[zaloguj się]
[pdf]

1. GRAD (175) sb m

gråd. ◊ grad- (61), gråd- (9); gråd- Mącz (6); grad- : gråd- BibRadz (8 : 1), BielKron (1 : 2).

Fleksja
sg pl
N gråd grady
G gradu grad(o)w
D gradowi grad(o)m
A gråd grady
I gradem grady
L gradzie
V gråd, gradzie grady

sg N gråd (75). ◊ G gradu (25). ◊ D gradowi (4). ◊ A gråd (16). ◊ I gradem (14); -em (1), -(e)m (13). ◊ L gradzie (1). ◊ V gråd (3) WróbŻołt, RejPs, KochPs, gradzie (1) BudBib. ◊ pl N grady (18). ◊ G grad(o)w (2). ◊ D grad(o)m (1). ◊ A grady (13). ◊ I grady (1). ◊ V grady (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (trzy z tych samych przyładów) ‒ XVIII w.

Opad atmosferyczny składający się z bryłek lodu; grando Murm, Mymer1, Mącz, Calag, Calep, Cn (175): Murm 17; Mymer1 4; y grady od owoczow oddalony będą/ y cieleſne zapalenie gaſi. FalZioł IV 58d, IV 53a, V 55; WróbŻołt vv4v; á pádną ná nieprzyiaćiele iego zgradem zogniſtemi ſtrzałámi zmieſſánym. RejPs 24, 24, 113; RejRozpr B2; LibMal 1544/84v; RejKup q8v; GliczKsiąż H4; Puśćił grad ná ich bydłá y ſą poniſfcżone LubPs S, Yv [2 r.], ff3v marg; KrowObr 87v; Oto duży á mocny Pan iáko náwálność grádu Leop Is 28/2, Iob 38/22, Ps 17/13, 14; BibRadz Ex 10/5, 15, Ps 17/13, 14; BielKron 29v [2 r.]; Grandinosus, qualitas coeli grandinosa, Niebo yeſt nákłonione ku gradowi álbo ma ſie ku gradowi. Mącz 148c; Nivosa grando, Sniég s gradem złączony Mącz 247c, 148c [3 r.]; RejAp 73v, 74 [5 r.], 74v, 139, 139v, Dd4; álbo grad gdi kołáce po dáchu/ tedy przedſię nic owemu nie ſzkodzi czo pod dáchem ſiedzi. RejZwierc 92, 165v, 246v [2 r.]; BudBib I 289a marg, Ps 17/12[13]; BudNT Apoc 8/7; Calag 262a; Chmury z hukiem linęły deſzcz nieſłychány/ Linęły grad gwałtowny z wichrem zmiéſzány. KochPs 114, 23 [3 r.], 117 [3 r.], 159; SkarŻyw 480 [2 r.], 497; KochFr 85; KochBr 151; WisznTr 32; Kto ſwą chćiwość ná tym co doſyć miárkuie/ Tego áni burzliwé morze fráſuie/ Ani ćiężki grad/ áni złé vrodzáie KochPieś 18, 47; KochSob 57; Calep 462b [3 r.]; GrabowSet T3; WujNT Apoc 8/7; JanNKar A3v.

W połączeniach szeregowych (38): Zachmurzenie na powietrzu, deſzcż, grod [!] trzaskavica. FalZioł V 55,V 55 [2 r.], 55v; Ogień/ grad/ ſnieg/ lod/ wiatrowie burżące/ [...] niechay ty rzecży chwalą pana Boga WróbŻołt 148/8; RejPs 218; LubPs ff3v; Iż ty Báránki z woſku vlepione/ nietylko vſmierzáią niepogody/ grády/ wichry/ gromy/ złe Duchy/ y wyrywáią ludzi z mocy y chytrośći Dyabelſkiey KrowObr 69, 100; RejWiz 93v, 150, 150v; Y wyleią [...] ogień y grad/ y miecże latháiące/ y wody mnogie Leop 4.Esdr 15/41; Abowiem złośnicy nie chcąć znáć ćiebie/ mocą rámieniá twego byli chluſthani/ niezwykłemi dżdżámi/ grády/ niepogodámi/ y nieuwiárowánem przeſládowániem y ogniem byli nifzcżeni. BibRadz Sap 16/16, Ex 9/34, 4. Esdr 15/40; BielKron 29v, 46; LeovPrzep C3v; RejAp 53v, 96, 175; RejPos 270v, 331; RejZwierc [782]v, 113v, 139v, 192; Ogień/ grad/ głod/ y śmierć/ wſzytko to ieſt dla pomſty ſtworzono BudBib Eccli 34/14, Ps 148/8; CzechRozm 6v, 84; KochPs 214; StryjKron 160; PudłFr 41; ArtKanc M5; GostGosp 2; WujNT Apoc 11/19.

W porównaniach (5): MiechGlab 10, 15; Napierwey Krzyzacy [...] od Tátárow potárći iáko od grádu zboże BielKron 360v; Kufle lecą iáko grad KochPieś 21; KlonFlis H3v.

W charakterystycmych połączeniach: grad idzie, leci, poraża, przechodzi (2); grad zrzucony; grad (prze)puszczać(4), rozsypać, (s)puścić (5); z gradem paść; grad ciężki, gwałtowny, kamienisty, nawalny, przykry, srogi (2), wielki (8).

Frazy: »grad pobije (a. zbije); gradem bić, pobity« = grandinare Mącz [szyk zmienny] (3; 1 : 1): Y pobići ſą grádem wielkiem. BibRadz Ios 10 arg; BielKron 29v; Mącz 31a, 148c; Wińnicę grad zbił SkarŻyw 497 marg.

»grad (po)tłucze (a. przytłucze, a. może potłuc); gradem potłuc, potłoczyć; od gradu potłuczony (a. słuczony)« = excussus grandine, grandinatus Mącz [szyk zmienny] (7; 1 : 1; 2): á gradem ſrogiem potłoczył wſſytki winnice ich RejPs 116v; LubPs S; y niech pożrą wſzytki trawy w polách/ y to wſzythko czego grad nie potłukł [omnia que reliquit grando]. BibRadz Ex 10/12; Grandinatus, Od gradu słuczony. Mącz 148c, 339b; RejZwierc 57, 192; Calep 150b [2 r.]; KlonFlis H3v; Choćia grády potłuką/ choć ſuſza záſzkodźi [...] Wſzytkiego tego oracż ożáłuie ſnádnie. KlonWor 78.

»grad (s-, u-, przy)pada (a. pocznie padać)« = grandinat Murm; degrandinat Calep [szyk zmienny] (16): Murm 17; MiechGlab *4v; LubPs E; Y wielki grad iáko cetnarowy ſpadł z niebá [et grando magna sicut talentaria descendit de caelo] ná ludźi BibRadz Apoc 16/21; BielKron 158v; RejAp 73v, 74, 74v, 138v, 139v, Dd4; SkarŻyw 90; CzechEp 87; A iuż grad pocżął pádáć WisznTr 12; Calep 298a; WujNT Apoc 16/21.

Wyrażenia: »grad lodowy« (1): w dźień Narodzenia Bożego ſpadł był wielki grad lodowy MiechGlab *4v.

»grad ognisty« (1): A ſpuſć ná nie miły pánie grády ogniſte RejPs 208.

»plaga gradu« = plaga grandinis Vulg, PolAnt (2): á ludźie bluźnili Bogá dla plagi grádu BibRadz Apoc 16/21; WujNT Apoc 16/21.

Szeregi: »(jesli nie) deszcz, (i, albo, tedy) grad; z dżdżem grad« [szyk 8 : 1] (8; 1) : dżdżey grady ſzkodliwe od nich odwracża. FalZioł IV 52a, V 55, 55v; RejWiz 125v, 150v marg, Cc8; áby zrozumieli że ogień goráiący błyſkáiąc ſię przez grády y dzdże [in grandine et pluvia] popſował vżytki nieprzyiaćielſkie. BibRadz Sap 16/22; RejZwierc 72; Sluchay iáko bije w śćiány Z gwałtownym dżdżem grad zmiéſzány KochPieś 24. [Ponadto w połączeniach szeregowych 11 r.].

»grad i (abo) grom« [szyk 1 : 1] (2): Piatą [!] plagę/ zdychánie bydlá/ Szoſtą wrzodow/ Siodmą gromu y grádu/ ktoremi Bog karal Egypt/ zámyka. Leop Ex 9 arg; RejPos 244. [Ponadto w połączeniach szeregowych 10 r.].

»ani grad, ani śnieg« (1): Tu widzę/ áni ćiemné mgły dochodzą/ Ani śniég/ áni źimné grády ſzkodzą KochPieś 12. [Ponadto w połączeniach szeregowych 9 r.].

Przen (13):
a) Nieszczęście, klęska (8): RejWiz 131; RejFig Cc4; RejZwierz 130; á poznaſz iż ſie záchmurał bárzo grzech twoy około niego/ iſcie ſie pewne trzáſkáwice á pewnego grádu nádzyeway około ſiebie/ á pewney pomſty nád ſobą. RejPos 244; Ale ſnadź nie máſz więtſzego grádu áni piorunu iáko vćiſnienie ſrogie ſpráwiedliwośći náſzych RejZwierc 192; KochJez A3v; A co zá grad vderzy? w rychle obacżymy/ Bo gdzie okrutnie gore/ wynoſzą ſie dymy. WisznTr 12.
Wyrażenie: »grad żelazny« (1): pátrzay z téyże ſtrony Burze wielkiéy/ y grádu/ grádu żeláznégo/ Y ſtráſzliwych łyſkáwic/ y grómu ćięſzkiégo KochJez A3v.
b) To, co w wielkiej ilości obficie spada z góry (5): Szwiec co grad cżynił s kámienia. RejFig Cc4; Ale Pan Bog ſpuśćił ná nie grad/ to ieſt kámienie/ y pobił ich więcey niż miecżem. BielKron 47v.
Fraza: »pada grad« (1): Miáfto dżdżá z niebá pádał grad kámięniſty KochPs 159.
Wyrażenie: »grad żelazny« (2): Ruſſacy grad żelázny tym ſmieley puſzczáią/ A ſtrzáły z krzywych Lukow ſwiſzczące latáią StryjKron 230, 416.

Cf GRADOBICZ, GRADOBITKA, [GRADOBITY], [GRADOTŁUCZ]

AL