[zaloguj się]
[pdf]

DOBROTLIWY (409) ai

Oba o jasne.

comp i sup (3 +18) (nå)dobrotliwszy (19), (nå)dobrotliwi(e)jszy (2) ArtKanc D4v, D5v, [n(a)dobrotliwi(e)ńszy.]

Fleksja
sg
mNdobrotliwy, dobrotliwszy, nådobrotliwszy fNdobrotliwå, dobrotliwszå nNdobrotliw(e)
G Gdobrotliwéj Gdobrotliw(e)go
D Ddobrotliw(e)j D
A Adobrotliwą Adobrotliw(e)
I Idobrotliwą Idobrotliwym
V Vdobrotliwå, nådobrotliwszå V
pl
N m pers dobrotliwi
subst dobrotliw(e)
G dobrotliwych
A subst nådobrotliwi(e)jsz(e)
I m dobrotliwymi, dobrotliw(e)mi
inne formy
sg G - dobrotliwégo, dobrotliwszégo; sg D - dobrotliw(e)mu; sg A - dobrotliw(e)go, dobrotliwy; sg I - dobrotliwym, nådobrotliwszym; sg L - dobrotliwym, dobrotliw(e)m; sg V - dobrotliwy, nådobrotliwszy

sg m N dobrotliwy, dobrotliwszy, nådobrotliwszy (170). ◊ G dobrotliwégo, dobrotliwszégo (40); -égo (2), -(e)go (38). ◊ D dobrotliw(e)mu (16). ◊ A dobrotliw(e)go (16), dobrotliwy (1). ◊ I dobrotliwym, nådobrotliwszym (17). ◊ L dobrotliwym (5) OrzQuin, RejPos (3), LatHar, dobrotliw(e)m (1) Diar. ◊ V dobrotliwy, nådobrotliwszy (99). ◊ f N dobrotliwå, dobrotliwszå (9). ◊ G dobrotliwéj (6); -éj (1), -(e)j (5). ◊ D dobrotliw(e)j (1). ◊ A dobrotliwą (7). ◊ I dobrotliwą (1). ◊ V dobrotliwå, nådobrotliwszå (2). ◊ n N dobrotliw(e) (1). ◊ G dobrotliw(e)go (2). ◊ A dobrotliw(e) (3). ◊ I dobrotliwym (1). ◊ pl N m pers dobrotliwi (2). subst dobrotliw(e) (5). ◊ G dobrotliwych (1). ◊ A subst nådobrotliwi(e)jsz(e) (1). ◊ I m pers dobrotliwymi (1) BibRadz, dobrotliw(e)mi (1) WujNT.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

Łaskawy, łagodny, miłosierny, życzliwy, pełen dobroci (przeważnie odnośnie do Boga); clemens, mitis Mącz, Calep; benevolus Mącz, Cn; benevolens Calep; affabilis, benignus, candidus, facilis Mącz; aequanimis, beneficus, lenis, probus Calep (409): Dowiedzieli ſie teéż tego ſąſiedzi/ ijż ona dobrotliwá żeńcżyzna [naświętsza panną] podlug domnimaniá odchodzi od nijch OpecŻyw 30; BielŻyw 93; ofiáry będę ofiárował tobie moy pánie/ rozlicznem wyſlawiániem wynoſſąc ku gorze ſwięte á dobrotliwe ymię twoie. RejPs 80v; A bowiem dobrotliwa ręká twoiá nietylko áby mię odepchnąć od ſiebie miáłá ále owſſem przyćiąga RejPs 92; Bowiem widzimy iáko to ieſt dziwnie dobrotliwy pan RejPs 146v, 106, 127v, 159v, 174v, 201, 216; Iż ten Pan w miłoſyerdzyu dobrotliwy ſławnye. LubPs aa3, B3v, Ev marg, H, H2v, Iv marg (42); KrowObr 62; RejWiz 142; RejZwierz 48v; áby W. K. M. y nas wſzytkich Pan Bog poſtrzedz/ vchowáć/ y tarcżą obrony ſwoiey dobrotliwey założyć racżył BibRadz I *3, I 12b marg, Ps 142/10, 2.Mach 1/24; á boday nam długo pánował/ ktory ták dobrotliwym Krolem ieſt OrzRozm L3v, S2v; KwiatKsiąż C3v; Mącz 24c; OrzQuin B2v, Cv marg; Nie zmieni ſercá ſwego Pan ták dobrotliwy Prot A4v; RejAp 2v, 29v, 31 [2 r.], 31v [2 r.], 45, 156, 178v; łotroſtwem/ á niewdzięcżnoſcią/ dobrotliwą chęć/ y miłość płáći oney chudzinki GórnDworz Aa4, A2v; vciecżże ſie z wiárá [!]/ mocną á z zupełną nádzieią k niemu/ iáko ku dobrotliwemu Oycu ſwoiemu RejPos 180; że ſie tho żadnemu sſtáć nie może [...] ieſli ty nie podaſz komu z łáſki ſwey dobrothliwey ręki twoiey RejPos 237, 1, 2, 30v, 40 [3 r.], 44 [2 r.] (114); RejPosWiecz2 92v; Pan Bog ieſt Oćiec nadobrotliwſzy. KuczbKat 415 marg, 265, 380, 415; RejZwierc 4v, 10v [2 r.], 19v, 41v; RejPosWstaw 22; MycPrz I [A3]v; maſz naprzod ſiebie ſámego [...] potym Bogá iáko lekárzá mądrego/ dobrotliwego [...] poznáwáć. CzechRozm 206, A2v, 13, 139v, 194v, 213, 221; ModrzBaz 48v; Roświéć ſwą dobrotliwą twarz nád ſługą ſwoim KochPs 43, 17, 30, 47, 151; CzechEp 74; WisznTr 28; O Boże Oycże ná wſzem dobrotliwy/ obroć ocży twe ná lud żáłośćiwy ArtKanc R16v, D9, E4v, L9, T10v; GórnRozm D4; Aequanimis ‒ Dobrotliwij, ſtałij wſczeſcziu ij w nieſzczeſzcziu. Calep 34a, 136a [2 r.], 590b, 850b; Odwroć ſpoł z twarzą/ oko dobrotliwe/ A niechćiey báczyć ná ſpráwy złośliwe GrabowSet I3v; A ieſli mnie w cżym tknie cżłowiek złośliwy/ Karz dobrotliwy. GrabowSet Pv; me rány/ sſtáły ſię ſmrodliwe/ Lecż ie zlecżyć mogą/ twoie dobrotliwe Wyroki GrabowSet P3, Ev, N, N2v, O3v, S4v (39); Vcżyń mię Pánie Boże moy (IEzu nadobrotliwſzy) poſłuſznym bez ſprzećiwienia LatHar 22; POzdrawiam ćię/ [...] Páni moiá nadobrotliwſza/ Pánno Márya LatHar 47, 20, 153, 190, 212, 641 (20); ábowiem on [Nawyższy] dobrotliwy ieſt przećiw niewdzięcznym y złym [benignus est super ingratos et malos]. WujNT Luc 6/35, s. 799 marg; WysKaz 9; SarnStat 18, 1267; PowodPr 53; SkarKazSej 688b; OD Bogá wſzytko/ Pan to dobrotliwy SzarzRyt B4, A4v, Bv. [Twoya myę mocz nadobrotlywienszi stworziczyelyv panye Iesv znyczego iest mye stworzila. ModlKobiet nlb 7.]

W charakterystycznych połączeniach: dobrotliwy Bog (14), ociec [o Bogu] (60), pan [o Bogu] (185); tak dobro (42).

W połączeniach szeregowych (10): [Tego sobie za króla wybierzcie który by] był prawdomowny, dobrotliwy, pokorny, á pocżciwy, ſzcżodry, cirpliwy, ſkromny, nie wſpominaiąci krziwdy ſwey. BielŻyw 148; A ták mamy krolewnę/ od bogá nam daną. [...] Mądrą/ ſiłno wymowną/ piękną vrodziwą. A wdziętzna niewymownie k temu dobrotliwą. KlerWes A2v; Mącz 119a, 225a; Nie może iuż być ſzláchetnieyſza/ dobrotliwſza/ y ciérpliwſza náturá w żadnym Królu/ iáko ieſt w Królu náſzym OrzQuin D3; GórnDworz M8, Gg4; Biſkup [...] wdźięcznie gośćie przyimuiący/ dobrotliwy/ trzeźwi/ ſpráwiedliwy/ święty/ powśćiągliwy [hospitalem, benignum, sobrium, iustum, sanctum, continentem] WujNT Tit 1/8, Tit 2/5, Zzzzz4v.

Wyrażenia: »dobrotliwa łaska« [szyk 3 : 1] (4): Ze to ſzcżęſliwe páńſtwo/ kędy páná máią/ Ze po nim dobrotliwą łáſkę záwżdy znáią. RejZwierz 32; RejPos 210v, 221 v; Iſkierká/ choćia máła/ Twey łáſki dobrotliwey/ Zá pochodnią/ w błędliwey Drodze/ niechby ſię sſtáłá GrabowSet D3.

»płaneta dobrotliwa« = przychylna gwiazda (2): RejWiz 130; iż też iedny ſą płánety dobrotliwe á drugie ſrożſze RejZwierc 3.

»dobrotliwe serce« (1): Y tym błażeńſtwem/ chcąc ſie przedáć zá zbytnie ſprzyiázliwe/ á dobrotliwéego ſercá/ kupuiemy ie więc/ za wielkie mátácze/ á głupie pochlebce. GórnDworz N6v.

»dobrotliwa skłonność« = życzliwość (1): á záśię dobrotliwa ku káżdemu y łáſkáwa ſkłonność wierna ieſt y do wieczności [benevolentia fidelis est] ModrzBaz 127.

»dobrotliwa szczodrość (a. szczodrobliwość)« (3): [Daj Boże byśmy] z twey dobrotliwey ſzcżodrośći/ dochodzili záwżdy dárow ArtKanc H7v; Panu Bogu zá iego dobrotliwą ſzcżodrobliwość/ y ſzcżodrobliwą dobrotliwość dziękuiemy LatHar 199, 259.

Szeregi: »cichy (pokorny), (i) dobrotliwy« (3): BibRadz I 138c marg; kogo właśniey X. K. náśláduie: Chriſtuſáli ćichego/ pokornego/ y dobrotliwego: cżyli [papieża]. NiemObr 20; Calep 666a.

»dobrotliwy, lutościwy« [szyk 2 : 1] (3): Aleś ty pan ieſt dobrotliwy/ Pan z przyrodzenia lutośćiwy KochPs 194; Inſzey/ o lutościwy Vćiecżki nie mam/ Oycże dobrotliwy. GrabowSet F2, M3.

»łaskawy, (i, a) dobrotliwy« [szyk 9 : 5] (14): Voluntatem et benevolentiam erga aliquem suscipere, Dobrotliwym y łaskáwym ná kogo być Mącz 36c, 114a; RejAp 83v; RejPos 337v; záśię od Páná Bogá ſam prośi/ áby mu łáſkáwym y dobrotliwym być raczył. KuczbKat 420; RejPosWstaw [212]v; CzechRozm 113; ModrzBaz 127; CzechEp 271; KochPhaen 1; bo nátury waſze Polſkie dobre ſą/ cnotliwe/ kárne/ łáſkáwe/ dobrotliwe. GórnRozm D4; GrabowSet C2v; LatHar 34, 229.

»miłosierny, (a, i) dobrotliwy« = benignus, misericors PolAnt, Vulg [szyk 9 : 7] (16): Miłoſierny dobrotliwy zbawićielu grzeſſnyeh/ dai mi być iednym ſkaiących/ ćiebie miłuiących SeklPieś 20; Ale bądźćie dobrothliwymi iedni przećiwko drugim/ miłoſierni/ odpuſzczáiąc ſobie/ iáko y Bog w Kryſtuſie wam odpuśćił. BibRadz Eph 4/32 [idem WujNT: dobrotliwemi], Eccle 2/12; RejPos 180; RejZwierc 10v [2 r.], 49v; BudNT Eph 5/1 [4/32]; Ale ty wielce dobrotliwy/ Ty miłośiérny/ litośćiwy: [...] Ty weyźrzy ná mię KochPs 129; Pan dobrotliwy/ pan to miłośierny [...] ſwóy lud wierny Hoynie bogáći KochPs 171, 153, SkarŻyw 120; PRzetoż ćiebie pośrzedniká y iednacżá prośimy/ áby ty nadobrotliwieyſze á namiłośiernieyſze Oycá twego ocży k nam łáſkáwie a miłośćiwie obroćił. ArtKanc D4v, L9; Calep 205b; WujNT Eph 4/32.

»dobrotliwy, (a, i) miłościwy« [szyk 13 : 9] (22): A Iezus dobrotliwy ij miloſciwy vzdrowil ie. OpecŻyw 42v; w ktorem [królu] i my nie wątpimy jako w dobrotliwem a nam miłościwem Panu Diar 89; Wyznaycyeſz Páná nyebyoſá iż yeſt dobrotliwy/ A iż on yeſt Bog nád ine bogi miłośćiwy LubPs dd5v, hh4v; áby niepochybnie znali [wybrani boży]/ że Bogá kſobie miłośćiwego y dobrotliwego máią. Leop Cant 1 arg; Mącz 56d; OrzQuin S2; iż ten miłośćiwy Pan á dobrotliwy zbáwiciel twoy [...] kreẃ ſwoię wylać racżył dla ciebie RejPos 196, 139, 179, 184v, 205v, 210v (10); WisznTr 29; ArtKanc D5v, E5v, N9v; Swięty/ święty/ święty P. Bog zaſtępow/ ták łáſkawy/ ták dobrotliwy/ ták niewysłowionym obyczáiem miłościwy y ſzcżodrobliwy. LatHar 229.

»dobrotliwy i przychylny« (1): ále iáko Pan dobrotliwy/ y rodzáiowi ludzkiemu záwżdy przychylny/ podał nam iednę drogę KochWr 23.

»(jako) dobrotliwy, (i, tak też i) sprawiedliwy« (4): Pan ieſt dobrotliwy y ſpráwiedliwy/ á Bog náſz ieſt miłoſierny. BibRadz Ps 114/5; Bo iáko dobrotliwy ieſt/ ták też y ſpráwiedliwy. RejPos 30v; RejZwierc 45, 49v.

»dobrotliwy, (a) srogi« [szyk 1 : 1] (2): Bo ſie ieden rodzi ſrogi drugi dobrotliwy/ ieden pyſzny drugi pokorny RejZwierc L2v, L3.

»straszliwy i dobrotliwy« (2): LubPs M4v marg; ſtał przy obecnym wſzędźie/ ſtráſzliwym/ y przedſię dobrotliwym máieſtaćie twoim. LatHar 14.

»dobrotliwy, (a) szczodrobliwy« (2): Przeto niedźiwuy ſye/ ieſli tá dobrotliwa á ſzcżodrobliwa Iágełłowá náturá w Krolu náſzym dźiśieyſzym ogłuchłá OrzRozm Ov; CzahTr B3v.

»dobrotliwy, (a) szczyry« [szyk 2 : 1] (3): Mącz 33b; Bo v nas płatnieyſza kápicá/ gromnicá/ bylicá/ odpuſty/ [...] niżli ſzcżyre á dobrotliwe ſłowá iego RejPos 29v; Nie prozno proſzę: pan to dobrotliwy/ Pan ſzczéry : przeto gośćiniéc prawdziwy Vkaże grzéſznym KochPs 34.

»wszechmocny (a. wszechmogący), (a) dobrotliwy« [szyk 17 : 2] (19): A wſſákoż ty moy wſſechmocny dobrotliwy Pánye/ Powſtań LubPs B6, B4, G, G3v, I, L (9); Oſwiećże ty nas ſam náſz wſzechmogący á dobrotliwy Pánie z łáſki á z miłoſierdzia ſwego RejPos 240v, 224, 225, 313v, 319v, 332v, 339v; MycPrz I [A3]; ACh wſzechmogący dobrotliwy Pánie/ [...] weyźrzyſz ná náſze płáczliwe wołánie ArtKanc R16; GrabowSet I.

»dobrotliwy i życzliwy« [szyk 1 : 2] (2): Mącz 4c; Nie damći krwáwéy ofiáry/ Bo co máią frogié dáry V boginiéy dobrotliwéy Czynić y świátu życzliwéy? KochFr 97.

Synonimy: litościwy, ludzki, łaskawy, miękki, miłosierny, miłościwy, przychylny, szczodrobliwy, szczyry, życzliwy.

LW