *2; ku temu Pánu Bogu/ iáko ku naywyżſzemu y nadoſkonálſzemu dobru/ co naypilniey mogę/ vśiłuię. KuczbKat 10, 5; GrabowSet X2v.

»nalepsze dobro« (4): Powiadał też że cżłowiek ma być niedbały niocż [lege: ni ocz], godowanie nalepſze dobro ieſt. BielŻyw 103; co ſie komu nád wſzytko podoba thoć iuż iego Bog/ á iemu zá nalepſze ſie dobro zda. RejZwierc 105, Bv, 132v.

»nawyższe dobro« = summum bonum JanStat [szyk 12 : 1] (13): [Epikur] acżkolwie nawyſſze dobro w luboſci pokładał, wſzakoż tę luboſć nie w cieleſtnych rzecżach ale w duſznych rozumiał BielŻyw 103; KromRozm II b3; KromRozm III A7, B2; Abowiem onyć [pisma święte] ſą ſamy nawyzſze dobro BibRadz I *3v, I 2b marg, 346; KochZg A3v; KuczbKat 10; rozeznáć właśćiwie nie wſzyſcy vmieią. Co ieſt nawyzſzé Dobro/ co błogoſłáwieńſtwo/ Co prawdźiwa ſzcżęśliwość/ práwe cżłowiecżeńſtwo. KołakSzczęśl A3, A3; Nawysſzé tedy dobro ieſt w tym żywoćie/ ſpráwiedliwośći náſzládowáć SarnStat 138 [idem] 240.

»dobra studnica« (2): RejRozpr b4; oprocż niego to iest Bogá nic ieſzcże nie było gdyż w nim dobrego y ſkońcżonego dobrá ſtudnicá byłá CzechEp 258.

»wielkie (a. nawiętsze) dobro« = summum bonum Modrz [szyk 6 : 2] (8): nauka y vmięiętnoſć ieſt dobro wielkie GlabGad A5; gdy ſzkápá ábo woł ma owies w żłobie przed ſobą iuż to u niego nawiętſze dobro ná ſwiecie RejZwierc 105, 132v, 169; męſtwo/ lub cnota/ ieſt naywiętſze dobro ModrzBaz 39; SkarŻyw 261; GrabowSet X2; wſzákoż zá dobrego (marg) ábo, dla dobrá iákiego wielkiego (‒) [pro bono] ſnaćby ſię kto y vmrzeć ważył. WujNT Rom 5/7.

»źrzodło dobra« (5): KrowObr 153 [2 r.], 154v; Bog ſam dobry ieſt/ y źrzodło wſzego dobrá CzechRozm 65; ZawJeft 18; WysKaz X3.

Szereg:»skarb a dobro« (1): to ieſt naprzednieyſzy ſkarb/ á naprzednieyſze dobro náſze/ łáſká á ſpráwá náſzá przez Duchá ſwiętego. RejPos 142v.

Synonimy: 1. bogactwo, dobytek, imienie, majętność; a. folwark, imienie, majętność; 3. dobrodziejstwo, łaska.

Cf DOBROĆ, [DOBROŚĆ], DOBROTA, DOBROTLIWOŚĆ, DOBROTWA, DOBRY [w funkcji rzeczownika], [NIEDOBRO]

LW