[zaloguj się]
[pdf]

DROŻDŻE (67) sb pl t

ż- (58), -z- (3); -dż- (38), -dz- (23).

o oraz e jasne.

Fleksja
pl
N drożdże
G drożdży
A drożdże
I drożdżami
L drożdżach

N drożdże (25). ◊ G drożdży (25). ◊ A drożdże (5). ◊ I drożdżami (9). ◊ L drożdżach (3); -åch (2) BielKom, BudBib, -ach (1) SienLek.

Sł stp: drożdża, Cn notuje, Linde także XVI – XVIII w.

Nieczystości, męty w płynach, osad; faex Mącz, Calep, Cn; spissamentum Mącz; flocces, crassamen in fundo omnium liquidorum subsidens Cn (67): Fex vel Faex, Droźdze/ Sordes cuiusque rei Mącz 125c; Spissamentum, Treść/ drożdże/ miękiny y wſzelákie oſtátki z wyżętych á wybitych rzeczy. Mącz 409b, 125c [2 r.]; Kiedy gnoy iáko drożdże rzadki: známienuie niedobre przechowánie SienLek 20, 190; Defaeco ‒ Zdrozdzi chędozę. Calep 294b, 405b [2 r.].
Wyrażenie: »drożdże octowe« (1): Albo weźmi owczych bobkow/ miętki/ y płodźiſzczkowego pierza/ drożdży octowych/ á opichowey wodki/ wdrob chlebá białego SienLek 86v.
[W przen: Z táką gromádą/ bez wſzelákiego przeboru zebráną/ ábo rádniey z drożdżami ludźi niecnotliwych/ ktorych y Bog y ludźie nienawidzą/ przećiw ták wielkiemu nieprzyiaćielowi wrzkomo świętą woynę wiedźiemy. BusLic 40.]
Przen: Złości, złe nałogi (2): A cżáſu onego/ trząść będę Ieruſzalim z kágáńcámi/ á náwiedzę męże odpocżywáiące ná drożdżach iych [defixos in faecibus suis Vulg]/ ktorzy mowią w ſercu ſwem/ Nie vcżynił dobrze Iehowá/ ani zle. BudBib Soph 1/12, I 460a marg.
a. Osad, męty w napojach fermentujących, winie lub piwie; poślednie wino (35): Piwa mętnego dla drożdży, młodego nie vwarzonego dobrze/ z zatęchłych becżek/ [.,..] nie piy. FalZioł V 64v, V 64v; GlabGad I8v; Rádby mowił nie może/ bo gárdło zálepił/ Drożdżámi/ bo z wiecżorá bárzo ná ſchyłku pił. RejWiz 66v, 13; HistRzym 112v, 113v; Ano ieden zgore od gorącośći/ drugi zgnije od drożdży/ dolewáiąc záwżdy tey ſkorzáney becżki/ w ktorey vſtáwicżnie kiſnie/ á drożdże ſie márne w żołądku vſtawáią. RejZwierc 61v, 142, 237v; WerGośc 226 [2 r.]; Kędy roſchod piwny wielki/ ma to wſzyſtko bydź znáć ná świniach: bo tám młotá y drożdży doſtátek będźie. GostGosp 110, 136; DAwnośćie ná tym Chlebie/ á przećię niewiećie/ Iák drozde [!] w brzuchu ieżdząc/ vćiſzyć możećie. PaxLiz E3v, E3v.
Zwroty: »drożdży, drożdżami opić się; drożdży pić« [szyk zmienny] (2 : 1; 1): Bo o tym vſtáwicżnie myſli iáko świniá/ By ſie záwżdy márnemi drożdzámi opiłá. RejWiz 28; HistRzym 112v; RejZwierc 62, 142.

»śmierdzieć drożdżami« (1): Suknia śmierdzi drożdzami/ cżapká gdzyeś ná łáwie/ Pátrzayże krotochwile w tákiey miłey ſpráwie. RejWiz 16v.

»utonąć w drożdżach wszytek« = być nałogowym pijakiem (1): [Bachusie] Gorſzyś ieſzcże niż dobytek/ Boś vtonął w drożdżach wſzytek [...] Práwie twe mieyſce w wychodzie Bo zátrącaſz ſzpetnym kwáſem BielKom F.

Wyrażenie: »drożdże winne« = acinatium Mymer1, BartBydg [szyk 2 : 2] (4): Mymer1 19v; BartBydg 4v; Sok złothogłowow z drożdżami winnymi á zmirrą á ſtrochą ſzafranu zmieſzany ieſt dobrze na ięcżmyki y na opuchlinę FalZioł I 15d, I 16c.
[Szereg: »lagier abo drożdże«: Powiadaią też gdyby wino ſtało długo na pirwſzim lagrze (abo na drożdżach popolſku) tedy gdy ciepło przydzie tak ſie vino ſnim złącży á ſmaku iego nabędzie Cresc 1549 344 (Linde).]
W przen (5): ciało y krew bożą/ w vſta plvgawe bierzą/ y na drożdże ſadzaią [po pijanemu przyjmują komunię św.] SeklWyzn Ev; LubPs R4; V páná w ręku pełna czáſzá ſtoi Przykrégo moſzczu: tym złe ludźi poi/ Leiąc im drożdże/ y iad niewidomy W gardźiél łákomy [Vulg Ps 74/9]. KochPs 112 [przekład tego samego tekstu LubPs R4]
Zwrot: »drożdże (wy)pić« (2): wżdam iednák drożdze iego nie wyniſzcżone [veruntamen faex eius non est exinanita]: będą pić wſſyſtcy grzeſnicy źiemſcy. Leop Ps 74/9 [przekład tego samego tekstu] BibRadz Ps 74/9.
α. Winny komień, stwardniały osad, pozostałość w beczkach i kufach po winie (3): Też proch ſtych drożdży [winnych] w potrawach pożywany/ wyſuſza cżłowieka tłuſtego FalZioł III 39b, III 39b.
Wyrażenie: »drożdże winne« (1): Gdy vcżyniſz maſć ſthych tho drożdży winnech, ktore zową Tartarum/ przycżyniwſzy Litargirium, [...] á to ſpołem na węglu roſpuſć/ á weſpołek mieſzay FalZioł III 39b.
b. Osad lub nieczystości w oleju; fraces Mącz, Calep, Cn; amurca, flocces, magma Mącz, Cn (12): Examurcaria [!] ampulla, Wychędożona bányá od drożdży. Mącz 8c, 8c, 367c; weźmiſz miodu czyſtego tyle troie/ á drożdży lniánego oleiu tyle ośmioro SienLek 47v; Examurcari ‒ Drozdze zoleiu zbieram. Calep 381a.

drożdże od czego (1): Wezmi łaien koziech, cżtyrzy łoty/ [...] drożdży od ſtarey oliwy/ ſadła wieprzowego czo potrzeba FalZioł V 97.

Wyrażenie: »drożdże olejowe, oliwne« (2 : 1): Stłucż cżoſnek á zmieſzay gi z oleikiem bobkowym albo zdrożdżami oleiowemi, á tim namazu y [!] parchy. FalZioł I 5c; SienLek 158v; Calep 433a.
Szeregi: »drożdże albo brudy olejowe« (2): Flacces, Drożdże álbo brudy oleyowe. Mącz 129a, [idem] 135c.

»drożdże albo ostatki« (1): Magma, Drożdże álbo oſtátki/ brudy pod oleyámi á maściámi ſie vſtáwáyące. Mącz 204b.

c. Osad, męty w moczu (8): FalZioł V [2]v; Niewieśći mocz s przyrodzenia bielſzy ieſt niż męſki/ á więcey w nim drożdży. SienLek 25, 21v, 25.
Wyrażenie: »drożdże moczowe« (1): oglądaſz téż oboie [hałun i sól] w vſádzonych drożdżách moczowych SienLek Vvv4.
Szereg: »ustanie albo drożdże« (3): A ieſli [widzisz] vſtanie álbo drożdże ſą czarne/ známię ieſt śmierći. SienLek 26, 25v [2 r.]

Synonimy: miękiny, ostatki, treść; a. lagier; α. wajnsztan; b. brudy, nieczystości, »ostatki olejowe«; c. nieczystość, ustanie.

SB