[zaloguj się]
[pdf]

GORZE (19) sb

gorze n (18), [gorz] m, gorze n a. gorz m (1).

o oraz e jasne.

Fleksja
sg
N gorze
G gorza, gorzu
A gorze
I gorz(e)m

sg N gorze (17). ◊ [G gorza, gorzu.] ◊ A gorze (1). ◊ I gorz(e)m (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w.

Coś złego, nieszczęście, bieda, klęska; dotkliwa przykrość, zmartwienie, bolączka (19): BierEz R4v; MiechGlab 11; Iedno kiedy przydzie ſwięto Vſlyſſyſz iżćie záklęto Woyt bártek / máćiek z grzegorzem Nieuleży przed tym gorzem Swięto pietrze v iednego A kolendá v drugiego RejRozpr B2; RejKup e8v; RejWiz 12v; Henrik vyrzawſzy weſtchnął y rzekł: Gorze ſie nam zſtháło/ to ieſt źle o nas. BielKron 360v; [AEneás długo iák błądził po morzu/ Niechcąc Oycżyſtey Troiey pátrzyć gorzu StryjGoniec M4 (Linde); Toż śie pocżnie rádowáć zbywſzy ſwego gorzá. KołakWiek B].

gorze komu (1): Y kołaczáć nie oſwięcą Aż daſz łopátkę ćielęcą A ták zewſſąd proſtym gorze RejRozpr E2v.

Przysłowie: Kto zna morze/ wie co gorze. BierEz L4v; iuż nielza iedno ná to morze/ Ták y bez wioſłá płynąć chociay zewſząd gorze. RejWiz 2.
Wyrażenie: »na swe gorze« (1): Wſzak ze tego przecz niemoze Slal ſam ponię na ſwe gorze. RejKup d5v.
a. W funkcji wykrzyknika wyrażającego boleść, rozpacz; zapowiadającego nieszczęście, karę (5):

gorze komu, czemu (4): O gorzeż mnie fmutné matce/ ijż cie teráz widzę zwielką gorzkoſcią vmiéraiącégo OpecŻyw 147v, 28v, 136v; Lepſzy dzys nedznik wpokorze Nis pan wpyf[z]e/ temu gorze. RejKup g7.

Szereg: »biada, gorze« (1): Biádá/ biádá/ biádá gorze Podźmy bráćia gdźie ná morze. MWilkHist E4.
b. W funkcji przysłówka (4):
Wyrażenie: »jako gorze« = nieszczęśliwie, źle (4): moy pan z chorzał iako gorze. FalZioł V 1v; Alić przed ſię iáko gorze Ciągni fie Woyćie nieboże. RejRozpr A3, Gv; Bylaċ ma rzeċ iako gorze. RejKup f6v.

Synonimy: biada, cieśń, ciężkość, frasunek, kłopot, nieszczęście, ucisk, żałość; a. ach, achci, achcież, auch, auwe, awech, biada, ej, niestety, o, och, owa.

ZCh