[zaloguj się]
[pdf]

GRZESZNY (873) ai

-é- (63 + 1 kust), -e- (35); -é- BiałKat (8), SiebRozmyśl (5); -é- : -e- OpecŻyw (36 : 28), MurzHist (1 : 1), MurzNT (5 + 1 kust: 2), KochPs (8 : 4).

comp i sup (4 + 11) (nå)grzeszniejszy (15); -ejszy (1), -(e)jszy (14).

Fleksja
sg
mNgrzészny, grzészniejszy, någrzészniejszy fNgrzésznå, grzészn(a) nNgrzészn(e)
Ggrzésznégo, grzészniejszégo Ggrzészn(e)j Ggrzészn(e)go
Dgrzésznému Dgrzészn(e)j Dgrzészn(e)mu
Agrzésznégo, någrzészniejszégo Agrzészną Agrzészn(e)
Igrzésznym, någrzészniejszym, grzésznem, någrzészniejszęm Igrzészną, grzészniejszą Igrzésznym
Lgrzésznym Lgrzészny Lgrzésznym
Vgrzészny Vgrzésznå V
pl
N m pers grzészni, grzéśni
subst grzészn(e)
G grzésznych
D grzésznym, grzészn(e)m
A m pers grzészné, grzésznych
subst grzészné
I m grzésznymi, grzészniejszymi, någrzészniejszymi, grzésznémi
L grzésznych
V m pers grzészni
inne formy
sg m G a. A - grzészn(e)go; pl G a. A m pers - grzésznych

sg m N grzészny, grzészniejszy, någrzészniejszy (134). ◊ G grzésznégo, grzészniejszégo (101); -égo (11), -ego (1) MurzNT, -(e)go (89). ◊ D grzésznému (57); -ému OpecŻyw (3), -emu (1) BiałKat, -ęmu (1) MurzNT, -(e)mu (52). ◊ A grzésznégo, någrzészniejszégo (43), grzészny (1); -égo (6), -(e)go (37). ◊ G a. A grzészn(e)go (2). ◊ I grzésznym, någrzészniejszym (55), grzésznem, någrzészniejszęm (2); -ym : -em, -ęm MurzNT (1 : 2). ◊ L grzésznym (2). ◊ V grzészny (12). ◊ f N grzésznå (6), grzészn(a) (1). ◊ G grzészn(e)j (2). ◊ D grzészn(e)j (1). ◊ A grzészną (9). ◊ I grzészną, grzészniejszą (9). ◊ L grzészny (1) ZapKościer. ◊ V grzésznå (1). ◊ n N grzészn(e) (1). ◊ G grzészn(e)go (4). ◊ D grzészn(e)mu (2). ◊ A grzészn(e) (5). ◊ I grzésznym (2). ◊ L grzésznym (1). ◊ pl N m pers grzészni (62), grzéśni BiałKaz (4). subst grzészn(e) (1). ◊ G grzésznych (119). ◊ D grzésznym (56), grzészn(e)m (1) RejKup. ◊ A m pers grzészné (65), grzésznych (19); -ych RejPos, GrzegŚm, NiemObr, PaxLiz; -é : -ych KrowObr (2 : 1), Leop (3 : 2), SkarŻyw (6 : 2), ArtKanc (12 : 3), LatHar (5 : 2), WujNT (2 : 4), SkarKaz (2 : 1); ~ -é (12), -(e) (53). subst grzészné (5); -é (1), -(e) (4). ◊ G a. A m pers grzésznych (1). ◊ I m grzésznymi, grzészniejszymi, någrzészniejszymi (61), grzésznémi (15); -émi TarDuch, ArtKanc; -ymi : -émi OpecŻyw (5 : 1), KochPs (1 : 3), SkarŻyw (3 : 4), WujNT (15 : 1), SkarKaz (1 : 2); ~ -émi (4), -(e)mi (11). ◊ L grzésznych (6). ◊ V m pers grzészni (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w. (jeden z tych samych przykładów).

Skłonny do grzechu, popełniający grzechu; conscius peccati, obnoxius crimini a. turpi facto, reus criminis Cn (873): Ku twému matko lonu pokornie przyſtąpię [...]/ bowiem motznie wierzę/ acżciem wielmi vbogi ij też wielko grzeſſny/ wſſakoż twym ſlużebnikiem ij też miloſnikiem. OpecŻyw 18; day grzeſſnému ſlużebnikowi twému dóſtoynie cie chwalitz. OpecŻyw 18, 2, 48v, 63v; PatKaz I 4v, 14v, 15; PatKaz II 19v; WróbŻołt M7v; Bowiem iſćie to będzie oſobny dziw miłoſierdzia twego iż ty nas grzeſſne ſprzećiwniki ſwoie będzieſz wyſlucháć raczył RejPs 94; gdy byſmy mogli doſſic vczinić tedy byſmy niebyły grzeſznimy/ a tak by bylo niepotrzeba pana Chriſtuſſa by zanas vmarł SeklKat N3; RejKup r7v; KromRozm I C3v, F2v, Mv; owſzekić ta niewiaſta może każdego od roſpaczy wyrwać ſwęm przykładęm/ może każdégo przywieść/ aby ſám choc by téſz był pſęm i wſzęch nágrzéſznieiſzęm do pana wołáł zwiarą i nic niewątpiąc wmiłośierdźiá otrzymaniu MurzNT 78v; KrowObr B4v, C2v, 48; Leop Luc 7/37, 39, Ioann 9/25; A okázuie Zydy y pogány być grzeſznymi z przyrodzenia BibRadz Rom 3 arg; *6v [2 r.], I 278d marg, 291b marg, 376a marg, Rom 3/8; BielKron 81, 93v; SarnUzn B8; Ia práwi znam to żem ieſt grzeſzny/ ále poſzcżę rad/ y rad przebog dáię/ y w koſciele cżęſto bywam GórnDworz Q3v; HistRzym 125; Bo miáſtho pociechy [...] łáią/ klną/ wyświecáią/ wydzwoniáią s ſpołecżnośći ſwiętey/ ty nędzne owiecżki iego. Aby ieſzcże o iákie wyſtępki ſumnienia grzeſznego/ ále o ſwe podátki RejPos 338v, 244, 300, Ooo2v; RejPosWiecz2 92 [2 r.]; RejPosWiecz3 98 [3 r.]; BiałKat 226; Angiołom grzeſznym Pan Bog nieprzepuśćił KuczbKat 20, 420; WujJud 98v; RejPosRozpr c4; RejPosWstaw [412]v; Náſze wyznánie Chrześćyiáńſkie/ ną [lege: nam] pokázuie/ żeś my wſzyſtko grześny BiałKaz B2, B2 [3 r.]; BudNT Luc 7/40 [39], Gal 2/17; CzechRozm 18 [2 r.], 95v, 210, 217v; KarnNap C2v, C4; gdyś wáſzá Kx. M. [...] kázánia kośćielnego/ z grzeſznych vſt moich / w Gorlicżyney y w Tharnowie/ pilnie ſłuchał: y mnieś od nieprzyiaćiol wiáry ś. Heretykow bronił SkarJedn A5; Miáłá ſię że [!] wſzytkich nalizſzą/ y grzeſznieyſzą: káżdey śieſtrze ſłużyć/ káżdey ſię vkorzyć vmiáłá. SkarŻyw 192; Boſki narod był tych: ktorzy ácż grzeſzną y ſkłonną do złego náturę z Iádámá oycá tegoſz [...] wzięli: wſzákże pośileni łáſką Bożą/ [...] ſprzećiwili ſię złym ſkłonnośćiom ćieleſnym/ y świeckim. SkarŻyw 268, 52, 82, [197], [236], 455, 471, 507; CzechEp 221 [4 r.], 246, 317 [3 r.]; modl ſię zá námi dźiśieyſzego dniá y vſtáwicżnie/ y owſzem bez przeſtánku rácż ſię przycżyniáć zá mną grzeſznym ſługą twoim/ y zá wſzytkim Kośćiołem Bożym. LatHar 38; Záprawdęmći y dla tego niegodźien ábym podniozł do ćiebie/ iáko y on iáwnogrzeſznik/ grzeſzne ocży moie LatHar 145; Vcżyń zemną pożądáną wolą twoię/ á nie wzgardzay grzeſznego żywotá mego LatHar 594, 64, 101, 218 [2 r.], 221, 224 (12); Z tego mieyſcá dowodzą kośćielni Doktorowie/ [...] że w Iádámie y przez Iádámá wſzyścy ludzie poczynáią ſię/ y rodzą/ y sſtawáią grzeſznymi. WujNT 541, 12 [3 r.], 129, Luc 13/2, Ioann 9/25, s. 478 (17); WysKaz 23; tákie potwarzy/ nievprzeymośći w ſpráwách wſzytkich y w práwách nápełniły źiemię/ y to grzeſzne kroleſtwo: iż trudno poznáć ieſli tu Chrześćijánie SkarKaz 351b, 347b, 515a; SkarKazSej 703a.

W formułach modlitewnych (3): Ia grzeſzny czlowiek ſpowiadam ſię panu bogu wſzechmogącemu wtroyczy iedynemu/ moych wſziſtkych grżechow SeklKat V4v [idem LatHar 136]; Modl ſię zá mną grzeſznym cżłowiekiem/ mátko miłośierdźia LatHar 646, 136.

W charakterystycznych połączeniach: grzeszna(-y, -e) biała głowa, narod (4), niewiasta (3), niewolnik (2), oczy, serce, sługa (3), służebnik, stworzenie (3), sumnienie, usta, żywot; grzeszny(m) być (83), czynić się (2), sta(wa)ć się (6).

Wyrażenia: »grzeszne ciało« (4): Nie dopuſzcżayże ná mię nieſpodźiewáney y nagłey śmierći: y nie rozłącżay duſze moiey z grzeſznym ćiáłem moim LatHar 146, 147, 394; WujNT Rom 8/3.

»grzeszny (jest) czł(owi)ek (a. ludzie), lud, mąż« [szyk 124 : 95] (212 : 4 : 3): PowUrb +4; Oględáy iuż tu grzeſſny cżlowiecże/ gdzie ſie to ſyn boży narodzil OpecŻyw 15, 23, [27]v, 63v [2 r.], 91v, 100v (19); PatKaz II 73; PatKaz III 92; WróbŻołt C5v, C6, E, H3v, I (12); RejPs 76 marg, 112, 129v, 148, 170v (13); SeklWyzn b3, Fv, g3v; SeklKat V4v; RejKup p3, r5; Ta świętá Hiſtoriá o wiernyi prośbie i łaſkawęm wyſłuchaniu tyi niewiaſty Kananeiſkiéi/ iako nás grzéſzné a miſerné ludźie/ możę wielmi cieſzyć/ tak théſz może wielé zbawięnnych rzeczy nauczyć MurzNT 78v, 163v marg, Ioann 9/16; KromRozm III D3, D3v, D4v [2 r.], K7v; LubPs N3v, N6v, X3v marg, bbv, bb3; To teſz ieſt rzetz niepodobna/ áby Papieſz ſiedząc W rzymie/ álbo ná Káſtrum Angeli/ będąc tzłowiekiem grzeſznym/ y ſmiertelnyn [!]/ miáł być ná kożdym mieyscu rázem KrowObr 12v, C3v, C4, 3, 48 [2 r.], 153 (13); Gniew y pierzchliwość oboie ſą przeklęte/ á mąż grzeſſny będzie ie w ſobie miał. Leop Eccli 27/33, Num 32/14, Tob 13/7, AAa, Ps 50 arg, Prov 13/21 (12); RejFig Cc2; BibRadz *3, Luc 5/8; RejAp Ee3v; HistRzym 40v, 47, 47v [2 r.], 56v, 57 (16); RejPos 19v, 22v, 27, 32, 103v (18); BiałKat 376 [2 r.]; GrzegŚm 53 [2 r.]; KuczbKat 280, 415; WujJud 97v; WujJudConf 96, 102, 108v; BiałKaz B4, C4v; BudNT Ioann 9/16, Rom 5/19; CzechRozm 17v, 65v, 174v, 206v [2 r.], 207, 233v; KarnNap C4, C4v; Szcześliwy/ który nie był miedzy złémi w rádźie/ Ani ſtóp ſwoich torem grzeſznych ludźi kłádźie KochPs 3; SkarŻyw 119, 243, 284, 310, 369 (9); MWilkHist H, Hv; CzechEp 84, 100, 338, 374; NiemObr 32, 118, 121 [2 r.], 175; ReszPrz 82; ArtKanc A15, D19v, E3v, E6v, F17v (10); GrabowSet B2; LatHar 24, 58, 99, 133, 136 (22); WujNT 132, Luc 5/8, s. 259, Luc 19/7, 24/7 (8); WysKaz 22; á będąc ſam prawdźiwym Bogiem/ [...] á wżdy ſię oto lęka śmierći/ á cóż ia grzéſzny człowiek? SiebRozmyśl I2, [A4]; SkarKaz 514b.

»grzeszna dusza« [szyk 11 : 3] (14): OpecŻyw 168; A to ya ták wyznaċż muſſę Mam tak nawſęm grzeſſną Duſſé. Ze yey nicz pomocz niemoże RejKup r5v; LubPs B5 marg; Co wyznawam przi moiey grzeſzny duſzy ze i naczei nie belo ZapKościer 1581/21v; LatHar 33, 153, 155, 236 [2 r.], 237 (10).

»grzeszne modlitwy, bogomolstwo« = modlitwy grzesznego człowieka (w formule uniżoności) [szyk 2 : 1] (2 : 1): Stym ſię pilnie y bogomolſtwo moie grzeſzne w łáſkę W. Kx. M. zálecam. SkarJedn A7; SkarŻyw A2v; A tobie/ o pánie Boże Oycze/ Synu/ y Duchu święty/ poleconé w [!] moie grzéſzné á niedoſtoyné modlitwy. SiebRozmyśl [M].

Szeregi: »cudzołożny i grzeszny« (2): KrowObr 66; Abowiem ktoby ſię wſtydał mnie/ y ſłow moich miedzy narodem tym cudzołożnym y grzeſznym [adultera et peccatrice] záwſtyda ſię go też y ſyn człowieczy WujNT Mar 8/38.

»nędzny, (a, i) grzeszny« [szyk 7 : 2] (9): OpecŻyw 101; Tákżeć też ná káżdego z nas/ ácżechmy wſzytko grzeſzni á nędzni ſprzećiwnicy iego/ ſam dobrowolnie woła RejPos 147v, 147, 176; SkarŻyw 453, 593; LatHar 99, 218, 582.

»(nie) grzeszny, ale (a, i) (nie)sprawiedliwy« [szyk 2 : 2] (4): SeklWyzn g3v; Przetoż od grzeſznych á nieſpráwiedliwych ludźi/ niemogą ſie/ by też nalepſze vcżynki podobáć. WujJudConf 102; KarnNap Bv; Potym zánieś ſię myślą ná przygody y ſpráwiedliwych / y grzeſznych ludźi LatHar 578.

»grzeszny, niewolnik grzechu« (1): Gdyżeſmy przedtym przyczyny pokazáli iż y Zydowie y Graekowie/ wſzyścy ſą pod grzechem (marg) grzeſznymi, niewolnikámi grzechu. (‒) WujNT Rom 3/9.

»grzeszny i niezbożny« (1): iam ieſt Wilhelmus Komes grzeſzny y niezbożny/ ktoregoś ty ſłuſznie od ćiáłá kośćiołá Bożego iáko cżłonek zárażony odćiął: bo nie máſz tego grzechu/ ktoryby ſię wemnie nie nálaſł. SkarŻyw 166.

»grzeszny a swowolny« (1): A gdy mu tho niektorzy zá złe przycżytáli/ iż ták grzeſzną á ſwowolną niewiáſtą miał iáwne rozmowy ony ſwoie/ powiedzyał iednemu z nich RejPos 307.

»(nie) grzeszny, (ale) święty« [szyk 1 : 1] (2): zápiſuięć niepomázáne y niegrżeſzne/ ale ſwięte národzenie moie KrowObr 46v; SkarŻyw 492.

»grzeszny, (a) upadły« [szyk 5 : 1] (6): Prorok w oſobie vpádłego á grzeſſnego człowieká wola ku páńu [!] bogu kłádąc wniem wielką nádzieię RejPs 196v; RejKup r5; RejPos 22v, 75, 136, 167.

»zły (a. złościwy), (a, i, albo) grzeszny« [szyk 18 : 3] (21): WróbŻołt ff3; SeklWyzn b3, Fv, g4v; A iż nyemoże człowyek być potępyon/ gdy yedno wyerzy/ by też nagorſſym á nagrzeſſnyeyſſym był. KromRozm I D4v; KromRozm III D3, D3v, D4v [2 r.]; Ale ludźie w Sodomie byli źli/ y bárzo grzeſzni [erant mali et peccatores] przećiwko Pánu. BibRadz Gen 13/13; RejAp 149; RejPos 27, 109, 350v; WujJudConf 30v; BiałKaz C4v; CzechRozm 94, 206v, 233v; SkarŻyw 284; WujNT 96.

α. W funkcji rzeczownika (495): BierRaj 16, 19, 19v; PowUrb +v; bo ieſſcże z mlodu będątz barankiem niewinnym/ [...] ktory grzechu niepoznál/ za nás grzeſſneé iako dzijs wielką boleſtz cirpiál. OpecŻyw 22, 18v, 19, 23, [27]v, 35v (32); PatKaz III 88v, 91, 106v, 107 [2 r.], 113v (11); TarDuch A8v; A ieſtli wy grzeſzni nie chcecie they nauki ſluchać, tedy ty miły panie. Wędą y vzdą ſciſnieſz vſta tych ktorzy ſie ku tobie nie prżybliżaią. WróbŻołt K7v, 1/1, B, K6v [2 r.], K7v [2 r.], 49/16 (14); RejPs 48v, 127, 174, 197 marg, Ff7; LibMal 1544/84v; SeklWyzn b3 [3 r.], b3v; y proſze ſobie na wſpomożenie pana Ieſu Chriſta [...] iednacza mego/ aby ſię racził prziczinić zamną grzeſnym do Boga oyca niebieſkiego SeklKat X, Xv, Y4v; Potym moczą pana ſwego Nie ſwą/ lecz ymieniem iego. Znaiąċ pokore grzeznego Iſci go od pana ſwego. RejKup k7, m4, n2, Ov, ſ4v, ſ7, z5v, Eev; A ſam o ſobye Páweł powyáda/ iż yeſt pirwſſem myedzy grzeſſnymi. KromRozm I C3v; MurzHist I2v; Powiedámći wám/ żeć tak będźie weſelé wniebie nad iednym grzeſznym (kust) grzéſznym (–)/ ktory śię złości kaie/ więcyi niſz nad dźiewiaciądźieśiąd [!] i dźiewiącią ſprawiedliwych ktorzy vpamiętaniá potrzeby niemaią. MurzNT Luc 15/7, Luc 15/9; LubPs B5 marg [2 r.], B6 marg, B6v marg, C2 marg, C3v (33); SeklPieś 19; Ná nas grzeſzne weyrzy łáſkáwie Pánno. KrowObr 174, 43v, 44, 49v, 144v [2 r.], 151v (24); Wiemy iuż o tym niebie/ o tych ſługach wiemy [...]. Iáką dziwną pocżćiwość tám Pánu dzyáłáią/ A iáko też tu piecżą o nas grzeſznych máią. RejWiz 155, 155; Leop 4.Esdr 8 arg, Prov 21/12, 18, Sap 12 arg, Eccli 21 arg (12); BibRadz Mar 14/41; BielKron 81; RejAp 27v marg; Mężu boży proſzę ćie prze miłość onego ktory wiśiał zá nas zá grzeſzne ná krzyżu/ posłuchay mie ſpowiedzi HistRzym 45v, [89], 93, 115 [2 r.]; RejPos 29, 34, 114v marg, 119 marg, 133v (16); RejPosWiecz3 98 [2 r.]; BiałKat 76, 336, 353v [2 r.]; KuczbKat 85, 205, 360; RejZwierc 5; WujJud 95v, 101v; BudBib Prov 13/21, 22, Eccli 20/9; BiałKaz B2v, C4v; BudNT Gal 2/15; CzechRozm 59, 95, 116v; KarnNap C3; SkarJedn 132; á ty przedśię ſwémi Oczymá vyźrzyſz pómſtę nád grzéſznémi. KochPs 138, 6, 14, 16, 34, 39 (10); O przyczynie y wſtáwowániu ſię zá nas grzeſzne przecżyſtey Mátki Bo[ż]ey/ vmieymy wiele ſobie obiecowáć. SkarŻyw 174, 79, 83, 90, 113, 120 (34); Aby vmiał vgadzáć grzeſznemu/ gdyś ſam poddan vpádnieniu ſwemu MWilkHist I2, Iv; ReszList 152; W ſwym prágnieniu Zbáwićiel/ żołćią ieſt nápawan/ thák Báránek niewinny/ dla nas grzeſznych ćierpiał. ArtKanc D11v, A10 [2 r.], A13, A14v [2 r.], C6, D11v (33); Nie máſz grzeſznego/ tylko ia ná źiemi/ Bom wſzytkie przeſzedł wyſtępki ſwoiemi. GrabowSet A4v, B4v, C, H3, Iv, K3 (10); LatHar 32, 41, 47, 65, 149 marg (22); KołakSzczęśl B4; Wielkie ieſt w tym miłośierdzie Boże/ iż nie ták prędko y nie ták ćięſzko wſzytkie grzeſzne karze; iáko niektore karał ná przeſtrogę drugich. WujNT 252, przedm 28, s. 51, 132, 143, Ioann 9/31 (12); A przeto teraz kiedy ſie grzeſzny grzechow ſwych ſpowieda/ y rozgrzeſzenie odnośi od kápłaná/ y zgołá bierze Vſpráwiedliwienie. WysKaz [23], 22, [24] [2 r.]; SiebRozmyśl H2, Iv; SkarKaz 4b, 347b, 348a [4 r.], b, 349b (16); Tobie wſzechmocny Bóże [...]/ Ktory rátuieſz grzeſznych/ gdźiekolwiek potrzebá. [...] Dźiękuię PaxLiz E2; SkarKazSej 705b.

W formułach modlitewnych (32): RejKup o4; A Celnik zdaleka ſtanąwſzy [...] bił wpiérśi ſwoie/ rzeknąc/ Bożé Bądź miłościw mnie grzéſznęmv MurzNT Luc 18/13; KrowObr 171 v, 177, 218; BibRadz Luc 18/13; RejPos 199v, 214; KuczbKat 420; BudNT Luc 18/13; SMiłuy ſię Pánie/ śmiłuy ſię Oycże/ nád námi grzeſznemi. ArtKanc F11, C6; RAcż być miłośierny/ proſzę/ mnie grzeſznemu/ Oycże wſzelkiey łáſki GrabowSet O4; Swięta Márya Mátko Boża/ modl ſię zá námi grzeſznymi/ ninie/ y w godźinę śmierći náſzey. LatHar 7; IEzu Pánie rácż być miłośćiw mnie grzeſznemu. LatHar 235, 44, 47, 54, 70, 97 (13); WujNT Luc 18/13.

W przeciwstawieniach: »grzeszny ... człowiek cnotliwy, dobry, pobożny człowiek, święty« (4): Rzadkoć dobrzy z grzeſznymi towárzyſtwo máią. RejWiz 180; Cżłowiek cnotliwy vydźie od niey/ ale grzeſzny będźie od niey poiman. BibRadz Eccle 7/27; Ieſli ich thu Bog grzeſznych wyſłuchawał: dáleko tám więcey świętych wyſłucha. GrzegŚm A4; Siłá ieſt biczów ná grzeſznégo: ále Pobożny człowiek będźie záwżdy w cále KochPs 45.

W charakterystycznych połączeniach: ja grzeszny (54); my grzeszni (58); wy grzeszni (4); grzesznego droga (5), lekarstwo (3), potępienie, śmierć (11), upadek, upokorzenie, uznanie, zaslepienie, zesromocenie, zginienie, złość; grzesznego karać (3), naprawić, oczyścić, osądzić, ożywić, posilać, ratować, uzdrowić, wspomoc (2), wysłuch(aw)ać (7), wzgardzić, zgładzić; grzeszne do pokuty (ku pokucie, na pokutę) upominac (wzywać itp.) (12); na grzesznego wejrzeć (2); nad grzesznymi łaska, pomsta, smiłować się (11); grzesznymi gardzić (3); za grzesznymi modlić się (2), przyczynić się (5), wstawiać się; z grzesznymi obcować (3); grzeszny się spowiada (2).

Zwroty: »grzesznego nawrocić, nawrocenie, nawrocicielka; grzeszny nawraca się (a. nawroci się)« = convertere peccatorem PolAnt [szyk zmienny] (2 : 10 : 1; 2): Pragnę/ nie wina/ anij ktorégo drogiégo piciá ale ludſkiégo zbawieniá/ ij wſſytkich grzéſſnych nawroceniá OpecŻyw 149v; Weyrzy ná náſze wzdychánie/ do żywotá drogo/ śiroth poćieſzyćielko/ grzeſznych náwroćićielko. KrowObr 176; HistRzym 41; RejPos 168v marg; BudNT Iac 5/20; SkarŻyw 106, 108; Náucżże mię wſzech drog thwoich/ żebym przeſtał złośći moich/ By ſię grzeſzni náwroćili ArtKanc M, M2, M16v; WujNT 259 [4 r.]; WysKaz [24].

»grzesznemu (grzechy) odpuszczać itp.« [szyk zmienny] (13): bo wſſytcy s pelnoſci iéy laſki/ pocieſſenijé bierzą/ niemotznij vzdrowienié/ [...] grzéſſnij grzéchom odpuſſcżenijé OpecŻyw 189v, 134; O Krzyżu bądz pozdrowion [...] y grzeſznym dáruy grzechow odpuſztzenie. KrowObr 162, 145v, 166v; á ón grzéſznym zwykł grzéchy odpuſzczáć z ſzczodrobliwéy y z niewymownéy łáſki ſwoiey BiałKat 211; KuczbKat 85; PRoſzę záś máieſtatu twego/ábyś racżył mnie grzeſznemu wiłośćiwie [!] odpuśćić/ cżymemkolwiek dniá dźiśieyſzego/ myśląc/ mowiąc/ y cżyniąc/ wyſtąpił. LatHar 70, 76, 148, 421, 484 [2 r.].

»usprawiedliwi(a)ć, usprawiedliwienie grzesznego; bywa grzeszny usprawiedliwiony« [szyk zmienny] (5 : 5; 1): WróbŻołt oo4; Ktory nie cżyni ále wierzy w tego co vſpráwiedliwia grzeſznego/ temu bywa wiárá iego przycżytaná ku ſpráwiedliwośći. WujJudConf 97v; LatHar 143, 281; WujNT 533, 537; WysKaz [23]; y godźi ſię y wielce ieſt pożyteczno/ tym ſię ſpoſobem przypátrzyć: iáko ſię to vſpráwiedliwienie grzeſznego sſtáie. SkarKaz 347a, 347a [2 r.], Oooo2d.

»grzeszne wykupić; odkupienie grzesznych« (2; 1): Wſſakożeſli dlya odkupyenya grzeſſnich ſnyeba s ſt[ą]pyl BierRaj 18v; OpecŻyw 99; ArtKanc I19v.

»grzeszne zbawi(a)ć (a. wybawić); zbawienie, zbawiciel grzesznych; grzeszny jest zbawiony« [szyk zmienny] (8; 3 : 2; 1): PatKaz III 115; Iezu ktoris ku tako gorzkiey męcze za zbawienie grzeſznych dobrowolnieſz ſie podał. ſmi. ſie nad nami. TarDuch Cv, D3; WróbŻołt V6; MurzHist F2v; Miłoſierny dobrotlywy zbawićielu grzeſſnych/ dai mi być iednym ſkaiących/ ćiebie miłuiących SeklPieś 20; KrowObr 218; BiałKaz B3v; SkarŻyw 108, 125; ArtKanc L9, N17v; LatHar 211; Wiernać ieſt tá powieść/ y wſzelkiego przyięćia godna/ iż Chriſtus Ieſus przyſzedł ná ten świát grzeſzne zbáwić [peccatores salvos facere]/ z ktorych iam ieſt pierwſzym. WujNT 1.Tim 1/15.

Wyrażenia: »grzeszny pokutujący, pokutę czyniący; pokuta grzesznego« (3 : 1; 2): OpecŻyw [61]; PatKaz III 115; RejPs Ff5; LubPs N4 marg; Przyięćie pokuty grzeſznego. SkarŻyw 173 marg; LatHar 151 marg, 288, 421; Niewymowne miłośierdzie Boże przećiw grzeſznym pokutuiącym. WujNT Luc 15 arg, s. 259.
Szeregi: »bezbożny (a. niepobożny, a. niezbożny) i (a) grzeszny« = impius et peccator Vulg, PolAnt (7): Zakon nye yeſt vſtáwyon ſpráwyedliwemu/ ále nyeſpráwyedliwym á nyepoſluſſnym/ bezbożnym á grzeſſnym/ złoſciwym [bibl. 1.Tim 1/9] KromRozm II nv; Leop 1.Tim 1/9, 1.Petr 4/18; BibRadz 1.Tim 1/9; BudNT 1.Tim 1/9; A ieſli ſpráwiedliwy ledwo zbáwion będźie: niezbożny y grzeſzny gdźież ſię okażą? WujNT 1.Petr 4/18, 1.Tim 1/9.

»jawnogrzesznik (a. jawny grzesznik) i grzeszny« (2): Wten cżas przybliżali ſie k niemu iawni grzeſſnicy ij ijni grzęſſni/ aby kázaniá iego ſluchali OpecŻyw 60v; TarDuch B4.

»nędzny, (a, i) grzeszny« (8): OpecŻyw 146; HistRzym 90; RejPos 214; Prośiemy was/ práwi/ błogosłáwieni męcżennicy/ [...] ábyśćie ſię zá námi nędznymi y grzeſznymi do Páná wſtáwili SkarŻyw 120, 184; ArtKanc I5; LatHar 150, 228, [Ponadto przy innym szeregu 1 r.].

»grzeszny i podły« (1): Nie wątpię/ iż W. K. M. ná moie grzechy y niedoſkonáłą ná tym vrzędzie ſłużbę pomnieć nie będzieſz [,..] y mnie też grzeſznego y napodleyſzego ćieſzyć nie zániechaſz. SkarKaz )(4v.

»grzeszny i pomazany« (1): Pewnie y dla tego/ ábyſmy ſię grzeſzni bárzo y pomázáni/ przykłádu twego záwſtydzili: gdy ty pánno [...] ocżyśćienia zakonnego prośiſz/ á zmázy żadney nieznaſz SkarŻyw 112.

»(nie)sprawiedliwy, ale (a, ani, jedno) grzeszny« = iustus sed peccator Vulg [szyk 11 : 3] (14): BierRaj 16; TarDuch B7v; MurzNT Matth 9/13; Abowiem nie przyſzedłem wzywáć ſpráwiedliwych/ ále grzeſznych ku pokućie. Leop Matth 9/13 [przekład tego samego tekstu: MurzNT, Leop AAA4v, RejPos 324, LatHar 141, 238, WujNT przedm 13, Matth 9/13, Mar 2/17, Luc 5/32], AAA4v; RejPos 324; ktory tablice te Moyzeſzowſkie/ dla przeſtępcy złych/ y grzeſznych/ á nie dla ſpráwiedliwych podáne [...] vprzedźił. CzechRozm 175; LatHar 141, 238; WujNT przedm 13, Matth 9/13, Mar 2/17, Luc 5/32. [Ponadto przy innym szeregu 1 r.].

»upadły a grzeszny« [szyk 3 : 1] (4): obaczą ſie złoczyńce przykłádem moiem iż wżdy iuż będą rozumieć/ iż ieſſcze ieſt drogá kędy vpádli á grzeſſny może być ku tobie przywrocon. RejPs 77, 167v; RejPos 176, 324.

»zły, (a, i) grzeszny« (4): KromRozm III D3 [2 r.], D6; Toć iuż tám do złych á do grzeſznych woła áby ſie vználi RejZwierc 5. [Ponadto przy innym szeregu 1 r.].

a. Niezgodny z przykazaniem bożym lub kościelnym (2): Niewieſz niedbálcże/ iſz kto dziś nie ieſt/ iutro mniey gotowym będzie/ prze grzeſzne zábáwy świátá tego SkarŻyw 36.
Szereg: »zły, grzeszny« (1): Vmieyże rozdział vtzynić/ miedzy dobrym/ ſwiętym/ nápominánim/ treſtánim/ y łáiánim: A miedzy złym/ grzeſznym y Dijabelſkim napominánim KrowObr C3v.

Synonimy: bezbożny, niecnotliwy, niepobożny, niesprawiedliwy, niezbożny, pomazany, upadły, złościwy, zły, zmazany.

Cf GRZECHOWY, GRZESZĄCY, GRZESZNICA, GRZESZNIK, JAWNOGRZESZNY, NIEGRZESZNY

HG