Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: GRZESZNICA

Następne hasło: GRZESZNIKOW »

GRZESZNIK (272) sb m

grzesznik (271), grześnik (1) BiałKaz.

-e- (4) OpecŻyw (2), Mącz, JanNKarGórn, -é- MurzNT (2).

Fleksja

	sg	pl
N	grzesznik	grzesznicy
G	grzesznika	grzeszników
D	grzesznikowi	grzesznik(o)m
A	grzesznika	grzeszniki
I	grzeszniki(e)m	grzeszniki, grzesznikami
L	grzeszniku	grzesznik(o)ch
V	grzeszniku	grzesznicy, grzesznikowie
inne	G a. A - grzesznik(o)w; pl A a. I - grzeszniki

sg N grzesznik (38). ◊ G grzesznika (8). ◊ D grzesznikowi (8). ◊ A grzesznika (15). ◊ I grzeszniki(e)m (17). ◊ L grzeszniku (2). ◊ V grzeszniku (2). ◊ pl N grzesznicy (42). ◊ G grzeszników (54); -ów (1), -(o)w (53). ◊ D grzesznik(o)m (17). ◊ A grzeszniki (31). ◊ G a. A grzesznik(o)w (2). ◊ I grzeszniki (27), grzesznikami (3); -i : -ami LatHar (1 : 3). ◊ A a. I grzeszniki (1). ◊ L grzesznik(o)ch (1). ◊ V grzesznicy (3), grzesznikowie (1); -y WróbŻołt, WujNT; -y : -owie Leop (1 : 1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w.

Znaczenia

Człowiek przekraczający przykazania boże lub kościelne (272)

Człowiek przekraczający przykazania boże lub kościelne; peccator Mymer¹, Mącz, Cn; stuprator Cn (272): bo ſkoro oſm dni od ſwégo narodzeniá miál/ iakoby iaki grzeſſnik obrzezatz ſie dál OpecŻyw 22v, 62v; PatKaz III 131v; Mymer¹ 35v; TarDuch A4v, C2v, D7v; Nie tako grzeſznici [impii] nietak/ ale będą iako proch ktory wiatr od ziemie podnoſi. WróbŻołt 1/4, B2, 1/5, B2, 7/10, C5 (24); Skruchá czyni wyętſſem licemyernikyem y grzeſſnikyem. KromRozm I H; I sſtało śię gdy on śiedźiáł kſtołu wdomu iego że oto wiele celnikow i grzézników [publicani et peccatores] przyſzedwſzy śiadło za ſtół poſpołu z Ieſuſem i vczniami iego MurzNT Matth 9/10, Matth 9/11; GliczKsiąż D8; LubPs B, B3, B6, C2, C2v [2 r.] (29); Leop Tob 4/18, 13/8, Ps 1/1, 6, 3/8 (26); BibRadz *7, I 273v, Ps 24/8, 25/9, Prov 14/21 (10); bo temu rozumiem gdy thy obumrzeſz/ ia y ſyn twoy Sálomon będzyem zá grzeſzniki (to ieſt niewłaſni potomkowie.) BielKron 74, 19, 135, 144v; Mącz 285c; A o drugich grzeſznikoch á proſthakoch Apoſtoł powieda/ iż tylko miecżem widzyał ie pobite onego ſiedzącego ná koniu RejAp 164, 19 marg, 19v, 83 marg, Dd4v, Ff2v; HistRzym 41; RejPos 89v marg, 107, 113v, 147v, 148 (20); KuczbKat 205; RejZwierc 265; BudBib Prov 14/21, Eccle 7/26, 4.Esdr 16/54; My/ (powiádáią) więmy: że ten cżłowiek grześnik ieſt/ á Bog grzeſnego niewyſłucha. BiałKaz C4v; BudNT Luc 7/35 [34], Hebr 7/14; Nie mowi żeby ten był ſzcżęſliwy ktoryby nie grzeſzył/ ále ktoremu iáko grzeſznikowi grzechy odpuſzcżone/ y pokryte/ bes przypominánia ich/ bywáią. CzechRozm 116, 65v, 159v, 171v, 210v, 219v, 227v; SkarJedn 323; Niepokalána/ nieſkáżona/ przecżyſtá dziewico/ mnie złoſliwego grzeſznika nie odmiátay proſzę: ále ták iákoś ieſt mátká przełáſkáwego Pána mego/ mnie grzeſznego łáſkáwie y moię plugáwą z niecżyſtych vſt modlitwę/ przyimi. SkarŻyw 120; Pokwáp ſię z tego przykłádu grzeſzniku do powſtánia Bo ieſlić dziś powſtáć ćięſzko/ iutro będzie ćiężey. SkarŻyw 168; Iam ná ćię Pánie pátrzyć y przy tobie być nie ieſtem godzien: idz odemnie/ bom ia wielki ieſt grzeſznik. O iáka pokorá y wiárá tegoPiotrá. SkarŻyw 596, 52, 141, 165 [2 r.], 166, 180 (13); CzechEp 30 [2 r.], 295; NiemObr 106 [2 r.], 121; y to śmiáłá iego nie wymyta gębá powiedźieć/ iż im kto ieſt więtſzym grzeſznikiem/ ten ieſt BOgu milſzym ReszPrz 36, 36, 52; ArtKanc A11v, E9, E10, F10, M12v, P8, Qv; Ciebie wzywam/ ácżem ieſt grzeſznik naybrzydliwſzy. GrabowSet P, T; Wſpomni y ná wielkość niepoiętą zmiłowánia twego/ ktorymeś ſię nád námi o śmierć przypráwionemi/ y w roſpácż przywiedźionemi grzeſznikámi wzruſzył LatHar 294, 28, 48, 143, 145 [2 r.], 146 (31); KołakSzczęśl B4; Powiedam wam/ żeć tákże będźie rádość w niebie nád iednym grzeſznikiem pokutuiącym/ więcey niż nád dźiewiąćiądźieśiąt y dźiewiąćią ſpráwiedliwych ktorzy nie potrzebuią pokuty. WujNT Luc 15/7 [przekład tego samego tekstu HistRzym 41], Matth 9/10, 11, s. 39, Matth 11/49, s. 51 (31); JanNKarGórn G4v; Roznie Bog karze złośliwe grzeſzniki, Iednych gádziną, drugich tez y łyki. KlonKr B2v; Po Iádámowym grzechu/ napierwſzy był grzeſznik mężoboycá ſyn iego ſtárſzy Kaim. SkarKaz 314b, 2a, 349b.

W charakterystycznych połączeniach: grzesznik mizerny, najbrzydliwszy, nędzny (4), niepożyteczny, nieszczęsny, niezbożny, nikczemny (2), plugawy, pokutujący (4), sprosny (4), wielki (3), wszeteczny, złośliwy (złościwy) (6), zły, zuchwały; grzesznika nawrocenie, przekaza, prześladowanie, złość (2); karanie nad grzesznikiem; odłączony od grzesznikow (5); grzesznika karać (2), nawrocić (2), rozproszyć (2), tłumić, wytracić, zachow(yw)ać (3), zbawić; odpuścić grzesznikowi (2); wejźrzeć na grzesznika; policzać między grzeszniki; modlić się za grzesznikiem; pospolitować (się) z grzeszniki (3); grzesznik się uniża.

Wyrażenia: »pirworodny grzesznik« (1): iáko y Lucyper/ chcąc cżártowſki przywiley ſkáźić ktory ná cżłowieká pirworodnego grzeſzniká miał BielKron 155v.

»sodomski grzesznik« = pederasta (1): że zakon nie ieſt dla ſpráwiedliwego poſthánowiony/ ále dla nieſpráwiedliwych/ [...] pługáwych/ dla tych co Oycá co mátkę zábijáią/ dla mężoboiec/ niecżyſthych/ Sodomſkich grzeſznikow [masculorum concubitoribus] Leop 1.Tim 1/10.

Szeregi: »grzesznik i (a, abo) jawnogrzesznik« [szyk 11 : 1] (12): Y ſtáło ſie ieſt: gdy Pan ſiedział w iednym domu/ álić wiele grzeſznikow y iáwnogrzeſſnikow [publicani et peccatores]/ przychodząc/ ſádowili ſie około Iezuſá Leop Matth 9/10 [przekład tego samego tekstu RejPos 324], Matth 9/11; RejPos 166v [4 r.], 167, 167v, 169, 308, 324 [2 r.].

»nędznik i (a) grzesznik« (2): RejPos 166v; Nie przeto ábyſmy ták nędzniki/ y grzeſzniki/ y vmárłymi/ á wiecżnie potępionemi zoſtáli RejPosWiecz² 92.

»odszczepieniec i grzesznik« (1) : Aby ten był odſzcżepieniec y grzeſznik/ ktoryby przećiw tey iedney ſtolicy mną poſtawił. SkarJedn 111.

»nie sprawiedliwy, ale grzesznik« (2): Zem ia nie przyſzedł lecżyć ſpráwiedliwych/ ále grzeſzniki. RejPos 327 [przekład tego samego tekstu] BudNT Luc 5/32.

»grzesznik a sprzeciwnik« (1): Abowiem ſie tego záprzeć nie możeſz/ ábyś nie był grzeſznik á ſprzećiwnik Páná ſwego RejPos 146v.

»święty i grzesznik« (1): bo wſzytkim iednáko rzecży przychodzą [...] cżyniącemu obchod kościelny y pośmiewáiącemu ſie s tego/ ſwiętemu y grzeſznikowi BielKron 81v.

»grzesznik a upadły człowiek (a. ludzie)« (3): A coż ſie tedy thám z grzeſznikiem á z nędznym á vpádłym cżłowiekiem dzyać będzye? RejPos 260v, 147v [2 r.].

»złośnik i grzesznik« (1): Y zetrze hániebne złoſniki/ ſpołu y grzeſſniki [scelestos et peccatores] Leop Is 1/28.

Cf GRZESZĄCY, GRZESZNY, JAWNOGRZESZNIK, SPOŁGRZESZNIK