Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: DOTKNION

Następne hasło: DOTŁUC »

DOTKNIONY (29) part praet pass pf

dotkniony (17), dotknion (4), dotkniony a. dotknion (8); dotknion BielKron, RejPos, KochPs, GosłCast.

Oba o jasne.

Fleksja

sg
m	N	dotkniony, dotknion	f	N	dotknionå, dotkniona, dotknion(a)	n	N	dotknion(e), dotkniono
	G			G	dotknion(e)j		G
	L			L			L	dotknionym

pl
N	m pers	dotknieni
N	subst	dotknioné
G		dotknionych
D		dotknionym
I	m	dotknion(e)mi

sg m N dotkniony (11), dotknion (2); -ony (2), -(o)ny (9); -on (1), -(o)n (1); (attrib) -ony (1); (praed) -ony (6), -on (2); -ony SkarŻyw, Calep, CzahTr (2); -on KochPs; -ony: on RejPos (2 : 1). ◊ f N dotknionå (2), dotkniona (1), dotknion(a) (1); (praed) -å (2) RejZwierz, SkarJedn; -a (1) GosłCast. ◊ G dotknion(e)j (1). ◊ n N (praed) dotknion(e) (1) RejZwierc, dotkniono (1) BielKron. ◊ L dotknionym (1). ◊ pl N m pers dotknieni (2). subst (praed) dotknioné (3); -é (1), -(e) (2). ◊ G dotknionych (1). ◊ D dotknionym (1). ◊ I m dotknion(e)mi (1).

Sł stp notuje s.v. dotknąć (się), Cn brak, Linde XVI – XVII w. s.v. dotknąć.

Znaczenia

1. Dotknięty, poruszony (o zetknięciu fizycznym) (6)
2. Dostępny zmysłowi dotyku, dający się dotknąć (4)
3. Poruszony moralnie, natchniony (2)
4. Urażony, obrażony; napastowany (3)
5. Ukarany, unicestwiony, zniszczony, skażony, ułomny (9)
6. Krótko omówiony, napomknięty, wspomniany (5)
- a. [praw. Pozwany ustnie z równoczesnym dotknięciem laską przez woźnego w czasie roków sądowych]

1. Dotknięty, poruszony (o zetknięciu fizycznym); contactus, tactus Mącz, Calep (6): Tactus, Ruſzony/ dotkniony/ też vderzony Mącz 439d, 440a; Oniscus ‒ Stonog robąk ktori dotknioni zwinie ſie iakobi nieziwi. Calep [730]b, 253a, 262b, 1046b.

2. Dostępny zmysłowi dotyku, dający się dotknąć (4): Oto cżárcie będzieſz podeptan/ bo ſłowo niewidome będzye dotkniono. BielKron 132v.

Szereg: »dotkniony i śmiertelny« (1): yſz cryſtus ſyą narodzyl wczyele dotknyonym {y} ſzmyertelnym PatKaz I 14.

»dotkniony i (albo) widomy« [szyk 1 : 1] (2): Bo ácż żadna duſzá ćirpyeć nie może od żadney rzecży dotknioney álbo widomey RejPos 128; RejZwierc 197v.

3. Poruszony moralnie, natchniony (2): Lotr ieden [...] ktory wiſiáł ná práwicy iego/ [...] będąc dotkniony z miłoſierdzya iego/ [...] záwołał wielkim głoſem RejPos [105].

Wyrażenie: »dotknion Duchem św.« (1): A on [Symeon] dothknion Duchem s. [...] wielce ſie rádował RejPos 55.

4. Urażony, obrażony; napastowany (3):

dotkniony od kogo (1): á nie ty [zaleca] coby wnet/wet zá wet oddawáli [...] by ſie/ iáko nieme mrowki/ dotknieni będąc/ od kogo ſámi ſie záraz vkąſzenim kordowym/ ábo ná koniec ſłowkámi zemśćili. CzechRozm 234v.

dotkniony czym (2): [łacno biorą wielkie obrażenia] Z ledá słowecżká/ ktorym mnimáią ſię być dotknionemi [quo se perstrictos putent] ModrzBaz 66. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »dotknion słowy« (1): Byłem iáko głuch/ álbo ten/ co dotknion ſłowy/ Nie ma nieſzczęſny w vśćiéch odmowy [et non habens in oro suo redargutiones Vulg Ps 37/15]. KochPs 56.

5. Ukarany, unicestwiony, zniszczony, skażony, ułomny (9): Ile mnie [żałości] życżą/ day tyle troy onym/ Skutkiem dotknionym. GrabowSet Rv.

dotkniony od kogo (3): ále duſzá miła nigdy od niey [śmierci] dotkniona być nie może RejZwierc 168; SkarŻyw 580. Cf dotkniony od kogo czym za co.

dotkniony od kogo czym za co (1): Będąc [...] Od Bogá twoią zgárdą zá grzech moy dotkniony. CzahTr I2.

dotkniony czym (6): Bo ſłuchay iáko ono on nędzny Dawid/ [...] dotkniony będąc tą ſrogoſcią grzechu ſwoiego [...] nárzekáiąc mowi RejPos 309. Cf dotkniony od kogo czym za co, Wyrażenia.

Wyrażenia: »plagami dotkniony« (1): A práwie widomémi plagámi dotknieni/ Dopiéro niebożętá do paná wzdycháli KochPs 116.

»ręką Bożą, świętą, plagą ręki Boskiej dotkniony« (1 : 1 : 1): A teraz dáleko mniey/ gdy ręką Bożą dotkniona/ o zbáwieniu nie tylo twoim/ ále y ſwoim obmyśláć niemoże. SkarJedn 393; CzahTr H3v; plagą niezleczoną Ręki bozkiéy dotknionám GosłCast 26.

6. Krótko omówiony, napomknięty, wspomniany (5): áby ſię iedney z onych cżterech/ teráz dotknionych/ przeſzkod rozgrzeſzenia/ co nalepiey zábieżáło LatHar 131.

dotkniony od kogo (1) : Zywot S. Bernárdyná z Senny/[... ] w kánonizácyey iego/ od Papieżá Mikołáiá piątego dotkniony. SkarŻyw 458.

dotkniony w czym (3): wſzákże ſpráwy ich krotce w piśmie świętym dotknione SkarŻyw 240, 374; Iż którékolwiek rzeczy oſobliwie w przywileiu/ álbo w zapiśie będą dotknioné [nominatim fuerint JanStat 103]/ té máią bydź dźierżáné SarnStat 51.

a. [praw. Pozwany ustnie z równoczesnym dotknięciem laską przez woźnego w czasie roków sądowych: O tych/ ktorzy słownie ſą pozwáni/ álbo v Sądu dotknieni Krolewskiego. GDy kto dotkniony odeydźie od Práwá/ ma być ſkazan w przezyſku w tym/ o co dotknion ieſt: ále ieſli o winę będźie dotknion/ á odeydźie nie doſyc cżyniąc zá winę: tedy drugą winę przepádnie HerburtStat 29 (Linde).]

Synonimy: 1. ruszony; 3. natchniony, podwiedziony; 5. pokarany; 6.a. pozwany.

Cf DOTKNĄĆ, DOTYKALNY, NIEDOTKNIONY