[zaloguj się]

ACZ (3245) cn i pt

cn (3115), pt (124)

a jasne.

stp, Cn notuje, Linde XVIXVII w.

Znaczenia
I. Spójnik (3115):
1. Wskazuje na stosunek przyzwalającychociaż, jakkolwiek, mimo że; etiam si Mącz; etiamsi, etsi, licet, quamquam, tametsi Cn (2986):
A. Wprowadza wypowiedzenie okolicznikowe przyzwolenia (1262):
a. W pozycji przed wypowiedzeniem nadrzędnym (624): Acż perſoná nie pocżćiwa/ Cżęſtokroć rádá pod nią bywa. BierEz E4v (2); kto wmię wierzy acżby vmarl będzie żyw OpecŻyw 67v; PatKaz III 126 (2); BielŻyw 53; Acżbych łacżnął nierzękęć abymi dał WróbŻołt 49/12; áczem vſtáwicznie poſtáwion w przygodach rozłicznych [!] ſnádnie zewſſego będę przezeń wybáwion. RejPs 36v (3); Posłałeś duszę; acz zostało ciało Nam na tem mało RejŁas w. 46 (2); RejRozpr B2; Bo wiem acz mam ſprawiedliwoſcz zle mię ſzcżęſcie skaże RejJóz G6 (6); RejRozm 397 (2); Iuż hain iedno kxązę [!] wydzę Acz ſrogie nić ſię niewſtydzę. RejKup b8v (10); MurzNT 233v; GliczKsiąż Nv; LubPs L2v; RejWiz 102 (3); Leop Eph 2/4; gdy chćieli [siewierscy książęta] do Krolá wnidź/ wrothny ich niepuśćił [...] Potym zgniewem poiecháli precż wdáli ſię do Moſkwy/ ácż wrotny śćięt niechćieli ná thym przeſtáć. BielKron 397v (5); Acz mię gryzło Sumnienie [...] Bądź co bądź/ chćiałem zoſtáć Pánem ná tym świećie Prot Bv (2); w ktorych kśiążkách [Tigurinus] (iáko Polſkiego nie vmieiętny) ácz kilká źiół pochybił/ á kilká ſeth niedołożył: niewidzę áby ſye zá thę ſześć lat/ ktory Polak vczony obudźił á iego chybę nápráwił. SienLek 194; Oycá widźieć żądaſz/ ácżbyś długo żądał nieuyźrzyſz HistRzym 10; Vważyſz to ſobie/ ácżbys [!] ſie mogł do cżáſu kęs nácieſzyć/ ieſliżby to tobie zárownáło zá ty dáry [...] ktore ſą wiecżne RejPos 136v (8); maſz być pewien o Wiérze [...] którą áczem ći wyżſzéy opiſał/ co á iáka ieſt/ ábo być ma/ tegoćiem nie dołożył BiałKat 41 (3); RejZwierc 234v (4); MycPrz I C4v; WierKróc A3 (2); BiałKaz Bv; Acż mi ſie w tym ſpráwowáć nie trzebá nikomu/ Powiem ſam á práwdziwie o ich zacney ſpráwie PaprPan Q3v; Acż był przećiw Rzymiánom zácżął wielkie boye/ Prętko s wſtydem pokinął przedſięwzyęcie ſwoye. PaprPan X3v (9); ModrzBaz 43; StryjKron 26; KlonŻal B3v; BielSen 14; ACZ mię twa drógá/ miła/ bárzo boli/ Niechcę ćię trzymáć przećiw twoiéy woli KochPieś 7; Acżeś ieſt [cerkwi] Pánu miła światuś ieſt niewdźięcżna ArtKanc K11 (3); PaprUp D; ActReg 183 (3); Acżem niegodny/ zbáw proſzę z tey miáry/ Iákoś o łáſce ſwey/ vżycżył wiáry GrabowSet T; SarnStat 952; CiekPotr 27; CzahTr I4 (3); Acz to dobrym zowiećie/ wytrwam ia bez tego. GosłCast 43 (7); SkarKazSej 663b.

Połączenia: »acz i«: Bo ácżby y wychowáli/ ſyny ſwoie/ bez dziathek ie vcżynię [Quod et si enutrierunt filios suos absque liberis eos faciam; A choćby wychowali syny swoje ... Wuj] Leop Ose 9/12.

»acz jednak«: Acz jednak ma dobrą myſl nicz ſie tym nie ruſzy RejJóz K.

»acz ... a« (14): Abowiem [...] ſie myli złoſćiwy/ ácż iuſz łuk ſwoy ná ciągnie á na ſádzi ſie na to áby onemu przeſzkodził [...] A w niwecz ſie obrácáią ony pilnoſći/ ktore bywáią náſádzony RejPs 16; Acż wołáli wybáwyenya od Páná moyego/ A coż kyedy wyſłucháni nye byli od nyego LubPs E2 (2); Bo ácż oni káżdemu zdrowie obyecuią/ A kiedy ſie ochynie więc Bogá winuią. RejWiz 61v (2); Ale ácżby tho kto ták rzekł/ iż niektorzy powiedáią/ iż vcżynki dobre nam máło pomágoią [!] do miłoſierdzya Páńſkiego: a tu Pan powieda RejPos 193v (7); Bo ácż tho zową wyzwolonemi náukámi/ Grámmátikę/ Logikę/ Retorikę/ Muzikę/ Aritmetikę/ Geometrią/ y Aſtronomią/ á ſą to náuki poważne á trudne. RejZwierc 13v; ActReg 142.

»acz ... ale« (150): ácż ſą tu gotowi/ Niektorzy dáć hołd Krolowi: Aleć ia tego nie rádzę BierEz F (3); PatKaz I 6v; PatKaz II 62v (2); bo acz potwyerdzenye nye yeſt ſzwyątoſzcz potrzebna ale kto by yą wzgardzyl yeſt rzecz kaczerſka PatKaz III 137 (2); GlabGad P6; Acz ná yne przydą ſtráchy przed ſrogiemi wodámi ále mieſcá mieſſkánia náſſego opłiną łágodne rzeki vweſelaiące miáſtá náſſe RejPs 69v (2); RejRozpr D3v (2); Acż będą ręcze prozne/ nie winney krwie iego Alem ſmierći przyczyńcza RejJóz A8 (3); RejRozm 402; Aczem zato niemáło dał Alecz mi njcz tego nie żał RejKup t7 (11); KromRozm I B3v (2); Drugye też [prawa] acz ſą dobre y wſſem ſtanom pożyteczne/ ále nye wſſem czáſom ſlużą. KromRozm II b (5); KromRozm III D3 (8); Diar 23; acz się zdobywamy na wymowki, ktoremi byśmy niewinnośc swą okazowali, ale to nic nie pomoże DiarDop 106 (2); Acż ſie ſwiáth náſádzi ná wiernego/ ále Pan záwżdy rozſzyrzy pociechy y oſiádłośći iego. LubPs H2v marg; Wierni ácż pokuſzeni bywaią ále im to ná rádość wielką wychodzi. LubPs P3v marg (9); GroicPorz p; Acż mi to on ſwięty mąż też był pirwey rozwiodł Ale ieſzcże nie práwie do thegom ſie dobodł RejWiz 96v (8); OrzList f4; Acż powagá y zacność/ záwżdy przy niey [Pilczy] ſtałá/ Ale ſzcżęſcie záziębłe/ cżemuś przedſię miáłá. RejZwierz 87b (3); BibRadz Ios arg; Krol [...] ácż ieſzcże pomoc niebyłá Cżechow/ Moráwcżykow/ ále tę potrzebę bacżąc/ ruſzył ſie z Budzyniá BielKron 306 (19); SienLek 18v; ácż był práwym cżłowiekiem ze krwie matki ſwoiey [...] Ale s ſtrony Bogá Oycá [...] tedy był práwy Syn Boży RejAp 13 (5); Słudzy/ ácż ſie mśćić onego chcieli/ ále [...] zániecháli wſzytkiego GórnDworz S8v [idem WerGośc 251] (2); Pan ácż ſie pokornie vkazał/ ále doſyć cżynił ſtanowi ſwemu krolewſkiemu. RejPos 9v marg; Bo thám ácżbyś nie rad/ ále muśiſz doſyć cżynić powinnośći ſwoiey. RejPos 253v (10); Ceſarz ácż to bacżył ále ták tego do cżáſu zániechawał/ cżekáiącz ná czo ten cżyha. RejZwierc 84 (6); BielSpr b3; Strum Q3 (2); BiałKaz D; BudNT p5; Acż bym tu miał był ieſzcże o co pytáć: ále iż noc nádchodzi/ tedy tego zániechác muſzę CzechRozm 10v (2); GIges ácż był Sekretarz Ceſárzá zacnego/ Ale táić nie vmiał namniey ſłowá iego PaprPan Pv (4); ModrzBaz 42 (2); SkarŻyw 160 (2); Acz ſię mężnie bronili ále przemożeni StryjKron 632 (3); NiemObr 64; WerGośc 251 [idem GórnDworz 18v]; PudłFr 78; ArtKanc J6v; ActReg 142 (2); Phil P3; ábowiem ácz ty dobrze dźiękuieſz; ále ſię drugi nie buduie. WujNT 1. Cor 14/17; Ięzyk ácz máły członek/ ále wiela złego y dobrego może być przyczyną. WujNT Zzzzz (3); SarnStat 567, 827; Acz ćiáło vmrze/ ále duſzá vmrzeć nie może SkarKaz 208a (2); GrabPospR L2.

»acz ... ali« (2): ActReg 86; Acżem przez cżás niemáły fráſunku záżywał/ Zal z ſercá nie wychodźił łzámim ſię zálewał [...] Ali po długim cżáśie Cintius Złotwłoſy [!] [...] weſele podnioſł pod niebioſy. SapEpit A2.

»acz ... i«: Abowiem ſwiątości ſą iáko pewne cyrography obietnic Páńſkich [...] Thákże ácż nam Pan dał/ ſłowy ſwemi pewną obietnicę ſwą o miłoſierdziu ſwoim/ y dla lepſzey ieſzcże pewnośći dał nam ſwiąthośći ſwoie RejZwierc 196v.

»acz ... jednak; jenak« (57 : 1): ácz bych ſie kiedy obłądził od ćiebie iáko owieczká zginęłá iednák mię nierácz opuſſczác RejPs 188v (2); RejKup Ov; KromRozm I M4; aczem ſám ieſt potępiony iednak was będę napomináł MurzHist Sv (2); Tákże też ácz Kryſtus nawyſſſſym páſtyrzem á ſprawcą koſcyołá ſwego yeſt/ yednák to yego zwirzchnoſci nic nye vymuye KromRozm III M3 (4); Tatarzy także [...] acz niemałem podarzym od JKM bywają opatrywani, jednak się tego wstrzymać nie mogą, aby w państwach JKM wtargiwać nie mieli Diar 23 (2); DiarDop 117; ácz co baczę yednák tego nie dam po ſobie znáć ábych baczył Mącz 394d; RejPos 138; Tákowy był on Jawnogrzeſznik/ ktory ácż nieśmiał ocżu ſwoich podnieśc ku niebu iednák Pan Chriſtus powiedźiał/ iż wyſzedł z Kośćiołá wiecey [!] vſpráwiedliwiony niż Pháriſeus KuczbKat 360 (3); WujJud A4; WujJudConf 156; CzechRozm Av (2); PaprPan E3; SkarŻyw 580 (2); StryjKron 527; Iż ono [ożenienie]/ ácż należy o nim ſtáránie rodźicom iáko y ſynowi [...] iednák ſam zwiążek małżeńſtwá/ nákoniec ná ſámym ſynie zoſtáwa. CzechEp 168 marg (14); [Strato] obiecał im to/ że ácz mu nieſzczęśćie iákiéś żony zayźrzáło/ iednák [...] chćiał z nimi w dobréy przyiáźni mieſzkáć. KochWz 137; ActReg 10 (3); Pychá z twoią hárdośćią/ ácżby ſię podnioſłá/ Y nogi nád obłoki/ głowę wyżſzey wznioſłá/ Iednák śmiećiámi będźie/ od onych rzecżoná GrabowSet D4v (2); OrzJan 110; Páweł y Bárnábaſz S. ktorzy ácz byli Apoſtołmi y pełni Duchá S. iednák ſię nie ſpuſzczáli ná rozumy ſwoie WujNT 460 (5); Cygáni ácz ſą Státutem wywołáni iednák ie przechowuią SarnStat 523 (3); SkarKaz 157a (2); Ná to [...] áczem ſię do końcá Nie námyślił; ták iednák vczynię. CiekPotr C.

»acz ... lecz« (5): RejKup f7v; Acż będzye zły miał pyecżą ná ſpráwyedliwego/ A ſrodze będzye zgrzytał zębámi ná niego/ Lecż Pan pátrząc będzye ſie śmiał z iego ſproſnośći LubPs Kv (3); Bo ácż on [czart] o dobre beſpiecżnie ſie kuśi/ Lecż gdy niechcą ku złemu/ márnie odpáść muśi. RejWiz 135.

»acz ... przedsię; przedsie; przecię« (21 : 3 : 3): RejŁas w. 60; [Samarytanowie] ácz byli vwyerzyli/ y okrzczeni przez Philippá [...] przedſye nye wźięli duchá S. áliż Pyotr á Yan ápoſtołowye do nich przyſzli KromRozm III I4 (2); Wcżem podobni ſą onym/ kthorzy ácż potrzebá im yeſt wydáć/ przedſię iż im żal/ nye smyeyą GliczKsiąż M2v; [Ociec syny] ácżby iuż ſnadź ná pewny ſtan yáki wydał/ przedſię ſwey pilnosći o nich nye ma ſkłádáć. GliczKsiąż Q3 (8); KwiatKsiąż Cv; iż Pan/ ácż tám było wiele wyſtępnych/ przedſię ogradza ochyla á nic nie wſpomina wyſtępkow ich. RejAp 38 (2); KuczbKat 375 marg; WujJudConf 113; MycPrz I C4; Strum R2; Że acż pcżoły wiedzą Krolá ſwego być bez żądłá/ przećię go niekąſáią y owſzem oń się ſtáráią BiałKaz M2; CzechRozm 48; KochPs 152 (2); y ácz im [Jatwieżom] Xiążę zábito Comata/ przedſię oni poty ſię mężnie opieráli/ áż ich do iednego [...] Polacy zbili StryjKron 205; OrzJan 70; Chcemy tedy/ iż ácz gniéw náſz im będźie odpuſzczón y kaźń/ przedśię zá złodźieyſtwá y ſzkody [...] niech będą powinni práwnie odpowiádáć SarnStat 701 (2); KmitaSpit C3.

»acz ... wszakże; wszakoż; wszak« (102 : 17 : 2): BierEz P; przeto panna acz nyepotrzebouala wſzakoſz tą ſzwyątoſzcz przyala PatKaz III 139; BielŻyw 42; GlabGad A3; KromRozm I H[3]; MurzHist T4v (2); Acż ſie też wyele złych przygod ná mye zgromadzały [...] Wſſakoż Pánye w tobye vfáć nigdym nye przeſtáwał LubPs L2 (4); SeklPieś 19v; Przetoż miły ſtáruſzek ácż w roſpácż przychodził/ Wſzákoż ſie tym przykłádem málucżko ochłodził. HistLan Cv (2); Leop 1.Cor 8 arg; BibRadz I 5; Pothym Ceſarz Hiſzpany przypuśćił ku ſzturmu/ ácż ich wiele zbitho/ wſzákże nieprzeſtáli ſzturmowáć áż wźięli Dure BielKron 221v; Krol Polſki Zygmunt Auguſtus ácż mu Lothrowſki Kus wyrządźili ći Liwlánći/ gdy Poſłá Litewſkiego zabili/ wſzákże ſie zá nie mocno zaſtáwił przećiw Moſkiewſkiemu Kniáżu Iwánowi BielKron 437v (6); BudBib 2.Mach 4/27 (2); CzechRozm 1v; PaprPan T2v; ModrzBaz 86 (2); Oczko L3v; Obeyrzy ſię na świętego Piotrá/ ktory ácż ſię Páná ſwego záprzał: wſzákże po grzechu głową wſzytkiego kośćiołá y páſterzem zoſtał. SkarŻyw 168; Acżeś ſyn ſzátáńſki wſzákżeś dobrze rzekł SkarŻyw 532 (15); StryjKron 26 (3); CzechEp 225 (10); KochSz B3; BielSjem 30; ArtKanc Q8v (2); [przezwisko papieżnika] ácz od haeretykow nie dawno zmyſlone/ wſzákże nie zdrożne ieſt. WujNT 444 (8); ACz o przygodnym mężobójcy/ który ſie ná dródze broni/ wysſzéy ieſt poſtánowiono: wſzákże nád to vſtáwiamy SarnStat 610 (51); VotSzl A4.

»acz ... wżdy; wdy; wżdam« (13 : 1 : 1) : Aleć pies cżłowieku wierny/ Acż go bijeſz wżdyć pokorny BierEz C4 (2); yſz [panna Maryja] acz yeſt nyeuyeſzczyego poglouya wzdy rzecznyczką bycz może y yeſth zawzdy naſzą PatKaz I 9; RejPs 218v; RejRozpr H4v; RejJóz B6v; Ale dzis ácż tákowych ludzi/ tho yeſt/ kápłanow bárzo żyzno/ nye wyele wżdam myędzy nimi znaydzye tákowych/ kthorzyby ſie chutliwye obyeráli około ſłużby Bożey. GliczKsiąż O5; LubPs R6v marg; Witembercżánie/ ácż widzieli páná poimánego/ wżdy niechćieli miáſtá otworzyć Ceſarzowi BielKron 229v; MycPrz I A2; ArtKanc O14v; GórnTroas 37; Acżem ſyn twoy/ wżdym ſię z przećiwnym buntował. GrabowSet R4v (3).

»acz ... a jednak« (2): Piotr ácż ieſzcże niedobrze rozumiał ſłowá onego [...] ieſzcże teſz był niewidział cudow iego [...] á iednák podnieśiony ná wyſoką wiárę ná on głos opuśćił wſzytko SkarŻyw 596 (2).

»acz ... a przedsię« (2): WujJudConf 14v; Ktory ácż był w Bożem kſztáłćie/ To ieſt/ miał wielką moc od Boga ku cżynieniu cudow/ á przedśię z tey mocy nie z hárdział BudNT Kk3.

»acz ... a wszakoż; a wszakże; a wszako« (49 : 15 :1): PatKaz I 16; PatKaz III 131; acż niebędzieſs wyſłuchán natychmiáſt a wſſakoż trwáy bez przeſtaniá OpecŻyw 55 (2); Krol yeo m. acz tego na przimierzv niemaſch opyſſano abi bily poſlowie do Moſkwi pana thwego przepuſczony, a wſchakosch dlia prozbi a ządania pana twego to vcziny LibLeg 10/64 (5); RejPs 109 (4); ComCrac 11 (5); KromRozm III Iv; Diar 27; A ácż cżáſem do wyecżorá płácżem ſie zálewam A wſſakoż záſię s poránku wyelką rádość myewam. LubPs H (6); RejWiz A7 (2); Acż go już byli pożegnáli odpráwiwſzy ſwe rozmowy/ a wſzákoſz nie zárázem Abráhám odchodzi BibRadz I 9c marg; OrzRozm L4; BielKron 306; KwiatKsiąż M2 (4); OrzQuin S4v (2); Abowiem ácż ieſt bogow wiele á wſzákoż nam Ieden ieſth Bog. SarnUzn F8 (2); PIegi/ ácz ieſth rzecz liſowátym przyrodzona [...] á wſzákże temu rátunek może być SienLek 78v; HistRzym 91v; Sákráment ábo ſwiątość/ ácż widomie ſpráwowány bywa/ á wſzákoż duchownie á niewidomie ma być rozumiány. RejPos 95v (7); RejZwierc 17; Bo ácż ſą niektorzy heretykámi/ á wſzákże nie vcżą iedno pod Páná Chriſtuſowy imienim. WujJud 119 (3); BudBib I b4; BudNT Ii6; ACz w Mieśćie Wieluńſkim przedtym Skład nie był: á wſzákże iż ieſt bliſkie miáſto gránicam Sląſkim/ y pilnie nas zá to prośiło wiele Pánów Rad náſzych tedy im Skład kupi wſzelákich dáć [...] roſkażemy SarnStat 983 (11).

»acz ... a wżdy; a wżdam« (12 :1): Ten [Epicurus] acż ſie [...] litterom nieucżył, á wżdy w nauce barzo biegły był BielŻyw 101; Cżart dowodzi Iudaſſē acz vmiał Wiarę/ a wżdy był Lotr RejKup z4v; DiarDop 102; LubPs Y4v; Leop Iac 3/4; ludźie kroleſtwá Senege/ ácż máią Ryżu doſyć/ á wżdy pſy iedzą. BielKron 452 (2); RejPos 248v (2); RejZwierc 132.

»acz ... ale jednak« (2): WujJud 33v; Acz Wiécá iuż vſtały indźiéy, ále iednák Podláſzánie ie ſobie zoſtáwili SarnStat 241.

»acz ... ale przedsię (przedsie)« (3): Acż jm [czartowi i sumieniu] nieborak odpjeráł Ale prżedſze nan wywierał Cżarth/ Sumnieniem/ dzywne ſpruchy RejKup q4v; RejAp 3v; ReszList 155.

»acz ... ale wżdy« (2): A cżem ia nie prawdźiwy pielgrzym/ ále wżdy goſpody proſzę prze Bog. HistRzym 37v; RejPos 320.

»acz ... jednak przedsię (przedsie, przecię)« (8):KromRozm III D3v (2); Wy záśię ácż nowym fortelem dla zgody wiele im pozwalaćie/ iednák ſie przedśię nigdy z práwymi Confeſſioniſtámi nie zgodźićie. WujJud 11v; CzechEp 13; Acz Piłat był niewinnieyſzy niżli wſzyſcy Zydzi/ y ſzukał wſzelákich obyczáiow ktore iedno mogł wynáleść [...] áby był Chriſtá Páná od ſmierći wybáwił: iednák przećię ná wieki potępion ieſt WujNT 121.

»acz ... jednak wżdy«: że ſłowo to/ ácż ieſzcże wymowione nie było/ iednák wżdy záwżdy v Bogá być muśiáło CzechEp 257.

»acz ... lecz przedsie«: ácz czáſem ábyś pokarał ſſáleńſtwá mego od wroćiłeś ſie ná chwilę odemnie [...] Lecz ia przed ſie nieprzeſtánę nigdy wołáć máiąc nádzieię wmiłoſierdziu twoiem RejPs 43.

»acz ... lecz wżdy«: Acz dali Bog k dobremu lecz wżdy rzecż wſtydliwa Będąc zacznym cżłowiekiem kto więzienie miewa RejJóz I4.

»acz ... przedsie jednak«: Iána zaś acz mu téſz djabelſtwo przyczytali [...] przed śie iednak mielio za świętſzego MurzNT 48v.

»acz ... tedy (teda) przedsię« (2): LibMal 1554/186; że Ieſus pan ácż ták świętym á zacnym prorokiem był/ tedy przedśię ćiáłem/ to ieſt śmiertelnym cżłowiekiem był. BudNT Cv.

»acz ... tedy wżdy«: á wſzákże tych námienionych rzeczy/ ácz tułowów niemáſz/ tedy wżdy ſą właſnośći przyrodzenia ich SienLek T4.

»acz ... to jednak«: Acżem pewien że tę náſzę pracę lepiey potomni oſądzą [...] To jednák nie przeto mowię/ żebych ten przekład zá práwie doſkonáły miał BudNT d2.

»acz ... wszakże jednak« (6) : MurzHist M4v; CzechEp 244 (2); WujNT 324 (2); Ia [...] áczem po té wſzyſtkié Séymy w tym eláborował, wſzákżem iednák do czegom godźił, nie mógł vmierzyć. SarnStat 314.

»acz ... wszakże przedsię (przecię); wszakoż przedsię« (2 : 1): CzechRozm 225v; Acz Bog ktory kłámáć nie może/ obiecał był Páwłowi/ że miał przyść do Rzymu: wſzákże przedſię Páweł wſzytkich ſpoſobow ludzkich vżywał do teo/ áby ſam śiebie od nieprzyiaćioł y od niebeśpieczeńſtwá obronił. WujNT 493 (2).

»acz ... wszakże wżdy; wszakoż wżdy« (2 : 2): Ten [Anacharsis] acż był wielki y vdatny w boiowaniu, wſzakoż wżdi do Atten ſie wezbrał, aby doktorſkie nauki przeuiedział BielŻyw 21; to [obrzezanie] ácż ſie przed zakonem pocżęło/ wſzákże wżdy zakonowi ſłużyło y zakonne było CzechRozm 88 (2); KochWr 35.

»acz ... a jednak przedsie«: ná ktorych obu [konciliach] ácz nyetrzebá było nic vſtáwyáć ani zmyenkę czynić o teyto zwirzchnoſci/ o ktorey ná on czás wątpliwoſci áni zgody żadney nye było/ á yednák przedſye w obu náyduyą ſye znáki yey KromRozm III P7v.

»acz ... a wszakoż jednak; a wszakże jednak« (4 : 1): LibLeg 7/103v; ktory [Dawid] ácż też dziwne przeſládowánie [...] wycierpiał: A wſzákoż iednák nigdy nie przeſtawał wyznawáć imieniá Páná Bogá ſwoiego. LubPs A5v; RejPos 130; RejZwierc 33; KlonFlis A2.

»acz ... a wżdy przecię« (2): ácz mieli [okoliczne państwa] mężne ludźie y mieyſcá mocne ku obronom/ á wżdy przećię ſą poſiedzone przes Othomáńſki rodzáy MycPrz II B [3]v (2).

b. W pozycji po wypowiedzeniu nadrzędnym (542): PatKaz I 3v (3); PatKaz III 88v (3); Iać ſie Adrianie ciebie nieboię, acżes Ceſarzem tego cżaſu vſthanowion BielŻyw 134 (4); GlabGad M7; A nád iego wolą/ nieoſiedzi ſie wpokoiu naymożnieyſſy krol/ àcz by był niezliczonemi hufy oſtąpiony RejPs 48 (16); RejRozpr E (4); Poydę k niemu acż my ſtrach odeymie poſtawę RejJóz G2v; Aż mi ſie łzy rzućiły acz mi nicz do tego RejJóz M4 (17); RejRozm 396; Tenćzi nigdy nie vcziecze ſię złemu kęż [!] od wleće RejKup t2 (16); Nyeznać też drugich pan Kryſtus/ ácz ſye ſlowem yego ſſczycą KromRozm I [L3]v (13); Ktoby zaś był ieden z odrzuconych/ musibyć potępion/ acz by téſz daleko mniéi grzéchow popełnił. MurzHist G4 (7); I także téſz ſtrzegli śię wſzelkiégo doctora/ któryby co kiedy okrom ſłowa bożego nauczáł/ acz by go téſz nie we wſzyſtkięm odſtępowáł MurzNT 81 (8); Menánder [...] o ſobye powyedał/ iż był od bogá dla zbáwyenya ludźi poſlan Acz nye był KromRozm II ſ3 (10); Abowim biſkupom ſámym należy pomocniki ſobye nye tylko ſtáwić/ ále y obiráć: Acz tego práwá ſwego częſć poſpolſtwu poſtąpili. KromRozm III Kv; Możebyć/ ácz ya tego nyebaczę. KromRozm III L7 (13); Na to jeszczeście nic nie mianowali, aczeście już od panow to podanie słyszeli. Diar 41; My [...] wycirpywaliśmy to skromnie [...]acz to nas boleśnie dolegało Diar 85 (5); A mocarze ſye ze wſſąd ná myę zgromádzili/ Acż nye bacżę przycżyny przewinyenya ſwego LubPs O4; On ſwoy ſwyęty przybytek [...] Opuśćił ácż mu wdzyęcżne w nim myeſſkánye było. LubPs 1v; Iż ieſt Pan nye vkwápliwy w gniewie/ ácż go k nyemu pobudzamy. LubPs X4v marg (23); SeklPieś 20; Iednego na to wiedzye/ drugiego ná owo/ Acż wſzytko nie káżdemu cżáſem bywa zdrowo. RejWiz 43v; A ſpráwiedliwym ſądem karze on káżdego/ Acż iednego przepuśći cżáſem ná drugyego. RejWiz 95v; Bo tho ieſt dziwna iſtność/ ácż nie wiemy iáka RejWiz 112v (23); Leop Philipp 3/4; RejFig Ee3v (2); Bo ſie iſcie na lewo/ nie kieruie nigdy/ Acż myſl czáſem pocżćiwa/ nie da ćirpyeć krzywdy. RejZwierz 57v; Tákżeć my też nędznicy/ nádobnie kwitniemy/ Acż wichrow wſzędy doſyć/ ktorych ſie boimy. RejZwierz 127v (10); Abowiem ná on czás poſpolićie wſzędy wykład Grecki był w vżywániu/ Acz y ná tym mieyſcu y ná inych [...] ieſt nie właſnie poſtáwiony. BibRadz I 28v marg (11); poſłał tedy poſłá zá Ceſarzem/ ácż był tego niepowinien cżynić BielKron 224; Papież Lucius rad to vcżynił/ ácż ſam miał trudnośći w Rzymie BielKron 356v (27); GrzegRóżn L3v (4); był vczeſnikiem praw wolnoścy y poſtępów miáſtá Rzimskiego acz [!] gdźie yndźiey niżli w Rzimie mieſzkał Mącz 237c; Szczire złoto którego nie vbywa ácz w ogień będźie włożone Mącz 257a; Záwżdy máłpá máłpą będzie/ ácz krolewskiego ſceptrum álbo pálcatá nábędzie. Mącz 393c (7); á inſzey wieże ſobie zbudowáć nie mogli/ ácz ná to y gárdłá ſwe odważáli. OrzQuin I4 (2); Prot Cv (3); SarnUzn Bv; SienLek 77; A toć ieſt ten máły cżás iáko gi piſmá zową/ ácż ſie nam proſto rozumieiącym bárzo długi widzi RejAp 62 (7); y vbior dáie niepomáłu znáć/ czo w kim wre/ ácż tho cżáſem omyla GórnDworz L8v; Zárt tedy/ ábo kuńſztowna poſługá dwoiáka ieſth (ácż z oſobná káżdą ná wiele ieſzcże cżęśći rozdzielić by mogł) GórnDworz S4 (21); Przetóż wſzytko to [...] ieden Lan ieſt/ ácz go nie wſzędźie iednáko mierzą. GrzepGeom M3; nigdy nie mogę być weſoł ácż mam wſzego dobrego doſyć. HistRzym 53; ábowiem iuż thám iedná winnicá Páńſka/ iedná owczárnia á bárzo wdzięcżna iego. Acż będą w niey kozy y owce. RejPos 144; IZ ten proſty wykład ſłow Páńſkich/ od proſtych też á nie vcżonych ludzi ieſt vcżynion/ ácż ſie s ſtráchem kto o to pokuśić miał RejPos 156; Co ſie to wſzytko iáwnie wypełniło zá cię o nędzniku/ ácżeś tego nigdy godzien nie był RejPos 179; iż żaden nie vmrze kto weń wierzy/ ácż ná máły cżás iáko ſmácżnym ſnem záſnie RejPos 352v (48); tákże niegrzeſzył tym Ioátán/ ácz nie grzeczy mówił BiałKat 66; Wiárá tedy náſzá nieſádźi śię ná téy proſtéy powieśći ták bárzo/ ácz iéy potrzebuie BiałKat 71 (7); GrzegŚm Av; Iuż ia wam w domu niechcę tey pracy zádawáć [...] Acż ia wdzięcżnie przyymuię to wáſze ſtáránie. HistLan C3v (7); cżytamy/iż niektorzy od Páná miłośierdźia doſtać niemogli/ ácż śie o nie pilnie ſtáráli KuczbKat 200 (3); Anyoł ſpytał onego puſtelniká czoby to był zá człowiek/ ácz o nim dobrze wiedział. RejZwierc 175 (15); BielSpr 56 (2); Co ſie y w tey Cōfeſsiey ktorą Roku 1570. niektorzy záśię wydáli/ (ácż ná nię mnodzy miedzy nimi w Sędomierzu nie przyzwaláli) [...] doſyć okázuie. WujJud A6v (9); WujJudConf 13v; ći ſą glowy oycow mieſzkáiących w Gewie/ ácz ie przeprowádzili do Mánácháthá. BudBib 1.Par 8/6; Aza odmienił narod (ktory) bogi ácż nie ſą bogowie? BudBib Ier 2/11 (14); MycPrz I C4v (3); BiałKaz Iv; Co było iedno słowo Hoſper/ to oni vcżynili dwie Hos peri/ ácż ſię wyrozumienie nie odmieniło. BudNT b4 (4); StryjWjaz A3; CHcieycieſz ſie tu przyſłucháć tych cnych ludzi ſpráwie/ Acż ięzyk moy nie powie ſnadź wſzytkiego práwie. PaprPan B3 (9); Tákże y Auguſtus ktory y przyſpoſobionego ſyná niemiał dobrego/ ácż mu iy było wolno miedzy wſzytkiemi obráć. ModrzBaz 47; Wſzem ludźiom ieden Oćiec ácż go zániedbáli. ModrzBaz 56v (6); Krol á namieſtnik krolewſki władzą trzymáiąc/ nie cżynią [...] dwu krolow/ ále iednego w vrzędzie y páńſtwie/ ácż dwá ſą w oſobie. SkarJedn 57 (5); KochOdpr D3; Oczko 33v (3); KochPs 176; A poſtu w ktorym kto nic cáły dźień nie ie/ niedopuśćił inym/ ácż to ſam cżęſto cżynił. SkarŻyw 571 (13); ZapKościer 8; piſał ſie też [Pelussa] Wielkim Xiędzem Litewſkim/ acz nim nie był StryjKron 385; [Witold] Zbierał woyſko cáły rok/ ácz Krol y Krolowa/ Tego mu odradzáli StryjKron 507; Sámym Choynicom Miáſtu Krol winę odpuśćił/ ácz wſzyſcy rádzili z ziemią ich zrownáć. StryjKron 647 (6); CzechEp 56; NiemObr 162 (2); GórnRozm C4v (2); KlonŻal A2 (3); WerGośc 242; KochPieś 52; WIém to/ iż mię miłuieſz: ácz nie czuię w ſobie Téy godnośći/ przeczbych miał ták miłym być tobie. PudłFr 16 (2); ćiebie Pan twoy nie opuśći/ ácż ná ćię vćiſk dopuśći ArtKanc 10v (3); PaprUp E3v; ZawJeft 29; ActReg 29 (2); GostGosp 118 (2); GostGospSieb IVv (2); GórnTroas 43 (2); W płácżum tu ná świát przyſzedł/ pokim nie znał ćiebie/ W płácżu y dźiś wiek trácę/ ácż ćię wiem być w niebie GrabowSet E4; Chryſte IEzu [.,.] Chlebie/ co wſzech żywiſz ácż ćię nie vbywa/ Cáłyś/ ácż łáknący pokarm z ćiebie miewa. GrabowSet Q3V (21); KochFrag 22 (2); Bo tám [...] ſławné czynią gody/ Ná ktoré póydę/ áczem nie dwornéy vrody. OstrEpit A3; KołakSzczęśl C; RybGęśli B4; Ten tedy [Eli czyli Joachim] iż był świekrem Ioſephowym/ przeto Ioſeph názwan ieſt ſynem ábo zięćiem iego: ácz był rodzonym ſynem Iákobowym. WujNT 204 (19); A toć byłá właſna okkázia ták wielkiégo podatku: Acz téż y w Pruśiéch woyná záczynáłá ſie SarnStat 348 (2); KROLE Polſkie do ćiebie nioſę/ możny Pánie/ Acż twey oſobie ſnadź to zá dar lichy ſtánie. KlonKr Av (2); KmitaSpit C4v; SkarKaz 456 (4); PowodPr 64; VotSzl C2 (2); CiekPotr 65; By niebo vpáśdź miáło/ nie zna cnotá ſkázy/ Acz ma prócz licznych ſzturmów nie policzné rázy. GosłCast 10 (4).
W szeregu: »acz ... acz«: Przeto gorá twoiá będzie y ten las [...] gdy wypędziſz Kánááná/ ácż ma wozy żelazne/ ácż mocny (y) ſam. [Quia mons erit tibi, quia ſilva est et succides eum et erunt tibi exitus eius, quia expelles Chenahanaeum, quanquam currus ferrei sunt ei, quanquam fortes sunt.] BudBib Ios 17/18.

Połączenia: »acz i« (7): KromRozm III Q4v; RejPos 171; GórnDworz X4; áby mi to wolno było/ rzecż ſwoię roſzyrzyć y obiáśnić/ ácż y ná on czás mowiło ſię [...] doſyć NiemObr 31; WujNT 212 (2); SkarJedn 131.

»acz jednak« (3): muſiał bych ie [złych ludzi] nędzniki názwáć ácz iednák ſą ſpokolenia twego. RejPs 107; A ták moy miły ſwiatku wcżás ſie żegnam s tobą/ Acż iednák poki poty tu muſzę być s tobą RejZwierc 271; WujJud 113v.

»acz przedsię«: Iedno ty krotkie cżáſy tám ná piecży mamy. Acż przedſię tych doſyć ieſt co ſie zá to máią/ Iż ſwoie powinnośći ná wſzytkim chowáią. RejWiz 181.

»ale ... acz«: rádzili Pánowie Litewſcy áby [...] ále to Krolá nie ruſzyło/ ácz o tym cáłe dni pietnaście tráctowáli. StryjKron 657.

»jednak ... acz« (2): GlabGad M3v; Iednákem ya nye zábacżył twych ſpráwyedliwośći Acżem dla nich ták véirpyał wyele przećiwności LubPs bb6.

»lecz ... acz«: Liecz ich malo czo ſą żywi Wydzę by niebyly krziwi. Acz moie vſtawi mayą RejKup b5.

»przedsie ... acz« (2): RejRozpr F3v; á żaden właſnego nic nye myał/ dawa znáć/ iż przedſye kto chćyał ſwoye dźyerżał/ ácz tego nye ſąm vżywał. KromRozm III G7.

»wszakże ... acz« (3): Strum K4v; SkarJedn 159; wſzákże to do ſkutku nieprzyſzło/ ácz Papież piſał do Arcybiſkupá Gnezneńſkiego około tego StryjKron [341].

»wżdy ... acz«: á me zátopione Ocży ſą łzámi: wżdy myśl niezgwałcona/ Acż wſzelka rádość rodźi żal trapiący. GrabowSet M4.

»jednak ... acz jednak«: Yednák oni w rádach ſwoich w gnyew go pobudzáli/ Acż yednák zá złośći ſwoye karáni bywali. LubPs Y3v.

»a wszak acz«: A wſzak acż ieſzcze nie wiem iuż mię ſtrach żeymuie [!] RejJóz G7.

»a wżdy ... acz«: A wżdy ſie nam záwżdy cięſzſze widzyáły ſwięte poſtánowienia twoie/ ácż ſą nie rowno lżeyſze á łácnieyſze niżli ſwiátá tego. RejPos 235v.

»wszak jednak ... acz«: Wſſák go [złego człowieka] yednák ſtráćić nie chce ták práwie do wieká Acż vſtáwicżnye złość yego tu karze z dáleka [!]. LubPs B6.

c. Wtrącone w wypowiedzenie nadrzędne (96): PatKaz I 14; PatKaz II 72v; morze acz ſſyebye rzeky uylewa nygdy ſyą nyeumnyeyſza PatKaz III 126 (2); NIerácz miły pánie zá rozgniewányem twoiem: áczem ie ſnadz ſluſſnie záſlużył ſſácowáć vczynkow moich RejPs 57; A miedzy wſſemi námożnieyſſemi pomocniki ácz by przy mnie ſtali iego obroná v mnie nábeſpiecznieyſſa ieſt RejPs 173 (7); RejJóz M; Tén acz przedniem barzo wiye Kładze yakes Przivilege RejKup aa7; Wſſyſcy ći/ ácz yeden w Rzymye/ drugi w Grecyey/ drudzy w Cyprze/ w Afryce [...] piſáli/ ná yedno ſye zgadzáyą KromRozm III Nv (2); już my acz maior pars in Republica [...] na ten czas ustępujemy DiarDop 105; ktorych przykłádow ácż bych chcyał poruſſyć/ ná tem myeyſcu zányecháć muſſę GliczKsiąż B7; Solon [...] powyedzyał/ iż nad cyę ácżes thák yeſt vbrány á w złotych ſſácyech ozdobny/ yeſt yeden z Aten Tellus GliczKsiąż Fv (3); Iáko wierni/ ácż znáią vpor złych á niewiernych ludzi przećiw ſobye/ nye máią ſie dáć odwodzić od wierney náuki Bożey. LubPs bb marg; Andronicus gdy przyſſedł do Oniaſſá [...] ácż mu był podeyźrzánym námowił go że wyſzedł z onego beśpiecżnego mieſcá Leop 2. Mach 4/34; IVdyth tá ſławna páni [...] Acż nie práwie przyſtało to było niewieſcie [...] Szłá do woyſká y ſcięłá Hetmáná ſrogiego. RejZwierz 44; Demetryus Fálereus zacny Mędrzec/ ácż Bogá prawdźiwego nie znał/ rádził mu [Ptolomeuszowi]/ áby w Grecki ięzyk zakon Boży był przełożon BibRadz I 2; Attila [...] poiął żonę (acż miał innych wiele) corę krolá Báktryáńſkiego z Aziey BielKron 298v; przetho iey [krolowej węgierskiej] do ſwych namiothow niedał chodzić [Soliman]/ áby ſthanu ſwego krolewſkiego/ ácż ſie w nim dobrze záchowa/ omową ludzką nienaruſzyłá, BielKron 313 (4); GrzegRóżn L3v; Niechcę/ áczbym mógł/ Piſmá S. tu na świádectwo vżyć OrzQuin P4v; RejAp 64 (2); nákoniec vmyſlił (ácż ſtanem rowna mu nie byłá) wziąc [Kammę] zá żonę. GórnDworz Y6; á wſzákoż kſiążę żywothá/ ácż był na cżás śmiercią zwycieżon [!] dziś wiecżnie kroluie żywy. RejPos 109v; A gdyż o tym wſzytki rozumy/ ácż były Duchem ſwiętym nápełnione/ vſtáły RejPos 148v; Słyſzáłá [...] y o tym Dawidzye y o tym Jopye/ iż oni/ ácż będąc miłoſniki Páńſkiemi/ iáko ſrodze nárzekáli ná ty vpadki ſwoie RejPos 309v (5); RejPosWiecz2 94v; y iáko ón który ácz vwierzył/ mówił BiałKat 28v; bo na Chrzćie ácz ſye żaden element nieodmienia/ bywamy omywáni z gniewu Bożégo BiałKat 316 (4); ták też y my/ ácż nas wiele ieſt/ mocną tego Boſkiego Sákrámentu zwiąſką/ weſpołek ſpoieni y związáni bywamy KuczbKat 165; Prawdá ácż niechce wynorzyć ſie muśi RejZwierc 216 (2); A te Páćierze (ácż nieco ſą rozne według Dioceſiey) ſtáre Concilia y Oycowie vſtáwili. WujJud 187 (2); BudBib Is 34/12; BiałKaz L4; O Homouſianiech lepak Epiphanius (ácż y ſam znimi trzymał) świadcży BudNT b8v (2); Bálduinus on zacny ácż był możnym krolem/ Iużby z nimi nie zrownał gdyby byli ſpołem PaprPan N; Zá to ia ácżem proſtak mogę ręcżyć ſmiele PaprPan S4 (11); ocżymáchmy to oglądáli/ cżego ini przed námi ácż bárzo prágnęli/ widzieć nie mogli. SkarJedn 270; przez ſtrwożone vfy Litewſkie/ ácz go kilko ſet Litwy goniło/ vbieżał. StryjKron 406; Jan Tarnowſki bramę Sumenſkiego Zamku/ ácz podiął dwie ránie/ wyſiekł. StryjKron 602 marg (6); NiemObr 148; KochFr 14; Ia ácz ſye chudo czuię/ rychléy tám przeſtánę/ Gdźie więcéy cnoty/ niżli pieniędzy záſtánę PudłFr 53; PaprUp K2; Ták cżłowiek/ ácż ſię zdobi/ niſzcżeie tu właśnie. GrabowSet Lv (8); KołakCathOkuń A2; Ale iż niektorzy ináczey tylko boiáźnią winy (ácz ſą drudzy/ którzy zá dobrą wolą od tego ſie zátrzymawáią) niemogą bydź od tego powćiągáni: dla tego chcemy SarnStat 238 (3); Wół y ośieł/ ácz bydło/ ználi Páná ſwego SiebRozmyśl G; KmitaSpit C3v; VotSzl B3; CiekPotr 64; Do Włoch/ á nie do Troiey puſzcżáſz ſie ták ſmiele/ Gdzie/ ácż wezdrowiu doidzieſz/ vżywieſz tám chwile. Kłopothu y fráſunku PudłDydo B4 (2).
W szeregu: »acz ... acz«: O iákoż dziś tych Nykodemow [tzn. ludzi bogatych i znakomitych] wiele ná ſwiecie/ kthorzy prze vrzędy ſwoie á doſtoieńſtwá ſwoie/ ácż widzą ſzcżyrą prawdę/ ácż widzą práwą náukę Páńſką/ nie ſmieią iey iáwnie á iáſnie okázowáć RejPos 152.

Połączenia: »acz i«: niemáły to pożytek przynieść może / ieſli rodzicy o tych ktorzy ſą w Rzecżypoſpo1itey przełożonymi [...] (ácż y ći dzis dáleko od powinnośći ſwych odſtąpili [....]) vcżćiwie trzymáią y mowią. RejPos Wstaw [412].

»acz jednak«: Acżkolwiek báby ktore krzcić zwykły/ przygány niemáią/ ieſliby cżáſem przy bytnośći mężcżyzny/ ktoryby tey Swiątości ſpráwowáć nie vmiał/ (ácż iednák to vrzędowi męſkiemu właſniey należy) Krzeſt ſpráwowáłv. KuczbKat 130.

»acz przedsię«: Dobrotliwy Pan [...] łáſkáwie á miłośćiwie mu [pytającemu] tą powieſcią/ ácż iey on podobno przedſię nie przyiął [...] odpowiedáć racży RejPos 210.

B. W funkcji wskaźnika nawiązania z odcieniem przyzwolenia: nawiązuje do treści poprzedzającego wypowiedznia, wprowadza dodatkowe objaśnienia, niekiedy zaczyna nowy okresale, chociaż, jednak, jednak przecież, wszak, zaś; tamen Modrz; autem, et, verum Vulg (1427): zgodnye mouyą doctorouye yſz tedyſz [była Maryja poświęcona] kyedy duſſa wlana wczyalo acz tu nyekądy mayą pothwyerdzenye uporny zakonnyczy ktorzy ſyą przeczyuyą zachouanyu od grzechu PatKaz III 95 (3); RejŁas 63; RejPs 98; RejRozpr C3v; RejJóz G7v (5); RejRozm 402; RejKup c4 (8); KromRozm I E4v (2); MurzHist S2v; KromRozm II h2 (8); KromRozm III M2v (4); DiarDop 98; BielKom Av; Niedba iż przedał wolność/ przedał cnotę duſzę/ Acż inſzych przypádłośći ieſzcże mu nie ruſzę. RejWiz 174v (20);Leop B4v; RejZwierz 73b (4); náięli przećiwko wam Báláámá [...] kthory was miał przeklinać. Acz niechćiał Pan Bog thwoy ſłucháć Bááámá/ ále iego przeklinánie obroćił tobie w błogoſłáwieńſtwo BibRadz Deut 23/5; Wiele ieſt przycżyn tákowych (ácz to głupiego nie ruſzy) kthore nam ſłuſzną drogę vkázuią BielKron 334v; Y mowią ták niektorzy (acz ich nie miánuię/ Abowiem ich niezdrowiu duſznemu folguię. Prot B2v (5); RejAp 36v; Kiedy by iáka Circe wſzytki poddáne Ceſárzá Tureckiego (ácż niewiem iáko the thám poddánemi zwáć mamy/ ktorzy ſą w ſrogiey niewoli) przemieniłá w źwirzęthá nieme GórnDworz Iiv; możeli tę rzecż kto/ (ácż podobno nie dziw/ bo cżłowiek ieſth [pan Ocieski] dziwnie wymowny/ y mądry) trefniey powiedáć/ iáko on. GórnDworz Q5v (3); RejPos 221 v (7); BiałKat 168v marg; HistLan E4 (2); O Vniey iuż dawno by przez ſen mowimy/ Iáko ſie z niey wyplątáć áni ſami wiemy. Acżby ſie drugiey ſtronie o to ſtáráć więcey / Snadź przyſtáło RejZwierc 247 (7); WujJud 173v (2); Nád (ony) trzydzieśći sławnieyſzy (był) [Bonajahu] lecż do trzech nie przyſzedł/ ácż go poſtánowił Dawid ráda ſwoim. [et posuit eum David ad aúditum suum; i uczynił go sobie Dawid od ucha sekretarzem Wuj] BudBib 2.Sam [2.Reg] 23/23; Chleb wymináią ácż nie wiecżnie wyminániem wymináią go [panis comminuetur, quia non in perpetuum triturando triturabit illum; PolAnt; ... Verum non in perpetuum ... Vulg.] BudBib Is 28/28; Ale kto to przelicży / iáko on [tłumacz Krakowskich Biblij] wiele ledá iáko á práwie mnichowſkie przekłáda. Acż ſię ia Leopolicie ták sławnemu cżłowiekowi więcey niż mnichowi dziwuię / że [...] tych [...] omyłek nieobacżył BudNT c3; Acz drudzy mowią żeby nas miłował [krol wybierany] żeśmy go s poyśrzodká ſiebie wźięli/ ſpráẃiedliwość by nam cżynił będąc ſpraw náſzych ſwiádom. MycPrz II A3v; CzechRozm 228 (2); Y pocżynił przed miáſtem bárzo wielkie ſzkody/ Acż ſie potym zyednáli prze iákieś vgody. PaprPan Ggv (5); Acż ná tem nic [Nihil tamen impediret]/ choćiaby káżde trzy oſoby/ ſądząc ſwoie ludźi/ vżywáły też drugich trzech oſob ModrzBaz 92v; Lecż co o ſądźiech náſzych źiem mowić mam/ ták rozumiem/ że káżdy zwas v śiebie rozmyśla. Acż niechcę mowić o onych [Neque vero dicam de illis] ktore w káżdem powiećie ſpráwuią. ModrzBaz 138; SkarJedn 366 (4);KochPs 52; y z Ceſarzem go poiednał [sw. Chryzostom]. Acż potym w rychle zbuntowniki zginął. SkarŻyw 88 (10); A gdyby [...] Pąn ktory [...] chcial stichże poddanych ſwych ſzarwarkow iakich, nie powinni tego vcżynić. Acz ieſlize by pąn ich zalożel ie bydłem [...] tedy winni ſzarwarkować. ZapKościer 10v; nád ktorymi był Hetmánem Jan Polak rzeczony/ ácz Látopiſzec ſwiádczy iż Syná ſwego Janá Albrichtá s tym ludem Krol był poſłał StryjKron 662 (4); CzechEp 209 (2); NiemObr 162 (5); GórnRozm C2; KlonŻal D4; WerGośc 243 (2); WerKaz 292; KochPieś 67; Wſzák ieſli kiedy w niebie (ácz nie tuſzę) będźieſz/ O niebie/ nie o świećie/ Swiętym tám zágędźieſz. PudłFr 38; KochWr 30; do Pana Hetmana też JéM posłałem, oznaimuiąc iż kuniemu ciągniemy. Acz sam nowina przyszła ze iuż nieprzyjacieł [!] ten porazon przez Pana Hetmana ActReg 61 (5); GostGosp 132; GórnTroas 33; [Chryste Jezu] Chlebie/ co wſzech żywiſz/ ácż ćię nie vbywa GrabowSet O3v (2); LatHar 123; KołakCath C; Teraz idą trzy liſty iego [św. Jana]: Ieden powſzechny do wſzech w obec (ácz niektorzy z ſtárych zową gi liſtem do Párthow) á drugie [...] do niektorey pániey/ y do nieiákiego Gáiá WujNT 815 (19); [Przykłady na spółgłoski] cc Acc ia ieſtem robaccek nie cclowiek [ego autem vermis et non homo; a jam jest robak a nie cżłowiek Wuj Ps 21/7] JanNKarGórn G4; SarnStat 1272 (5); SkarKaz 242b (7); VotSzl D4 (3); GosłCast 72 (3); KlonWor 69 (2).

Połączenia: »acz i« (10): RejKup m4v; KromRozm II d2; KromRozm III F4 (2); Acż y ocży me cżęſtokroć przedtym vſtáwáły [Levavi oculos meos; Podnosiłem oczy moje Wuj Ps 120/1] LubPs bb3; Drżymy przed tym złym ſąſiádem Rzymſkim. Acż y dziś nie rozumiem kthorym ſie práwem thák bárzo w nas wgroźił. RejZwierc 187 (2); SarnStat 1002; SkarŻyw A3v; WujNT 870.

»acz jednak« (5): Wiele ich mowi duſſy moiey: niemać ten zbáwienia w Bogu ſwoim. Acż ty jednák Pánie obrońcá á prziymićieł [!] moy [Tu autem, Domine susceptor meus es; Ano ty Panie jesteś obrońca mój Wuj] Leop Ps 3/4; RejZwierz[Wirzb] A4b; WujJud 226; SarnStat 791.

»acz prżedsię, (przedsie, przecię)« (3): RejWiz 157v; y będę myſlil zá grzech moy. Acż przedſie nieprziaćiele moi żywią [Inimici autem mei vivunt; Lecz nieprzyjaciele moi żywią Wuj] y vtwierdzeni ſą ná mię Leop Ps 37/20; WujNT 267.

»acz więc« (2): Trzebá ſtátecżney wiáry/ á mocney nádzyeie/ Bo więc z inych przypadkow/ ſnádnie ſie cżárt śmieie. Acż więc to cżyſty przyſmák/ gdy cnotá do tego RejWiz 171 (2).

a. W połączeniach z dodatkowymi międzywypowiedzeniowymi przeciwstawnymi wskaźnikami zespolenia zapowiada uzupełnienie i uwydatnienie treści wprowadzonego wypowiedzenia przez wypowiedzenie przyłączone dodatkowym wskaźnikiem zespolenia; wprawdzie, wiadomo że ...; quidem, etsi Vulg (1216):

»acz ... a«: Dziwnieć nas wżdy ten ſwiat ſtroi Acz da vrodę bogacztwo Aczos iako w klatkach ptaſtwo Tego iedno vżywamy RejJóz C8.

»acz ... ale« (535): BierEz I4; FalZioł IV 30d; GlabGad G4; Acz rozmáite wodne możnoſći podnioſly ſumne burzliwoſći ſwoie/ ále on ſnádnie to vſkromić może wielmożnoſćią ſwoią RejPs 138v (6); then acz ſznim nyekradl alye dwu czeladnikow myal [...] ktore myal ſtacz gdzie by ſzie traffilo niczo pobrać LibMal 1543/69; Acż ieſt panu wſzytko wolno Aleć nas tak skarał ſmolno RejJóz B7v (7); RejRozm 393; RejKup i7v (3); KromRozm I G3; KromRozm II a3v (4); ácz yednego práwego bogá wyznawáyą/ ále ſye obłędliwym yákim obyczáyem á ſpoſobem w wyznawányu [...] ſpráwuyą. KromRozm III A6v (9); Acz obrona od nieprzyjaciela postronnego jest potrzebna, ale potrzebniejsza od domowego. Diar 25 (6); GliczKsiąż Dv; LubPs R4v marg (5); GroicPorz 13 (4); KrowObr Av; Bo ácż koń cudne źwirzę kiedy byſtro kroćży/ Ale gdy w piękney vźdzye ieſzcże buyniey ſkocży. RejWiz 8 (22); OrzList a4; Acż iuż ſtárzy podeſzli/ ále roſtą młodzi RejZwierz 86 (7); ácżeśćie ſię o tym ſtáráli/ áleśćie cżáſu po temu nie mieli. BibRadz Philipp 4/10 (7); Potkàli ſie z nimi/ ácż nie rowno było Grekom w Pocżet/ ále zacnoſcią y męſtwem Troiány przedmdzili. BielKron 54v; Tego roku ácż był dobry vrodzay na żywność/ ále ognie y mory bárzo pánowáły BielKron 419v (21); SarnUzn H3v; SienLek 187; Bo ácż pod figurámi Duch ſwięty [...] tu ią [prawdę] ſwiátu oznáymowáć racży/ ále y ſlepyby ſie ſam domácał co to zá figury RejAp BB6; ábowiem ácż maſz moc máłą/ ále chowaſz ſłowá moie RejAp 38 (35); GórnDworz L6v (4); Klin [...] niema w ſobie iedno dwá kąty proſté: bo ácz ma trzy kąty/ ále ty trzy ſą równé dwiemá proſtemá GrzepGeom E; HistRzym 25v (2); ácżem wielkiey pracey vżył á wielkiey trudnośći v Oycá ſwego/ álemći iuż przeiednał ten márny vpádek twoy RejPos 168 (105); RejPosWiecz2 92; BielSat D4; BiałKat 326 (4); GrzegŚm 64 (3); HistLan E3 (2); KuczbKat 405 (2); Bo ácz mi dał Bog syná/ ále ieſzcze niewiem iákiego RejZwierc 13 (56); KochMon 26; przeto ácż y źli prawdźiwie Ciáło iego [Chrystusa] przymuią/ ále pożytkow Ciáłá iego [...] nieprzyimuią. WujJud 258v (11); BudBib 2. Mach 7/9 (8); MycPrz II C4v (2); BiałKaz L2 (7); BudNT cv (6); Ja/ ácżem odpowiedzieć chćiał/ ále bym podobno nie dokońcá temu ſproſtáć mogł/ a ták ćiebie wolę ſłucháć CzechRozm 83 (9); ACż go cżęſciey záſtánieſz przy cżáſzy niż w polu/ Ale cżymże ſie báwić teraz zá pokoiu PaprPan I (27); ModrzBaz 66v (16); SkarJedn 97 (2); Oczko 34 (11); Bo zbáwiciel twoy/ ácż ćię z obrzezánia wybáwił/ ále ćię do Chrzſtu/ ktory y ſam dla przykłádu twego przyiął/ obwiązał SkarŻyw 3 (14); CzechEp 247 (4); NiemObr 62 (2); KochDz 105 (2); ACZ mu náturá wzroſtem niéco vkrzywdźiłá/ Ale go záś rozumem y cnotą vczciłá. PudłFr 36; ArtKanc S8; Acż pole płonne máią/ ále żonká rodzi. BielRozm 31 [idem BielSat D4]; PaprUp A4v (2); ActReg 59 (7); to wſzytko ácż nieiáki kſtałt pożytku w ſobie ma/ ále ſie bárzo vcżciwości ſprzećiwia. Phil H4 (2); GostGosp 18 (2); KochCzJan A2v; OrzJan 37; KołakSzczęśl B3v; Przytym oznáymuie [św. Paweł]/ iż ácz z wielką pracą/ ále też z wielkim pożytkiem przepowiedał. WujNT 626 (22); JanNKar C4v (3); Bo ácz iedná [żona w posagu] więcéy wnioſłá, ále też więcéy wynioſłá: Bo zá hoynieyſzy poſag, hoyniéy mogły żyć SarnStat 1271 (11); KmitaSpit C4 (4); SkarKaz 241b (11); CiekPotr 28 (3); Acżmi ſię z tego chlubić ták mniemam nie godźi [...] Ale prawdy powiedzieć mnimam że nie wádźi CzahTr B4v (7); SkarKazSej 701a; KlonFlis E4v; PudłDydo A3.

»acz ... i«: iáko ono pod ſtárym Teſtámentem/ ácż Bog dał Krolá/ y to nie drzewiey áż gdy ſie go vpornie nápárli CzechRozm 251.

»acz ... jednak; jenak« (62 : 1): KromRozm II o (4); Diar 33; LubPs aa3v (2); Leop EEe4v; UstPraw E4v; Znałem iednego ktory ácż był cżyſtym páchołkiem/ vdátnym/ głádkim/ obycżáynym/ mężnym/ yednák w żadnym s tych przymiotow/ nie był ták oſobnym/ iżby ſie ich było śiłá nie nálázło/ iemu rownych GórnDworz M7v (2); KuczbKat 115 (3); WujJud A3 (2); CzechRozm 67v (2); KochPs 20; ácż ſię dłuo oćiągał/ iednák potym ſzedł SkarŻyw 308 (3); Ruſſacy [...] ácz Litwie ná ten czás poddani byli/ jednák iákich tákich wolnośći vżywáli. StryjKron 385; CzechEp 157 (3); Który/ [Jędrzej Bzicki] ácz nie w máiętnym domu vrodzony/ Iednák zá dowcipem ſwym [...] Był wźiętym v wſzech ludźi KochFr 52; GórnRozm A2; ReszHoz 123; PudłFr 33; ActReg 8 (8); Phil P3; GrabowSet K (2); OrzJan 92 (4); Lecż iuż ácż wſtyd powiedźieć (iednák prawdę rzekſzy) Kto dźiś z więtſzym pożytkiem ten przyiaćiel lepſzy. RybGęśli C3v (3); WysKaz 14; SarnStat 33 (3); Acz Chryſtus ſam Ianá ſobie poświęćił y oczyśćił [...] iednák to przez mátkę ſwoię [...] vczynił. SkarKaz 579b (7); VotSzl Dv; CiekPotr B4v; Acz Ceſárze pobożni práwá ná heretyki vporne piſáli: iednák z wielką folgą y miłośierdźim to czynili. SkarKazSej 687b (2).

»acz ... jedno; jeno« (6 : 1): LubPs I2; RejWiz 111v; DiarDop 110; A ſtąd powſtáłá rozmowá miedzy brácią/ iż iuż on zwolennik nie miał nigdy vmrzeć. Acż Pan nie powiedzyał iżby vmrzeć nie miał/ iedno iż rzekł/ iż go ták chcę mieć áż záſię przydę RejPos 279 (3); WLoſki ięzyk ácz ieſt blizſzy łáćińſkiégo, y mowy łáćińſkiéy, ieno iż nákáżony, y iuż pieſczeńſzy JanNKar C3v.

»acz ... lecz« (65): RejRozpr K4; Aczem ia nicz nie myſlił o tey ſwey przygodzie Lecz widzę ta po ludzioch pływa nie po wodzie RejJóz I3 (3); RejKup g6; LubPs bb4v (2); Bo ácż Pan Bog roſkazał ábyś cżćił lekárzá/ Lecż ktory ieſt cnotliwy/ nie owego łgarzá. RejWiz 61 v (7); Bo ácż on [Aleksander Wielki] ſzyroki ſwiát/ możnoſcią poſiadał/ Lecż y ten [Aleksander Sieniawski] poiedzinkiem/ nie zle ſzáblą władał. RejZwierz 79 (9); RejAp Ff5v; Acż też bywáły Tytuły/ W domu iego [Mikołaja Reja] y Infuły/ Lecż to klenot ſnadź zacnieyſzy Chowáć ſtan napocżćiwieyſzy. RejPos 358 [idem RejAp Ff5v]; HistLan E2 (2); RejZwierc 210v (3); WujJud 142; BudBib A2; Acż żniwo mnogie/ lecż robotnikow máło. [Messis quidem multa, operarii autem pauci; Żniwo wprawdzie wielkie, ale robotników mało Wuj] BudNT Matth 9/37; PaprPan Q2 (3); NiemObr 121; StryjKron 537; GórnRozm L4; Y iam wźiął zá ſwe/ ácż nie ſtoię ſkáłą [jak Niobe] Lecż mam kaźń trwáłą. WisznTr 25; PudłFr 19 (2); ZawJeft 19; GrochKal 9; Acż znam/ że twoiá tarcż mocna/ Lecż inſzym/ nie mnie pomocna GrabowSet D4 (3); NIC mi o przeſzłé/ áczem doznał ná ſie trwogi/ Lecz teraz ſnádnie mogę vśieść miedzy bogi OstrEpit A4; KołakSzczęśl C2v; Acż nie dawam [chleba] beż prace/ lecż komu pot z cżołá Cżęſty płynął w me cżáſy/ błoga mu ſtodołá RybGęśli B4; WujNT 482; VotSzl C3; CiekPotr 3; CzahTr G4 (2); GosłCast 10; PaxLiz B3 (2); KlonFlis F4; KlonWor 76.

»acz ... przedsię; przedsie; przecię« (28 : 3 : 2): RejKup p2v (2); MurzNT 8v; GliczKsiąż I2 (7); Ktory ácz ieſt młodych lat Rácio mu dzyeią/ Przedſię cie nie záwiedzye żadną złą nádzyeią RejWiz 32; Leop Nn; RejZwierz 49v; Bo ácż tych wiele dziwow ocżymá widzimy/ Máło przed ſię rozeznáć co to ieſt vmiemy. RejAp AA5v; A tu zá tą pogánką ácż ſie przycżyniáli Apoſtołowie/ przed ſię iey wiárá á iey pokorna prośbá ważnieyſza v Páná byłá. RejPos 76 (5); BiałKat 111; Iezuſow ácż było miedzy ludźmi niemáło/ przedśie żadnego tym ſpoſobem iáko Páná Chriſtuſá [tzn. Zbawicielem] niezwano. KuczbKat 25 marg (3); Acż ſie y złemu pofortuni cżáſem/ Przedſię zły tego vżywie z złym kwáſem. RejZwierc 229 (2); ModrzBaz 1; ktory [Bog] ácz bárżo rożne ná świećie ſtworżył rżeczy/ prżećię ták to opátrżył/ iż [...] zgodá ieſt miedzy barżo rżeczámi rożnemi GórnRozm E2; KochPieś 22 (2); Którym ácz ſtróże włáſni zvćiekáli/ Przedśię pśi wierni tárgáć ich niedáli. ZawJeft 7; OrzJan 108; JanNKar A2v; GosłCast 72.

»acz ... wszakże; wszakoż; wszak« (266 :45 : 2): OpecŻyw 153v; KlerPow 4 (2); FalZioł IV 27d; GlabGad G4 (2); acz to pyerwey krol yego m. na ządanie pana voyewodzyne czinyl wſzakze y teras tam posla poslacz bedzie raczil LibLeg 11/49; WróbŻołt L7; KromRozm I I3v; Bo acz to wierzyć/ ieſt gront wſzyſtkiégo wſzakże trzeba na tem groncie co dobreo wybudować MurzHist H3 (7); MurzNT 56 (4); KromRozm II r2; Aczem chodziel za paſzi wſchakze nyewyem yeſly zanyolem albo ſkym ginſchym. LibMal 1554/190; BielKom G2v; A ácż znaſz moy wyelki grzech cźłowyeká nędznego/ Wſſákże gi ſam ocżyściſz z miłoſierdzya ſwego. LubPs E3v (3); GroicPorz ſ3v (3); Leop ZZzz 2v (3); UstPraw K2v; ácz będźie pokaran ná nagrodźie ktorey ſię ſpodźiewał/ wſzákoż żywotá pozbáwion nie będzie BibRadz II 93 marg; ácż nie wſzytki [psalmy dawidowe] iego mienią być/ wſzákże więcey Dawidowych/ w ktorych Proroctwo ſwoie vkazał BielKron 73v; Ci tho [lud z Sycery] acż [!] wody ſłotkiey nie máią/ wſzákże bárzo ſmácżną zbieráią z liſtkow ktore ſie w trąbkę ráno zwijáią/ thák iż będźie káżdy pełen roſy BielKron 447v (32); GrzegRóżn K2; Mącz 45b; RejAp 190; GórnDworz X5; RejPos 198v; BiałKat 376; LAnd miáſto w Niemcech ácż ieſt nie owſzem przednieyſze/ Wſzákże międzi inemi nie ieſt poſlednieyſze. HistLan A2v (4); KuczbKat 245 (13); BielSpr 61 (2); WujJud 203; WujJudConf 254v (2); RejPosWstaw 21a; Słowo Láćinſkie Tempora/ ácż dwie rzecży znácży/ to ieſt/ y cżaſy i ſkroni/ wſzákże tu niemoże iedno ſkronie znácżyć BudBib b2 (6); Strum D4; BudNT Gg3 (5); Ktorzy ácż ták ſą ieden od drugiego oddzielni/ wſzákże nie ſą rozni/ áni też trzey Bogowie/ ále tylko/ ieden. CzechRozm 19v (21); PaprPan I4 (5); Ale ácż wſzytkie gránice trzebá dobrze opátrżyć wſzákże napilniey one/ ktore ſą od ludźi wierze Chriſtuſowey przećiwnych ModrzBaz 103 (11); SkarJedn 58 (3); Oczko 28v (5); ktory ácż wtym nie praw/ iſz vchá dawał chytrym złym ludziom: wſzákże nieprawdą ich około náuki/ nicżym ſię nie pomazał SkarŻyw 389 (16); StryjKron 288 (2); ácż doſyć znácżnie Stefan ś. ſłowy ſwoimi okázuie. wſzákże nie rowno znácżniey ſam Pan Iezus Chriſtus CzechEp 282 (15); CzechEpPOrz x3v; NiemObr 40 (3); GórnRozm Fv; KochSz c; ReszPrz 24; WerKaz 292; KochPieś 52; ArtKanc N20v (2); ActReg 29; KochCn B4; WyprPl A4v; Acz przełożeni kośćielni ſą niedoſkonáli; wſzákże ie P. Chriſtus pośila: i przez nie/ iácykolwiek ſą/ ſwoy kośćioł ſpráwuie WujNT 60; ácz dźień ſądu Páńſkiego pewnie będzie [...]: wſzákże nie ták rychło będzie WujNT 712 (64); y ácz [Walko] miecz y kálétę wróćił/ wſzákże trzech ſkótów niewróćił. Wálko lepak obwiniony/ ácz o miecz y o kálétę zna ſie/ y powiáda iż to wroćił: wſzákże przy/ áby miał oné trzy ſkóty wźiąć. SarnStat 704 (30); Co [cielesność] ácż wſzyſtkim ſtanom rzecż ieſt ſzkodliwa. Wſzákoż oſobliwie tym ktorzy inſzymi rządzą y męſtwo záchowáć chcą. PowodPr 70 (6); SkarKaz 81a; VotSzl A3 (2); PudłDydo A4.

»acz ... wżdy« (5): BierEz N3; bo acz nyemyely uyary ſzwyerzchnyey wzdy myely wnąthrzną wboſkym opatrzenyo [!] nadzyeyą mayącz PatKaz III 103v; RejRozpr H; bo ácż oná ćiebie wybáwiłá/ tho wżdy oná vcżyniłá dla chćiwośći cieleſney/ á iżeby ćię zá mężá mieć mogłá. HistRzym 5; RejZwierc 217.

»acz ... a przedsię«: ktorzy ácż pátrzáli na iáwne á dziwne ſpráwy Boſtwá iego ſwiętego [...] á przedſię były záſlepione ocży ich RejPos 208v.

»acz ... a wszakoż; a wszakże; a wszako; a wszak« (41 : 20 : 4 : 1): Y sſtáło śię iáko koń chćiał/ Aleć wżdy ná tym nie wygrał. Bo ácż ieleniá odpędził/ A wſzákoż [!] śię ſam zniewolił BierEz Ov; OpecŻyw 182v; PatKaz I 16v (3); PatKaz III 136 (5); LibLeg 8/132v (3); ábowiem on ácz czáſem pokarze mnie/ á wſſákoż nigdy do ſmierći RejPs 173v (2); KromRozm II g4; LubPs E3; DiarDop 116; RejWiz 116; BibRadz I 278v marg (2); KochSat B4v; KwiatKsiąż Kv; OrzQuin C3v; SienLek 104 (5); RejAp 55v (3); Tákże téż Figurá którąm názwał Kwádratem długim/ która ácz wſzytki cztéry kąty ma proſté/ á wſzákże więtſza ieſt ná dłużą á niż ná ſzérzą. GrzepGeom Fv; RejPos 57v (12); HistLan F5; RejZwierc 148 (5); WujJud 173 (4); BiałKaz C4v; ModrzBaz 129v (3); iż ten krzyż/ ácż ieſt ſrogi y przykry á wſzákże nie wiecżnie trwáiący WerKaz 291; Acżeś ty ieſt w Perſonách troiákim/ A wszákeś w poſtáci iednym BOgiem ArtKanc I10v; WysKaz S5; Elekcia Stároſty, ácz ná Królu nalezy, á wſzákóz té właſnośći w ſobie zámyka wedle práwá, ze ma bydz ośiádły, y pilny vrzędu. SarnStat 481 (4).

»acz ... a wżdy; a wżdam« (5 : 1): acz yedną moczą bo wſzytko [Bog] ſtworzyl a wzdy uyątſzą mocz w anyele bog ukazal yſz wkamyenyu PatKaz III 116v; Leop Matth 13/32; RejPos 114v (2); kthory [Jagiełło] ácz był s Pogańſkiego rodzáiu wźięty k temu Tyran/ á wżdy iáko był pożyteczny Koronie/ o tym ná ſwym mieyſcu ſtoiy. MycPrz II C2v; CzechRozm 127v.

»acz ... ale atoli«: acz było co czynic ztemi Raithary, ale atoli Pan Bog raczył dac zwycięstwo. ActReg 57.

»acz ... ale jednak; ale jenak« (21 : 2): RejPs 167v; Abowyem ácz to byli ludźye dobrzy/ prawdźiwi y śwyęci/ ále yednák ludźye KromRozm II c3v (2); KromRozm III I8v (3); Diar 65 (2); BielKron 361; OrzQuin D3; RejPos 75v (3); WujJud 127v (2); WujJudConf 84; SkarŻyw 245; ArtKanc P3v; PaprUp G4; ActReg 165 (2); Bo ácz Polacy iednym ſłowem to zową Práwo: ále jednák Ius iest, iákoby genus, á te drugie ſą ſpecies SarnStat 48 (2).

»acz ... ale przedsię; ale przedsie; ale przecie« (12 : 1 : 3): KromRozm III K; Acż ſie máło kęs záćmi/ prze ſłuſzne przycżyny/ Ale przedſię po chwili znowu iáko iny. RejWiz 115v; Acż nam iedná Jáſkołká/ Wioſny nie vcżyni/ Ale przedſię ſzcżebiece/ by pomogli ini. RejZwierz 57v; RejAp 143v (4); RejPos 133v (2); Strum K3v; ModrzBaz 105v (2); KochProp 14; ActReg 42; WujNT 439 marg (2).

»acz ... ale wszak; ale wszakoż« (3 : 1): RejKup m7v (2); RejWiz 135v; Acż ſie ich wiele o to pokuſza [o psowanie prawdy] y dziś/ ále wſzák wiemy iákie ſą poſwarki v nich RejPos 231 v.

»acz ... ale wżdy; ale wżdam« (18 : 1): RejPs 184; RejRozpr B3v; Y wſſyſcy ći/ ácz vczeni kápłani y biſkupi/ ále wżdy ludźye byli/ omylic ſye mogli. KromRozm II r; KromRozm III D5 (2); GliczKsiąż D5; Acż złego y dobrego poſpołu thám nioſą. Ale wżdy od dobrych zli ſą rozney nádzyeie RejWiz 102v (2); RejAp AA6; HistRzym 22; RejPos 148v (4); BielSat H2v; RejZwierc 18v (2); Acż to ieſt niepodobna/ żebym wſzytki pámiętáć miał/ ále wżdy wiele ich pámiętam CzechRozm 68v (2).

»acz ... ale zasię«: ktorych [brodaczów] moc ácż mnieyſza/ Ale záśię rádá ich we wſzyſtkim głownieyſza. KmitaSpit Bv.

»acz ... jednak przedsię« (3): Y v nas Poſty ácż ſą roſkazáne od Kościołá/ iednák przedśię nie z przymuſzenia/ ále z chući [...] ſpráwowáne bywáią. WujJud 191v (3); CzechEp 333 (2).

»acz ... lecz przedsię; lecz przedsie« (3 : 1): RejRozpr D2; RejWiz 76v; Nie o tychći tu Ian ś. mowi ktorzy ácż żywotá pobożnego do śmierći nie wiodą/ lecż przedśie wiáry nieodſtępuią WujJud 139; WisznTr 15.

»acz ... lecz wżdy«: Bo ácz żádny wto niełuczy Iáko ſwięte piſmo vczy [...] Lecz ſie wżdy tym ćieſz nieboże Práwa wiárá wiele może RejRozpr A4v.

»acz ... przedsię jednak; przedsie jednak« (3 : 1): MurzNT 96; Leop Luc 11/8; Acżem był nie vcżony przedſiem iednák cżytał RejZwierc 240v; Oczko 21v.

»acz ... przedsie wżdy«: A Sumnienie acż mjlcżało Prżethſie wſdy głową kywało RejKup q2v.

»acz ... tedy wżdy«: [Delfin] Acż głoſu nie ma/ thedy wżdy ma łkanie FalZioł IV 33c.

»acz ... wszakoż jednak; wszakże jednak« (3 : 1): A ácż gnyew twoy miły Pánye yeſt ták popędliwy Wſſákoż yednák nye długo trwa LubPs H (2); HistLan Dv; SkarŻyw 68.

»acz ... wszakże przecię« (3): Ale ácz wſzytkie pokármy ſą czyſte/ wſzákże przecię grzeſzy ten ktory ich z zgorſzeniem pożywa WujNT 744 (3).

»acz ... a wszakoż jednak; a wszakże jednak« (2 : 2): Acz ſie mu náczás trefi niewczáſow niemáło áwſſákże prędko iednák tych pilen pan ktorzy przeń bywáią ná myſliach vdręczeni RejPs 50; DiarDop 116; LubPs cc6v; OrzQuin Aa2.

»acz ... jednak ato wżdy«: Teraz acz sieła Pomow się stało zaktoremi podobno te moie wskazanie mogło by się zdac importunius. Iednak ato wzdy im zatym zaiazdem oglądasz y postanowisz [...] toswoie Starostwo. ActReg 93.

»acz ... acz ... ale« (4): RejPos 2 (2); A ty ácżeś nie Hetmánem/ ácż woyſká żadnego nie wiedzieſz/ ále maſz záwżdy burdę s przyrodzeniem ſwym z omylnym ſwiátem tym RejZwierc 149v (2).

»acz ... acz ... ale przecię«: Acześ ty ieſt ánioł/ ácz mi wielkie poſelſtwo przynośiſz: ále ſię mnie przecię mężá znáć nie godzi. WujNT 194.

»acz ... acz ... ale wżdy«: [każdy wrzód] ktory ná tym mieyſczu będzie gdzie go ocży nie widáią/ ácż boli/ ácż gi káżdy cżuie/ ále wżdy nie ták brzydki ieſt [...] iáko ten czo vſtáwicżnie nań ocży pátrzą. RejZwierc 267.

»acz ... acz przedsię ... ale«: A ták ácż będą iákoby krolowie/ ácż przedſię będą przełożonymi nád kroleſtwy ſwemi/ ále właſnie ie może miánowáć iákoby krolowie gdyż ſie poddádzą pod posłuſzeńſtwo beſtiey tey. RejAp 144v.

»acz jednak ... ale« (3): WOłoſzyn to chłop ſproſny/ ácż ſie iednák bije/ Ale kiedy nam przykro/ też do láſá myie. RejZwierc 242v (2); StryjKron 288.

»acz lepak ... wszakże« (2): Acż ſię lepak do tego znam/ że ze mnie [...] máłą pomoc y rátunk Rzecżpoſpolita mieć może/ wſzákże nie mogę ſie zátrzymáć/ ábym iey [...] nievsługował. ModrzBaz 1v (2).

»acz przedsię ... ale« (4): RejKup bb2v; RejWiz 145; Acz ſye to przedśię tráfia/ kiedy [...] ále to rzadko bywa Strum O3; ModrzBaz 20.

»acz więc ... ale« (6): RejJóz G8v; RejWiz 183v (3); HistLan F5v; Acz więc drudzy bywáią też krotkiey pámięci Ale więcey z muſzenia á pewnie nie s chęći. RejZwierc 241.

»acz więc ... jednak«: po ſzkodzie Polak mądry. Co ácz więc pozno bywa [...] Iednak [...] przeto życzyłbym tego bráciey ſwey y ſobie ábyſmy ſię kiedykolwiek obaczyli VotSzl B2v.

»acz więc ... wszakoż«: Acż więc źli vbogich rády zátłumyáyą wſſędzye Wſſákoż Pan Bog nye opuśći tu nigdy wiernego LubPs D2.

»acz przedsię ... lecz jednak«: Acż to przedſię rozna rzecż ieſt od przyrodzenia/ Lecż jednák y to przedſię godno ieſt bacżenia. RejWiz 120v.

»acz tedy ... wszakże przecię«: Aczem tedy Láćińſkiego textu poſpolitego [...] w tym przekłádániu wſzędy náśládował; wſzákżem przećię [...] y z Graeckiego textu [...] przełożył WujNT 15.

»acz więc ... ale przecię«: Azaż niewiećie/ iż ći ktorzy w zawod biegáią/ ácz więc wſzyścy bieżą/ ále przećię ieden zakład bierze? WujNT 1. Cor 9/24.

»acz jednak przedsię ... ale wżdy«: Acż iednák przedſię s cżáſem wyroście s korzeniá/ Ale ſie wżdy prytłucże w niey złego naſienia RejWiz 79v.

C. W obrębie jednego wypowiedzenia wprowadza dodatkowe składniki najczęściej przydawkę lub okolicznik; chociaż, nawet (297): Goſpodyni ácż z ćięſzkośćią/ Oſtáwiłá one [psicę] gośćią BierEz M3; OpecŻyw 32; PatKaz I 7v; Czo teſz ludzyem byua dano acz rzatko poprauey a uyerney pokucze PatKaz III 94v (4); GlabGad L2; MiechGlab nlb 2; LibLeg 8/133 (3); A ták zewſſąd ogárnął mię przeſtrách/ ácz wniewinnoſći moiey ták iż cżáſem zádrzy we mnie ſerce moię RejPs 81v (10); RejRozpr H4; RejJóz B3 (4); Michal acz ſtrąchem roſradzą Panu Sędzić. RejKup b5v (5); KromRozm I I (2); MurzNT 48v; KromRozm II q3; KromRozm III I2 (4); DiarDop 114; Boś ty yeſt Bog co wſſytko ácż z wyſoká widziſz LubPs P5; GroicPorz gg2; RejWiz A5 (3); RejZwierz 104v (3); BibRadz I 2 (2); iż miał [Eneas] Włoſką zyemię/ ácż zá trudnoſcią oſieść BielKron 60v; áby im [Hunnom] źiemie poſtąpił/ ácż nie wſzytkiey/ áby iedno iáką trochę koni nápáść. BielKron 299 (12); á inſze nicżemne Bogi pogáńſkie y Zydowſkie (ácż pod inſzemi nazwiſkámi) przyięli GrzegRóżn Kv (3); RejAp 67 (5); GórnDworz S6 (3); HistRzym 30; RejPos 64v (16); Ioátán vkázował przez śmieſzné/ ácz fáłſzywe podobieńſtwo BiałKat 66; HistLan F5v (2); RejZwierc 196v (5); WujJud 26 (7); RejPosWstaw 21bv; vmyſliłem [...] té Kśiążki/ ácz pod wagą miedzy ludźie podáć Strum A4; BiałKaz F3v; BudNT dv; CzechRozm 260; PaprPan Cc3v (3); A tu ſie rzecż/ ácż ważna ſproſtá wlot tocżyłá KlonKr Av (2); ia teraz iáko Boży y Kośćielny (ácż niegodny) ſługá/ zá łáſką Páńſką [...] będę ſpráwował KarnNap Cv; ModrzBaz 91 (3); SkarJedn S44 (7); Oczko A4 (2); Márya Kleophy byłá śioſtrą ácż nierodzoną mátki Chryſtuſowey SkarŻyw 242 (20); StryjKron 265 (11); CzechEp 140 (3); NiemObr ktv; KochFr 67; Przeſtáną wżdy ácż ná mále. KlonŻal C3; ReszList 157; Zyłeś dobrze ácz w chudobie PudłFr 61; PaprUp L4 (2); ActReg 164 (4); GostGosp 138; Serce/ ácż z káżdey ſtrony Obłokiem obtocżone/ Nikcżemnych myśli: do ćiebie podawam GrabowSet Nv (9); OstrEpit Av (2); LatHar 201 (2); RybGęśli C (2); WujNT 330 (2); SarnStat 1108 (4); Wźiąłem Lutnią ácż w prawdźie dawno nie ćwicżony WitosłLut A2v; to czytáć W. K. M. ácz nie ták zupełnie/ gdy czás znieśie możeſz SkarKaz 4v (5); VotSzl C2; Przypomnię/ ácż że wſtydam ieſzcże tu kęs ſiebie CzahTr I2v (3); Bo mowá/ ácz ſtrzęśiona ſłowy łágodnémi/ Sámá przez śię nic nie ieſt/ bez vczynku/ wiémy. GosłCast 38 (3); SkarKazSej 685b.
a. W połączeniu z przeciwstawnym wskaźnikiem zespolenia zapowiada uzupełnienie i uwydatnienie treści któregoś ze składników wypowiedzenia najczęściej przydawki lub okolicznika przez składnik dodatkowo wprowadzony (87):

»acz ... ale« (51): KromRozm II x4v; LubPs aa2v (2); GroicPorz 12v; A wſzákoż ácz z proſtymi ále ochędożnymi/ oſtrymi/ y krotkimi ſłowy do dźieſięćiorgá pokolenia/ był káznodźieią BibRadz I Am arg; OrzRozm I; [zamek] zgorzał/ ktory był nowo ácż z drzewá ále ochędożnie zbudowan. BielKron 410v; Piotr Motá Hiſzpan/ ácż krotkimi ále węzłowátymi ſłowy dzyękował. BielKron 413v (9); iż W. P. M. tákowym/ ácz podłym/ ále niepoſpolitym dárem/ gárdźić nie będźieſz raczył SienLek a2v; RejAp 182v; Acż pod przypowieſciámi/ ále iáſnie á iáwnie RejPos 340 (6); to máłe nápiſánie [...] podawamći przed oczy twoie [...] ácz proſtym ſzyrmem ále dali Bog życzliwym od proſtego nápiſáne. RejZwierc A3v (4); ModrzBaz 21 (4); Oczko 34; SkarŻyw 15 (6); opiſuią/ ácz ſproſtá ále ku rzeczy w ty ſłowá. StryjKron 512; KlonŻal B4; ActReg 141 (3); KochCz B; Do [...] kámieniá żywego/ ácz od ludźi odrzuconego/ ále od Bogá wybránego y vczczonego WujNT 1. Petr 2/4 (4); SarnStat 1264; SkarKaz 347b; VotSzl E4.

»acz ... lecz« (2): KlonKr A3v; Godne tedy ſą vważenia pilnego ony wirſzyki/ ácż krothkie/ lecż obfitą przeſtrogę w ſobie máiące Phil H.

»acz ... a wszakże«: Ieſt bowiem wiele rzecży/ ácż nowych/ y przed tem v nas nieużywánych: á wſzákże vcżćiwych y wielkich pożytkow pełnych. ModrzBaz 137.

»acz ... ale jednak« (2): Tákże onym drugim/ ácz mądrym itéż biegliwym/ ále iednák częśćią proſtym/ częśćią nie śmiáłym Poſłom OrzQuin C2 (2).

»acz nie ... ale« (24): Przeto ſie nie ſtydáymy wolatz/ acż nie vſty ale ſercem ku milému Iezuſowi OpecŻyw 62 (2); LibLeg 10/151v; KromRozm III M3; Gdyż thu ſą wypiſáne dziwne ſpráwy iego/ Acż nie dla náucżonych/ ále dla proſtego RejWiz A9 (2); BielKron 263 (3); SienLek 11v; RejAp 109; RejPos 53 (4); A prawdźiwy naród Abráhámów my ieſteſmy/ ácz nie z ćiáłá ćieleſny: ále z obiethnice duchowny. BiałKat 186; WujJud 120; BudBib c3v; ktory [...] námowić ćię [...] może: ácż nie záráz/ ále pomáłu ſię wkradáiąc y wgrażáiąc. SkarŻyw 152 (2); mamy go [Jezusa] w naświętſzym Sákrámenćie/ ácz nie oczywiśćie/ ále rzeczywiśćie/ iſtotnie y prawdziwie. WujNT 114 (4).

»acz nie ... lecz«: Acż nie wſzytkim lecż drugim/ wżdyć ſie to zdáć muśi RejWiz 44v.

»acz nie ... ale przedsię« (2): zránili iednego cżłowieká/ ácż nieták bogátego iáko ſámi/ ále przedśię ślachćicá. ModrzBaz 70v; WujNT 462.

»acz nie ... ale wżdy« (4): RejPs 67; BielKron 356; RejPos 337; A drudzy záśię ácż nie z ćięſzkiemi/ ále wżdy z Powſzedniemi grzechámi: á tym wiele pomoc możemy. WujJud 203.

2. Wprowadza Wypowiedzenie okolicznikowe warunku, niekiedy uwydatnia tylko następstwo czasowe zatracając właściwą funkcję wskaźnika stosunku warunkowego; jeśli, gdyby, kiedy (29): acż ſnádz on widziáł ſie wám bytz przeciwny w cżym iużci vmarl od waſſych rąk [...] miéycie doſytz na tym OpecŻyw 152v; acż nás miloſtz bożá ode zlégo nie odciągá/ acż nitz ale boiázń piekielná niecháy nás wſciągá OpecŻyw [192v]; RejRozpr E4v; RejKup I; A rzadko dobrowolnie dobry ſie obyerze/ Lecż ácż go przymuſzeniem iáko kiyem wzbierze. RejWiz 101 (5); bo acż ieden z nich [razem złączonych] vpádnie/ drugi go podnieſie. BielKron 80; RejPos 171v; GrabowSet S4v.

Połączenia: »acz ... tedy« (11): A ty acżci ſie tzo przygodzi malucżko/ tedy dlá niego cirpietz niechceſz OpecŻyw [127v] (2); RejPs 204v; Ia acż ćirpię ſwe więzienie tedy od cżłowieka Lecz ty od ſamego Boga RejJóz E6; LubPs S2 marg; RejAp D3b; HistRzym 96v; A ácżby cie dobrodzieyſtwá y ty wdzięcżne obietnice nie ruſzyły/ tedy ſłuchay srogiego dekretu Páná ſwego RejPos 146v; BiałKat 176; RejZwierc 142v; WujNT 20.

»acz ... wszak«: Acżbych ćie też wybáwiłá/ wſzákbych wielkiey nieprzyiáźni od oycá nábyłá/ Przetho że moy Oćiec ſtráćiłby ten odkup ktoryby zá ćie miał być dan. HistRzym 4v.

»acz ... a to«: A ácż cżáſem długo chowa nacżynie złe á długo mu ćirpi/ á to dla tego/ áby potym vkazał moc RejPos 74.

»acz ... a wszakoż«: taky acz by ſtradal pyeruorodney ſprawyedlyuoſzczy a wſzakoſz iuſzby k nyey nyebyl pouynyen PatKaz I 6.

»acz ... tedy wżdy«: Iám vmyſlil nigdy oblubienice niepoymowatz [...] wſſakoż acż bych miál tę wolą ijżbych chciál żonę poiątz/ tedy wżdy niepodobno/ abych [...] tako ſwięté dziewicy był oblubion. OpecŻyw 5v.

a. Wprowadza wypowiedzenie pozornie warunkowe (2): RejZwierz 42v; Bo ácż nie ten ále pewnie drugi cżłonek ták duſze iáko y ciáłá náſzego záwżdy vpáść muśi. RejPos 248.
3. Wprowadza wypowiedzenie okolicznikowe przyczyny; ponieważ, bo; quia PolAnt (61): PatKaz III 133; á wſſytko ieſt w poſłuſſeńſtwie twoiem/ ácz by ſie wiele odmienić muſiáło/ by to niebyło wolą á náuką twoią ſpráwowano RejPs 182 (2); ConPiotr 1544/34v; RejJóz C6v; RejPos 139v; RejKup r2v (4); KromRozm III D7 (2); Na ktory czas Krol Jego Miłość przyjechawszy oczekiwał na Rad Koronnych zjechanie. A tak aż w drugą niedzielę była Msza o Duchu świętym, acz panow mało było Diar 19; LubPs H4v; RejWiz 122v (2); Per nefas ſie w tytuły/ nigdy nie ćiſnęli/ Acż ie zá ſwą godnoſcią/ záwżdy przedſię mieli. RejZwierz 60v (5); RejAp F5 (2); Indemnatus, Qui indicta causa id est non defensa aut incognita causa damnatus est; Który przekazan yeſt w którey rzeczy ácz yey nie brónił Mącz 77c; A wyemy pewnie iż prawdziwe ieſt ſwiádectwo iego. Acż było wiele inych rzecży ktore ſpráwował Pan Jezus RejPos 279 (5); RejZwierc 200 (3); Odda mi/ práwi/ Pan koronę ſpráwiedliwy ſędźia. To ią winien kiedy odda (winien/ rozumiey że ią obiecał/ ácż z goła nikomu nic nie winien.) WujJud 114; Słuchay(że) teraz Iehoſzua offiárniku wielki/ ty y prziaćiele twoi śiedzący przed tobą/ ácż mężowie dziwni ſą (marg) To ieſt/ ktorzy dziwá álbo cudá dziáłáią, (‒) [quia viri ad portenta sunt; bo mężowie znaczący przyszłe rzeczy Wuj] BudBib Zach 3/8 (2); BiałKaz G; PaprPan Z2 (2); Oczko A2v; Ták vcżynił/ y wnet ozdrowiał ácż S. Anzelmus gdy mu to powiedział/ taiemnie bárzo Mſzą zań miał SkarŻyw 334; CzechEp 95 (2); NiemObr 122; KochFr 110; KlonŻal D3v; razem tedy [na obydwa listy] acz dla pewnych względow na jednym papierze, przydzie mi odpisać. ActReg 127 (2); SarnStat 1155; CzahTr I2 (3); GosłCast 40 (2); KlonFlis C4.

Połączenia: »acz więc«: Ktore [zwyczaje] potym wſpomniawſzy będzye ſie ich lękał. Acż więc długo ten zwycżay w młodym nie zágáśnie RejWiz 97v.

»acz ... przeto«: Abowim ácż ocyec gdy ſyná będzye myał/ cyáło mu tylko da/ vmyſłu y rozumu dáć mu nye może. Przeto ſſuka mu drugyego oyca [tzn. nauczyciela] GliczKsiąż N7.

»acz ... tedy« (4): RejWiz 119; KuczbKat 250; Oznáymuiemy [...] Iż ácz zá Naiáſnieyſzych Kśiążąt Páná Włádyſłáwá Królá Polſkiégo/ etc. y Alexándrá [...] z zwoleniem/ Herby/ których vżywáć nie byłá nam rzecz zwykła [...] wźięliſmy [...] tedy my [...] obiecuiemy[Significamus ... Quod, quia ... arma ... recipimus ... Promittimus ... JanStat 756] SarnStat 998 (2).

»acz ... to«: Acz ſye ku onemu myeyſcu y ſkrzyni bożey nigdy yuż przywróćić [Żydzi] nyemáyą [...] to znák/ iż yuż konyecznye kápłáńſtwo ono y ofyáry vſtáły/ á nye wyeczne to przykazánye było KromRozm II 1.

»acz ... a tak«: Acz nam tego WM zjednać a otrzymać nie mogli, a tak i teraz rady WM w tym używamy, co czynić z tym będziem mieli. DiarDop 110.

4. Wprowadza podrzędne wypowiedzenie dopełnieniowe (10): nic niedbáią ácz nie winnego ſtrzelaią RejPs 92v; RejRozpr E3; RejJóz N2v; Pátrzayże ácż ten rozum przy duſzy zoſtawa RejWiz 171; Mącz 423a; Prot C4; RejPos 322 (2); WyprPl B4v; Acz to nam ciężko bywa/ po ſobie to znamy. GosłCast 26. Cf II 1a.
5. Wprowadza podrzędne wypowiedzenie podmiotowe (5): ACż ludzie rozmagici złoto wychwalaią ku piciu być dobre cżaſu tego: ieſt prawda FalZioł V 70c; SienLek V4v; BiałKat 190v; PaprPan Ff2v; Nic to ácż gorſze cżáſy/ świát ze wſząd niſzcżeie GrabowSet L2.
6. Wskazuje na stosunek przeciwstawny; a, natomiast, podczas gdy (6): RejJóz C5v; Nie żáłuią Polacy w potrzebie żelázá/ Ale głod do zwyćięſtwá wielka ieſt przekázá. Acz gdźie dobry ſzaffunek/ tám ſpore Dochody/ Rycerſtwu potrzebnieyſze niż Miáſtá y Grody. Prot B4; BiałKat 131; WujJud 171; SkarJedn 241; gdyż żadnemi vczynkámi ſwemi/ będąc w niedowiárſtwie/ nigdy nie mogli záſłużyć nic tákowego. Acz vczynki potym w wierze y w łáſce vczynione/ záſługuią niebo. WujNT 564.
7. Wskazuje na stosunek rozłączny; albo, bądź, czy; seu, sive Mącz (17): Seu disiunctiva particula, Albo/ Bądź Acz. Mącz 390a; Sive coniunctio Albo/ Acz. Mącz 390d.

Połączenia: »acz ... acz«: Sive ista uxor sive amica est, Bądź twoyą żoną yeſt/ Bądź gamratką. Acz twoyą żoną yeſt/ Acz gámratką Mącz 390d.

»acz ... albo« (2): Seu recte sive perperam fecerint, álbo dobrze álbo zlie álbo ácz dobrze álbo zlie. Bądź zlie bądź dobrze Mącz 390a (2).

a. Wskazuje na stosunek pozornie rozłączny (11): á Niemieckie [świnie] rozumieć trzebá/ Zułáwſkie/ Pomorſkie/ Weſtwálſkie/ ácż y Báwárſkie roſłe. GostGosp 120.

Połączenia: »acz ... acz« (4): Vt mihi tua domus te praesente et absente pateat, Abych miał wolność y świebodę w twym domu ácz będźieſz ácz nie będźieſz domá Mącz 283b; Vtervis, Którego chceſz/ wſziſtko zá yedno ácz ten ácz ów. Mącz 509d (3); GosłCast 42.

»ácz ... albo« (2): Quid ergo interest proferantur nec ne, A coſz ná tym ácz będą wyyęte álbo nie Mącz 430a; GostGosp 104.

8. Wskazuje na stosunek wynikowy; wprowadza współrzędne wypowiedzenie wynikowe; więc: Tego [Piasta] iáwnie był ſam Bog vkazał ná oko/ Acż o nim tu w tych wirſzach nie piſzę ſzyroko. PaprPan Dd2v.
II. Partykuła (124):
1. Pytajna; czy (18):

Wprowadza pytanie niezależne: A to co mowią: podobniey ieſt kośćiołowi zoſtáć przy eżterzech Pátryárchách [...] niżli przy iednym Papieżu: ácżby to nie dziwno nie było/ iż więctſza cżęść od mniejſzey odſtąpiwſzy/ może przy fałſzu zoſtáć SkarJedn 164.

Wprowadza pytanie zależne (16): yeſthgo pithal [żyda Slomę] aczbi wgich zakonye bilo napiſſano ze wolno poyacz ynſzą zonę LibMal 1554/190v; y pyta na práwie/ Acz to ma być. Skaże Sędźia iż tho ma być. GroicPorz Z2; będźie Prokurator pytał, ná práwie. Acz iuż ſłuſznie y wedle biegu práwá przyſyęgá ieſt wypełnioná. Skaże Sędźia/ iż ſłuſznie y wedle práwá. GroicPorz z3 (15).

a. Wprowadza podrzędne wypowiedzenie dopełnieniowe: thy znaſz Miły panie ieſtlim ia to vcżynił (ty żnaſz acz ieſt ktora żłoſć w rękach (abo vcżynkach) moich. [Dominus deus meus si feci istud, si est iniquitas in manibus meis; Panie Boże mój jeslim to uczynił, jesli jest nieprawość w rękach moich Wuj] WróbŻołt 7/4.
2. Uwydatniająca; nawet, właśnie, a właśnie, wnet; etsi Vulg (34) : Kładze yakes Prziwilege Co ych gdzes nabył na Swiecze niewiem w ktorem powiecze RejKup aa7 (2); DiarDop 107; RejWiz 175; Acż ieſlim nie ieſt inſſym Apoſthołem: wżdam iednák ieſthem wam. [Etsi aliis non sum apostolus, sed tamen vobis sum; A jeśli innym nie jestem apostołem: a wszakże wam jestem Wuj] Leop 1.Cor 9/2; ácż ieſliże nie dla nich/ ále wżdam dla teſtámentu [et si non propter eos, propter testamentum tamen; a jesli nie dla nich, wszakoż dla przymierza Wuj] Leop 2.Mach 8/15; BielKron 364v; Acż máłe dzyatki/ ktore ſą krześćiáńſkich rodzicow porodzone iuż wnet ſą ná łaſce páńſkiey RejPos 153; [Ezdrasz] kthorego ácz żydowie zá Proroká mieć niechcieli RejPos 259v; Abowyem byſcie wy mnie práwie poználi/ iużbyſcie y Oycá moiego poználi. Acżeſcie go iuż theraz poználi/ y oglądáliſcie go. [Si cognovissetis me, et Patrem meum utique cognovissetis; et amodo cognoscetis eum et vidistis eum Vulg; Gdybyście mię byli poznali wzdybyście i Ojca mego byli poznali: a od tego czasu poznacie go i widzieliście go Wuj Ioann 14/7] RejPos 291v; cżyli iż ten rok málucżko poćirpiſz/ ácż ſie przedſię dobrze mieć będzyeſz/ á potym ſto lat ábo áż do śmierci będzyeſz miał wſzythko po ſwey myſli RejPos 315v (8); BielSat G3; HistLan Cv (2); RejZwierc 18v (2); Oczko 19; CzechEp 224; KochDz 108; Acz piszą iuż ze te Pryncypały Hetmany potraczono in Heluetia ActReg 182; we Fráncyey [...] wſzyſtko świetno/ wſzyſtko koſztownie: ácż owoce/ wino/ ſol/ ſzárłaty/ ieſli gdźie ná świećie GostGospSieb IV; Zá co [za uszczerbienie zdrowia] ácz zárázem támże ná woynie pod Lukámi dożywoćiem ieſt opátrzon SarnStat 1209 [idem 450] (5).

Połączenia: »acz ... ale« = nie dosyć że, nie tylko... ale (4): Bo ácż wiemy iż w Ieruzalem był Kriſtus vkrzyżowan/ ále też wiemy pod cżyią zwirzchnoſcią RejAp 93; Cżłowiek ktory ácż máło był vniżon od Anyołá/ ále był ſtworzon w wielkiey łáſce á w wielkim błogoſłáwieńſtwie RejPos 53 (2); Bo ácż obiedwie ku ſłuſzbie Bożey gorącey [...] wzruſzył: ále iednę ktemu przywiodl/ iſz [...] Mniſzką zoſtáłá SkarŻyw 200.

3. Ograniczająca; bodaj, przynajmniej; etsi Vulg (63): ty dzis ſie s nim [Jezusem] rozplacży/ a iednę ſlze acż niewięcey dlá twych grzechow wypuſtz. OpecŻyw 72; RejKup 8; áby mi też tego było żal widząc że was ſam ten liſt (ácż ná godzinę) záfráſowáł [et, si paeniteret videns quod epistula illa etsi ad horam vos contristavit; a chociabym też żałował, widząc on list (chociaż na godzinę) zasmucił Was Wuj] Leop 2. Cor 7/8; BielKron 227v (2);Mącz 397b; RejPos 260v; ActReg 143; OrzJan 130.

Połączenia: »acz nic« vel Mącz (51): zmiłuicie ſie/ nademną acż nicz/ wy przijaciele/ moy SeklWyzn Gv; KromRozm II d3v; KromRozm III F2; BielKron 315 (2); Vel lineam duc ne prorſus nihil facias, Pociągni ácz nic yedną kréskę ábyś wżdy nieco czinił Mącz 243a; Więc mi to ácż nic w. m. powiedz GórnDworz L3v (10); Niechby iedno ácż nic mieyſce pokazáli CzechRozm 25v; Jákoby y Sodomę był obronił [...] by w niey było ácż nic dźieſiątek ſpráwiedliwych. CzechRozm 256 (25); NiemObr 93 (2);ReszPrz 68 (2); ActReg 169 (3); GrabowSet G2 (2); RybGęśli D2v.

»acz nic ale« (3): OpecŻyw [192v]; moglacz panna [Maryja] wpaſzcz w grzech acz nycz ale wpowſzedny. ale laſka boſka uprzedzayącza yą zaſczyczyla PatKaz II 67; A ieſtli ſie panna vrodzi pod thą planetą. tedy (acz nicz: ale aby wezrzeniem) miluie rada. FalZioł V 51c.

4. Życząca; niech, niechaj (9): czoſz byth kolwyek ſzobye wthym ku pomoczy bracz chczyal, acz tho wſythko bądzye przeczywko thczy mey y dobrey wyerze MetrKor 37/2 (3); przykaż acż knam mędrzec ſłowo przęmowi. BielŻyw 134; RejKup p2v (2); á proś Bogá ácz ći ſnadź będzie odpuſzczoná myſl ſercá twego. [et roga Deum, si forte remittatur tibi cogitatio cordis tui; a proś Boga. jeślić snadź odpuszczona będzie ta myśl serca twego Wuj] BibRadz 2. Act 8/22; Esto sane. A áczby ták było. Bá dobrze niechayby ták było, álbo niechay/ ták będzie Mącz 367b (2).
** Bez wystarczającego kontekstu (2): Queis, ablativus, Acz. Mącz 340a; Caeteroquin – Acz Calep 149b.
*** Dubia (4): RejKup y3; prawdopodobnie zamiast (3): RejJóz D7v; RejKup p8v; ZapMaz II G 61/160v.

Cf ACZCI, ACZEJ, ACZEM, ACZKOLEK, ACZKOLI, ACZKOLWIE, ACZKOLWIEK

KK