[zaloguj się]
[pdf]

DZIEDZICTWO (679) sb n

dziedzictwo (660), dziedzistwo (13), dziedzicstwo (5), dziedzidzstwo (1); dziedzictwo : dziedzistwo : dziedzicstwo ZapWar (1 : 5 : 1); dziedzicstwo : dziedzidzstwo BielŻyw (2 : 1); dziedzictwo : dziedzicstwo LibLeg (1 : 1), SeklKat (3 : 1); dziedzictwo : dziedzistwo KrowObr (7 : 1), SkarJedn (4 : 5), SkarŻyw (13 : 2).

-c- (663), -ć- (2).

e oraz o jasne.

Fleksja
sg pl
N dziedzictwo dziedzictwa
G dziedzictwa dziedzictw
D dziedzictwu
A dziedzictwo dziedzictwa
I dziedzictwem dziedzictwy
L dziedzictwie dziedzictwach

sg N dziedzictwo (74). ◊ G dziedzictwa (178). ◊ D dziedzictwu (20). ◊ A dziedzictwo (276). ◊ I dziedzictwem (53); -em (14), -(e)m (39). ◊ L dziedzictwie (29). ◊ pl N dziedzictwa (5). ◊ G dziedzictw (10). ◊ A dziedzictwa (24). ◊ I dziedzictwy (9). ◊ L dziedzictwach (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII(XVIII) ‒ XIXw.

1. Dziedziczenie jako akt prawny; prawo do dziedziczenia, spadku; posiadanie czegoś na własność (na mocy dziedziczenia lub niezależnie od niego), władanie, zarządzanie, rozporządzanie czymś; hereditas Modrz, Cn, Vulg (110): TarDuch A7v; BielŻyw 110; WróbŻołt ppv, 118/111; LibLeg 11/49v; Iuż wam ziemię Rameſes tam w dziedzycztwo dawam RejJóz Q2; MurzNT Luc 18/18; LubPs D3, Sv, X6v, Z4v, aa (11); Mniſzy kiedy dźiedźicthwá nie trácą. GroicPorz gg2 marg, 12, o3, gg2 [2 r.], kk3; Leop Ezech 48/29, Hebr 11/8; UstPraw B4v, G4v; A Thoć ieſt co w dźiedźictwo wźięli ſynowie Izráelſcy w źiemi Chánáneyſkiey BibRadz Ios 14/1; Ziemiá po ktoreieś chodźił przyiydźie tobie w dźiedźictwo y ſynom twoim ná wieki BibRadz Ios 14/9, Gen 23/4, Deut 1/39, Ios 1/6, 23/4, Ps 25/13 (21); To miáſto na ſkáłách y miedzy ſkáłámi leży/ cżáſu Lotáriuſá/ od niego dziedzictwem trzymáne BielKron 282v, 261; RejPos 18, 82v; á nie ſplugáwiſz ziemie twey/ ktorą Iehowá Bog twoy dáie tobie w dziedzictwo. BudBib Deut 21/23, Deut 4/21, Ios 13/6, 3.Reg 8/36, 2.Par 6/27, 4.Esdr 7/9 (11); BudNT Hebr 11/13; BiałKaz L; CzechRozm 82, 238v; ModrzBaz 48, 82; SkarJedn 34; A ći/ co w bogu nádźieię ſwą máią/ Ziemię w dźiedźictwo pewné otrzymáią. KochPs 52, 53; SkarŻyw 484; KołakSzczęśl C; WujNT Act 7/5, Hebr 9/8, s. 780; SarnStat 795, 806, 1030; PowodPr 13; SkarKaz 421b.

W charakterystycznych połączeniach: dziedzictwo posięgać, tracić (4); dziedzictwem dać, dostąpić, nabyć (3), posieść, trzymać, wziąć; w dziedzictwo darować, (od-, po)da(wa)ć (21), dostać się (2), (o)trzymać (4), (po-, roz)dzielić (5), poruczyć, przyjść (4), puścić (3), rozdarować, wejść, wziąć (3), zostawić (2); k dziedzictwu podać; na dziedzictwo postąpić; za dziedzictwo dostać, wziąć.

Zwroty: »oddalić dziedzictwo, od dziedzictwa« [szyk zmienny] (1 : 1): [Abraham syna Izmaela] precż wyſlał/ á od dzyedzictwá oddalił GliczKsiąż B3; UstPraw B4.

»być przypuszczonym na dziedzictwo« (1): Po Bráciey záſye y po śioſtrách iednych rodźicow y po ich dźiecioch/ bywáią przypuſzczeni ná dźiedźictwo/ Dźieći od iedney Mátki álbo od iednego Oycá GroicPorz gg.

»wyłączyć od dziedzictwa« (1): Excludere ab haereditate, Wyłączić od dziedzietwa. Mącz 56c.

Wyrażenia: »dawność dziedzictwa« (1): O Dawnośćiách dzyedzictwá. UstPraw G3v.

»ojczyste dziedzictwo« (1): In domo quae mihi haereditatem obvenit habito, W tym domu który mi ſie z oyczyſtego dziedźictwá doſtáł mieſzkam. Mącz 483b.

»prawo dziedzictwa« (1): tedyć też záprawdę godźi ſię/ áby wſzytcy/ dochodząc iákiey máiętnośći/ dáli Rzecżypoſpolitey/ ktorey ieſt właſność to wſzytko/ co miedzy wiele ich ábo práwem dźiedźictwá [nomine haereditatis]/ ábo zá zasługi rozdźielono. ModrzBaz 122.

praw. »dziedzictwa przeniesienie« (1): Abowiem kápłani poſpolićie bráli żony z pokolenia Iudá z domu Dawidowego/ iż to były przednieyſze pokolenia: á iż z tákiego małżeńſtwá/ nie ſzło żadne dziedzictwa przenieśienie z iednego pokolenia do drugiego WujNT 195.

»dziedzictwo wieczne« [szyk 2 : 2] (4): Przeto proſił Lecha [...] aby mu te dwie ziemi przerzecżone poſtąpił na wiecżne dziedzictwo. MiechGlab 43; LubPs dd4; BudBib 3.Esdr 8/83; Y dam ći y potomſtwu twemu po tobie/ źiemię tę w ktorey pielgrzymuieſz to ieſt/ wſzyſtkę źiemię Kánáneyſką/ w dziedzictwo wiecżne [in possessionem perpetuam PolAnt Gen 17/18]/ y będę im Bogiem CzechRozm 75.

»dziedzictwo na ziemi« (3): Cić [wierni] ſie tu w ſwym dzyedzictwye ná zyemi oſtoią LubPs Kv, K2; KochPs 88.

Szeregi: »przez dziedzictwo albo przez darowanie abo kupnym obyczajem« (1): Iákimże to tedy práwem cżynią ći/ ktorzi nie mocą/ áni ſzáblą/ ále ábo przez dźiedźictwo/ álbo przez dárowánie [vel haereditate, vel donatione]/ábo kupnym obycżáiem doſtawſzy imienia źle go vżywáią? ModrzBaz 48v.

»dziedzictwo i używanie« (1): Dał nam [Bóg] w dźiedźictwo/ y w vżywánié Włość Iákobowę/ ſwoie kochánié. KochPs 70.

»ani na wieczność ani w dziedzictwo« (1): Páńſtwá żadnego v nich [u Turków] wśi áni miaſt nie trzyma żadny ná wiecżność áni w dziedzictwo/ bo wſzytko Ceſarſkie grunty y ludzie BielKron 261 v.

W przen (9): Leop Isai 17/11; Przydał im y vmieiętność/ á zakon żywotá podał im w dźiedźictwo [legem vitae per haereditatem dedit] BibRadz Eccli 17/9; BiałKat 198v; BudBib Eccli 24/9, 23; Gdyż iuż kroleſtwo wiecżne w dźiedźictwo dáne od BOgá przez Chriſtuſá [wierni] wezmą. CzechRozm 182; Przyśiągłby/ żeć fortuná w dźiedźictwo ſye dáłá PudłFr 13; GrabowSet Q4.

W charakterystyczych połączeniach: w dziedzictwo (po)dać (się), dany (4); dziedzictwo wziąć.

Wyrażenie: »prawe dziedzictwo« (1): Práwym dzyedzictwem ſwyádectwá twe przypádły ná mie LubPs bb4v.
2. Przedmiot fizyczny (w szczególności majątek ziemski) otrzymany na własność w spadku; spadek, spuścizna, scheda; każde mienie, posiadłość, majątek, dobra, bogactwo (w zakresie własności prywatnej); hereditas Calag, Modrz, Vulg, PolAnt, Cn; bona Mącz; diatheca Cn (329): Iakom yą nyewrzuczyl szya wrobotha andrzeyowa nadzyedzyczthwye yego ZapWar 1511 nr 2090, 1502 nr 1910, 1517 nr 2198, 1536 nr 2493, 1542 nr 2448, 1550 nr 2671; OpecŻyw [61]; Buduy/ dziedzicztwa kupuy FalZioł V 49v, 50, 50v; Niedali ociec ſina z młodoſci ku vcżeniu dobrim obycżaiom, takowy niema vżywać dziedzicſtwa oycza ſwego. BielŻyw 85, 65; WróbŻołt 82/13; MurzHist N3v; MurzNT Matth 21/38; LubPs S6; PRzyſyęgá wedle żáłoby ma być oddána. Ná przykład/ ieſli kto o dźiedźictwo ieſt obwinion/ ták przyſyęże. GroicPorz y4v, ee3, l2v, p2, p3, ff4v (11); I Ruth Moábitkę żonę Máhálonowę/ żem ſobie wźiął zá żonę/ ábym wzbudził imię vmárłego w dziedzictwie [in hereditate] iego Leop Ruth 4/10, Ruth 4/5, Eccli 42/3; oná iáko dźiedźiczká ma przyſć kn ſwoiemu dźiedźictwu ieſliby ſię iey podobáło/ będźie iey wolno przedádź dźiedźictwo ſwe. UstPraw B4, G, G2v [2 r.], G4v, H, H3v (14); Y pogrzebli go ná gránicy dźiedźictwá iego [in termino haereditatis eius] w Thámnáth Hares ná gorze Efráim BibRadz Iudic 2/9, Prov 20/21, Eccle 7/12, Mal 1/3, Iudith 8/22, Matth 21/38; Rite successit bonis, Spráwiedliwie dźiedźictwo pośiadł. Mącz 356d 48d, 152c; HistRzym 5, 75, 98v, 105, 106v (9); RejPos [290], [292]v; Poznał go po błogoſłáwieńſtwach iego/ y podał mu dziedzictwo [dedit illi haereditatem] podzieliwſzy ie ná cżąſtki/ ktore on rozdzielił ná dwoienaśćie pokolenie. BudBib Eccli 44/24, Gen 48/6, Ios 24/30, 32, Prov 13/22, 20/21, 4.Ezdr 7/9; MycPrz I C3v; BiałKaz L; BudNT K7; Miedzy pirwſzemi ſpoſoby/ wylicżáią dochodzenie dźiedźictwá [aditio haereditatis] ábo teſtámentem/ ábo też bez teſtámentu ModrzBaz 76v; Dziedzictwo. Haereditas pecuniae. Calag 163a; A ſuknią z liśćiá pálmowego iáko teſtámentem oddány ſkárb/ y wielkie dziedziſtwo/ Antoni S. ſobie wziął SkarŻyw 52, 143; CzechEp [393]; Abdico ‒ Vvyrzucząm z dziedzicztwa. Calep 3b, 470b; GostGospSieb +3; GrabowSet G4; A ty záś zacny Pánie należy ktoremu/ Dáć podporę dźiedźictwu temu to Słuckiemn. KołakCath C4; A oni oracze rzekli miedzy ſobą: Tenći ieſt dźiedźic: Podźćieſz/ zábiymy go: á náſze będźie dźiedźictwo [et nostra erit hereditas]. WujNT Mar 12/7, Matth 21/38, Luc 12/13, 20/14; Rycérſtwo wedle ich ſumnienia przerzeczoné dźiedźictwá niech ſzácuią SarnStat 635; FRánćiſzek przedał Grzegorzowi dźiedźictwo zá ſto grzywien SarnStat 689, 88, 460, 688, 691, 1167 (79); PowodPr 10; CiekPotr 38; SkarKazSej 684a.

W charakterystycznych połączeniach: dziedzictwo brać, osiągnąć, posieść (4), trzymać, wziąć; dziedzictwa dochodzić (dochodzenie) (3); O dziedzictwo (za)pozwać (pozwan) (5).

Fraza: »spadło [na kogo] dziedzictwo« (1): Dzieśiątego roku rodzicy iego vmárli: y ſpádło nań niemáłe dziedzictwo SkarŻyw 235.
Wyrażenia: »dziedzictwo dziecinne« (1): Opiekun ná wieczność z dziedzictwá dziećinnégo nie może nic vtráćić SarnStat 583.

»dziedzictwo kościelne« (1): Práwieć połamáli práwá ſtárowieczne nie ludźiom ále Bogu/ w ſtanie duchownym: áby im było wolno grzċſzyć/ á to co Bogu dano dźiedźictwo kośćielne łupić SkarKazSej 701a.

»dziedzictwo macierzyste« (2): dzieći wſzyſtkich dóbr od oycá ſwégo biorą połowicę zá część y dźiedźictwo máćierzyſté [hereditate materna JanStat 574] SarnStat 588 [idem] [630].

»dziedzictwo ojczyste, ojcowskie« [szyk 2 : 1] (2 : 1): Kápłani káżdego ſtanu co oyczyſte dzyedzictwo trzymáią [patrimonialia bona tenentis JanStat 696] winni woyną ſłużyć. UstPraw D3; y o ſynow iego [króla] wychowániu niechay pilne poſtánowienie będźie/ ktorziby potym k dźiedźictwu oycowſkiemv [patris haereditatem] przyść chćieli. ModrzBaz 75v; SarnStat 635.

»prawo na dziedzictwo, do dziedzictwa, w dziedzictwie, ku dziedzictwu, dziedzictwa« = ius hereditatis a. in hereditate JanStat (3 : 3 : 1 : 1 : 1): Wdowá ieſliby ſię mieniłá mieć iákie práwo ábo wiáno ná ktore dzyedzictwo/ kthoreby kto inſzy dzyerzał s pokoiem przes ſześć lat/ á onáby przes ták długi czás nie czyniłá práwem o to imienie á zwłaſzczá czáſu pokoiá/ tákowa odpada od imienia. UstPraw G4, G3v, G4; Piotr álbo Máćiéy nic práwá niema do tego dźiedźictwá SarnStat 756, 592 [2 r.], 691, 777, 838.

»rozdzielne dziedzictwo« (1): Bráćia ſą/ iáko Pſalm mowi/ vnanimes in domo, nie máiący rozdźielnego dźiedźictwá nikt pojedynkiem mieć ich nie mógł/ iedno wſzyſcy záraz. SkarKazSej 673a.

»uczes(t)nik (jednego) dziedzictwa« (4): Cohaeres, Uczeſnik dziedzictwá Mącz 152b, 281c; IEſliby więcéy było vczeſtników iednégóż dźiedźictwá [particeps seu consortes unius et eiusdem hereditatis JanStat 415]/ á byli pozwáni przez kogo innégo/ [...] tedy przećiwko tákowym ſąd będźie poſtępował SarnStat 473, 1165.

Szeregi: »dobra, (albo, i) dziedzictwo« (15): OBiecuiemy/ iż wſzyſtkim obywátelóm z dobry y dźiedźictwy náſzémi [cum bonis et hereditatibus nostris JanStat 402] gránic proſzącym/ nie będźiemy brónić. SarnStat 838, 588 [2 r.], 595, [630], 631, 1249 (15).

»dom, własność albo dziedzictwo« (1): Pan N. zdawa dom/ właſnoſć/ álbo dźiedźictwo ſwoie/ ná tym á ná tym mieyſtcu leżące GroicPorz 12v.

»grunt albo dziedzictwo« (1): Zaden s Volochow y spoddanych naſzych pomyeſkanya sobye nyema myecz sthady, sthovarmy, any spſczolamy yedno sdoſzwolenyem Stharoſth, albo dzierſzawiecz krolia yego milosczi polſkiego, albo theſz thych panow kthorych bandzie grvnth albo dziedziczsthwo. LibLeg 6/160.

»imienie i (a, albo) dziedzictwo« [szyk 5 : 2] (7): yako ya o them dobrze viem ze thy lankj są na hymyenyv hy dziedzistvie mogem borakovie ZapWar 1533 nr 2517; wto imienie álbo dźiedźictwo ćiebie wwięzuię/ y w ręce zá właſnoſć thobie podáię wedle ſkazánia Sądownego. GroicPorz 13; Cerno haereditatem pro adeo haereditatem, Dochodzę a doſtępuyę dziedźictwá á ymieniá na ine przipádáyącego. Mącz 48c; SkarŻyw 140; SarnStat 1164, 1165, 1166.

»dziedzictwo ani lenno« (1): STátut Alexándrów o Dobrách ſtolice náſzéy królewſkiéy dekláruiąc zwalamy: áby Dźiedźictwá/ áni Lenná wieczné nie były nigdy dawáné. SarnStat 85.

»majętność i (albo) dziedzictwo« = possesio sive hereditas JanStat [szyk 2 : 1] (3): I odpowiedziáły iemu Rachel y Lia/ Zaliż ieſzcże co ieſt co by nam zoſtáło wmáiętnośćiach y wdziedzictwie domu [in facultatibus et hereditate domus] oycá náſſego? Leop Gen 31/14; SarnStat 781, 1117.

»dziedzictwo a ojczyzna« (1): [moja siostra się skurwiła i dopuściła się dziecięcia] ták iż zeſromoćiłá moy wſſytek rodzay/ á wſſákoż chce mieć dziedzictwo/ á oytzyznę. March2 D4.

»dziedzictwo, (albo, i) państwo« [szyk 2 : 2] (4): Thym Sathurnus z ſtrony ſwey dziedziczthwa/ albo pańſthwa dawa: z takowych robot. FalZioł V 50v; Dominium, Pańſtwo/ Dziedźictwo. Mącz 94a, 91a; SarnStat 1001.

»dziedzictwo i posag« (1): Zoſtánie śierotá pánná: powinni y opiekunowie połowicę ábo część niemáłą iey dźiedźictwá y poſágu odeymuią SkarKazSej 705b.

»puścizna i dziedzictwo« (1): Toż theż dźiwne położenie/ przy záćmieniu Słońcá/ gwiazd [...] okázuie przyść nieiákiemu dźiwnemu zámieſzániu [...] dla dopomagánia ſye puśćizny y dźiedźictwá bliſkiego/ zoſtáłego po vmárłey ręce. LeovPrzep A2v.

»dziedzictwo, spadek« (1): Diatheca, Dziedźyctwo/ Spadek. Mącz 85a.

»dziedzictwo i statek« (1): Dziedzictwá y ſtátku/ ku ſtołu memu należącego nieprzedam KrowObr 128v.

»wieś a(l)bo (i) dziedzictwo« [szyk 3 : 1] (4): á ták ieſli któré wśi álbo dźiedźictwá [villae aut hereditates JanStat 419] o gránice zgadzáią ſie z którą rzęką [!] álbo potokiem/ który śrzodkiem płynie: ieſli między tákowémi dźiedźictwy niémáſz gránic z práwá vczynionych/ tedy káżda z onych dźiedźin ma mieć ſwóy brzég onéy rzéki álbo potoká SarnStat 466, 466, 1164, 1243.

W przen (16): Zá wdzyęcżne dzyedzictwo obráć nam tu racżył [Bóg]/ Pyękność Iákobowę LubPs M4v; Przeczże ſię thedy pyſzni źiemiá y proch? gdyż cżłowiek vmárły robakom/ wężom/ y beſtyam będźie dźiedźictwem BibRadz Eccli 10/11 [13]; RejPos 60v; BudBib Iob 7/3, Ps 46/4[5]; SkarJedn 7; SkarŻyw 139, 140, 142, 143; Ieſcze to/ ręce go [popiołu] nábierzćie pełné/ To wáſzé z Troiéy dźiedźictwo zupełné. GórnTroas 13; SkarKaz 44a; SkarKazSej 675b.
Wyrażenie: »własne dziedzictwo« (1): Rottęć iá diabłow wſobie mám/ ktorzy mię poſiedli/ i śiedzą na mnie iako na właſnym dźiedźictwie MurzHist G2.
Szereg: »dom a (i) dziedzictwo« (2): Bo thu otho Duch s. przytocżył ná plác Iudaſzá/ powiedáiąc to o nim y o káżdym złoſniku á niewierniku Páńſkim/ iż dom y dzyedzictwo iego záwżdy będzye puſte RejPos [290], [290].
Przen: bibl. Coś, co się komu daje, przydziela, przydział, zapłata (2): Tenći ieſt dźiał człowieká niepobożnego/ á nagrodá (marg) W Zydowſkim ſtoi dźiedźictwo. (‒) od Bogá zá iego bluźnierſtwá. BibRadz Iob 20/29; WerKaz 301.
a. bibl. Ziemia obiecana, dział ziemi uzyskanej drogą losowania przez poszczególne plemioná Izraelskie przy podziale ziem zdobytych (78): Iáko kiedy nawyzſzy Pan w dzyedzictwo rozdawał/ Zyemię narodow pogáńſkich ludu ktory obrał/ [...] á iáko wydzyelił/ Ony ſyny Adámowe/ by tám żadny nie był/ W ſpołku ſynow Izráelſkich ktore ták rozlicżył/ Iż káżdemu pokoleniu dzyedzictwá dożycżył. LubPs gg4; Nie pierwey ſie do domow náſſych wroćimy/ aż odzierżą ſynowie Iſráelſcy dziedzictwo ſwoie [hereditatem suam] Leop Num 32/18, Deut 18/arg, Ios 19/1, 8, 9, 16, Isai 49/8, Ezech 48/28; Dał ſię mu znáć przez błogoſłáwieńſtwá ſwoie/ y podał mu dźiedźictwo [haereditatem] podźieliwſzy ie na cząſtki/ ktore on rozdźielił na dwoienaśćie pokolenie. BibRadz Eccli 44/24, Num 33/54, 18/23, 34/14, Deut 18/arg, Ios 13/29, Ez 44/28 (34); Iehowá roſkazał Moiżeſzowi dác nam dziedzictwo [haereditatem] miedzy bráćią náſzą. BudBib Ios 17/4, Deut 12/9, Ios 13/8, 17/2, 4, 24/28; (Bo ſię Lewitom żadnego dziedzictwá mieć nie godziło) WujNT 195.
Zwroty: »nie mieć dziedzictwa [w kim]« = nie dziedziczyć z kim, nie należeć do jego rodu, plemienia, nie mieć z nim wspólnych interesów (3): Nie mamy my cząſtki náſzey w Dawidźie ani dźiedźictwá náſzego w ſynu Izáiowem [Non est nobis pars in David neque haereditas nobis in filio Isai] BibRadz 2.Reg 20/1; Nie máſz nam działu w Dawidzie/ áni dziedzictwá w ſynu Iſzáiego [neque haereditas nobis in filio Isai] BudBib 2.Reg 20/1, 2.Par 10/16.

»odziedziczyć dziedzictwo« (1): Bo corki Menáſzehowe odziedzicżyły dziedzictwo [haereditarunt haereditatem] miedzy bráty ſwemi BudBib Ios 17/6.

»(po(roz)dzielić (ziemię na, w) dziedzictwo(-a), losmi dziedzictwa« [szyk zmienny] (3 : 1): Y ták rozdźielą loſmi dźiedźictwá [dividetur haereditas eius] wedle liczby ich więczſzey y mnieyſzey. BibRadz Num 26/56; GDy thedy rozdźielićie żiemię na dźiedźictwá [quando diuidetis terram in haereditatem] A ofiárowáć będźiećie Pánu ofiárę święthą z źiemie BibRadz Ez 45/1, Num 26/53, Ioz 13/32.

Wyrażenia: peryfr. »dziedzictwo Abrahamowe« = Ziemia Obiecana (1): Ieſliże nieſpráwiedliwie przyſyęgaſz/ day Pan Bog áby twoie dźieci/ y przyiaćiele twoi/ y narod wſzytek twoy nieprzyſzli między dźiedźictwo Abráhámowe. GroicPorz aa2v.

»dziedzictwa los jeden« (1): Tedy mowili ſynowie Iozefowi do Iehoſzuego rzekąc/ przecżeś mi dał dziedzictwá los ieden/ y ſznur ieden [Cur dedisti mihi in haereditatem unam sortem unam, et funiculum unum]/ á iam lud rozmnożony BudBib Ios 17/14.

»sznur dziedzictwa« (1): Tobie dam źiemię Chánááńſką powrozek ábo ſznur dziedzictwá wáſzego [funiculum haereditatis vestrae PolAnt Ps 104/11]. CzechRozm 126.

Szeregi: »cząstka (część) ani (i) dziedzictwo« (3): KApłáni y Lewithowie y wſſyſtcy ktorzy ſtego Pokolenia ſą/ niebędą mieli cżąſtki y dziedzictwá [partem et hereditatem] z inym ludem Iſráelſkim Leop Deut 18/1; BibRadz 2.Reg 20/1; BudBib Deut 12/12.

»(nie) dział ani (abo, i) dziedzictwo« [szyk 3 : 1] (4): Potym ieſzcze Pan rzekł do Aaroná/ W źiemi ich żadnego dźiedźicthwá mieć niebędźieſz/ áni dźiału miedzy nie mi [In terra eorum non haereditabis (marg) haereditare (‒) et pars non erit] BibRadz Num 18/20, Deut 18/1; BudBib 2.Reg 20/1, 2.Par 10/16.

»dziedzictwa los jeden i sznur jeden« (1): BudBib Ios 17/14 cf »dziedzictwa los jeden«.

»ziemia pożądliwa i dziedzictwo zacne« (1): Alem ia rzekł: Iákoż ćię mam włożyć miedzy ſyny/ á mam ći dáć źiemię pożądliwą/ y dziedzictwo zacne [terram desiderabilem, hereditatem praeclaram] zaſtępow Narodow? Leop Ier 3/19.

W przen (12): Bo Pan Bog ſam ieſth dziedzictwem ich [hereditas eorum]/ iáko do nich mowił Leop Deut 18/2; A miáſto dźiedźictwá zá dźiedźictwo ſwoie mnie mieć będą [Ego haereditas eorum] BibRadz Ez 44/28, s. 88v marg, Deut 18/2, Ioz 13/33; CzechEp [384]; NiemObr 43; WujNT 807.
Szeregi: »część (a. cząstka) i dziedzictwo« (2): Bo to imię Clericus, ktore ná ten cżás mu dawáią/ z tąd ieſt wźięte/ iż Páná Bogá cżąſtką y dźiedźictwem ſwoim mieć pocżyna KuczbKat 240, 240.

»dział i dziedzictwo« (2): ábowiem ia ieſtem dźiał twoy y dźiedźictwo twoie [ego pars tua, et haereditas tua]/ w pośrzod ſynow Izráelſkich. BibRadz Num 18/20; BudBib Iob 31/2.

3. Władza, panowanie dziedziczne monarchy; prawo do tronu; monarchia dziedziczna (w zakresie prawa państwowego) (7): Krolewny Polſkie nieſpráwiedliwie oſromocone/ y z dziedźictwá złupione/ od Ludwiká. StryjKron 452 marg.

dziedzictwo nad czym (1): Przeto teraz to im przyznawaiąc ze zadnego Dziedzictwa niemamy. ani my ani nikt miec nie może, nad tak wolnym narodem, ktory sobie wolnié Pany zawszé obierał ActReg 43.

Zwroty: »dziedzictwa dochodzić« (1): áby potym mężow iákich Xiążąt potężnych niedoſtáły/ ktorzyby ż nimi dziedźictwá w Kroleſtwie Polſkim dochodzili. StryjKron 452.

»w dziedzictwo naznaczyć« (1): Wegrom wſzitko incorporowanie abo miedzi nas wlatzenie znami porownanie/ y Kroleſtwo wdziedzitztwo naznatzone belo. PaprUp I4v.

»odsądzić od dziedzictwa« (1): Helżbietá ſtára Krolowa do Węger záſłáłá/ A tám Ludwik oſſádziwſzy práwo odſądził ich od dziedzictwá y succeſſiey Kroleſtwá Polſkiego StryjKron 452.

Wyrażenie: »dziedzictwo ojczyste« (1): Iaropełk ſyn nieboſzczyká Zeſłáwá Kijowſkiego/ dla tego iſz pod nim [Wsiewołod] wźiął y podſzczepił dziedźictwo oyczyſte Xięſtwá Kijowskiego StryjKron 190.
Szeregi: »dziedzictwo i godność« (1): Sigmunt pirwſzy Iagiełow Wnuk/ [...] według dziedzictwá y godnośći koronowány StryjKron 707.

»dziedzictwo i sukcesyja« (1): StryjKron 452 cf »odsądzić od dziedzictwa«.

4. bibl. Własność Boża, to nad czym on panuje; także to co przekazuje on ludziom wiernym jako swoim dzieciom (225):
a. Naród wybrany (Izrael), ludzie wierni, chrześcijanie, Kościół [w tym w połączeniu z zaimkiem dzierżawczym: swój, twój itp. 79 r.] (117): Takież też z oſobna ſpuſciłes miły panie deſzcż dobrowolny dziedzicztwu twemu [Deus hereditati tuae] WróbŻołt 67/10, V7v [2 r.], 67/11, 73/2; Y roſpalił ſie ná ono dziedzictwo ſwoie gniew iego [Boga] RejPs 117, 70v, 80v, 108v, 118v, 139, 139v; Boć pánu Kryſtuſowi Bog oćyec dał dźyedźictwo/ nye yednego człowyeká álbo kyelká/ áni yeden álbo dwoy lud/ ále narody KromRozm I F3v; KromRozm III E2; Kryſtus zbáwiciel náſz/ ktory nie litował wyláć krwie ſwoiey nadrozſzey dla tego dzyedzictwá ſwego/ to ieſt/ dla nas nędznych LubPs Z4, B2, G4, I, O5v, R2v (20); KrowObr 4v; A teraz Pánie będę mowił: O káżdym cżłowiecże ty lepiey wieſz. A o ludu twoim/ prze ktory boleię: y o dziedzictwie twym [et de hereditate tua] Leop 4.Esdr 8/16, Ps 2/8, 27/9, Ier 16/18, 50/11; Rozgniewał ſię tedy Pan w popędliwoſći nád lud ſwoy/ á obrzydźił ſobie dźiedźictwo ſwoie [abominatus est haereditatem suam.]. BibRadz Ps 105/40, Ier 16/18, 50/11, Esth 10/12; Iżeś ty ieſt ſyn moy miły/ á iam dziś ciebie ſobie vrodził. Pożąday odemnie á damci wſzytki narody w dziedzictwo twoie [dabo tibi gentes hereditatem tuam Vulg Ps 2/8]. RejPos 16v, 53v, 239v; KuczbKat 375; RejZwierc 192; WujJud 38, 118; Zbaw lud twoy/ á błogosław dziedzictwo twoie [haereditati tuae] BudBib Ps 27/9, Ps 105/5, Is 63/17, Ier 10/16, Mich 7/14, 18, Esth 14/8; CzechRozm 177v; SkarJedn 25, 26, 50; KochPs 4, 45, 124, 141, 142; CzechEp 287; NiemObr 43; ArtKanc T17v; OTo lud pyſzny/ lud tobą gardzący/ Twoie [Boże] dźiedźictwo chce przywłaſzczyć ſobie/ Kroleſtwo tárga GrabowSet T4v; LatHar 342, 360, 364, 439, 574; KołakSzczęśl C2; Pan Chriſtus rządzi wſzytko ſwe dziedzictwo/ to ieſt wſzytek kośćioł WujNT s. 845; PowodPr 58, 81; SkarKaz 241b, 517a; SkarKazSej 672b, 677a, 707b.

W charakterystycznych połączeniach: dziedzictwo dać, obrać; (w, za) dziedzictwo wziąć (18).

Wyrażenia: »dziedzictwo Boże, Jehowy« = hereditas Domini PolAnt [szyk 5 : 1] (5 : 1): OrzQuin Vv [2 r.]; Bo nie ludźie ten Kośćioł ſpráwili/ ále ſam P. Bog nieśmiertelny/ [...] Sam ij zbudował nawyżſzy. Y dla tego dziedźictwem Bożym y ludem Bożym ij zową. KuczbKat 80; BudBib 1.Reg 26/19; NiemObr 18; PowodPr 30.

»dziedzictwo (Pana) Chrystusowe« [szyk 2 : 1] (3): CzechRozm 261; Ale by tu teraz byli/ vyźrzeliby w tym ſámym Mieśćie/ żeć Páná Chryſtuſowe dźiedźictwo nie ták z vbożáło/ iáko oni rozumieią ReszList 189; PowodPr 12.

»dziedzictwo Izraelskie« (2): y będę ſie tám ſnim gádáć o ludu moim/ y o dziedzicthwie moim Iſráelſkim [et hereditate mea Israel] Leop Ioel 4/2, Iudith 9/13.

»dziedzictwo pańskie, winnice pańskiej« (4 : 1): KrowObr 3v, 40; WujNT 806 marg, 807; w Polſzce/ náyduie ſie nowych ſekt wielką rozlicżność/ ktore ſobie káżda zoſobná dźiedźictwo winnice Páńſkiey/ to ieſt kośćioł przywłaſzeżáią PowodPr 30.

»prawe dziedzictwo« (2): racz nas miłoſciwie przywłaſſczyc ſobie iako prawe dziedzictwo twoie RejPs 194; LubPs P4.

»święte dziedzictwo« (1): Pogáni Czo w twe ſwyęte dzyedzictwo wtárgnęli/ Srogiem báłwáńſtwem koſcioł twoy ſwięty zmázáli LubPs S2v.

»wdzięczne dziedzictwo« (2): Oto wdzyęcżne dzyedzictwo Páná ták możnego/ Synowye ludzcy co ſą tu kochánim yego LubPs cc6, aav.

»wieczne dziedzictwo« (1): Słycháłámci ia [...] iżeś ty Pánie obrał ſobie ze wſzech narodow Izráelá/ á oyce náſze zprzodkow ich za wiecżne ſwe dziedzictwo [in haereditatem sempiternam] BudBib Ester 14/5.

»własne (a obiecane) dziedzictwo« (3): ábyś nas tám oddał Bogu Oyczu ſwemu/ iáko właſne dziedzictwo ſwoie. RejPos 4, 17, 241.

»wszystkiego świata dziedzictwo« (1): lichą trzodę wáſzę Powſzechnym Kośćiołem názwáć śmiećie: przećiw obietnicy Bożey/ ktorą Chryſtuſowi wſzyſtkiego świátá dźiedźicwo obiecał. WujJud 118.

Szeregi: »dziedzictwo i lud (boży a. ulubiony, a. wierny)« [szyk 3 : 3] (6): tenći ieſt lud twoy/ y dźiedźictwo twoie [Quia populus tuus, et haereditas tua sunt] ktoreś wywiodł z Egiptu BibRadz 3.Reg 8/51; KuczbKat 80; BudBib Ioel 4/7; Miéy ná ſwéy pieczy/ oycze miłośierny/ Dźiedźictwo ſwoie/ y wſzytek lud wierny KochPs 39, 109, 118.

»dziedzictwo a niewinna owczarnia« (1): áby on márny á ſrogi wilk nie miał pociechy ſwoiey nád námi/ á nie roſkoſzował ſobie nád dzyedzictwem twoim/ á nád thą niewinną owcżarnią twoią RejPos 262v.

»dziedzictwo pańskie albo trzoda Pana Krystusowa« (1): A Piotr Swięty záſię mowi ták do Páſterzow y do Biſkupow. Nie pánuyćieſz nád dziedzictwem Pańſkim/ albo nád trzodą Páná Kryſtuſową KrowObr 3v.

b. Niebo, raj, życie wieczne obiecane ludziom wiernym z racji usynowienia (108): WróbŻołt 46/5 [2 r.], 67/14; A áczkolwiek on da záſnąć do czáſu miłoſnikom ſwoiem/ á wſſákoſz on iem záwżdy dziedzictwo gotuie/ ktory záſlużył owoc zżywotá człowyeczego poſzły RejPs 194v; SeklKat O4v, P4v; MurzNT 96; KromRozm III O3v; LubPs D3 marg, K2v, O6, Y5v, gg3; Leop Hebr 1/14; BibRadz 1.Petr 1/4; Dziedzictwo ieſtći ray ktory mu dał Bog. HistRzym 75, 75; Vcżynił cie [Pan] bráćiſzkiem ſwoim á w rowny cie dział przypuśćił do dziedzictwá ſwego. RejPos 79v, 135v, 141, 226v, 232, 322; BiałKat 21; Pożądáią Duſze vprzeymie dźiedźictwá ſobie nágothowánego/ á ieſzcże nie máią ſwego poſtánowienia. GrzegŚm 15; KuczbKat 25, 70; WujJud 165v; BudNT Act 20/32; ModrzBaz 105v; SkarJedn 30, 31, 34, 101; SkarŻyw 3, 4, 26; CzechEp 41; NiemObr 86; Ktory [Chrystus] będąc w náſzym ćiele/ potykał ſię z Cżártem śmiele/ y nábył onego/ dźiedźictwá prze grzech ſtráconego. ArtKanc I3v, N19v; Abowiem ieſliż z zakonu ieſt dźiedźictwo [ex lege hereditas]/ tedyć nie z obietnice. WujNT Gal 3/18, Eph 1/14, 18, Col 3/24, 1.Petri 1/4, Rom 4/16; SkarKaz 423b, 489a.

W charakterystycznych połączeniach: dziedzictwo dawać, odzierżeć, otrzymać (3), (p)osieść (2).

Wyrażenia: »dziedzictwo w Krolestwie Chrystusowym, Chrystusowe« = hereditas in regno Christi Vulg (2 : 1): Zaden niecżyſty/ żaden plvgáwiec/ álbo łákomy/ co ieſt báłwochwálſtwem/ niema dźiedźictwá w Kroleſtwie Chriſtuſowym y Bożym. KuczbKat 390; że ći ktorzy ieſzcze ſą pod zakonem/ będą od dziedzictwá Chriſtuſowego oddaleni. WujNT 659, Eph 5/5.

»dziedzictwo niebieskie, krolestwa niebieskiego, w niebieskiej krainie, w niebie« = regnum Dei Vulg [szyk 20 : 2] (11 : 9 : 1 : 1); WróbŻołt V8; KrowObr 45v, 46v; RejAp 1v; Vyźrzawſzy dyabeł że go zwiodł/ áże iuż ſtraćił dziedzictwo niebieſkie/ chćiał ſyná/ to ieſt wſzytek rodzay cżłowiecży wyrzućić. HistRzym 76, 99; Tho gdy wierzymy/ iuż mamy grzechom odpuſzcżenie/ zyednánie s pánem Bogiem/ y złącżenie w dziedzictwo kroleſtwá niebieſkiego s Pánem Kryſtuſem/ ktory ieſt głową náſzą. RejPosWiecz3 99; BiałKat 203v; RejPosWstaw [212]; CzechRozm 61, 182; KarnNap B2, C3v [2 r.], E2v; przeto iż tákowi [bałwochwalce, wszeteczniki etc.] nie mogą mieć dźiedźictwá w niebie. CzechEp 79; ReszList 146; Wielkie błogoſłáwieńſtwo y ſzcżęśćie miewáli/ Ktorzy ſię Apoſtolſkiey náuki trzymali [...] Wſzákże ich świątobliwość wiecżnym cżáſem ſłynie/ Y pośiedli dźiedźictwo w Niebieſkiey kráinie. KołakSzczęśl C, A4v; WujNT 1.Cor 6/10; PowodPr 13; SkarKaz 162a.

»dziedzictwo obietnic bożych« (2): A Iakob chćiał áby mu [Ezaw] ono poprzyśiągł/ iſz mu pierworodność przedał. y zaprzyſięgi ſię/ głupi Ezau/ niewymowił: przedał/ przyſiągł/ ziadł y naprzednieyſzy ſkarb doſtoynośći kápłáńſkiey/ y dziedzictwo obietnic Bożych o Meſyaſzu/ y zwierżchność nád bráćią vtráćił. SkarŻyw 346, 346.

»święte dziedzictwo« (1): Támże oni [synowie ludzcy] też ſpołu z nim [Chrystusem] będą przemyeſſkáwáć/ W tym ſwiętym dzyedzictwie yego iemu chwałę dawáć LubPs Qv.

»dziedzictwo świętych, między poświęconymi, świętym zgotowane« = hereditas in sanctificatis Vulg (1 :1 : 1): Dźiękuiąc Bogu y Oycu ktory nas godnymi vczynił ábyſmy byli vczeſtnikámi dźiedźictwá świętych [in partem sortis sanctorum]/ w świátłośći WujNT Col 1/12, Act 20/32, Xxxxx3v.

»wieczne, wiekuiste, żywota wiecznego dziedzictwo« = aeterna hereditas PolAnt, Vulg [szyk 15 : 5] (16 : 2 : 2): RejPs 60; SeklKat Sv; MurzHist M2v [2 r.]; MurzNT A4; Iż wſzelki ktory opuśći domy/ álbo bráćią/ álbo ſioſtry/ [...] dla imienia moiego [Chrystusa]/ ſtokroć wezmie/ y żywotá wietznego dziedziſtwo otrzyma [vitam aeternam hereditabit PolAnt Matth 19/29]. KrowObr 140, 172v; Leop ZZ; BibRadz Hebr 9/15; RejPos A4v, 293v; Chriſtus dla tego ieſt Posrzednikiem nowego przymierza/ áby [...] ći ktorzy wezwáni ſą/ wźięli obietnicę wiecżnego dźiedźictwá. CzechRozm 260; WerGośc 208 [2 r.]; ArtKanc E14; GrabowSet V3; Ześ też przezeń nas zá ſyny przyſpoſobione wźiął/ náznácżywſzy myśli náſze Duchem świętym/ a fánt y zaſtáwę wiekuiſtego dźiedźictwá nam zoſtáwiwſzy. LatHar 565, 110; A oto niektory Doktor Zakonny powſtał/ kuſząc go/ á mowiąc: Náuczyćielu/ co czyniąc doſtąpię dźiedźictwá żywotá wiecznego [vitam aeternam possidebo]? WujNT Luc 10/25, Hebr 9/15.

»dziedzictwo zbawienne, zbawienia« (1 : 1): Izali wſzyścy/ nie ſą duchowie vſługuiący: ktorzy ná poſługę bywáią wyſyłáni dla tych ktorzy dźiedźictwá zbáwienia doſtąpić máią [qui hereditatem capient salutis]? WujNT Hebr 1/14; SkarKaz 635a.

»dziedzictwo ziemskie i niebieskie« (1): Ieſtli ſie vſpokoicie, to ieſt ieſtli będziecie cicho a ſpokoyno mieſzkac miedzy tim dwoim dziedzicztwem ziemskim y niebieskim, thedy będziecie na okraſę koſcioła krzeſciańskiego WróbŻołt V8.

Szeregi: »(wieczne) dziedzictwo a krolestwo« [szyk 2 : 2] (4): áby nas [Pan] iáko ſługi ſwoie ą dworzány ſwoie wzyął s ſobą iáko możny krol do kroleſtwá ſwego á do onego dzyedzictwá ſwoiego. RejPos 9v, A4v, 4, 20.

»dziedzictwo a odkupienie« (1): Aby Pan był potym/ prze ten grzech tego niedowiárſtwá náſzego/ ták wielkiey ſzkody nie miał zá ſpráwiedliwoſcią ſwoią á ſądu ſwoiego w dziedzictwie ſwoim/ á w odkupieniu ſwoim. RejPos 129v.

»dziedzictwo niebieskie i ojczyzna wieczna« (1): Wźiąłem zadátek dobry na dźiedźictwo niebieſkie y oyczyznę onę wieczną: toć iuż wſzytko moie co w niebie ieſt/ y to co Chryſtns moy pośiadł. SkarKaz 162a.

»wieczne wesele i nieśmiertelne dziedzictwo« (1): á będzie obiawiony [Jezus Chrystus] potym żywocie do wiecznego weſſela y nie ſmiertelnego dziedzicſtwa/ á tam będziem wradoſcy żyć nawieki SeklKat R3v.

»synowstwo i dziedzictwo i państwo« (1): iż ſię nam Bog w Troycy oznaymił: iż nam táką wodę dotykánim ćiáłá ſwego poświęćił: iż przez nię tákie nam ſynowſtwo/ y dźiedźictwo/ y páńſtwo wieczne dáie. SkarKaz 516b.

5. Świątynia Jerozolimska lub ofiara złożona w świątyni (4): Tho cokolwiek ofiáruią Pánu/ tedy to ieſt iáko dźiedźictwo Páńſkie BibRadz 111 marg; Na máły (cżás) poſiadł bjł lud świętobnośći twoiej/ (dziedzictwo twoie lecż) ſprzećiwnicy náſzy podeptáli świętynią [!] twoię. BudBib Is 63/18.
Wyrażenia: »gora dziedzictwa« = Syjon (1): Wprowádziſz ie [lud Izraelski] y wſádziſz ie ná gorze dziedzictwá [haereditatis] twego (gdzie) záłożenie mieſkániu twemv nágotowáłeś Iehowo (gdzie) świetinią [!] Pánie zmocniły ręce twoie. BudBib Ex 15/17.

»dziedzictwo pańskie« (1): KApłani Lewitowie/ y wſzytko pokolenie Lewi/ dźiáłu y dźiedźictwá miedzy Izráelity mieć niebędą/ Ale z ofiar palonych/ á z dźiedźictwá Páńſkiego [et hereditatem eius eomedent] żyć będą. BibRadz Deut 18/1.

6. coll. od „dziedzic” ‘potomek’; potomstwo (3): Ale Pan Bog ktory yeſt ták ná wſſem ſpráwyedliwy/ Odetnye y z dzyedzictwem ten zły lud nyewſtydliwy [Dominus iustus concidit cervices peccatorum 128/4]. LubPs dd; BudBib Eccli 44/11; O iáko wiele S. Benedict/ Dominik/ [...] corek w Bogu národzili: y po dziś dźień/ iáko piſmo mowi/ znaśienim ich wſzytko dobre trwa/ święte dziedzictwo wnukowie ich/ w teſtámenćie ſtoi naśienie ich/ y ſynowie ich/ dla nich trwáią ná wieki. SkarŻyw 180.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Haereditas ‒ Dziedzicztwo. Calep 470a.

Cf DZIEDZINA, DZIEDZIZNA

KN