[zaloguj się]
[pdf]

DOLEGŁOŚĆ (121) sb f

doległość (120), dolęgłość (1) PowodPr 7.

Oba o oraz e jasne.

Fleksja
sg pl
N doległość doległości
G doległości doległości
D doległościåm
A doległość doległości
I doległością doległościami
L doległości doległościach
inne sg G a. pl G - doległości

sg N doległość (3). ◊ G doległości (4). ◊ A doległość (5). ◊ I doległością (1). ◊ L doległości (14). ◊ pl N doległości (7). ◊ G doległości (19). ◊ G sg a. G pl doległości (4). ◊ D doległościåm (6); -åm (4), -am (1) NiemObr, -(a)m (1). ◊ A doległości (33). ◊ I doległościami (1). ◊ L doległościach (24); -ach (19) -åch (4) RejZwierz, RejZwierc (3), -(a)ch (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. Ból, cierpienie, zmartwienie, przykrość; trudność, kłopot; krzywda; wada; aegritudo, aerumna, afflicatio, afflictio, angor, anxietas animi, calamitas, cordolium, crutiatus (animi), dolor, pressura, supplicium, tribulatio, vexatio Cn, passio Vulg (105): MrowPieśń A4v; LubPs N3; BibRadz 318d, Ier 11/20; ku vśmierzeniu wſzelakich doległośći melodia niepomału służy KwiatKsiąż I3; I4; GórnDworz Y5; RejPos 100v, 133v, 317v; Piſał też [Rej] záſię dla kmiotkow/ Woytá s Pánem á s Plebanem/ iáko ſie też o ſwych doległoſciach rozmawiaią. RejZwierc Aaav; HistHel C3v; A pewnie bym tym ſámym wzgárdę przećiw niemu [Bogu] pokazał/ gdybym nigdy przed nim doległośći ſwych áni opowiedał/ áni iego ná rátunek wzywał. CzechRozm 203v, 175v, 197, 204v, 246, 251 [2 r.], *4v; SkarJedn 313; KochPs 15, 20, 43, 52, 66 (10); NiemObr 30, 113; Cnotá ozdobą możnośći/ Y ochłodą w doległośći. KochMRot A2; BielSjem 3, 12; ArtKanc 12v; GrabowSet G2v, G4v, H2, I4, K (8); Spytek Iordan/ [...] mówiąc w rádźie o doległośćiách/ któré wyſokié vrzędy zá ſobą nioſą/ téż to powiedźiał KochAp 6; RybGęśli C4; WujNT Col l/24; SkarKaz 550a; wielka doległość ſerce me dźiś duśi. CzahrTr B4, C2v; SzarzRyt A4v.

doległość czego (1): bo lud hárdy/ Obroćił doległość/ ná nas wſzelkiey wzgárdy. GrabowSet S2v.

doległość od kogo od czego (2): gdyż nas więcżſze doległośći od złotego iábłká Korony Węgierſkiey dolegáią BielKron [3323]v, 235v.

Zwrot: »cierpieć doległości« [szyk zmienny] (4): bez winnośći Ciérpię tákié doległośći. KochPs 206; SkarŻyw 167; CzechEp 214; A w wierze wſzyścy bądzćie iednákiego rozumienia/ ſpołem ćierpiąc doległośći [compatientes] WujNT 1.Petr 3/8.
Wyrażenie: »ludzkie doległości« (2): KochPieś 29; ábo nád ſwemi właſnemi/ ábo nád ludzkimi doległośćiámi záwżdy wzdycháć muśim. SkarKaz 381a.
Szeregi: »doległości, nędze i choroby« (1): Doległośćiam/ nędzam/ y dziwnym chorobam/ [człowiek] Záwżdy podledz muśi WisznTr 32.

»(praca), frasunek, (a) doległość« [szyk 2 : 1] (3): tákżeć też ſześć tyśięcy lat/ prace/ doległośći/ fráſunki wſzytkie ludzkie zámykáią w ſobie LeovPrzep G4v; áby cżłowiek na ten cżás pomniał ná owe fráſunki/ á doległośći teſkliwe/ kthoremi opływa náſz żywoth. GórnDworz O2v; NiemObr 30.

»uciski i kłopoty i doległości« (1): [w małżeńskim stanie] W vćiſkách, y też w kłopotach/ Y we wſzelkich doległośćiách: Nie zániechawáiąc tego/ Poćieſzáć iedno drugiego. ArtKanc V3.

»krzywda i doległość« [szyk 3 : 2] (5): DiarDop 106; GliczKsiąż N5; RejPos 317v; iż Bog zwierzchność poſtánowił/ żeby to iuż dla tego wierni w krzywdách ſwych y doległośćiách do oney ſie zwierzchnośći vćiekáć mieli CzechRozm 246v; SarnStat 1198.

»krzyż i doległość« (1): Ale iſz Bog náwiedza ſwe/ y doświadcża ich [...]/ nigdy z krzyżá ten święty y doległośći nie wyprzągł SkarŻyw 347.

»potrzeba a (i) doległość« [szyk 5 : 1] (6): gdyż Ociec wáſz niebieſki wie wſzytki potrzeby y wſzytki ine doległośći wáſze. RejPos 213v, 213v, 221v, 343; WujJudConf 55; ábyſmy ſie tákże w doległośćiách náſzych y potrzebách ſpráwowáli/ iáko ſie on [św. Piotr] też pierwey ſpráwował CzechRozm 233.

»przygoda a doległość« (1): á kto krotko [żywie] tedy iuż tak wiele przygod á doległośći ná ſię miał/ yż mu ſie ten cżas niekrotki ale barzo długi zdał. KwiatKsiąż M4v.

»doległość i przypadek« [szyk 1 : 1] (2): Bo ná nie [dwie osoby Trójcy św.]/ Bogu nieprzyſtoyne accidens [...]to ieſt/ przypadek y doległość/ przypada/ że też/ iáko mowi X. K. prawdźiwie iedzą y piją CzechEp 214, 214.

»smętki (a. smutki) i doległości« (4): nie ráczyſz mię téż opuſczáć [Boże] [...]/ we wſzytkich ſmętkach y doległośćiách moich. SiebRozm E; [Boże] day ciérpliwość do znoſzenia ſmutków y doległośći náſzych SiebRozm E4, C2v, K.

»szkody i doległości« (1): [jeśliby ludzie świętość małżeństwa zaniedbali] przyſzłyby ná Kośćiół wielkie ſzkody y doległośći. KuczbKat 250.

»trudności i doległości« (1): [Chrystus rozmawiał] też y z Páwłem: cżęſto go w iego trudnośćiách y doległościách ćieſząc CzechRozm 202.

»(przypadek), doległość, (i) utrapienie« (3): CzechEp 225; bráćia ieſteſmy poćieſzeni/ z was/ w káżdey doległośći y vtrapieniu [in omni necessitate et tribulatione] náſzym przez wiárę wáſzę WujNT 1.Thess 3/7; PowodPr 7.

W przen (2): [Pan] Wyrwie z ieźiorá/ moich doległośći GrabowSet Q3, B3.
α. Wady, nałogi, występki (5):
Wyrażenie: »przyrodzona doległość« (1): ſmiáłość [...] wykorzeniáiąc s cżłowieká przyrodzone doległośći /[...] iż [...] áni ſobie kęs ieden ważyć będzie [niebezpieczeństwo]. GórnDworz Hh2v.

»doległości serdeczne« (1): doległośći ſerdecżne/ iż v niego [Pana] ſą poważnieyſze niżli doległośći zewnętrzne á widome RejPos 181.

Szeregi: »krewkości i doległości« (2): [Bóg] wie y zna wſzytkie krewkośći y doległośći náſze NiemObr 45, 45.

»sprosności i doległości« (1): Iż záwżdy ſproſnośći y doległośći náſze przed Pánem wyznawáć mamy. LubPs N6v marg.

a. O dolegliwościach fizycznych; aegritudo cum vexatione corporis Cn (9): RejPos 181; máło mowiemy o ciele y o doległoſciach iego RejZwierc 127v; SkarŻyw 193.
Wyrażenie: »głodna doległość« = głód (1): Spráwiedliwe ſuſzyſz [Boże] głodną doległością RybGęśli Bv.
Szeregi: »boleść a doległość« (1): tak cierpliwi byli [Lacedemończycy] yż żaden ſnich nigdy niezawołał/ áni żadnego boleśći á doległośći tak ćięſkiey [!] znaku popokazał [!]. KwiatKsiąż N2v.

»choroby, niewczasy i doległości« [szyk zmienny] (3): KromRozm III A7v; w ten cżás kiedy náturá ſzykowáłá nam zdrowie/ [...] tegdy niewcżáſy/ choroby/ y doległośći/ werwáły ſie záraz zá nimi GórnDworz I5, H8v.

»ułomek albo doległość« (1): żaden chory przez febry nie ieſt bo iako ſercé álbo płucá/ álbo wątrobá/ vłomek álbo doległość iáką znáczną przez fébry mieć może? Oczko 14.

2. Niedostatek, brak, potrzeba (o instytucjach państwowych) (15): Diar 20; 28; [cesarz upominał króla, aby] wſzythkim doległośćiam Rzeſkim z rádą zgodną Ellektorow dopomagał wiernie BielKron 330v, 332; RejZwierc 188v.
Wyrażenie: »doległości koronne« [szyk 5 : 1] (6): Tedyż artykuły pospolitych doległości koronnych Krolowi i panom [posłowie] podali Diar 63; DiarDop 108; Moẃ z nim [z Potworowskim] co o Koronnych/ dziwnych doległoſciach RejZwierz 73; RejZwierc 41, 186, [193].
Szeregi: »potrzeby i doległości« (1): Druga o mieyſcách Séymom ſpólnym Wálnym ták dla obiéránia Królá [...]/ iáko dla inſzych potrzeb y doległośći ſpólnych. SarnStat 1013.

»doległości i róźnice« (1): [posłowie W. Ks. Litewskiego] wykłádáiąc liſty y Przywileie/ zmowy/ ſpiſki ſtáre/ [...] ktemu przekłádáiąc z obu ſtron około téy Vniiéy doległośći y róznice ſwoié/ kto kiedy z téy Vniiéy wykraczał SarnStat 1005.

»doległości i ubliżenia« (1): [delegaci mają sądzić] inſzych doległośći y vbliżenia ſądów álbo vrzędów Stárośćich/ y ich Vrzędników/ około nievczyniénia ſpráwiedliwośći SarnStat 869.

»abo upadki abo doległości« (1): ábo ktoby rozważał rzecży przyſzłe/ ábo vpadki/ ábo doległośći Koronne RejZwierc [193].

»doległości a wykroczenie« (1): [posłowie mówili: bracia naszy nie wierzą nam abyśmy WKM prosili] opowiedając ty wszytki doległości a wykroczenie z statutow DiarDop 107.

3. Uprawnienie, należność (1):
Szereg: »prawo albo doległość« (1): Dotkni go [papieża] iedno w iákie práwo iego/ álbo w iáką doległość iego/ vyrzyſz liſtow/ przywileiow/ boł rozmáithych/ klątew/ kthoremi ſie lepiey vbrał niżli w namocnieyſzy páncerz RejAp 80.

Synonimy cf DOLEGLIWOŚĆ.

Cf DOLEGLIWOŚĆ

KN