[zaloguj się]
[pdf]

FAŁSZ (477) sb m

N i A sg fałsz (138), fåłsz (96); fałsz BierEz (2), OpecŻyw, KromRozm I (2), MurzHist (4), MurzHistSekl, KromRozm II, KromRozm III (2), LubPs (13), GroicPorz (2), RejWiz (13), UstPraw (3), KochZuz (2), OrzRozm (2), BielKron (3), OrzQuin (4), SarnUzn (2), RejAp (6), GórnDworz (2), BiałKat, RejZwierc (4), WujJud (7), WujJudConf, PaprPan (2), ModrzBaz (8), KochPs (5), GórnRozm, RybGęśli, SiebRozmyśl, też RejPs (2); fåłsz RejPosWiecz2 (2), RejPosWiecz3, BudNT (6), CzechEp (6), NiemObr, KochMRot, ReszPrz (5), ArtKanc (2), Phil (2),GrabowSet (5), WyprPl, LatHar, WujNT (3), SarnStat (8), PowodPr (2), SkarKaz (8), CzahTr (2), GosłCast (3), KlonWor (2); fałsz : fåłsz MurzNT (1 : 1), KrowObr (14 : 1), BibRadz (1 : 1), Mącz (10 : 1), RejPos (5 : 2), GrzegŚm (3 : 1), BudBib (1 : 3), CzechRozm (1 : 7), SkarJedn (3 : 6), SkarŻyw (1 : 5). ◊ W pozostałych formach fåłsz- (117), fałsz- (112); fåłsz- BierEz, RejRozpr, BudBib, BiałKaz, BudNT (23), KochDryas, CzechEp (7), KochFr, GórnRozm (3), KochMRot, ReszPrz, BielSjem, KochPieś (2), BielRozm, KochWr, GostGosp (3), Phil, GórnTroas (2), GrabowSet (5), WysKaz, PowodPr (2), SkarKaz (5), CzahTr, GosłCast (3), SkarKazSej, KlonWor (3); fałsz- KromRozm I (3), MursHist (2), BielKom, LubPs (9), GroicPorz, KrowObr, RejWiz (8), Leop, UstPraw (4), KochZuz, RejZwierz, OrzRozm (2), BielKron, Mącz (9), OrzQuin (4), RejAp (16), RejPos (3), BielSat, GrzegŚm (2), KuczbKat, WujJud (11), WujJudConf, PaprPan, ModrzBaz (2), MWilkHist, NiemObr, PudłFr; fåłsz- : fałsz- GórnDworz (1 : 3), RejZwierc (1 : 3), CzechRozm (2 : 1), SkarJedn (4 : 2), KochPs (2 : 2), SkarŻyw (7 : 3), ArtKanc (4 : 3), LatHar (1 : 3), WujNT (6 : 1), SarnStat (16 : 1).

Fleksja
sg pl
N fałsz fałsze
G fałszu fałszów
D fałszu, fałszowi fałszóm
A fałsz fałsze
I fałsz(e)m fałszami
L fałszu fałsz(o)ch

sg N fałsz (142). ◊ G fałszu (95). ◊ D fałszu (4) LubPs, BiałKaz, SkarJedn, GosłCast, fałszowi (2) KromRozm I, RejZwierc. ◊ A fałsz (102). ◊ I fałsz(e)m (57). ◊ L fałszu (13). ◊ pl N fałsze (15). ◊ G fałszów (21); -ów (2), -(o)w (19). ◊ D fałszóm (5); -óm (1), -(o)m (4). ◊ A fałsze (18). ◊ I fałszami (2). ◊ L fałsz(o)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Nieprawda, kłamstwo, fałszywe mniemanie, zdanie, nauka; herezja; falsum Mącz, Modrz, Cn; falsitas Modrz, Cn; fictio, mendacium Mącz; menda Calep; fallaciloquentia Cn (313): Nie kożdemu trzebá wierzyć/ Choćia vmie cudnie mowić: Boć to bárzo cżęſto bywa/ Pod ſłowy ſie fáłſz przykrywa. BierEz Nv, I2v; OpecŻyw 119; MiechGlab nlb 29; SeklWyzn G, g2; á ieſly by to iedno kxiężey roſkazał pożywać tedyby laykowie nie niemiely do tego ſacramentu/ ale to ieſt haniebny falz/ bo pan Chriſtus nieiedno za kxięzą ale zanas wſziſtki vmarł SeklKat Y2v, Y4; (did) Pleban ſumnieniu leż zadał. (‒) Niemátay ſama zla żono Dawno twoy fals obaczono. RejKup L; MurzHist Cv, C4, G3, Vv; MurzNT 61; KromRozm III O8v; Ięzyk ich ludzi záraża fáłſzem ná wſze ſtrony LubPs B4v, B4 marg, D2 marg, H2v, I4v marg, Ov, aa6v; GroicPorz y4; Abowiem ieſli ták ieſt iż niedoſić wierzyć [...] tedyć tho muſi być fáłſz/ co Kryſtus powiedział/ ktho vwierzy/ a okrći ſię/ będzie zbáwion KrowObr 58, 58, 58V [5 r.], 215, 224 [2 r.], 229v; RejWiz 2v marg, Cc5v; UstPraw B2, C3v; KochZuz A4v; OrzRozm E2; BielKron 186; Deesse aliquam partem et superare mendosum est, Gdy niedoſtáye czego/ álbo też bywa názbyt przidano tám fáłſz yeſt. Mącz 215d; Emendare, Dobrze/ niepochybnie/ króm fáłſzu. Mącz 216a, 117a, 127c, 141c, 178c, 250b; OrzQuin L4v, Aa2v, Aa4v; SarnUzn E2v, G6v; A by chciał o tim piſmá przywodzić iáko nigdj nie ieſt ználezion fáłſz w vſciech iego/ ſnadźby y pápiru y piorká nie sſtáło. RejAp 42, 30, 78, 82v, 92v, 146v (8); RejPos 340; Fałſz to ieſt wielki / áby Turcy deptáli ſwiątoſci ciáłá P. Kriſtuſowego RejPosWiecz2 95 marg; BiałKat 253v; Co wſzyſtko ieſt fáłſz/ á iáwne ſzyderſtwo zmyſlenia Antykryſtowego GrzegŚm A4v, A3 [2 r.], 29; ſámi ſie potym ku onemu fałſzowi przyználi/ y wnet byli ſkazáni ná ſmierć RejZwierc 202; Heretici piſmo boże obćináią/ y do niego ſwe fáłſze przidawáią. WujJud 29 marg, A6v, 248v [2 r.], 260, Mm2; WujJudConf 213v; mowili też słowo imieniem moiem fałſzu/ ktorego nie roſkazałem iym [y mówili ſłowo imieniem moim fałſzywie Wuj] BudBib Ier 29/23, 4.Reg 9/12, Ier 20/6, 29/21; Ale iż to wſzyſtko fałſz ieſt: ſą bábie/ głupie/ y ſproſne báſni: przetoż też iuż v wiernych plácu żadnego nie máią. CzechRozm 221v, 167, 233; ModrzBaz 30; A iákoż ten fałſz ſtáć może/ ktorym powiádáią iż Piotr. S. pogáńſtwá nigdy nie vcżył SkarJedn 95; Tákże w Philippopolu/ wielgiſię [!] pocżet Biſkupow z iáchał/ ále iáko wojſko bez Hetmáná poráżony niewiernośćią y fáłſz fałſzem kácerſkim zoſtał. SkarJedn 145, 96, 97, 145, 165, 247 (11); KochPs 169; oni co zmartwychwſtánie Chryſtuſowe prawdziwe/ y od ich ſtraży wyznáne/ pieniędzmi fałſz kupuiąć/ zágáśić vśiłowali SkarŻyw 80; teraz ſię iuſz pokaże/ y záraz ſię chytrość/ zdrádá/ kłamſtwo/ y niezbożność Heretycka/ ktorą oni ſwego fałſzu/ wnáuce miáſto cudow podpieráią/ odkryie. SkarŻyw 389, 198, 203, 373, 374, 391 (10); CzechEp 81, 84 [2 r.]; Chcąc tedy ludźie tym mocniey powiązáć/ ze trzech fałſzow iednę nieprawdę ſkręćił ReszPrz 38, 39, 68; Niech to znáią prawdźiwi/ że fáłſzu nie lubiſz/ Y owſzem co ji śieią rad ty ſrodze gubiſz. PudłFr 26; Roſproſz Pánie te vſtá zdrádą nápełnione/ ięzyki wielomowne fałſzem záráżone ArtKanc Q3; GórnRozm H2; Calep 903a; Phil F4; GórnTroas 57; GrabowSet B3v [2 r.], H3v, I3v, R2v; Iuż ia wierzę tobie/ Bo namniéy nie przyſtoi fałſz twoiéy oſobie. WyprPl B4v; RybGęśli C2; Biblia Kátholicka nie ma w ſobie fałſzu żadnego. WujNT przedm 5 marg, Act 21/24; WysKaz 19; A ieſliby téż ſtroná zádawáiąca iemu fałſz/ nie dowiodłá tego: ma bydź ſkazána SarnStat 1161, 517, 1161, 1280; SiebRozmyśl C; SkarKaz 156a, 208b [2 r.], 241b, 243a [2 r.], 418a (11); CzahTr Kv; POtwarzy ſproſna [...] Mową twą hoyną/ Fałſz przykry złóćiſz. GosłCast 75, 70.

W przeciwstawieniach: »fałsz ... prawda (67), sprawiedliwość« (68): będzye doſwyatſſono coścye powiedali ieſli prawda albo fałſz HistJóz C2v; A práwieś ſobie vpodobał/ więcey fálſz á niſzli prawdę RejPs 78; RejKup Dv; KromRozm I D2, Fv, L2v; MurzHist C3v; MurzHistSekl ktv; MurzNT 31; Przimowká ná ludzi co wzgárdziwſzy prawdę ſłowá Bożego/ fáłſz miedzi ludźmi ſieią. LubPs B3v marg; Vmiłowałeś wyęcey złość niż bráterſką miłość/ Záwżdy więcey fáłſz powyedáć á niż ſpráwiedliwość Wſſytko twe kochánye było mowić zdradne ſłowá LubPs N5, bb; RejWiz 2v; OrzRozm E2, P4v; Dijudicare et distinguere vera a falsis, Fáłſz od prawdy odſádźić ý rozeznáć. Mącz 416a, 32b, 139c, 196d, 333b, 416b; OrzQuin L3v; GórnDworz Aa4, Ff4; RejPos 190v; RejZwierc B, 83 [2 r.]; WujJud kt, B2, 1; BudBib 4.Esdr 14/16; rozumięm że więcey prawdźie Bożey ániſz ſzátáńſkiemu fałſzu wierząc tey prawdźiwey wiáry náſládowáć będźiećie BiałKaz H; BudNT przedm b8, c4; záwżdy iáwnie błąd błędem/ fáłſz fáłſzem/ á prawdę też prawdą/ nie folguiąc w tym nikomu/ názywayćie. CzechRozm A8, 18v, 39; PaprPan O2; ModrzBaz 30; Ieden tylo prawdę ma y mowi/ á inni wſzyſcy fałſz przynoſzą y matáią. SkarJedn 39; SkarŻyw 301, 364; Niegodźi ſię ták powiádáć Z ſzcżerey prawdy fáłſzu dźiáłáć. MWilkHist D3; Przetoż kędy tá prawdá ieſt á kędy też ieſt fałſz/ chcemyli wiedźieć CzechEp 360, *2, 5 [3 r.], 46, 57, 95, 105, 108; tyle wymowić mogę/ ile ku okazániu prawdy/ á zgánieniu fáłſzu ieſt potrzebá. NiemObr 26; Bo prawdá ieſt iedná/ fałſz rozmáity ReszPrz 15, 99; KochPieś 29; GrabowSet H3v; WujNT 726; nietylko grzech, ále y bluźniérſtwo wielkié iest, nádáremno bráć Imię Bożé: á prawdą wieczną nieprawdy y fałſzu podpieráć. SarnStat 710; PowodPr 48 [3 r.]; PRawdźie záś niędoſtánie przećiw fałſzu mocy/ Która kłamſtwo nietrwáłé śiłą ſwoią tłoczy. Niechże lichy prośćinká/ ſwą prawdę vdáie/ A bogáty ſwé fałſze/ wnet prawdá zá iáie. GosłCast 70; SkarKazSej 678b.

Zwroty: »fałsz mowić (a. mawiać)« = kłamać [szyk zmienny] (11): WróbŻołt Q5; przećiw ſpráwyedliwemu fáłſz mowić vmyeyą LubPs H2v, O3v; BibRadz Iob 13/7; BudNT 1.Tim 1/13; CzechRozm 18v; Záprawdę y ten ktory fáłſz mowi/ y ten ktory nieprawdę/ nic inego niecżyni/ iedno że ono ocżem mowi inácżey ſie w ſobie ma. ModrzBaz 61, 60v; KochMRot Bv; Dźiewiąte, Fáłſzu nie mawiay. ArtKanc M3, M4v.

»fałszem narabiać (a. robić)« [szyk zmienny] (8): Confeſsioniſte fáłſzem nárábiáią. WujJud 36v marg, 226 marg, L13v, Mm5v; Mieyſcá w mym domu nie zágrzeie/ Kto fałſzem robi/ téy nádźieie Kłamcá niech będźie/ że z méy ſtrony Niéma być nigdy poważony. KochPs 150; LatHar +5, 128, 695.

»fałsz (o)powiedać (a. powiedzieć)« [szyk zmienny] (7): Ktorych vſtá nye mogą nic wyęcey powyedzyeć/ Iedno fáłſz á prożnośći LubPs ee6, N5; Ty słowá należą ná ony proroki ktorzy fáłſz opowiedáli. BibRadz I 398c marg; GórnDworz Aa4; RejPosWiecz3 96v; A ták ieſlić łżycżkę zádádzą á będźie to z twey przycżyny/ winuyże ſam śiebie/ á niekłádź winy ná tego ktoryć ią záda/ ále ná ſiebie ſámego/ ktoryś fáłſz powiedźiał. ModrzBaz 60v; ArtKanc Q3.

»świadczyć fałsz« [szyk zmienny] (3): ArtKanc M6v; LatHar 113; Bo vrzędem świádczyć fałſz, iest więtſzy delict niż proſtą oſobą SarnStat 710.

»fałsz twirdzić« (1) : Wyelki á nyeznośny fáłſz przećiw mnie twirdzili LubPs I3v.

Wyrażenia: »jawny fałsz« [szyk 6 : 2] (8): Otoż dáry Boże w kim háńbić/ á co inego ieſt/ iedno prawdę w fáłſz iáwny przećiwko Duchowi Świętemu obrácáć OrzRozm P4v; OrzQuin Kv, L2v; RejZwierc 258v; to iáwny fáłſz/ co powiedáćie WujJud 91v, 36v, 90; WujJudConf 42.

»fałsz kacerski, heretycki« [szyk 2 : 1] (2 : 1): SkarJedn 145; do tego heretickie fałſze y plotki ich brzydliwe przyſzły/ iż twierdzić y piſáć [...] śmieią: iakoby y duſzá z ćiáłem vmieráć miałá SkarŻyw A4; Lecż gdy wyznawamy/ iſz z Pánny národził ſię y práwy cżłek/ iáko z cżłeká: y prawy Bog ten ktory ſię przedwiecżnie z Oycá iako Bog z Bogá rodzi/ wſzytki fałſze kácerſkie potępiamy: á fundáment wiáry práwowierney ſnuiem SkarŻyw 358.

»okrutny fałsz« [szyk 1 : 1] (2): SeklWyzn a2v; Rácżże [...] fałſz okrutny złego Antykryſtá zburzyć ArtKanc K19v.

»omylny fałsz« (1): záwſciągnienie wiátrow [możemy rozumieć] záwſciągnienie tych ſtráchow á tych omylnych fáłſzow/ áby nie ſzkodziłi [!] wiernym Páńſkim RejAp 65.

»srogi fałsz« (1): A thám ieſzcże pocżął záſlepiáć y zágłuſzáć onego cżłowieká niewinnego iego/ ſrogim fáłſzem ſwoim. RejPos 205v.

»szczery fałsz« (5): SeklKat F3, Y3; a to ſzczéry fałſz/ czego kościoł rzymſki nauczá MurzHist T3; Aperte falsum, Szcziry fáłſz/ yáwna łeſz. Mącz 278d; OrzQuin I3.

Szeregi: »błąd, (a, i) fałsz« [szyk 8 : 7] (15): Boć prawdá prawdźye nye yeſt przećiwna/ ále błąd á fáłſz prawdźye. KromRozm I Fv, K2v; KromRozm II s3; KromRozm III C2; Abowiemby thym obytzáiem były pogáńſkie y żydowſkie dziewice Zbáwione/ co ieſth iáwny błąd y fáłſz. KrowObr 148v; OrzRozm K3v; GórnDworz L12; RejAp 77v; W ktorym ſie fáłſze y błędy tey to Confeſsiey poproſtu pokázuią/ á prawdá iednego Powſzechnego Kośćiołá Rzymſkiego ſámá ſie broni. WujJud kt, 1; CzechRozm 17v, 39, 265; Menda ‒ Błąd, fałſs. Calep 651b; WujNT 748.

»heretyctwo i fałsz« (1): A te niezgody/ rozerwánia/ y ſekty/ pewnym też ſą znákiem Heretyctwá y fáłſzu/ y przeklętey Synágogi ſzátáńſkiey. SkarJedn 21.

»fałsz i (a, abo, ani) kłamstwo (a. kłamanie)« [szyk 5 : 3] (8): iężik twoy składał zdrady. To ieſt Mowi też fałſz y kłamſtwo. WróbŻołt Q5; Godne vcżyń vſtá moye k twey prawdy wyznányu/ Aby k fáłſſu nye przyſtáły ábo ku kłámányu LubPs bb, ee5v; KrowObr 35v; RejAp 186v; brżydząc ſię kłamſtwem y falſzem. GórnRozm K4; LatHar 118; WujNT 748.

»fałsz i łeż« (1): Niebrzydźiły ſię Rzymſkie vſzy temi słowy fáłſz y łeż. ModrzBaz 60v.

»fałsz i matactwo« (1): I to wfzytko fáłſz/ y mátáctwo/ cośćie kolwiek [...] nápiſáli KrowObr 188.

»fałsz, (a, i) nieprawda« [szyk 8 : 2] (10): KromRozm I D2; LubPs O3v; to ieſt od oycá Dijabłá/ fáłſz y nieprawdá ſmyſloná KrowObr 223; RejWiz 174; RejPos 23v; RejPosWiecz3 96v; Myć tedy Kanonu Miſſae [...] przećiwko wáſzym nieprawdam y fáłſzom nie przywodzimy WujJud 235; ModrzBaz 60v, 61; SkarJedn 46.

»fałsz a omylna nauka« (1): przeſládowáli Apoſthoły s. [...] żeby ich fáłſz á omylna náuká w cále záchowaná być mogłá. RejPos 21v.

»fałsz a (ani) omylenie (a. omyłka, a. omylność)« (3): RejAp 14v; Gdyż pocżćiwemu cżłowiekowi/ [...] nic piękniey nie przyſtoi/ iedno gdy fáłſz á omylność nie bywa ználezyona w vſciech iego. RejPos 251v [2 r.].

»fałsz i (abo) oszukanie« (2): W oſtátnich Mándatach Dekálogu ſwego/ ochrania Bog obrázy bliźnich náſzych/ [...] w máiętnośći iego wſzyſtkie około tego roznice pod ſpráwiedliwy bez żadnego fałſzu ábo oſzukánia ſąd y wyświadcżenie poddawáiąc. PowodPr 63; Nie odkrył ſię fałſz y oſzukánie Rzymſkich biſkupow przez ták długi czás? SkarKaz 550a.

»potwarz i fałsz« (1): ſromotne á pełne potwarzy y fáłſſu kſyąſzki nápiſał. KromRozm I I4v.

»fałsz a rzecz zmyślona« (1): A gdyż [...] powiadaią aby rzeki Tanais/ wolha/ Dzwina z tich ſie gor pocżynały, to ieſt Fałſz á rzec zmyſlona. MiechGlab 61.

»fałsz a wymysł« (1): Słyſzałeś nie dawno/ iż gdy on Anyoł przepáśći ná ſwiáth ſie poiáwił/ iż go ogárnął dym fáłſzow á wymyſłow iego iáko s piecá ogniſtego/ ták iż nam był záćmił ſłońce RejAp 94v.

»fałsz, (a, i) zdrada« [szyk 14 : 5] (19): wwárgach ich nic nienaydzie iedno fálſz á zdrádę. RejPs 87; Zdrády fáłſz ná bliźnyego yuż zmyſla bez winy LubPs I4v, C2v, N5 marg, O marg; KrowObr 99v, 157v; RejWiz 174; KochZuz A3v; Mącz 300b; ſzczyry fáłſz á zdrádá ieſt/ to co w Kośćiele nie ieſt. OrzQuin I3, L2; RejPosWiecz2 91v; GrzegŚm Av, 67; WujJud B3; SkarŻyw 600; GrabowSet B3v; WujNT 591.

a. Błąd, omyłka (1): Ktemu/ że ieſt [Statut] po Polſku przełożony/ bez fałſzu (Iákóż da pan Bóg vmyſlnie nicem nie zmylił) SarnStat *4.
2. Oszustwo, fałszerstwo; impostura, stellionatus Mącz; vitium Modrz; falsificatio, falsitas, falsum JanStat (107): ZapWar 1537 nr 2494; RejRozpr H; RejKup Ev; Iáwnemu Liſtowi bywa wiárá daná/ ále ták ieſli ſye ná nim fáłſz iáki nie okaże. A s tądże Liſty gdy do Sądu bywáią przynieſyone/ pilnie máią być obaczone y czytáne/ ieſli thám co niemáſz wyſkrobánego/ álbo między Linijámi piſánego. GroicPorz y3; A też kupna nie dobra [cnota] lepſza przyrodzona/ Bo więc tá kramna bywa fáłſzem przeſádzona. RejWiz 77v, 31v, 81, 97; [Bog] w ważeniu fáłſſu zákázuie Leop Deut 25 arg; A zábiegáiąc nápotym fáłſzom/ tedy nákázáć liſty z kſiąg niech ſię Piſárze podpiſuią źiemſzcy UstPraw H2v, C3v [2 r.], F3v, H2v; BielKron 26, 341v, 388; Insistoria actio, Práwo przećiwko krámarzowi o nieyáki fáłſz álbo niepewność hándlu. Mącz 171c, 138c, 311a, 414b; GórnDworz G2, O3v; RejPos 280; Greckie kśięgi fałſz Markionow wſobie máią. BudNT przedm c4 marg, przedm b6v, c [2 r.], c2, c2v, c4v (16); Plato w ſwoich Práwách roſkázuie/ żeby ták Przedawcá iáko y Kupiec/ dźieśięć dni po przedániu ábo kupieniu rzecży w Mieśćie zmieſzkał/ ieſliby śię iáki fáłſz pokazał/ ábo w rzecży przedáney/ ábo w pieniądzách/ áby nágrodźił ſzkodę ten ktory iey ieſt przycżyną. ModrzBaz 34; KochPieś 12; BielRozm 16; GórnRozm D, F2; KochWr 32; AEruscare ‒ Pieniedzij przez falſz nabicz. Calep 36a; Piątná ná máſlnych ſtátkách káżda Dworká ma mieć/ dla fałſzu y nieochędożnośći mlecżná GostGosp 74, 118, 126; Phil P4 [2 r.]; GrabowSet V3, Y2; WujNT 43; ieſliby kto álbo węzſzé ſukno álbo krotſzé nád zwyczay śmiał przedáwáć/ tákowy niech będźie karan winą fałſzu SarnStat 281 [idem 945] 327 [5 r.] 407, 408, 766 [3 r.], (17); Bo iego [Cygana] przedſięwzięćie wſzytko ná kradzieży/ Ná fałſzu/ ná ſzálbierſtwie/ ná ſługách należy. KlonWor 8, **1, 1, 67.
Zwroty: »fałszem robić (a. narabiać)« (2): káżdy/ by też był naigorſzy/ tedy ſie zá dobrego/ zá ſpráwiedliwego/ zá powſcięgliwego chcze vdáć/ y ma s tego roſkoſz gdy ták o nim ludzie rozumieią: gdzie tym fáłſzem niktby nie nárabiał/ kiedyby w cnotach/ ták iáko y w inych rzemięſłach wyucżenie było GórnDworz Ee8v; CzahTr K.

»fałsz (u)czynić« (2): W kupowániu y przedawániu ktorychkolwiek rzecży/ ieſliby kto vmyślnie iáki fáłſz vcżynił [si quid vitii de industria altero contrahentium comisum sit]/ niech tego Urząd nieprzepuſzcża. ModrzBaz 34; ArtKanc M4.

Wyrażenia: »fałsz jawny« (1): Aby [...] kradziezy, y fałſze iáwné pohámowáné vrzędnie były. SarnStat 494.

»fałsz żywy« (1): Boby rad káżdy táki w ſzáłwią pokrzywy/ A miedź w złoto obroćił choć będzye fáłſz żywy. RejWiz 2.

Szeregi: »błąd ani (i) fałsz« (2): wſzákże nie máſz w niey [w Biblijej Łacińskiej] błędu áni fałſzu żadnego vmyślnie wtrąconego (iákich pełno w Bibliách kácerſkich) WujNT przedm 5, przedm 9.

»brak a fałsz« (1): Venditiones simplariae, Przedánie yednoſtáyne/ to yeſt gdy przekupień kupniowi nie yeſt dáley powinien/ yedno to co nád zwyſz (tuż która rzecz ſtoyi) wziął/ wroćyć/ gdy ſie yáki brak á fáłſz ná kupi okaże. Mącz 394b.

»omyłka i (abo i, ale i, ani) fałsz« [szyk 11 : 1] (12): Napierwey to pokażemy/ ze w Nowem teſtámenćie [...] ieſt wiele nie iedno omyłek/ ále co gorſzego y fałſzu. BudNT przedm bv, przedm bv [3 r.], b2v, b3v [3 r.], b4, c; Co on przeto czyni/ áby te omyłki y fałſze rzkomo popráwuiąc/ ſłowo Páńſkie y teſtáment Páńſki tym beśpieczniey pſował y fałſzował. WujNT przedm 4, przedm 4.

»fałsz, a (i) oszukanie« (2): Miſtrze między ſobą obieráć/ kthorzyby mieli moc [...] doględáć: Aby fáłſz á oſzukánie w niwczem nie było: Aby między wſzythkimi ſpráwiedliwa robotá/ y pobożne przedawánie było. GroicPorz f4; SarnStat 761.

»podmiot abo fałsz« (1): Ktorych ſłow/ ták właſnie nápiſánych/ nigdziey v Moyżeſzá nie naydzieſz: A więcże iuż to podmiot/ ábo fałſz? Boże tego vchoway. CzechRozm 126.

»fałsz, (a) zwody (a. zwiedzienie)« [szyk 4 : 2] (6): Tu ſie iuż przypátruymy pilno/ iáko Duch ſwięty groźi nędznemu ſwiátu/ fáłſzem á márnym zwiedzieniem zwiedzionemu od tey ſrogiey ſzáráńcżey RejAp 81v, BB2v, 92, 142, 150, 156v.

W przen (1): GAlenus Krol gdy ieden żonę mu oſzukał/ [...] Kazał gi owáłáſzyć [...] A iż ſie śmiał ná ſwiecie fáłſzywie obchodzić/ Otoż też iuż do śmierći muśi s fáłſzem chodzić. RejZwierz 16v.
Przen: Fałszywa moneta (1): nie dwá/ nie ſześć groſzy falſzywych w grżywnie iedney ſię naydźie [...] ále będźie fałſzu w workách/ w Skrżyniach wſzyſtkiey Korony. GórnRozm C4v.
3. Fałszywość, nieprawość; fallacia JanStat (57): BierEz R; LubPs ee3v; A ták więc przychadzáią ku oney zacnośći/ W ktorey fáłſzu nie bywa áni omylnośći. Iedno ſzcżyra ſláchetność á oná cna cnotá RejWiz 7, 63; Bo to ieſt wielki fáłſz mienić ſie y ozywáć Krześćiáninem / á vcżynkow Krześćiáńſkich nie náſládowáć. RejPos 189v; BielSat M4; KuczbKat 291; A gdzie złość ſądzi tám nie ieden zbłądzi/ Bo tám niecnotá s fáłſzem wſzytko rządzi. RejZwierc 212; PaprPan D4, O2; SkarJedn 112; iáko ſam przyſtoyność/ y cnotę miłuieſz Ták nie wſtydu/ y fałſzu w drugich nie lubuieſz. KochDryas A2v; KochPs 95, 182, 186; SkarŻyw 601; NiemObr 165; KochFr 64; BielSjem 34; ábowiem ieſt pełen świát fałſzu złośćiwego/ trudno dźiś ná nim náleść cżłowieká świętego. ArtKanc Q2v, N18; MIerźi ćię falſz moy Pánie mężá tákowego/ Ktory w ſłużbie vkrzywdza naiemniká ſwego. CzahTr C3.

W połączeniach szeregowych (11): Fałsze, zdrady, przewrotnosci, Przykryctwo, BierRozm 3; Kędy nic inego nie máſz iedno obłudnośc/ fáłſz/ zdrádá/ obmowiſká/ pochlebſtwá/ ſzyderſtwá/ co dziś wſzytko dworſthwem przezywáią. LubPs X2v; Gdyż nie ſłycháć roſterku/ nie ſłycháć ni zwády/ Fáłſzow/ żadnych chytrośći/ podſtępkow/ ni zdrády. Iedno iáko rodzeni/ ták ſobie mieſzkáią RejWiz 43, 137v; O márny ſwiecie/ [...] iákie dobredzyeyſtwá tákiemu vcżynić możeſz/ ktory náſláduie ciebie/ [...] nic inſzego iedno fáłſz/ zdrádá/ pychá/ nádętość/ wzgárdzenie/ niebeſpiecżeńſtwá/ á nákoniec ná wſzem obráżenie/ y ſławy/ y zdrowia/ y żywotá wiecżnego. RejPos 173v; RejZwierc 192; KochPs 107; te korzenie tey to Lutherſkiey álbo kácerſkiey wiáry/ mogą ich fałſz/ zdrádę /iad / bluźnierſtwá/ báłwochwálſtwá/ iáſnie pokázáć ReszPrz 54; GórnTroas 52; SarnStat 1093; GosłCast 11.

Zwroty: »fałszem narabiać« (1): Nieprzyiacielem ćię máią/ Którzy fáłſzem nárábiáią [Odisti omnes qui operantur iniquitatem Ps 5/7] KochPs 7.

»fałszem zwieść« (1): ná oney Beſtiey o ſiedmi głowach powſtáłá niewiáſtá [...] fáłſzem ſwym zwiodłá y opoiłá s kubká ſwego krole y kſiążętá ſwiátá tego RejAp BB4v.

Szeregi: »fałsz, (i) chytrość« [szyk 2 : 1] (3) : Nie maſz wiáry ni kárnośći/ Pełeneś fáłſzu chytrośći BielKom D8v; RejWiz 193v; Iáko kroleſtwo Szátáńſkie [...] iż kłamſtwem y zdrádą z zazdrośći pochodzących powſtáło/ przeto też zdrádą/ fałſzem y chytrośćią muśi być bronione. CzechRozm 255.

»fałsz z nieprawdą« (1): Rádá ſie penuria w tym gniaźdzye zálągnie. S tego záſię naſienia fáłſz z nieprawdą roście RejWiz 188v.

»fałsz a obłudność« (1): miáſto to pobłazniło wſzytek ſwiát/ y wſzytki krole y kſiążętá iego/ á nápoiło ie onych fáłſzow ſwoich á obłudnośći ſwoich RejAp 148v.

»fałsz, (a, ani, i) zdrada (i oszukanie)« [szyk 9 : 4] (13): Iż záwżdy zá fáłſz zá zdrádę pomſtá być muśi LubPs P2 marg; A z onym towárzyſtwem roſkoſznym buiáiąc [w niebie]/ Zadney zdrády ni fáłſzu ni troſki nie znáiąc. RejWiz 116, 31v, 106v, 193v; KochZuz A4; RejAp 171; CzechRozm 255; Ich ſchadzki/ ich rádá Fáłſz tylko/ á zdrádá. KochPs 91, 102; GrabowSet M4v; zdrády y fałſze y oſzukánia/ wywody Philozophſkie/ y ſmyſłow á rozumu ludzkiego ſpráwy/ tym oni robią. SkarKaz 242a; KlonWor **2v.

Personifikacje (6) : Bo prawdá gdzye ſwe ſkrzydłá by Orzeł roſtocży/ Iuż fáłſz ponuro chodzi iuż łeb w zyemię tłocży. RejWiz 2, 31v, 85v; A fáłſz/ á nieprawdá záwżdy ponure á niſko nád ziemią iáko puſtołká włoczyć ſie muśi/ tylko motyle á chrząſzcże łápáiąc. RejZwierc 51; IVż przywiódł czás dwu koniu/ woła by wśiádáli [...] Prawdá powinna Bogu ná białégo rádźi: Fałſz wronégo záléca/ co w piekło prowádźi. KochMRot B4v; Fałſz/ zdrádźie ná świát oddał iáwné przywileie. GosłCast 71.

Synonimy: 1. błąd, kłamanie, kłamstwo, łeż, łżyczka, nieprawda; 2. oszukanie; 3. chytrość, obłuda, obłudność, przewrotność, zdrada.

Cf FAŁESZNOŚĆ, [FAŁSZOMOWCA], FAŁSZYWOŚĆ

AK