[zaloguj się]
[pdf]

AFEKT (87) sb m

á- : a- (59 : 18), -ff- : -f- (79 : 7), -k- : -c- (71 : 15); najczęstszy zapis áffekt- (53), najbardziej spolszczony áfekt- (3).

Obie samogłoski jasne.

Fleksja
sg pl
N afekt afekty
G afektu afekt(o)w
D afektowi afekt(o)m, afektum
A afekt afekty
I afekt(e)m afekty, afektami
L afekci(e)ch, afektåch

sg N afekt (14). ◊ G afektu (10). ◊ D afektowi (1). ◊ A afekt (4). ◊ I afekt(e)m (7). ◊ pl N afekty (11). ◊ G afekt(o)w (8). ◊ D afekt(o)m PowodPr (2), afektum (2) RejZwierz 50, RejZwierc 81. ◊ A afekty (15). ◊ I afekty (6) BielKron, RejPosRozpr, BielSpr, KochWr, PaprUp, Phil, afektami (2) PowodPr, SkarKaz. ◊ L afekci(e)ch (4) BielKom (2), GórnDworz (2), afektåch (1) GórnRozm.

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Silna skłonność, poruszenie wewnętrzne, wzruszenie, uczucie o zabarwieniu dodatnim lub ujemnym, zależnie od kontekstu; affectus BielKom, MycPrz, Cn, affectio et commotio animi Cn, passio, perturbatio KlonFlis [affectus ‒ chęć, żądza, chciwość BartBydg; miłosierdzie, żal, poruszenie serdeczne. Affectus movere, poruszyć komu serca ku łasce a miłosierdziu. Affectus pro amore ‒ serdeczna chuć, miłość Mącz 114c; affectus – prętkie poruszenie Calep] (87): Spráwá Wtora o Afekciech cżłowiecżych. Perfony rozmawiáiące [...] Afectus carnis [Świat, Młodość, Wenus, Bachus, Sors, Postawa, Pomsta, Krotofila]. Afectus anime [Praca, Karność, Wstyd, Mierność, Sprawiedliwość, Pokora, Cirpliwość, Czas] BielKom D4v, nlb 4; RejWiz 192v; RejZwierz 50v; BielKron 127v; GrzegRóżn A2; affect s ciáłá á nie z duſze pochodzącz/ ieſli ieſt poſłuſzny rozumowi/ ſtawa ſie cnotą GórnDworz Ff5; Iam tego nie powiedział/ áby miárá áffekty náſze z vmyſłu wygubić/ á do końcá wykorzenić miáłá GórnDworz Ff7, Bb7, Ff5, Ff6, Ff7 [4 r.], Ff7v; Abowiem to práwy pan kto ſie ſam zwycięży á nie da ſobie roſkázowáć żadnym áffektum álbo poſthronnym ſmyſłom ciáłá ſwego RejZwierc 81, 77 [2 r.], 79; Wolność tylko tá Wolnosćią ma bydź zwána/ ktorey/ rozum/ nie zmyſły/ Ani pochoći (ieſłi [!] affecty ták zwáć mamy) pánuią GórnRozm Bv, Ev, M4; iáko to opiewa [...] Pſalm Dawidá Krolá/ pełny áffektu/ wiáry y nádźieie/ ktory on nie ták ięzykiem wymawiał/ iáko ſercem á łzámi przed oblicżnośćią BOżą drukował ReszList 147, 178; áffektu ſwego przyiáznego zátáić miedzy ſobą nie mogą [...] nic chęći ſwey zarzyſtey ná ſercu ſwym pokryć nie vmieiąc WerKaz 276; WisznTr 23; KochWr 38; PaprUp B; niemasz ostrzonego affectu, raczey skłonny ku odpusczeniu ActReg 141, 50, 117, 141; Boiaźń/ miłość/ chćiwość/ nienawiść/ gniew/ y ine áffekty dálekie od Sędziow być máią Phil L marg, Dv, R3, S; OrzJan 22; LatHar 662, 665; gdy [...] áffekty oboiey ſtrony [katolików i ewangelików] były rozżárzone PowodPr 46, 6, 45, 46, 61, 65; SkarKaz 4 przedm; VotSzl B4v; GosłCast 34; SkarKazSej 694a; cżłowieká cżtery áffekty naprzednieyſze vnoſzą/ ktore Grekowie zową Paſsiones: Cicero zowie Perturbationes: a náſzy ſtárzy Polacy według Ciceroná zową zamętki [pożądliwość, gniew, nadzieja, bojaźń] KlonFlis A4v, A4v [2 r.], B; KlonWor 3.

afekt ku komu (5): iáko ſą [ludzie] rozmáitych rozſądkow/ áffekthow/ y żawiśći ieden ku drugiemu BielSpr 75v; Phil D4, Ev ‒ E2; RybGęśli A2v; niemogę ſie zátrzymáć z onym ſerdecżnym ku tobie áffektem PowodPr 4; cf Zwroty, Wyrażenia, Szeregi.

afekt przeciw komu (3): WujJud 35; ich áffekty złe przećiw nam w nich vmarzáiąc CzechRozm 241 v; ActReg 94; cf Frazy.

W charakterystycznych połączeniach: pełny afektu; afekt ojcowski, przyjazny, serdeczny; ostrzony, rozżarzony, zły (2); afekty wygubić, wykorzenić.

Frazy: »afekt panuje, rządzi, dać sie rządzić afektum« (2 : 1 : 1): Ktory ſie da áfektum bez rozumu rządzić RejZwierz 50v; Phil K3; PowodPr 61; tych áfekt y trunek/ á nie rozum/ rządźi KlonWor 68.

»afekt wygaśnie, zgaśnie« (2): iest iescze iakas distractio animorum [,,.] y w Prusiech affekt iakis niewygasł przeciwko tamtei stronie ActReg 94; GórnDworz Ff7v.

Zwroty: »miarkować, moderować, skromić afekty« (3): iáko maſz ná wſzem miárkowáć y ſkromić wſzytki áffekty ſwoie y przyrodzenia ſwego RejZwierc 179v; ActReg 13.

»poruszyć się afektem, wzruszony afektem« (2): nie vkázuiąc/ áby miał być iákim áffektem oycowſkim ku nim wzruſzony Phil Ev ‒ E2; LatHar 663.

»rządzić, władać afekty« (2): [poeci] ludzkiémi áffekty/ gdźie chcą/ władáć mogą KochWr 39; Phil S3.

»zwyciężyć afekty; afektow zwycięstwo« (2 : 1): ty áffekty á ty ſzpetne przymioty [...] záwżdy zwyciężyć może RejZwierc 155v; Phil I; KołakCath C3v.

Wyrażenia: »afekty cielesne« (3): Phil L; áby oſtátki grzechow [...] oczyśćił [...] przez vmartwienie żądz y áffektow ćieleſnych WujNT 361, 361.

»afekt naturalny, przyrodzony, wrodzony« [naturalis affectus MycPrz II B2] (3): Diar 66, BielKom kt; áffektu powinnego náturálnego ku pothomſtwu zániedbawáli Phil D4.

Szeregi: »afekt i chęć; chuć albo afekt« (2): áby ſwoie Rycyrze podwiodł nie tylko zapłátą álbo obietnicámi/ ále y chućią álbo áffekty ná nieprzyiaćiele BielSpr 39v; áffekt y chęć ku ſobie znácżną [...] iáśnie vznawam RybGęśli A2v.

»afekt i miłość«: máiąc ie [pieniądze]/ bez przykłádánia áffektu y miłośći ku nim WysKaz 6.

»afekt a pożądliwość; afekt i żądza [szyk zmienny]« (1 : 2): áby ludzkiemi áffekty á pożądliwoſciámi tám y ſám nie było [usługowanie własnościami swemi] ſzárpano RejPosRozpr b4; WujNT 361; powſzechne práwo zgwałćić gwoli nowym iákimśi priwatnych ludźi áffektom y żądzam? PowodPr 44. Cf »afekty cielesne«.

»afekt i przychylność«: áffekty y przychylnosći mnożą ſie/ á siły byerzą GliczKsiąż D4v.

Synonimy: chęć, chuć, miłość, pochoć, pożądliwość, zamętek, żądza.

MK