Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: DOPUŚCIĆ

Następne hasło: [DOPYCHAĆ] »

DOPUŚCIĆ SIĘ (140) vb pf

sie (84), się (56)

o (49), ó (1); o : ó SarnStat (7 : 1; 285).

Fleksja

inf	dopuścić się

praet
	sg		pl
1	m	-em, -m się dopuścił	m pers	-(s)my się dopuścili, -chmy się dopuścili
2	m	-ś się dopuścił, dopuściłeś się	m pers	-ście się dopuścili
3	m	dopuścił się	m pers	dopuścili się
	f	dopuściła się	m an
	n		subst	dopuściły się

plusq
	sg
3	m	się był dopuścił

conditionalis
	sg		pl
1	m	bym się dopuścił	m pers
2	m	byś się dopuścił	m pers
3	m	by się dopuścił	m pers	by się dopuścili
	f	by się dopuściła	m an
	n		subst	by się dopuściły

inf dopuścić się (32). ◊ fut 1 sg dopuszczę się (3). ◊ 2 sg dopuścisz się (1). ◊ 3 sg dopuści się (12). ◊ 3 pl dopuszczą się (4). ◊ praet 1 sg m -em, -m się dopuścił (8). ◊ 2 sg m -ś się dopuścił, dopuściłeś się (8). ◊ 3 sg m dopuścił się (23). f dopuściła się (4). ◊ 1 pl m pers -(s)my się dopuścili (2), -chmy się dopuścili (1); -(s)my ModrzBaz; -(s)my : -chmy BibRadz (1 : 1). ◊ 2 pl m pers -ście się dopuścili (3). ◊ 3 pl m pers dopuścili się (15). subst dopuściły się (2). ◊ plusq 3 sg m się był dopuścił (1). ◊ con 1 sg m bym się dopuścił (1) ReszPrz. ◊ 2 sg m byś się dopuścił (1). ◊ 3 sg m by się dopuścił (10). f by się dopuściła (1). ◊ 3 pl m pers by się dopuścili (7). subst by się dopuściły (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI i XVIII w.

Znaczenia

1. Popełnić, uczynić coś w sensie ujemnym, pozwolić sobie na coś (139)
- a. [Mieć stosunek płciowy]
2. W funkcji strony biernej: być popełnionym, mieć miejsce (1)

1. Popełnić, uczynić coś w sensie ujemnym, pozwolić sobie na coś; admittere, committere, conficere, designare, facere, fungi, incurrere, patrare, subire, suscipere Mącz (139): ComCrac 12; A ieſliby też Woiewodá nieczynił doſyć vrzędowi ſwemu/ tedy go obiecuiem káráć winą ſtem grzywien/ tyle kroć ile ſię dopuſći. UstPraw A2; ktorzy [mieszczanie] ieſliby byli Práwem zwyćiężeni/ iżby ſię rzecz doświádczyłá/ tedy też 14 grzywien máią być káráni/ tyle kroć ileby ſię dopuſćili. UstPraw A2v.

dopuścić się czego (133): BierRaj 18v; Iám ſie grzéchu dopuſcil OpecŻyw 134, 84, 105v, 134 [2 r.], 189; SeklKat X; Iż gdis ſię czego dopuſczyl Snać być byl [Pan] wſytko odpuſczyl. RejKup g7; KromRozm I Cv; KromRozm II qv; GliczKsiąż C8; álbo [gdy kto] ſye czego nieutćiwego v Sądu dopuſći GroicPorz k2v, i4v, mm; Leop Eccli 49/4; BibRadz Lev 19/22, 4.Reg 21/17, I 278v, Ps 51 arg, Sap 3/14 (18); Designare item significat, Dopuśćić ſie czego/ wyrządźić/ ſpráwić co złego álbo dobrego. Mącz 392c; Delabi in vitium, W páść w yáką niecnotę/ dopuśćić ſie czego złego. Mącz 499d, 141a, 163b, 180c, 301c, 314c (34); iſcie że żaden bácżny cżłowiek tego ſie błażeńſtwá nie dopuśći. GórnDworz I3v, E4v, I7v, L8, Z8; HistRzym 29v, 56; KuczbKat 85, 155, 290, 310; RejZwierc 34 [2 r.]; WujJud 89v; Boć y Dawid przyaćiel Boży/ cudzołoſtwá ſie dopuśćił/ y mężoboyſtwá CzechRozm 244; ModrzBaz 6, 72v [2 r.], 73, 84v, 85 (16); SkarJedn 272; SkarŻyw 189; ReszPrz 48, 49; WerGośc 270; IAk cżłowiek/ co ſię dopuśći niecnoty/ Słońcá nie lubi GrabowSet Ov; LatHar 136, 268, 269; WujNT 22, Ioann 16/8; ile kroć niedbálſtwá w przerzeczonych rzeczach dópuśći ſie [commiserit JanStat 278] SarnStat 285, 580, 586, 609, 901, 904, 931; CiekPotr 4; KlonWor 18. Cf dopuścić się czego przeciwko) komu; czego przed kim, Ze zdaniem dopełnieniowym, Zwrot.

dopuścić się czego przeciwko) komu (8): y odpuſć wſzytki niepráwoſći ich kthorych ſię przećiw tobie dopuſćili [praevaricati sunt in (marg) contra (‒) te] BibRadz 3.Reg 8/50, 2.Esdr 1/6, Ios 22/31, Bar 6/1; Mącz 225d; ModrzBaz 72, 93; SkarŻyw 349.

dopuścić się czego przed kim (2): á vdałeś ſie zá łupy/ y dopuſćiłeś ſie they złoſći przed Pánem [et fecisti malum in oculis Domini]?. BibRadz 1.Reg 15/19, I 6.

dopuścić się co (2): gdy ſye kto co tákiego dopuſći/ coby było przećiw Krolowi y beſpieczeńſtwu iego GroicPorz ii, kkv.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tego (3); by (1)] (4): LibLeg 7/32; Przyſſedł koniec ná lud moy Iſráelſki: Niedopuſſcżę ſie więcey bym go miał przeminąć [non adiciam ultra ut pertranseam eum] Leop Am 8/2; Mącz 140c; Y ácżkolwiekem ia dopuśćił ſię tego [...] ſkąd mogłbyś mię potępić LatHar 155.

W charakterystycznych połączeniach: dopuścić się błazeństwa, cudzołostwa (7), scudzołożenia, głupstwa, grzechu (31), gwałtu, kaźniej, kłamstwa, krzywoprzysięstwa, mężobojstwa (2), mordu, niecnoty (2), czego nieforemnego, nieprzystojnego, nierządnego, nieutciwego, złego (5), nieczystości, niedbalstwa (2), nieobaczenia, nieprawości, nierządu, przestępku, przestępstwa, złej rzeczy (3), sprosności, sromoty, uczynku niecnotliwego (2), nieślachetnego, sprosnego, szkaradego (2), złego (2), winy (2), wszeteczeństwa, występ(k)u (13), zrady (2), złoczyństwa (2), złości (5).

Zwrot: »dopuścić się dziecięcia« = mieć dziecko nieślubne (1): Pánie mam iednę ſioſtrę imieniem fudázę/ ktora ſie ſkurwiłá/ y dopuſćiłá ſie dziećięćiá March² D4.

a. [Mieć stosunek płciowy [kogo]: kthora [żona Uryjasza] gdy przyſſłá do niego/ dopuśćił ſię iey [et cubuit (marg) rem habuit (–) cum ea PolAnt] Leop 2.Reg 11/4 (Linde).]

2. W funkcji strony biernej: być popełnionym, mieć miejsce (1): ieſli [most na rzecze Drawie] ná ſtronę Miſtrzá álbo Zakonu iego przypádnie/ á w budowániu onégo niedbáłość iáka dopuśći ſie [negligentia commissa fuerit JanStat 848]: tedy będźie nam wolno [...] tákowy moſt nowy zbudowáć SarnStat 1072.

Synonimy: 1. popełnić, przestąpić, przewinić się, sprawić, wyrządzić.

Formacje pochodne cf PUŚCIĆ SIĘ.

Cf DOPUSZCZENIE, DOPUSZCZENIE SIĘ, DOPUSZCZON

ZZie