[zaloguj się]
[pdf]

DOBYTEK (270) sb m

o oraz e jasne.

Fleksja
sg pl
N dobytek dobytki
G dobytka, dobytku dobytków
D dobytku, dobytkowi dobytk(o)m
A dobytek dobytki
I dobytki(e)m dobytki, dobytkami
L dobytku dobytkach

sg N dobytek (37). ◊ G dobytka (56), dobytku (20); -a BielKom (2), BielSpr (3), BielRozm, KlonWor; -u SeklKat, Leop (2), BibRadz, Prot, SienLek, BudBib (3), SkarŻyw, StryjKron (5), GostGosp (2), SarnStat (2); -a :-u BielKron (49:1). ◊ D dobytku (5), dobytkowi (4); -u KrowObr, ArtKanc; -owi BielKom, BielSpr, GostGosp; -u : -owi BielKron (3:1). ◊ A dobytek (55). ◊ I dobytki(e)m (15). ◊ L dobytku (6). ◊ pl N dobytki (5). ◊ G dobytków (12); -ów (1), -(o)w (11). ◊ D dobytk(o)m (3). ◊ A dobytki (33). ◊ I dobytki (14), dobytkami (1) StryjKron. ◊ L dobytkach (4); -ach (3), -(a)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII(XVIII) – XVIII w.

1. Bydło, zwierzęta domowe; iumentum Mymer1, BartBydg (251): ij zális ty więtſſy nas oyttza naſſégo Iakoba/ ktory nám dál tę ſtudnią/ a pil ſám s niey/ ij ſynowie iego ij dobytek iego. OpecŻyw 50; Mymer1 26v; Iumentum, klyvsyą, vel omne animal, quo laborant, dobytek BartBydg 77b; FalZioł I 113c; LibLeg 6/156v [2 r.], 11/134; RejPs 116v; SeklKat G, Gv, N2; BielKom B8 [2 r.]; Y zbudował Noe ołtarz Pánu/ á wziąwſzy ze wſzytkich dobytkow [pecoribus] y ptakow cżyſtych/ oſiárował ná ołtarzu ofiárę zupełną. Leop Gen 8/20; Zbuduyćieſz thedy miáſtá dziatkom wáſſym/ á chlewy y obory owcam y dobytkom [ovibus ac iumentis] wáſſym Leop Num 32/24, Gen 36/6, 46/32, Ios 1/14, 3.Reg 18/5, 4.Reg 3/17 (9); BibRadz Gen 12/5, 47/1, Ex 10/9, 2.Esdr 9/37, Ez 38/13; Hiſtoria wylicża iego dobytek/ iż miał owiec ſiedḿtyſięcy/ wielbłądow trzy tyſiące/ wołow iarzm pięć ſet/ oſlic tákież. BielKron 27v; Iowiſz niewiedząc iáko kniey przyść/ przemienił ſie w wołu cudnego/ chodził miedzy dobytkiem gdzie pánny igráły. BielKron 271; Thego roku w Polſzce byłá wielka źimá/ y głod dla zdychania dobytká od głodu BielKron 388, 4v, 5, 5v, 15, 36v (94); Prot C4; SienLek a3; Corki/ ſyny/ ſkárby/ y dobytek/ Zápędzono iuż do Turek wſzytek. BielSat G2, G; BielSpr 48v [2 r.], 54, 66v, 69; BudBib Gen 29/7, 1.Par 7/21, 2.Esdr 9/37, Ier 49/32, I 429b marg (7); WierKróc A4; Zebyſmy iáko práwi Sámárytanowie ránnego nie odbiegáli: ále go na ſwoy dobytek w ſadziwſzy/ do iednośći domu iednego/ w ktorym ſię choroby tákie lecżą/ przynośili. SkarJedn 380; SkarŻyw 212, 283, 403 [2 r.]; StryjKron 6, 161, 350, 370, 432 (8); ReszPrz 113; BielSen 15; KochSob 70; ArtKanc T11v; BielRozm 28; Depeculor ‒ łupię, kradnę, dobitek gwałtem odpedząm. Calep 307a; Bo kędy ſtádá bydłá ſą/ owiec/ y inſzych dobytkow doſtátek/ tám iuż rola rodźi/ żywność wſzyſtká ieſt/ y domowy doſtátek/ y pieniądze ſpore. GostGosp 6, 16, 72, 88 [2 r.], 110 [2 r.], 114 (11); WujNT Ioann 4/12; SarnStat 293, 673, 1160 [2 r.]; CzahTr D4v; KlonFlis ded A4; Odbieży białagłowá krośien y kądźiele: Nie opátrzy dobytká/ márchwie nie wypiele. KlonWor 48, 22, 24.

W porównaniach: (5): Gorſzyś ieſzcże [Bachusie] niż dobytek/ Boś vtonął w drożdzach wſzytek BielKom F; Daley dobrze zaiechaliſmy do drugiey krainy/ gdźie był lud proſthy iako dobytek/ wſzakże dobry y lutośćiwy. BielKron 447v, 461v; BielSpr b4; HistHel ktv.

Zwroty: »paść dobytek« [szyk zmienny] (11): LibLeg 6/157; Iábál drugi ſyn od żony Selle napirwey wynálazł namioty/ pod ktoremi ſiadali páſąc dobytki. BielKron 4v; MAxyminus Ceſarz rodem s Trácyey/ ten z młodych lat páſł dobytek/ przeto iadał y pił dobrze. BielKron 151v, 6, 16, 48v, 275v [2 r.], 324, 438v; BielSpr 69.

»paść dobytkiem« (1): yakom ya nyepasl konnmy krovamy hy hynem dobythkem zytha psenycze yaczmyenyv [...] na hymyenyv sliachathnego augvsthyna swoley pogrosewskiey ZapWar 1528 nr 2422.

Wyrażenia: »czysty dobytek« = czworonożne zwierzęta przeżuwające, z rozdzielonymi kopytami, których mięso wolno spożywać według prawa Mojżeszowego (2): Ani tłuſtośći áni krwie nie iedzcie okrom rybiey/ áni tłuſtosći dobytká cżyſtego nie ofiárnego według niektorych [Vulg Lev 7/25]. BielKron 36v, 36v marg.

»domowy dobytek« (3): Ziemiá w Szkociey więtſzą cżęśćią ieſt ſiárcżána/ w puſzcżách źwierzu rozmáitego doſyć y domowego dobytká BielKron 277; SarnStat 675 żp; KlonWor 25.

»mały dobytek« (1): Vrodzay w niey [w Hassonii] nie wſzędzie dobry/ bo wiele kráiow piaſecżnych/ ále dobytká máłego wiele chowáią w they źiemi. BielKron 290.

»nieczysty dobytek« = zwierzęta, z których mięso jest zakazane do spożywania według prawa Mojżeszowego, nierytualne (1): Mięſa áby nie pożywáli niecżyſtego dobytká/ ale ktore ſą cżyſte/ iáko Woł/ Owcá/ Kozá [...] y ine kthore żuią á maią łoy w ſobie y kopytá roſpadłe [Vulg Lev 11/3] BielKron 36v.

»niemy dobytek« (3): Ktory piſmo waży lekce/ Cżytáiących ſłucháć nie chce/ Ieſt podobien ku głuchowi/ (kust) A (‒) Y niememu dobytkowi BielKom Av; KrowObr 200; BielKron 334.

»dobytek rogaty« (1): Miodu ma doſyć tá [moskiewska] kráiná y dobytká rogátego BielKron 430.

»dobytek (s)pokojny« = zwierzęta składane na tzw. ofiarę pojednania [szyk 1:1] (2): [Iozue] vcżynił ofiárę z dobytká pokoynego [Vulg pacificas victimas Ios 8/11; ofiary zapokojne Wujek] BielKron 48, 32v.

Szeregi: »bydlę (a. bydło) i dobytek« = pecora et (ac) iumenta Vulg [szyk 8:1] (9): A Synowie Ruben y Gad/ bárzo wiele bydłá mieli/ y wſzelákiego dobythku práwie bez liczby. Leop Num 32/1, Lev 25/7, Num 32/26; BielKron 280; BudBib 2.Par 32/29, I 429b marg; SarnStat 644, 675; [pomijam] Wſzego rodzáiu bydłá/ y dobytków ćiżby GosłCast 17.

»(tak) człowiek i (jako) dobytek« (5): A tákże puſzczęli mor w źiemię onę á wyleię gniew moy ku pomordowániu iey/ thák iżbych z niey wyniſzcżył cżłowieká y dobytek [homines et iumenta], BibRadz Ez 14/19 [przekład tego samego tekstu BielKron 30], Ez 14/13, 17, 21; BielKron 30.

»lud i (jako) dobytek« (5): Woyſko ich [Niemców] vſzło z wielką korzyśćią w cáłośći iákiey przed tym nie miewáli/ bo przez wieśći przyſzli ná gęſty lud y dobytek. BielKron 416, 97, 365; Gdy to vſłyſzał Iákob/ bárzo ſię przelękł/ y rozdzielił ſwoy lud y dobytek ná dwá hufce. SkarŻyw 347; StryjKron 737.

»(tak) ludzie, (i, jako, jako i itp.) dobytek« [szyk 21 : 1] (22): BibRadz Ez 25/13; Sſtáło ſie tedy o połnocy iż Pan Bog záráźił wſzytko pirworodſtwo w Egipſkim kroleſtwie/ ták z ludzi iáko z dobytká BielKron 30; Potym do Rzymá ciągnąc miáſtá Sene záłożył dla zeſzłych ludzi ſwoich y dobytká BielKron 61v, 29v, 30v, 148, 351v, 363v (13); HistHel B3; StryjKron 712; CzahTr D4.

»dobytek albo majętność« (1): Ktore ſą grzechy przeciw tęmu [dziesiątemu] przykazaniu? Odpowiec. [...] żedać zdradą albo ynim zlym obyczaiem dobytku albo maiętnoſcy iego SeklKat N2.

2. Majętność, nieruchomość, sprzęty domowe; possessio, substantia PolAnt (19): SeklKat Nv; Ty to ieńce zátrzymał Darius w ciemnicy/ bo byli ſláchetnego rodzáiu/ á ich dobytki ſlugam ſwym rozdał. HistAl F6v, E6; Wrociwſzy ſie Nábchodnozor do Bábilonu z ludem Zydowſkim/ y s korzyſcią wielką ſrebrá y złotá/ dobytká/ y z nacżynim kościelnym. BielKron 95v, 30v, 275, 276v, 372, 407; HistRzym 27v [3 r.]; Y wnetże tey godziny roſkazał bráćiey/ áby mu dobytek nágotowáli SkarŻyw 212, 244; á nábrawſzy okwitość rozmáitych łupow/ dobytku y więźniow [...] do Litwy ſię wroćił. StryjKron 406, 406.
Szeregi: »majętność i dobytek« (1): TEdy Dawid zebrał do Ieruzálem wſzytki Kſiążętá Izráelſkie [...] y przełożone wſzytkiey máiętnoſći y dobytku [substantiae et possessionibus] Dawidowego y ſynow iego BibRadz 1.Par 28/1.

»skarb i dobytek« (2): Aiáx Telámońſki pobrał miáſtá známienite Troianom [...] gdzie wiele ſkárbow y dobytká nábráli/ bez żadnego odporu. BielKron 57v; CzahTr H3d.

Synonimy: 1. bydlę, bydło, stado, trzoda; 2. majętnostka, majętność, skarb, statek.

SB