Fleksja
|
pl |
| N |
drwa |
| G |
drew |
| D |
drw(o)m |
| A |
drwa |
| I |
drwy |
| L |
drwi(e)ch |
N drwa (36). ◊ G drew (134); -e- (5), -(e)- (129). ◊ D drw(o)m (4). ◊ A drwa (127). ◊ I drwy (12), drwami (2); -y FalZioł (3), BielKron (2), SienLek, RejAp, RejZwierc, HistHel, GórnRozm, -ami BibRadz; -y : -ami GostGosp (2 : 1). ◊ L drwi(e)ch (5) BielKron (2), BudBib (3), drwach (3) KrowObr, BibRadz, SarnStat.
1.
Kawałki porąbanego drzewa na opał, gałęzie, polana, kije; budulec drzewny, bierwiona, belki;
lignum BartBydg, Mącz, Calag, Cn; materies Mącz, Cn; assamenta, materia Cn (296):
BierEz I3v [2 r.],
L2;
BartBydg 166b;
Iako y drwa zwłaſzcza mokre trudno podpalać GlabGad G3,
E3v,
F6,
F6v,
H3v;
MiechGlab [89];
LibMal 1545/98,
106;
KromRozm I B;
GliczKsiąż I8v;
KrowObr 86v [2 r.];
Izbá źimna drew nie máſz/ ſtukłá ſie ſiekierá RejWiz 92,
97,
150v,
151;
Leop Gen 22/3,
6,
7,
Lev 1/12,
17 (
9);
UstPraw E4 [2 r.];
RejFig Cc3v;
RejZwierz 121v;
á związawſzy [Abraham] Izááká ſyná ſwego połozył ná drwách [super ligna] co były ná ołtarzu. BibRadz Gen 22/9,
Gen 22/3,
6,
7,
Ios 9/23,
27 (
16);
Wnet sſtąpił z gory ogień/ ſtráwił ofiárę ze wſzytkim/ s kámieniem/ z wodą y ze drwy. BielKron 84v,
12v [3 r.],
47v,
63 [2 r.],
73v,
75v (
25);
wſzak i drew pochwili Nie naydą/ żeby ſobie izbę upalili. KochSat A2;
Focaria ligna, Drwá do czinienia yeść nárządzone. Mącz 132b,
72b,
135a,
193b [4 r.],
333d,
357b (
12);
Kiedy kogo Małpá vkąśi/ popiołu z drew z miodem námiéſzay á przyłoż SienLek 153;
GórnDworz Mm;
HistRzym 68 [3 r.];
Bo trudnieyſzać ieſt rzecż po powroziech látáć/ pod wodámi chodzić/ [...] nád przyrodzenie ſkákáć/ kuglowáć/ álbo drwom kázáć nadobnie piſkáć RejZwierc 78v,
41v,
72v,
170 [4 r.],
205,
237;
BielSpr 2,
8,
14v,
44,
44v (
8);
BudBib Gen 22/3,
6,
7,
9 [2 r.],
Lev 1/8 (
10);
HistHel C [4 r.],
Cv [3 r.],
C2;
Ale iáko ſye poczną óny drwá zá Palmi roſypowáć/ kiedy poczną przegnijáć/ tedy flagá wſzyſtki wybije Strum H2,
E3,
E4v,
Fv,
F2 [2 r.],
H2 (
8);
ModrzBaz 78v,
119v;
Holtz, hawen. Drwá rąbić. Secare ligna. Calag 287a;
SkarŻyw 225,
226 [3 r.],
286 [2 r.],
492,
503;
StryjKron 411;
CzechEp 264;
ReszList 169;
Niechay drew do kominá/ Ná ſtół przynoſzą winá KochPieś 16;
GórnRozm F2,
G2v [2 r.];
ActReg 25;
y iuż drwom od tego cżáſu miárá ma bydź/ wedle licżby Kmiotkow do onego dworá. GostGosp 80;
drwá/ drzewo/ cżyny wſzelákie do grodzey/ do budowánia/ do ſtáwow/ y ná ſtátki domowe potrzebne gotowáć źimie. GostGosp 164,
30,
36,
56,
70,
76 (
20);
LatHar 258;
álbo z inſzych mnieyſzych dębów [jeśliby kto uciął]/ y innych drew wóz nápełnił [aliis lignis currum impleverit JanStat 1111]/ winę którą zową piętnądźieſtą ma onému zápłáćić SarnStat 668,
202,
471,
474,
668 [2 r.];
GrabPospR L3v,
L4v;
PowodPr 10.W połączeniu z nazwą gatunkową: drwa dębowe (2): Abowiem barziey ociera y wyſuſza popioł z drzew ſciągaiączych/ iako ſą drwa dębowe FalZioł IV 52d, V 63v.
W porównaniach (7): WróbŻołt 73/5; Kośći moie iák drwá ſuche prętko bárzo zgorzáły LubPs X3v; BibRadz Prov 26/21, II 93a marg; Ine rzecży iáko ſtroie/ gonitwy/ máſzkáry/ woźby/ ktore wſzytki koſztu potrzebuią/ ſą iáko ſmolne drwá/ ku rozżarzeniu ognia GórnDworz Bb4; BudBib Prov 26/21; Zechmy iáko drwá martwieli MWilkHist D2v.
W charakterystycznych połączeniach: (po) drwa (drew, (z) drwy) bywać, dźwigać się, gorzeć, jechać (2), (na-, przy-)kładać (a. kłaść, ułożyć) (14), nosić, niosący, podniecić, (pod-, za-)palić (a. palenie, palon) (9), podżegać, przyczyniać, rąbać (a. rąbić, rąbanie) (33), uciąć; drew brzemię (3), fura, woz; drwa cienkie, czyste (2), dobre (2), mokre (2), (nie)zgniłe (3), smolne, sprochniałe, surowe (2), twarde.
Przysłowia:
áby vważył czo może być trefnie/ á czo iákoby drwá gryzł GórnDworz P8v.Noctuas Athenas scilicet portare, vel mittere, proverb. Drwá do láſá woźić/ To yeſt gźie [!] czego doſić tám to słáć. Mącz 248d; KlonFlis E2v.
bibl.
Abowiem według drew ták ogień gora [Secundum ligna silvae sic ignis] Leop Eccli 28/12.
Gdźie nie máſz drew zgáſnie ogień [Cum non fuerint ligna extinguetur ignis] BibRadz Prov 26/20; Szyrzy ſie ogyeń gdy mu drew dodawaſz RejZwierc 216v, 15; BudBib Prov 26/20.
Zwroty: »drwa łupać« (
1):
Małpá drwá łupáłá HistRzym 69v.»przepalać, (na)palon(y) drwy« = opalać, ogrzewać [szyk zmienny] (1; 3): FalZioł V 63v [2 r.]; z żytá dobrze vkiśiáły y dobrze vpieczony [chleb] w piecu nápalonym drwy niezgniłymi [...] ieſt pokarm dobry. SienLek 6; Klucżnik ma doyźrzeć/ [...] gdy piece przepaláią/ áby porządnie ſuchemi drwy przepalał GostGosp 56.
»drwa spuszczać, pławić« [szyk zmienny] (1 : 1): A w ten cżás ow przekop pámięći godny robiono około Káźimierzá Krákowſkiego [...] á po nim płáwiono ſol y drwá ná doł. BielKron 375; Vrzędnik/ gdźie ma Pan imienie nád portem/ á drwá Pánu ſpuſzcża/ tedy ten co ie ná mieyſcu odbiera/ tákże ie ma pod tąż miárą [...] oddáć GostGosp 80.
»drwa szczepać« (1): Cuneus, Klin którym drwá ſzczepáyą. Mącz 72b.
»uwarzyć, uwarzony drwy« [szyk zmienny] (1; 1): FalZioł V 64v; A wroćiwſzy ſie/ zábił parę wołow s pługá á vwárzył drwy zrąbawſzy pług BielKron 85.
»drwa (z lasa) wozic (a. zwieść); wożenie drew« [szyk zmienny] (5; 2): Mącz 30a, 193b; Vsłyſzawſzy to ieden cżłowiek vbogi imieniem Gwido/ ktory osłem woźil [!] z láſá drwá tym ſie żywiąc/ y przyſzedł nád doł. HistRzym 66v; MWilkHist F; Poddáni gdy drwá wożą/ iednáko nábieráć máią. GostGosp 18, 80, 86.
»drwa zbierać« [szyk zmienny] (9): SeklKat G3; Onego też zábić kazał/ ktory w ſobotę drwá ku potrzebye ſwey zbyerał. KromRozm II 14v; BibRadz Ier 7/18; BielKron 84; á nicżym ſie nie żywię iedno co drwá zbieram HistRzym 67, 67v; BudBib 3.Reg 17/10; HistHel B2; SkarŻyw 483.
Wyrażenia: »drwa do palu« (
1):
Ignarium [...] Pal/ to yeſt drwá do palu. Mącz 165a.»prąd drew« = tratwa (2): comutando in Poltowsk equos addidit strugem lignorum silvestrorum et debuit excidere... alias prath drew. et aliam strugem alias drvgy prath drew ZapMaz III T 1/197.
»przyczyniacz drew« (1): Lignator, Porębnik/ Przicziniácz drew/ Leśnik. Mącz 193b.
»drwa rąbione (a. rąbane)« (2): Strum H2; W Dworzech wielkich/ w Zamku/ ſuche łucżywo y drwá rąbione máią bydź GostGosp 70.
»spustki drew« (1): Widząc tedy oni ſtáránie Lizymáchowe/ iedni pochwyćiwſzy kámienie/ drudzy ſpuſtki drew [fustes validos; kiie dużé Wujek]/ niektorzy ile mogli w przygárśnie prochu nábráć ná ony buntowniki Lizymáchowe miotáli. BibRadz 2.Mach 4/41.
»stos, kupa, gromada drew (a. z drew)« (16 : 5 : 2): Potym ná ſługę zábákał/ Ná ogulách im roſkazał: Rychley kupę drew nákłáććcie/ A wielki ogień nápalćie.BierEz D3; March3 V8v; Leop Lev 1/7, Act 28/2; Y wlazł miedzy kupę drew/ áby tám vleżał. RejZwierz 121v; BibRadz Lev 3/5, Act 28/2; wſzedſzy ná on ſtos drew/ kazáłá gi zápalić BielKron 75v, 75v; Strues lignorum. Kupá álbo ſtos drew. Mącz 2c, 333d, 358b, 422c; GórnDworz Mm5v; StryjKron 411, 467 [3 r.], 577; Rogus ‒ Stos drew, na ktorim vmarłe paliono. Calep 927a, 879b, 1012a; Abowiem zápaliwſzy kupę drew [Accensa enim pyra] ogrzewáli nas wſzytkich WujNT Act 28/2.
»drwa suche« [szyk 6 : 4] (10): FalZioł V 63v; Iako y drwa ſuche zpłoną na ogniu y dymem wynidą niżl ſie ſnrowe [!] rozgoraią. GlabGad F6; LubPs X3v; Acapna, Suche drwá, które płoną yáko słomá. Mącz 37a, 391b; SienLek 3; RejZwierc 15; StryjKron 467; Vrzędnik ná Páńſki przyiazd ma mieć chleb chędogi/ [.,.] gęśi/ kury/ drwá ſuche łońſkie GostGosp 24, 56.
»drwa w szczepach« (1): Fissilia ligna, Drwá w ſzczepách. Mącz 127b.
»drwa wielkie« = belki (1): Może theż [...] nákładwſzy ná káżdy woz drew wielkich surowych álbo śiáná ná wybuchowáne wozy odwilżywſzy ie mocno przypowęźić. A ták zá temi zaſłonámi/ może ſpráwowáć ſtrzelbę prześpiecżnie BielSpr 63v.
»zielone drwa« (1): y źielone á ſurowe drwá/ długo ſię ſuſzyć muſzą/ y záraz ſię zápalić nie mogą. LatHar [249].
W przen (2):
Zwrot: »drew przykładać, dodawać« (1 : 1): gdy im [cnotom] wiátru y drew to ieſt ćwiczenia pobożnego dodáiemy: piękny z nich y wielki ogień ſię wznieca. SkarKaz 420b; Niech w tym kośćiele gore vſtáwiczny ogień żądz niebieſkich: do ktorego drew ſłowá Bożego y rozmyślánia nabożnego/ [...] przykłádaymy. SkarKaz 457a.
Przen (9):
a)
Rzecz małej wartości, nietrwała (7):
Buduią iedni ná fundá/ menćie [!] Pánie Kryſtuśie złoto/ ſrebro/ y drogie kámienie/ á drudzy drwá WujJudConf 119.Szereg: »drwa, siano, źdźbła (a. słoma, ścierń)« = lignum, foenum, stipula 1.Cor 3/12 [szyk 5 : 1] (6): BibRadz 1.Cor 3/12; ále nam grzeſznym ná przek ſię przełoży/ gdźie ſię piec będźiem muſieli/ áż ſię tá ſłomá to ſiáno/ te drwá/ to kámienie wypalą/ z ktorycheſmy ſobie ná tym świećie mieſzkánie budowáli. ReszList 152; A ieſli kto ná tym fundámenćie wybuduie złoto/ śrebro/ kámienie drogie/ drwá/ śiáno/ ſłomę [ligna, foenum, stipulam]; káżdego robotá iáwna będźie WujNT 1.Cor 3/12; iedno że też tám przymieſzáło ſię drew/ śiáná/ zdźbłá/ to ieſt grzechow powſzednich WysKaz 36, 36, 37.
b)
Czcza, bez sensu gadanina, rzecz (2):
Przysłowia:
Iuż w káwki moiá páni: iuż we drwá? Cóż widzę? Aż ſobie wymyſłámi temi iuż świát brzydzę. GosłCast 25.Bede ſię miał czém zabawiać Kedy ſię będą rozmáwiać Ieden wedrwá a drugi włás RejKup x5v.
a.
Przedmiot kultu religijnego z drzewa (o bożkach pogańskich oraz o wizerunkach Chrystusa i świętych, czczonych przez katolików) – przeważnie obelżywie w polemice religijnej protestantów z katolikami (21):
nietylko ludzi máżećie/ ále też Drwá/ Kámienie ſpiże/ ſrebro złoto/ to ieſt kośćioły Kámienne/ Drewniáne KrowObr 86v;
Abowiem nie Kryſthuſá/ ále Duſzne⟨go⟩ nieprzyiaćielá w poſtáwie Kryſtuſowey tám chwalićie/ [...] kiedy thy drwá podnoſićie/ vkázuiećie/ pozdrawiaćie/ y przed nimi klękaćie. KrowObr 94v;
Powiec mi ſkąd teſz to maćie? iż ty kije/ deſki/ kloce ſlupy/ drwá/ obrázy zowiećie? Izaſz niewiećie: Iż tylko Syn Bozy/ ieſt Obrázem Bożym? KrowObr 110,
B3v,
86v marg,
101v [2 r.],
110,
116 (
15);
iákie tám były báłwáńſtwá/ iáko chwalili drwá/ kámienie/ ognie/ gáye/ wody/ źwirzętá RejAp 166,
166v;
RejPos 338v.W charakterystycznym połączeniu: drwa nieme.
Wyrażenie: »drwa malowane, pofarbowane, pokoszczone« = posągi, obrazy Chrystusa lub świętych [szyk 2 : 1] (1 : 1 : 1): KrowObr 109v, 117; przed kámycżki/ przed málowánemi drwy vpadálichmy ná koláná ſwoie/ miecąe martwym rzecżam ofiáry náſze RejAp 159v.
2.
Drzewa rosnące, żywe;
arbores Mącz, Vulg (27):
Iakom ya nye rabal drew w Dzierzawie Iego M-czi pana pothkomorzego Marczina Volskyego ZapWar 1546 nr 2619,
1536 nr 2490,
1546 nr 2620;
[bóbr] zęby ma barzo oſtre ktoremi drwa ſiecże á dom ſobie barzo miſternie ſprawuie FalZioł IV 7c;
Tedy wſzyſcy náporząd ná obćinawſzy gáłęźi z drew [ramos de arboribus; Wujek: gałęzi z drzew]/ ſſli zá Pánem á Kxiążęćiem ſwym. Leop Iudic 9/49;
Caedere arbores, Drwá rębáć. Mącz 29d;
że drwá/ chćiáły ſobie królá wybráć/ y mówiły do Oliwy: áby nád nimi królowáłá BiałKat 66;
y trzećia cżęść drew [arborum Vulg; WujNT: drzew] zgorzáłá/ y wſzytka trawá zielona zgorzáłá. BudNT Apoc 8/7;
CzechRozm 232v;
Drugich też zwano Drewkánámi od Drew/ iſz miedzy láſſy w gęſtych y zárosłych puſzczach mieſzkáli. StryjKron 115;
GórnRozm F2;
SarnStat 471;
SkarKaz 315a.W połączeniu z nazwą gatunkową [drwa brzozowe (10), dębowe, jesionowe, olszowe (3), sosnowe (4)] (14): Iakom ya nyerambyl drzewa any drew szossnovych y brzozovych w borv slyachathney Rozey Lomyenskyey ZapWar 1520 nr 2249, 1502 nr 1935, 1504 nr 2021, 1512 nr 2102, 2103, 2104, 1513 nr 2112 (14).
W charakterystycznych połączeniach: drwa siec, wygaić, (wy-)rąbać (a. rąbić) (22).
Wyrażenie: »drwa pospolite« (2): ya kom ya ym nyerabyl drew poszpolythych brzoszowych y dambouich wgayv okączkyem ZapWar 1502 nr 1935, 1512 nr 2103.
Szereg: »drwa i (a, albo, ani) drzewa« [szyk 4 : 1] (5): Iakom ya nyevigayl drew sosnovich y drzewa na dzyedzyczsthwye Henya nadzyerzavye slavąthney Barbary Gawlovey ZapWar 1517 nr 2199, 1503 nr 1951, 1520 nr 2249, 2250.
![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}