[zaloguj się]
[pdf]

DROGI (930) ai

drogi (928), drog (2) GórnDworz Hh5, RejZwierc 159v.

o jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie).

comp i sup -droższy (84 + 129). sup nådroższy (123), nåjdroższy (6); nåj- GórnDworz, ReszList, RybGęśli; nå-: nåj- ArtKanc (8 : 1), LatHar (8 : 1), CzahTr (2 : 1); ~ nå- (109), na- (2), n(a)- (12); nå- : na- SkarŻyw (2 : 2); ~ nåj- (6).

Fleksja
sg
mNdrogi, droższy, nådroższy, drog fNdrogå, droższå, nå(j)droższå nNdrogié, droższé, nådroższé
Gdrogiégo, droższégo Gdrogiéj, droższéj, nå(j)droższéj, drogié, drogi Gdrogiégo, droższégo, nådroższégo
Ddrogi(e)mu, nådroższ(e)mu Ddrogi(e)j, nådroższ(e)j Ddrogi(e)mu
Adrogi, droższy, nå(j)droższy Adrogą, droższą, nå(j)droższą Adrogi(e), droższ(e), nådroższ(e)
Idrogim, drogi(e)m Idrogą, nådroższą Idrogim, nå(j)droższym
Ldrogim Ldrogi(e)j, droższ(e)j, nådroższ(e)j Ldrogim, drogi(e)m
Vdrogi, nådroższy Vdrogå, nå(j)droższå Vdrogi(e)
pl
N m pers droższy
subst drogié, droższé
G drogich, droższych, nådroższych
D drogim
A subst drogié, droższé, nådroższé
I m drogiémi, droższémi, nådroższémi, drogimi
f drogiémi, droższémi, drogimi
n drogi(e)mi
L drogich
V subst drogi(e)
inne formy
sg m a. n G - drogiégo; sg m a. n I - drogim, drogi(e)m; sg n N a. pl N subst - drogié, nådroższé; sg n A a. pl A subst - drogié

sg m N drogi, droższy, nådroższy (85), drog (2); (attrib) drogi (52); (praed) drogi (33), drog (2); ~ drogi: drog GórnDworz (1 : 1), RejZwierc (1 : 1). ◊ G drogiégo, droższégo (17); -égo (4), -(e)go (13). ◊ D drogi(e)mu, nådroższ(e)mu (4). ◊ A drogi, droższy, nå(j)droższy (38). ◊ I drogim (12), drogi(e)m (1); -im : -(e)m Skarżyw (4 : 1). ◊ L drogim (10). ◊ V drogi, nådroższy (36). ◊ f N drogå, droższå, nå(j)droższå (75). ◊ G drogiéj, droższéj, nå(j)droższéj (43), drogié (2), drogi (1); -é OpecŻyw (2); -éj : -i GrabowSet (1 : 1); ~ -éj (4) KochFr, KochMuza, GórnTroas, GosłCast, -ej (1) KochTr, -(e)j (38). ◊ D drogi(e)j, nådroższ(e)j (3). ◊ A drogą, droższą, nå(j)droższą (59). ◊ I drogą, nådroższą (71). ◊ L drogi(e)j, droższ(e)j, nådroższ(e)j (9). ◊ V drogå, nå(j)droższå (16). n N drogié, droższé, nådroższé (27); -é (3), -(e) (24). ◊ G drogiégo, droższégo, nådroższégo (41). ◊ D drogi(e)mu (1). ◊ A drogi(e), droższ(e), nådroższ(e) (21). ◊ I drogim, nå(j)droższym (18). ◊ L drogim (6), drogi(e)m (1); -im : -(e)m HistRzym (1 : 1). ◊ V drogi(e) (1). ◊ m a. n G drogiégo (36); -égo (16), -ego (1), -(e)go (60); -égo : -ego OpecŻyw (5 : 1). ◊ I drogim (15), drogi(e)m (3). ◊ pl N m pers droższy (4). subst drogié, droższé (38). ◊ G drogich, droższych, nådroższych (62). ◊ D drogim (2). ◊ A subst drogié, droższé, nådroższé (69).◊ I m drogiémi, droższémi, nådroższémi (16), drogimi (8); -émi WyprKr, BibRadz, BielKron, HistRzym, SkarJedn, Oczko, ArtKanc, GórnRozm, ZawJeft, SkarKaz, CiekPotr; -imi OpecŻyw, KrowObr, StryjKron (2), LatHar (2), WysKaz; -émi : -imi SkarŻyw (5 : 1); ~ -émi (2), -(e)mi (14).f drogiémi, droższémi (9), drogimi (7); -émi LubPs, SkarŻyw, KochTr, KochMuza, SkarKaz; -imi MiechGlab, ArtKanc, LatHar, CiekPotr; -émi : -imi OpecŻyw (1 : 2), BielKron (3 : 1); ~ -émi (3), -(e)mi (6). n drogi(e)mi (1). ◊ L drogich (17). ◊ V subst drogi(e) (1). ◊ sg N n a. pl N subst drogié, nådroższé (13); -é (6), -e (2), -(e) (43); -é : -e KochPs (1 : 2). ◊ sg A n a. pl A subst drogié (29); -é (10), -(e) (88).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Kosztowny, cenny, mający wielką wartość [materialnie wymierną]; carus BartBydg, Mącz, Cn; pretiosus Mącz, Calep, Cn; multinummus Mącz (516): BierEz M3v; Tam panijé niéktoré z miloſierdziá przynioſly mu piciá drogiégo a motznégo OpecŻyw 138v, 87, 149v; HistJóz A2v; BartBydg 23v [2 r.]; á tak Miedz była nadroſſza, á złoto j ſrebro dla niepożitku zamiatano FalZioł IV 52b, III 34b, IV 38a, 42d, 50a; BielŻyw 108, 109, 130, 158; MiechGlab 18; BierRozm 6, 16; KłosAlg G4v; WróbŻołt pp3v; LibLeg 11/93; KromRozm III O3v; nye przyſtoi záprawdę onym ſie wthákye bárwy drogye wdáwáć/ álbo odzyenya tákyego yedwabnego nábywać GliczKsiąż E7v, C6v; LubPs cc; KrowObr 238; RejWiz 83v; y náleźli miedzy trupy/ rozmáite graty/ y ſzáty/ y nacżynie bárzo drogie [et vasa pretiosissima] Leop 2.Par 20/25, 2.Par 36/10, 3.Esdr 6/9; RejZwierz 14, 45v; BibRadz Ier 25/34, Matth 13/46; Z obudwu Indiy/ z Etiopiey/ z Perſyiey morzem kupcy przyieżdżaią z drogiemi kupiámi. BielKron 264, 122v, 264, 278, 281, 293 (3); Mącz 236c, 316d; SarnUzn C5; SienLek 17, 243; RejAp Dd2; HistRzym 8, 11, 61, 62, 62v; BielSat Dv, L4v; RejZwierc 152, [207], 220v; BudBib Prov 20/15; Przyſtąpiłá kniemu niewiáſtá/ śklęnicę wodki máiąc bárzo drogiey BudNT Matth 26/7, Apoc 21/11, Ff3v; StryjWjaz Bv; ModrzBaz 51, 56, 109v; Vbiorem drogiem ozdobić Pan Bog kápłáńſtwo kazał. SkarŻyw 491 marg, 68, 102, 103, 115, 119 (18); StryjKron 582; KochJez A3 [2 r.]; KochFr 14, 38, 129; KlonŻal D3; KochDz 107; KochMuza 26; KochSz C; WerGośc 215; BielSjem 28; KochPam 87; KochPieś 12; ArtKanc D10v; BielRozm 25; Więc nie iuſz to lepſze co drozſze. GórnRozm E4v, E2v, E3v; ZawJeft 17; Calep 626a, 829a, 847a; GórnTroas 9; KochFrag 23; OstrEpit A2, A3v; LatHar 462, 467; RybGęśli C3; WujNT przedm 35; WysKaz 12 [2 r.]; SarnStat 1276, 1277 [3 r.]; KmitaSpit A4v; Wſzelki lud w nárzekániu ſzukał żywnośći ſwey: dawáiąc co nadrożſzego miał [dederunt pretiosa Vulg Thren 1/11] zá to cżymby ſie pośilił. PowodPr 10, 68 [2 r.], 84; SkarKaz 455b, 456b, 580b; VotSzl Cv, C4 [3 r.], D2v; CiekPotr 31; KlonFlis A3v; SapEpit B3; KlonWor ded **v, 50; Szkodá/ że też v noſá nie záwieśi czego/ Tákże koſztowney perły/ rubinu drogiégo. ZbylPrzyg A2, A2, A2v, A3v.

W charakterystycznych połączeniach: drogi (-a, -e) barwy (2), cena, dyjament, jaspis (2), korzenie, kupia (4), marmor (3), naczynie (5), perła (13), picie (2), rubin, rzecz (7), sukno (4), ubior (4), wodka (3); barzo drogi (14).

Wyrażenia: »drogi(-e) dar, upominek, podarek, podarze« [szyk 6 : 5] (6 : 3 : 1: 1): BierEz I2v; BielŻyw 160; Trzećiemu theż ſynowi młodſzemu dał trzy kunſzthowne á bárzo drogie dáry. HistRzym 61, 63v, 64v, 90v; SkarŻyw 68 [2 r.]; SiebRozmyśl [M2]; A wſzyſcy álbo nowe ſtroie wymyśláią Albo drogie podárki pogotowiu máią. WitosłLut A2v, A5.

»drogi kle(j)not« [szyk 3 : 3] (6): RejKup F; NIe dár iáki koſztowny/ to ieſt/ klinot drogi Ofiáruięć moy Pánie z tey ſtrapioney drogi. KmitaPsal ktv; KochFragJan 3; CiekPotr 29; CzahTr C3v; KlonFlis Ev.

»droga maść« [szyk 18 : 13] (31): a tą byla Mariá ktorá byla pomazala pana Iezu Kriſtuſa maſcią drogą [Vulg Ioann 11/2] OpecŻyw 66v, 46, 69v, 70, 70v, 156v [2 r.] (11); Aroma, vonyaiącze zyelye, drogye masczi BartBydg 13v; RejPs 200; KromRozm II h3v; LubPs F3, dd3 marg; Máxyllá żoná tego Egeá dáłá go pocżćiwie pochowáć pomázawſzy drogimi maściámi. BielKron 144v, 19 [2 r.], 80v, 81v, 144v; Mącz 6c; HistRzym 17; RejZwierc 142; SkarŻyw 353; ArtKanc F14v, Q6v; SkarKaz 386a [2 r.]; GosłCast 48.

»drogie odzienie« [szyk 10 : 4] (14): Aż ſobie kupię imienie/ Sługi y drogie odzienie. BierEz Q3, I3v; OpecŻyw 25; HistJóz B2v, C; BielŻyw 100, 160; GliczKsiąż E8, F2; thám dziáłáią ze złotá y z iedwabiu ſztuki ná drogie odzienie. BielKron 267v, 258v; HistRzym 18v, 52, 82.

»olejek drogi« = unguentum pretiosum Vulg [szyk 10 : 4] (14): MurzNT Matth 26/7; Y owſzem to wdzyęcżnye przyymę práwie iák oleyki drogie LubPs ee3v; SkarJedn 148; SkarŻyw 440, 491; LatHar 545, 689, 704; WujNT 109, Matth 26/7, Mar 14/3, Ioann 12/3; Chwali piſmo Iozephá/ y Nikodemá/ ktorzy ná ciáło Páńſkie przy pogrzebie wielki koſzt vczynili: drogiemi ie oleyki z áloes y z myrrhy nápuſzczáiąc. SkarKaz 386a, 456a.

»drogi skarb« = thesaurus pretiosus Vulg [szyk 3 : 3] (6): Miey piecżą o dobrym imieniu/ boć tho więcey zoſtánie tobie niżli tyſiąc ſkárbow drogich y wielkich. Leop Eccli 41/15; GórnDworz Dd3, Mm4v; SkarŻyw 15; WujNT 2.Cor 4 arg; KlonFlis C2v; KlonWor 40.

»droga szata« = vestis pretiosa Vulg, Modrz [szyk 17 : 5] (22): GliczKsiąż E8v; LubPs hhv; podeźrzány tho młynarz/ vbogi ieſt/ rad ſye w drogie ſzáty vbiera GroicPorz hh3v; Leop 1.Tim 2/9; BielKron 267; HistRzym 16, 33v; StryjWjaz A4 [2 r.]; ModrzBaz 82v; SkarŻyw 98, 304, 472, 560; BielRozm 24; LatHar 204; SarnStat 293, 665, 920; WitosłLut A3; A iáko onego márnotráwnego ſyná przyiąwſzy oćiec/ oblokł go w ſzátę drogą SkarKaz 348b; GosłCast 4.

Zestawienie: »drogi kamień (a. kamyk, a. kamyczek)« = gemma Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Calag, Calep; lapis pretiosus Murm, Mącz [szyk 109 : 95] (204): BierEz M2; Polożyles na glowę iéy koronę s kamienia drogiégo OpecŻyw 189v, 19, 24v, 158, 189v; Murm 121 [3 r.], 156; Mymer1 5, 6; HistJóz B3, B3v, B4; BartBydg 151b; BVrztyn ieſt żywicza z drzewa: iakoby drogi kamień FalZioł IV 55a, kt, +2v, +7d, IV 46c, 49c (9); BielŻyw 114, 160; BierRozm 6; WróbŻołt qq2v; WróbŻołtGlab A3v; RejKup t8; Sciány były ze złotá s kámieniem drogiem y z gwiázdami iáſnemi przychędożone HistAl F8v, A4v, G3, H2, L4, L7, M; GliczKsiąż Fv; LubPs E3, E4v, bb5 marg; KrowObr 27, 27v [2 r.], 28, 38, 107 (10); Kwiatecżki po niey wſzędy/ by drogie kámycżki RejWiz 179v, 153, Cc4; Leop Ex 31/5, 3.Reg 7/11, 10/2, Tob 13/21, Sap 18/24 (8); WyprKr 20v; Iáko kamyk drogi wrzucony miedzy kupę kámienia/ ták ieſt chwałá ktorą kto czyni ſzalonemu. BibRadz Prov 26/8, k. I 2a, 2.Par 3/6, Prov 8/19, Thren 4/1, Eccli 45/12 [13], 1.Cor 3/12; OrzRozm Ov; BielKron 35v, 54v, 71, 78 [2 r.], 126 [2 r.] (27); Umbo in gemma, Okrągła wyniosła wyſokość ná drogim kámieniu. Mącz 501d, 2c, 3b, 24c, 65b, 76b (20); OrzQuin P3; SienLek 60, 114v; RejAp 140, 141v, 151, 151v, 181, 182v, Eev; GórnDworz Ccv; HistRzym 126v; BiałKat a4, 46, 151; KwiatOpis [C2]; WujJudConf 119, 182; BudBib B3, 2.Par 32/27, Eccli 50/9, Esth 15/9; CzechRozm 212; ModrzBaz 57v; ModrzBazBud ¶6v; Oczko 1v, 3v, 18v; Calag 139a; KochPs 27, 29, 68, 124; Co po drogim kámieniu temu/ kto ſię na nim nie zna SkarŻyw 25, 16, 68, 74, 87, 91 (18); StryjKron 421, 658 [2 r.], 667; KochJez A3; NiemObr 174; ArtKanc E15; Calep 164a, 449b; GostGospSieb +3v; LatHar +4, 509, 595; WujNT 584, 1.Cor 3/12, s. 584, 849, 885 (10); WysKaz 13, 36 [2 r.]; SkarKaz 84a, 122b, 205a, 454a, 456a, 549b; KlonFlis A2; Ieſt tu moc pieniędzy/ Fántow/ drogich kámieni/ y złotych rzecżędzy. KlonWor 43.

»droższe złota« = Erythraea Ceniaurium Pers. (Rost); centuria (1): Droſzſzé złotá ieſt Centurzija. SienLek Xxxv.

Szeregi: »drogi, (a, i) kosztowny« [szyk 5 : 1] (6): Ktory Tellus yáko to rozumyeć możem/ thych dzyeći ſwych/ [...] nye nosił w drogim á koſztownym odzyenyu GliczKsiąż F2; Chcę tedy áby ſie mężowie modlili [...] Takież też y niewiáſty w vbierze ochędożnym/ [...] przybieráiąc ſie nie w przypráwki/ ábo we złoto/ ábo w perły/ ábo w drogie á koſztowne ſzáty [peste pretiosa; w koſztownych ſzátách Wujek]: ále iáko przyſthoi niewiáſtham [...] przez vcżynki dobre. Leop 1.Tim 2/9; Mącz 39d, 320a; SkarŻyw 68; GosłCast 4.

»drogi i nakładny« (2): Y potym drogi y nakłádny kośćioł ná dochowánie ćiáłá y kośći iego/ w Rzymie zbudowałá. SkarŻyw 441; SkarKaz 456a.

»drogi i piękny« (2): nád on vbior/ nigdy droſzſzy/ y pięknieyſzy/ niebył widziány SkarŻyw 491, 560.

»drogi a świetny« (1): bo ten Sákráment do drogiey á świetney ſzáty/ przyrownał ś. Chryzoſtom LatHar 204.

W przen (42): á na żniwo posłáni gdy żąć nieumiemy/ miáſto roboty ſzkodę Pánu w drogim ziárnie iego cżyniem. SkarŻyw 312, 13, SkarKaz 85a, 457a; Siedźim v iednego ſtołu/ vżywáiąc z iednych mis/ y iednych drogich potraw páná ſwego SkarKazSej 671b.
Wyrażenia: »drogi kle(j)not« [szyk 9 : 9] (18): Prot Av; A nie mogł nam oddáć droſzſzych klenotow ná teſtámencie ſwoim iáko dziatkom ſwoim iedno ciáło ſwoie y kreẃ ſwoię ſwiętą. RejZwierc 197, 15, 156v, 157, 242v; KochFr 96, 118; KochPieś 35; ZawJeft 3; GórnTroas 52; OstrEpit A3; JanNKar Cv [2 r.]; SkarKaz 162b; chcęmyli nie vtráćić nadrożſzych kleynotow y wolnośći ſwoich VotSzl Bv, A2v; CzahTr [D2].

»droga perła« [szyk 3 : 2] (5): o to proſzę Bogá, Aby tu wieczna wolnosć/ oná perłá droga/ Miedzy wámi mięſzkáłá kiedy będę w Niebie Prot D4; Wgnoiu zátáiona byłá perłá droga. gnoiem zowię/ Bráćia/ tę ſkázitelność ćiáłá tego/ y podłość vboſtwá SkarŻyw 589, A3v, 393, 398.

»drogi skarb« [szyk 5:4] (9): OpecŻyw 32v; BielŻyw 171; RejZwierc 97v; SkarŻyw 21, 355, 403; Racżyłeś nas obdárzyć cżáſu oſtátniego/ nadrożſzemi ſkárby KRoleſtwá wiecżnego ArtKanc K18v, C3v; RybGęśli D4.

Zestawienie: »drogi kamień« (3): obácż iákiemi cudy/ iáko cżterzmi drogiemi kámieńmi ten Synod P. Bog ozdobić racżył. SkarJedn 325; SkarŻyw 112, [197].
Szereg: »drogi a niezapłacony« (1): boć ona [mądrość] ieſt ſkarb drogi á niezapłaczony BielŻyw 171.
2. Wysoko ceniony, ważny, wielkiej doniosłości; pretiosus Vulg [o wartości niewymiernej, abstrakcyjnej] (289): O drogi pocie Iezuſa milégo OpecŻyw 101v, 158, 180v [3 r.]; TarDuch C5; BielŻyw 118; Tym cżłowiek przed bogiem droſſzy im więcey ſobie ieſt mierzienſzy. WróbŻołt M8v, 115/15; RejPs 194; RejKup c6; MurzHist N4; LubPs Q4v marg, aa2, eev; Abowiem mi nie ládá oco idzie/ ále o Duſzę/ nád ktorą niemam nic droſſſzego. KrowObr 108v; RejWiz 193v; Leop Ier 15/19; LeszczRzecz A6; RejZwierz 45v; BibRadz Ps 115/15, Prov 3/15, 1.Petr 1/7; BielKron 296v; Prot B3v; SarnUzn C4; GórnDworz D2v, E3, E7; RejPos 339v; A thák cżłowiekowi nic nie ieſt droſzſzego iáko cżás RejZwierc 62v, 28, 82, Aaa4; BudBib 1.Reg 3/1, 4.Reg 1/13, 14, Ps 115/15; PaprPan Kv; ModrzBaz 6; SkarJedn 394; Droga ná okup duſzá ieſt człowiecza KochPs 73, 101, 158; SkarŻyw [236], 262, 284, 358, 399 (9); KochTr 23 [2 r.]; KochEpit A2v; KochFr 118; KlonŻal B3, D; KochMRot A3; KochPieś 8, 50; PudłFr 51 [2 r.], 73; Rácżyſz ty nas ſam [...] poćieſzyć/ twym naydrożſzym zwiáſtowániern ArtKanc Cv, B9v, D10v, E15v [2 r.], L7v; GórnRozm E3v [2 r.], Mv; KochProp 10; GrochKal 15; GórnTroas 24, 26, 29 [2 r.], 32, 49, 74; GrabowSet E2v, O4v, Qv [2 r.], R2v, T3; LatHar 98, 146, 312, 429, 678; KołakCath C3; POkoiu moy drogi/ Pokoiu Szláchetny RybGęśli B3v; WujNT 42 marg, Luc 12/7, 24, s. 481 marg, Iac 5/7, k. Aaaaaa4; JanNKar D2; SarnStat 4, 1067; y zoſtáwił im [Chrystus] drogie błogoſłáwieńſtwo ſwoie/ zgodę/ miłość/ moc ná náukę y náwrocenie świátá SkarKaz 242a, 80b, 119b, 120b [2 r.], 160b, 280a, 384b; VotSzl C2; CiekPotr 52; CzahTr I, I2v, K2; GosłCast 3 [2 r.], 39; SkarKazSej 662b; Záprawdę/ iáko złota wolność rzecż ieſt droga KlonWor 31, 29, 30, 81; PudłDydo B2 [2 r.].

W charakterystycznych połączeniach: drogi (-a, -e) członki, duch (dusza) (3), gniew, godność, krzyż (2), miłość, oblicze, odkupienie (2), ojczyzna (2), pokoj (2), rany (2), rzecz (10), sława, zapłata (2), żywot (2); barzo drogi (3).

Wyrażenia: »drogie ciało« [zawsze: ciało i krew] = hostia (5): O zakamialy Iudáſſu/ ij cżemu pożywanijé tako drogiégo ciala ij krwie/ twoię twardoſtz nie zlámie OpecŻyw 93v; KuczbKat 165; LatHar 225, 242; WujNT 103.

»nadroższa cnota« [szyk 1 : 1] (2): A też Rycerſkiemu cżłowiekowi niema być nic milſzego iedno ſławá poććiwa/ á cnotá nadroſzſza. RejZwierc 101v; CzahTr [D2].

»drogi dar« [szyk 4 : 4] (8): Niewinność ma dar nadroſſy SeklPieś 19; HistRzym 65 [2 r.]; Z których ich ſpráw y piſmá poznáć możeſz: iákie tám vżywánie tych nadrożſzych dárów páná Chryſtuſowych BiałKat 121; RejZwierc 65; SkarŻyw 399; ArtKanc L7v; RybGęśli D3.

»droga, nadroższa krew« = o krwi Chrystusa; pretiosus sanguis Vulg [szyk 54 : 39] (47 : 46): kriſtus ktori was odkupyl. ſwα nadroſſſſα krwyα raczi was wibawyc od mαk BierRaj 21, 18v, 21v; OpecŻyw 161v; TarDuch D3, D4; WróbŻołt Y5, kk5; RejKup Ddv; LubPs Q4v, Z4; o krámarze niepobożni/ y Syná Bożego/ y iego krwie nadroſſſzey nieprzyiaćiele? KrowObr 96v, 4, 37, 45v, 49v, 58 (26); RejAp D, 118v, 158v; RejPos 88 [2 r.], 103, 107v, 130v, 163v (12); BiałKat 21; CzechRozm 219v; KarnNap C2v, E2v, F; á my też nád nimi rzewno płácżąc prośim prze imię Chryſtuſowe/ prze Krew drogą iego SkarJedn 404, A7, 395; KochPs 105; SkarŻyw 107, 115, 159, 312, 441; NiemObr 119; ArtKanc M5v, N15, P9, T17v; GrabowSet E2, O4v, P; LatHar 207 [2 r.], 321, 336, 574, 585; WujNT przedm 27, 1.Petr 1/19; WysKaz 25; Tám po twarzy naświętſzéy droga kreẃ płynęłá SiebRozmyśl H2v, [A3]v, I, L4, [M]; PowodPr 16; SkarKaz )(3, 160b, 245a, 455a, 552a.

»droga krew« [w tym: ciało i krew (12)] = eucharystia [szyk 10 : 5] (15): OpecŻyw 93v; RejPos 90; RejPosWiecz2 95v [2 r.]; Godźiło śie thedy/ áby on nieiákim dźiwnym obycżáiem z ciáłem náſzym był złącżony/ przez Ciáło iego święte y przez Kreẃ drogą/ ktore my w Chlebie y w Winie prziymuiemy KuczbKat 180, 165; ArtKanc N8; LatHar 210 [2 r.], 225, 242, 299; WujNT 103; WysKaz 27; KlonWor 82.

»drogie łzy« [szyk 1 : 1] (2): Proſzę ćię/ Pánno święta/ przez twoie łzy drogie SiebRozmyśl Iv, H2v.

»droga męka« [o ukrzyżowaniu Chrystusa] [szyk 6 : 1] (7): RejPs 164v, 174v; RejPos 5, 48; ReszList 146; y otwarza mu P. Bog wrotá ſwego miłośierdźia/ dla nadrożſzey męki Syná ſwego SkarKaz 384b; SkarKazSej 677b.

»nadroższa ofiara« [o śmierci Chrystusa na krzyżu] (5): prośći ludzie niemáią nic do pámiątki oney nadroſſſzey offiáry KrowObr 201, 200v, 201 [3 r.].

»droga śmierć« [o ukrzyżowaniu Chrystusa] [szyk 11: 5] (16): RejPs 164v, 174v; RejPos 5, 321v; Muſiáłá by ſie też w niwecż obroćić oná ſroga y droga śmierć iego CzechRozm 218v; KarnNap D4v; SkarŻyw 374; ReszList 146; ArtKanc F17, K19, L5v; LatHar 276; SiebRozmyśl A2v, H2; SkarKaz 552a; SkarKazSej 677b.

»nadroższa świątość« = Komunia święta (3): Inſzy ſpoſob modlitwy y rozmowy z PAnem IEzuſem/ po przyięćiu teyże nadrożſzey świątośći LatHar 229, 244, 252.

»droga wolność« [szyk 6 : 1] (7): Gdźie dźiś potomſtwo wolnośći ſwych drogich/ Potężnie bronią od Tyránnow ſrogich. GrochKal 3, 23; OrzJan 17; KmitaSpit C4v; VotSzl A4v, D4; Przedałeś drogą wolność zá ſzklenicę winá: Zoſtałeś niewolnikiem ſrogiego Turcżyná. KlonWor 27.

»droższy nad (a. niż) złoto, skarby, wszytkie bogactwa itp.; droższy złota« [szyk 11 : 6] (16; 1): Abowiem treſc miodowa/ z mych vſt wam popłynie/ Drozſza niż ſrebro złoto/ á nigdy nie zginie BielKom B5v; LubPs E3; KrowObr 45v; RejZwierz 128; RejZwierc 55; PaprPan B3v; KochPs 184; SkarŻyw 457; Vcżćił pieśniámi ſwémi nád złoto drożſzémi KochMuza 27; PudłFr 55; WysKaz 8, 12; SarnStat 64 [2 r.]; Tyś vmnie ma święta cnoto/ Naydrożſza nád wſzyſtko złoto. CzahTr [D2], G2v, 12.

»droższy niż żywot« (1): Drożſza/ niż żywot/ twoiá litość/ pánie: Przetóż/ poki mi lat doſtánie/ Będę ćię chwalił/ będę ćię wyznawał KochPs 90.

Szeregi: »drogi a kosztowny« (3): gdyż on ſtráćił drogie á koſztowne odkupienie ſwoie RejPos 342v, 321v; RejZwierc 71.

»[nie] miły i (ani) drogi« (4): GórnDworz Gg7; Duſzę moię kłádę zá owce moie. Gdźie duſzá známionuie żywoth/ rzecż namilſzą y nadrożſzą GrzegŚm 26; SkarŻyw 162; WysKaz )?(2v.

»drogi a nieprzedajny« (1): Pieniądze twoie niechay tobie będą ná zátrácenie/ ábowiem ſą drogie á nigdj nieprzedáyne dáry Boże. RejZwierc 65.

»drogi i nieprzepłacony« (1): Podźiękuy naprzod zá tákie vracżenie Boſkie/ twoiey podłośći/ y zá ták drogi y nieprzepłácony Krolá wiecżney chwały pokarm. LatHar 191.

»ślachetny a drogi« (1): Pozdrowioná bądź o śláchetna á droga krwi/ ktora z ran vkrzyżowánego Páná mego Iezuſá Chryſtuſá płynieſz LatHar 207.

»święty i (a) drogi« [szyk 6 : 4] (10): ktory náſz Cyrográf nam przećiwny/ ná krzyzu zawieśił/ y ſwoią Krwią ſwiętą y nadroſſſzą zámázał KrowObr 45v, 92v, 177v, 185, 203; RejPos 88, 339v; ták iż przez iego nadrożſzą y naświętſzą krew/ ziednał ſie wſzytek świát z Bogiem Oycem KarnNap C2v, E2v; GrabowSet X2v.

»ważny i drogi« (1): także teſz pánná Márya/ poki miáłá wżywoćie ſwym Chryſtuſa/ poty byłá ważną y drogą SkarŻyw 299.

3. Miły, kochany; wysoce poważany, szacowny [w tym znaczeniu wyraz pojawia się w ostatniej ćwierci XVI wieku] (66): GórnDworz Mm2; A iż trudno vyzrzawſzy co wdzięcżnego/ pięknego/ drogiego/ ſłodkiego/ niemiłowáć SkarŻyw A3; KochTr 5; Vmárł IAN KOCHANOVVSKI, KOCHANOVVSKI drogi KlonŻal A3v, C; WisznTr 4, 9, 21, 22, 30 [2 r.]; Oycá máiąc w niebie/ tu mátkę ná źiemi/ Władnie po wſzem świećie to nadrożſze Dźiećię ArtKanc B12; GórnTroas 33; SiebRozmyśl A3v, B, Gv, Hv; GosłCast 29, 38, 60; Do Wenuſowey Xieni niegdy pływał Drogi Leander y morze przebywał KlonFlis C3; ZbylPrzyg A3.
a. W funkcji epitetu uczuciowego (44): CzechRozm 194v; nagle ćię ſroga Śmierć ſpłoſzyłá/ moiá wdźięczna ſzczebiotko droga. KochTr 7, 8; NiemObr 138; SiebRozmyśl G; ieſzcze o to [errata: cię] proſzę Moie drogie oczeńki CiekPotr 29; PaxLiz D3v [2 r.]; Azaż nie częſto ſłychamy onych iedwabnych y pozłoćiſtych ſłow: Moy drogi: moy złoty: moie ſerce: moy ſerdecżny: moy bráćiſzeńku: moy Krolu KlonWor ded **3.

W połączeniu ze stopniem pokrewieństwa, imieniem lub tytułem (35): Tu widziſz moy drogi brácie CzechRozm 158; KochTr 8, 13; KochJez A2v; Trzymał ćię po té czáſy/ lendrzeiu móy drogi KochFr 68, 128; KlonŻal B4v; WisznTr 14, 15; A ty nie bądź przyczyną/ biſkupie drogi KochPieś 52; PudłFr 17; KmitaPsal A3v; GrochKal 5, 11, 27; GórnTroas 9, 38, 46, 48, 61, 62; GrabowSet P2v; SiebRozmyśl F4; SkarKaz 758b; KlonFlis H; Bráćiſzku drogi/ z dawná poćiecho cżekána SkorWinsz A3v; Day Boże/ drogi Oycże/ bym twą drogą chodźił SapEpit B4v, ktv, A3v, A4v, [B2], B4, B4v; KlonWor 65; SzarzRyt D2.

4. Mający wysoką cenę, odznaczającą się drożyzną; carus Mącz, Cn; difficilis Mącz; magnus, magno pretio, multinummus, pretiosus Cn (58): Owaćiem ſie rok przygodził/ Iż weń miod bárzo drogi był BierEz Q3, A4v, Q3; FalZioł IV 7d, V 48v; RejPs 53; ConPiotr 31; RejJóz N6; Nye rozumyeyą podobno że náuká droga rzecż yeſt GliczKsiąż M5v; UstPraw A2; RejZwierz 30v, 136v; BielKron 290v; Mącz 39d, 313c; Prot B4v; Przeto w Niemcách y we Włoſzech droſzſze tákie kopyto [łosia służące do celów lekarskich]/ niż drogie kámienie SienLek 60; GórnDworz F, Q8v, S5; BielSat B3 [2 r.], B3v, Cv, C2v; RejZwierc 233v; Strum F3v; SkarŻyw 299 [3 r.]; BielRozm 11 [2 r.], 12, 13, 17, 19; GostGosp 88, 92; Zgołáć powiém/ że ia ták nie kupię drogiégo [konia] WyprPl B3v, A4v; WujNT 261 marg; SarnStat 273, 418; Y to co oni od nas teraz biorą zá mytá y zá drogą żywność to my od nich bráć będziemy. VotSzl D3; ZbylPrzyg A4.

W charakterystycznych połączeniach: drogi (-a, -e) kraina, myto, owies (2), pszenica, rzecz (2), stroj (2), zboże (2), żyto; bardzo drogi.

Zwrot: »być [z czym] drog« = drożyć się z czym (1): Niebądź w.m. s thym drog/ Czo w.m. nicz nie koſztuie GórnDworz Hh5.
Wyrażenia: »drogie czasy« (1): A ták będę ia też chował [żywność]/ będę ia też śćiſkał/ przydą droſzſze cżáſy RejPos 82v.

»lata, rok drogi (-e)« [szyk 3 : 2] (4 : 1): ná to wſzyſtko muśi być baczenié/ á zwłaſzczá w ty drogié látá/ kiedy chłop nie może zárobić y ná ſtráwę. Strum E2, D4, D4v, E2v, F3v.

»drogi lekarz« = żądający większej niż inni zapłaty (1): [Baliński] był ſławnym y drogim lekarzem w Krakowie y indzye. A gdy poń poſłano z Wilná/ nie chćiał ſie z mieyſcá ruſzyć/ áż mu napierwey dano trzy ſtá złotych BielKron 403.

Szeregi: »drogi i ciężki« (1): Są też ći w tey licżbie/ [...] kthorzy w niedobry vrodzay záchowáią Zboże/ áby dla nich żywność drożſza y ciężſza byłá. KuczbKat 330.

»lubo tań lubo droższy« (1): Słowem powiedz zacż go maſz dáć On [kupiec] rzekł zá ſześćdzieśiąt groſzy/ Lubo ieſt tań lubo drożſzy BierEz B3.

W przen (3):

drog na kogo = nie stać kogo na co (1): tákże też oná [Śmierć] iſcie nie o cżapkę puſzcża áni o ſuknię/ ále o nie [ludzie]/ iáko o złe ſzkápy. A ſkoro wygra [zakład]/ wneth zárázem łupi/ bo drog owies ná nię. RejZwierc 159v.

Wyrażenie: »drogie pieniądze« (2): KVpićby ćię mądrośći zá drogié pieniądze KochTr 9; SkarKaz 209b.
*** Dubium (1): Obróć ſwóy kon prędkonogi/ Nieśćigniony Care drogi: Chceſz być groźnym/ á vćiekaſz: Ieſliś płochy/ hárdźie nie kaſz. KochPieś 45 [może powinno być „srogi” lub „z drogi” albo iron.].

Synonimy: 1. kosztowny, nakładny, pieniężny, świetny, zest: »droższe złota«: centurzyja; 2. kosztowny, miły, nieprzedajny, nieprzepłacony, szlachetny, ważny; 4. ciężki.

Cf DROGOSŁANY, DROGOTKANY, DROGOZŁOT, [DROŻEZŁOT], NIEDROGI

SB