[zaloguj się]
[pdf]

GŁADKOŚĆ (71) sb f

gładkość (71), [hładkość].

a oraz o jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg
N gładkość
G gładkości
D gładkości
A gładkość
I gładkością
L gładkości

sg N gładkość (26). ◊ G gładkości (10). ◊ D gładkości (3). ◊ A gładkość (12). ◊ I gładkością (16). ◊ L gładkości (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Równa powierzchnia czegoś; szorstkości, wypukłości, chropowatości; levitas, levor Mącz, Calep, Cn; lubricum Calep (5): Mącz 190b; Lubricum – Sliſkoſcz, głatkoſcz. Calep 614a, 578b [2 r.].
a. O cerze (1): tym ſokiem lice pomázuy/ dźiwney mu gładkośći przydaſz. SienLek 80.
2. Piękność, uroda ludzi; nitor, venustas Mącz, Cn; almities, color venustatis sanguine, color verus, diffusus, elegantia, formositas, nitor a. decor corporis, pulchritudo, venus, venustas corporis a. formae a. vultus Cn (60): yeſli głádką poymyeſz doſtányeſz ſpolney to yeſt/ nye tylko ſobye/ ále y inſſem/ rozumyeyąc to/ że głádkosć s cnotą w yednem gmáchu zgodzić ſie nye mogą GliczKsiąż P7v; że kożdy żonę poyąć ma nye zgłádkosći ále z dobroći GliczKsiąż P7v; Tem wyęcey tá byała głowá/ ktora będąc kraſną yeſli ſie nye dobrze rządzi/ ſwą głádkoſcyą ſie dobrze popiſáć nye może GliczKsiąż P8v, P7v, P8 [2 r.], P8v; KochZuz A5; Mącz 247d, 484a; Tá záſię/ będącz y głádkoſcią/ y zacznoſcią nic drugiey niepodleiſza GórnDworz M8, D8v, E, L14v; Nie pomogąć w potrzebie słodkobrzmiące strony. Ani ten włos, ani ta gładkość od Diony KochMon 21, 33; BudBib Ps 44/11 [12]; Káżdemu ták co iedno ná gładkość łákomy/ A chce mieć przyiacielá ſobie s cudzey żony. PaprPan Ff2; Bo ieden chce przewyżſzáć głádkośćią [forma]/ drugi ćiáłá dużośćią/ inſzy náuką/ a inſzy rozumu oſtrośćią. ModrzBaz 56,54v; GLádkość od ćiebie/ Venus; ále nietrwa w mierze: Bo co ty daſz/ to záſię znienagłá czás bierze. KochFr 54, 85, 105; Helená y w krolewſkim domu ſye vrodźiłá/ Y głádkośćią nád inſze obdárzoná byłá KochDz 104; Przy ćiele ſye zámyka zdrowié/ gładkość/ śiłá. KochDz 105, 104 [3 r.], 107; KochSz A2v; KochPieś 8, 17, 24; Niémáſz w tobie nie hárdośći/ Co więc rzadko przy głádkośći. KochSob 69; BOday twéy wdźięcznéy twarzy ſtárość folgowáłá/ Ták/ żeby z tą głádkośćią ná wielé lat trwáłá PudłFr 31; Wenus záśię/ tá wſzytki zgołá célowáłá Głádkośćią: y vrodę przed inſzémi miáłá. PudłFr 68, 39, 68 [2 r.], 69, 76 [3 r.] KochFrag 20, 22, 26, 30; WitosłLut A4v; Iák byś go też zwabiłá/ vdátną głádkośćią. PaxLiz C2v; KlonFlis G4; Bądź ſzcżęśliwa o Kśiężno/ ktora ſwą głádkośćią Nimphy piękne przechodźiſz SapEpit B4, A3; KlonWor 62; PudłDydo A2v.

W charakterystycznych połączeniach: gładkością celować, minąć, przechodzić, przewyższać, zrownać, zwabić.

Szeregi: »gładkość a śliczność« (1): oná głádkosć á ſlicżnosć zá nie yey nye ſtoi. GliczKsiąż P8v.

»(ani) gładkość, (ani, i) uroda« [szyk 2 : 2] (4): GórnDworz Aa3, Cc8; Zá złéć Wenus nie będźie (możeſz wierzyć) miáłá: Bo iéy głádkość/ vrodę/ iuż ſámá przyznáłá. PudłFr 69; LatHar 597.

W przen (1):
Szereg: »gładkość albo szpetność« (1): Zoſtáwiłći y piſmo święte/ iáko źwierćiádło. w ktorym możeſz ſię álbo głádkośći twey álbo ſzpetnośći ſnádnie przypátrzyć LatHar 676.
3. Płynność, swoboda, potoczystość; piękno mowy, języka; compositio lenis et numerosa, concinnitudo, consecutio verborum, elegantia a. concinnitas ornata verborum, oratio politior, elegantia, splendor Cn (4): [język Niemców] ták rózny, że co támté ięzyki máią w ſobie głádkośći, powagi y ſubtélnośći, to ten ſurowy, trudny, y wyſoki. JanNKar D.

W charakterystycznych połączeniach: gładkością przechodził, zrownać.

Wyrażenia: »gładkość mowy« (2): ktora [Biblia Brzeska] iáko głádkośćią Polſkiey mowy przechodźi Krákowſką/ ták ieſt błędow y kácerſtwá pełná WujNT przedm 1, przedm 2.

»gładkość słow« (1): WujNT przedm 20 cf Szereg.

Szereg: »gładkość abo ozdobność« (1): á więcey właſnośći ſłow Graeckich/ y láćińſkich/ á niżli głádkośći ábo ozdobnośći ſłow Polſkich folguiąc. WujNT przedm 20.
4. Ozdoba, strój (1): Comptus – Gładkoſzc. Calep 225a.
5. [Równina, płaszczyzna: y przyszethl do onego myeszezcza hlathkye rownego kądy wchodzą/ gdzyeszyą dokonczyla oną hlathkoszcz wyelga [ubi ipsa planicies finiebat] ysthanowylzią thamo HistAl 1510 450.]
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Pollitura, Głádkość. Mącz 308a.

Synonimy: 1. śliskość, wygładzenie; 2. chędogość, cudność, krasa, piękność, śliczność, uroda, urodność; 3. ozdobność.

AL