1. Przekraczać przykazania boże lub kościelne (też przekraczać przepisy prawne i normy etyki świeckiej, jeżeli są one zbieżne z nakazami religijnymi); delinquere, peccare Mącz, Calag, Calep, Cn; commereri (culpam) Mącz, Calep, Cn; admittere (culpam) Mącz, Cn; errare Calep; admittere delictum a. maleficium a. noxam, incurrere in crimen, obstringere se scelere Cn (449): OpecŻyw 43v, 59, 78, 131, [192]v; PatKaz III 95v, 111 [2 r.]; W tym pieniu Dawid narzeka iż źli ludzie tak ſmiele grzeſzą iakoby boga niebyło. WróbŻołt R2, K7v, R2v, S6; RejPs 157; SeklWyzn d2 [2 r.], d2v, Ev [3 r.]; Grzeſſą rodzicy gdi ſamy daią prziczinę gniewu/ albo nie poſluſſeńſtwa dziatkam ſwoym/ ſwemy zlemy obyczaymy SeklKat H3; ale to maią czinić co pan Bog ym przikazał/ wierzące á grzeſzić przeſtaiące rozgrzeſzac SeklKat X2, Fv, H3 [3 r.], H3v, I3, I3v (27); Drugy miłoſczywe Lato Choczia da niemalo zato. Kiedy na ſſhię po wieſſy Mnima iż nigdy niegrzéſſý. A wyſpowieda ſię zliſtu Iuż pewnie ma niebo wzyſku. RejKup d3; Spowiedam ſię miły kxieże Wyelem grzeſzyl zawzdy wſzedzie. RejKup i3v; RejKupSekl a5; KromRozm I C3, C4, D2v, D4v; MurzHist R4; MurzNT Ioann 8/11; Abowyemći nye może być beſpyecżnyeyſſa vcyecżká á zwyąſká káżdemu młodzyeńcowi ku przeſtányu grzeſſyć/ yáko yeſt małżeńſtwo. GliczKsiąż P, Pv, P4; LubPs P2 marg; Iáko Ian Swięty nápiſał otym/ tymi ſlowy. Synatzkowie moi niegrześćie. KrowObr 210, 69v [2 r.], 156v, 225v [2 r.], 226v; RejWiz 179 marg, Cc6; Leop 2.Par 27/2, Prov 14/21, Eccle 5/5, Eccli 20/23, Ez 37/23 (11); RejFig Dd6; BibRadz *6v, 3.Reg 8/46, 4.Reg 15 arg, Eccle 7/21, I 426a marg (8); BielKron 66, 81, 201, 463 [2 r.], 463v, 466v; KwiatKsiąż Dv; Mącz 195a, 218a, 225c, 285c [2 r.]; SarnUzn A4v; Bá tho práwi ſmieſzna ſpowiedź byłá/ co miał ná ſię ſkárżyć/ to ſie chwalił: á drugi záſię ná to powiedział/ y owſzem práwy ſpowiedał ſie thych rzecży iáko złych/ rozumieiąc/ iż bárzo grzeſzył/ kiedy ie cżynił.GórnDworz Q4, Ff2, Ff4 [2 r.], Ff5; HistRzym 50v, 60, 120; Iż chociay ia wiem iż oná wiele grzeſzyłá/ ále też widzę wielką miłość iey ku mnie RejPos 307v; RejPosWiecz² 93v [3 r.]; RejPosWiecz³ 96v; BiałKat 56, 161; Ponieważ vſtáwicżnie grzeſzyſz/ vſtáwicżnie thę Swiątość prziymuy KuczbKat 185, 350 marg, 361 marg, 396; gdyż złośćiwi nigdy iedno zá ſtráchem grzeſzyć nie przeſtawáią RejZwierc 262; Y my nie przeto pośćimy/ żeby mięſo/ iáycá/ mlecżno niedobre było: ále iż wiemy/ że y ten grzeſzy/ kto dobrych rzecży nie dobrze vżywa. WujJud 197, 107v [2 r.], 176v [2 r.] 196v, 197 [2 r.], 209v (15); O cżym przykład mamy w Ewángeliey/ gdźie Pan Kryſtus do onego vzdrowionego Párálityká mowi: Otoś iuż zdrow/ pátrzże tego ábyś więcey nie grzeſzył/ by co gorſzego ná ćię nie przyſzło. WujJudConf 90, 90, 91, 240v; BudBib Ex 20/20, Ps 4/4[5], Eccle 7/20, Ez 18/20, 4.Esdr 16/54; To co ieſt nagorſzego co ieſt nie od Bogá/ co ną [lege: nam] wſzyſtko złe cżyni/ to śię naz trzyma Bez grzechu/ ktoriby nie grzeſzył/ bez śmierći/ ktoriby nievmárł żaden nie ieſt BiałKaz Bv, K2v; BudNT Eph 4/26, 1.Ioann 3/6 [2 r.], 8, 9; CzechRozm 66v [2 r.], 115v [2 r.], 116 [4 r.], 116v, 208 (14); Wielkieć to ieſt miłośierdzie [...]/ iż gdy záś vſtąpiemy po náſzym pierwſzym omyćiu od prawdziwey Chrześćiáńſkiey drogi/ gdy ono ziednánie z Bogiem niſzcżymy/ znowu cżęſto grzeſząc/ á co dźień to dáłey ſie od Páná Bogá odnoſząc/ [...] tedy oto záś náſz miły Pan pokutę świętą vſtáwił KarnNap C3, B2v, C, C3, C4, D, D2; A ácżkolwiek to ieſt doſyć niemáła przycżyná do vſtáwienia ſrożſzego karánia: wſzákże też y tá do tego przyſtępuie/ iż im ieſt więtſzy ábo zacnieyſzy ten kto grzeſzy/ tym y wyſtępek iego ieſt iáwnieyſzy/ y więcey náśládowcow poſpolićie miewa. ModrzBaz 73, 61, 64v, 70, 72, 72v; SkarJedn 248, 339, [d9]; Więc ia podobno z mnieyſzym niebeſpiecżeńſtwem Grzeſzę: bo ſam ſie trácę ſwym wſzetecżeńſtwem. KochOdpr B3 [idem KochPieś 47]; Calag 474b; ábyſmy teſz y my nie tym roſpácżáli iſz grzeſzym: ále tym ſię do prętkiego powſtánia pobudzili/ iſz y po grzechách świętymi zoſtáć możem. SkarŻyw 440, 59, 79, 80 [2 r.], 92, 121, 312; StryjKron 6; CzechEp 192 [3 r.]; NiemObr 120; IEſli niegrzéſzyſz/ iáko mi powiádaſz/ Czego ſię/ miła/ ták częſto ſpowiádaſz? KochFr 12; ReszPrz 59; KochPieś 47; Cżemuż ná to nie chcem pomnieći/ á nie przeſtániemy grzeſzyći/ wiedząc iż mamy wſzyſcy zemrzeći. ArtKanc S10v, L17v, M16v, R18, R19v; KochWr 24; Calep 222a, 301b, 372a, 765b; Phil R2v; GrabowSet N2, Y2; Grzeſzy nieſpráwiedliwy/ á karány bywa ſpráwiedliwy LatHar 268, 195 [2 r.], 253 [2 r.], 582; Z tych ſłow vczymy ſię naprzod/ iż nic nie grzeſzą Kátholicy/ złączáiąc poſpołu Bogá y ſtworzenie iego/ iáko pierwſzą y poślednią przyczynę: y ieden ſkutek obiemá przypiſuiąc WujNT 462; Czynić co przećiw ſumnieniu ſwemu/ ieſt grzeſzyć. WujNT Cccccc, 47, 266, Ioann 5/14, s. 323, Ioann 8/11 (38); WysKaz 16 [2 r.], 22: LEVIS CVLPA zowią, gdy kto niewiedząc, circumſtánciy ábo okolicznośći godnych vważenia grzéſzy. SarnStat 1272; Wielce grzeſzą y ludźiom nie życzą/ ktorzy ábo bez mądrośći ná rządy y kroleſtwá/ y vrzędy ſię wſpináią: ábo wezwáni od Bogá mądrośći ſię nie vczą SkarKaz 517a, 120a, 121a, 207b, 209a, 278b, 313b, 350a [3 r.]; CiekPotr 7; Z ludźi záś káżdy grzéſzy/ który iedno żywie Ludźiechmy/ vpadamy/ znowu powſtawamy GosłCast 26; SkarKazSej 701a [2 r.]; Zá rowno v mnie chodzą piiáni y głupi: Iednáko grzeſzy kto ich oſzuka ná kupi. KlonWor 69.

grzeszyć komu (7): Powiedz mi proſzę ćię? ſktoregośćie to piſmá Swiętego wytzitáli/ ábyśćie ſie mieli ſpowiedáć grzechow/ ktoremu ſtworzeniu? Poniewaſz tylko ſámemu ſtworzyćielowi grzeſzemy? KrowObr 159, 159; Si quid peccat Demea mihi peccat, Ieſli w czym wykracza ná moy to karb czini/ Mnie grzeſzy nie komu ynſzemu. Mącz 221a; A y ia nieday tego Boże ábym miał grzeſzyć Iehowie/ ábych przeſtał modlić ſię za wámi BudBib 1.Reg 12/23, Soph 1/17; GrabowSet E3, R2.

grzeszyć gwoli czemu (2): á to tym tego dowodźi/ iż káżde Duſze ktore grzeſzą/ ćiáłu gwoli grzeſzą. BielKron 466v, 466v.

grzeszyć (na)przeciw(ko) komu, (na)przeciw(ko) czemu (79): HistJóz C3; WróbŻołt 40/5; SeklWyzn c4, Fv; Czy grzeſą przeciw bogu/ ktorzi w niepotrzebnich rzeczach wſpominaią ymię boże. SeklKat F, D4v, F3 [3 r.], H3v, I3, K2v (19); Kto krolá w gniew záwodzi/ grzeſzy przećiw duſzy. BielKom C; ż[e] on może dopuśćić ná przećiwko Apoſtolſkiemu piſmu grzeſzyć/ y ná przećiwko náuce ſtárego zakonu/ to ieſt ná przećiwko przykazániu Bożemu KrowObr 9, 223; Ano ták grzeſſąc przećiwko bráćiey/ y obráżáiąc ſumnienie ich w wierze wątłe/ przećiwko Chryſtuſowi grzeſzyćie. Leop 1.Cor 8/12, 3.Esdr 6/15, Ier 44/23; A ná ten czás gdy był nawięcey vtrapion/ thedy ieſzcze tym więcey grzeſzył przećiw Pánu/ tenże Krol Acház. BibRadz 2.Par 28/22, 2.Esdr 9/29, 13/27, Prov 8/36, Is 59/13, Os 4/7, Hab 2/10, II 133b marg; BielKron 9v; GrzegŚm A3; Zle tedy á fáłſzywie mnie té Iurgelty/ álbo té naymy/ Kácérzowie zádawáią/ y grzeſzą przećiwko Duchu świętemu/ lżąc y háńbiąc poſługę wierną moię/ przećiwko Bogu/ y przećiwko ſwemu właſnemu ſumnieniu OrzQuin G4, Z2v; HistRzym 47v, 48, 69v, 120v; RejPosWiecz³ 96; BiałKat 211, 373v; Dla tego też oſobliwie zákazano ieſt ſlowy iáſnymi cudzołoſtwo/ iż oprocż tey ſzkárádośći [...] grzech też nieſpráwiedliwości w ſobie zámyka: ktorym nietylko ludźie przećiwko bliźniemu/ ále y przeciwko ſpolnośći poſpolitey grzeſzą. KuczbKat 320, 290 [2 r.], 351; WujJud 63v; RejPosWstaw [21²], [41²], [41²]v, [41⁴]; BudBib 1.Reg 19/4, 2.Esdr 9/29, Ps 77/17, Iudith 5/15, Bar 2/29; BiałKaz M4v; CzechRozm 103v; Niebacżą tego ći gárdźićiele/ że ćięſzko przećiw Bogu y przećiw ludźiom grzeſzą. ModrzBaz 28v, 70; CzechRozm 107; Phil N2; WujNT 51 [2 r.], 1.Cor 6/18, s. 591, 1.Cor 8/12 [2 r.]; SiebRozmyśl Cv, D4v; GosłCast 30; KlonWor 72.

grzeszyć na kogo, na co (5): Tam pan Chriſtus nie o tych rozvmiał/ ani ſwięty piotr o tych pytał/ ktorzy vpornie na miłoſierdzie boże grzeſzą Ale o tych/ ktorzy ſ krewkoſci wgrzech vpadną SeklWyzn Dv, Dv; niech niegrzeſzy krol ná sługę ſwego ná Dawidá. BudBib 1.Reg 19/4; Iáko ryk młodego lwá (ieſt) ſtrách krolewſki/ kto iy pobudza grzeſzy na duſzę ſwoię. BudBib Prov 20/2 [przekład tego samego tekstu] SkarKazSej 692b.

grzeszyć czym (33): WróbŻołt B6v; GroicPorz g4v; RejWiz 172; á iáko ieſt lepiey Człowiekowi niebácznośćią grzeſzyć á niżli złośćią/ táko też lepiey ieſt/ áby Krol Polſki otworzoną rękę ku dániu záwſze miał/ á niżli zámknioną OrzRozm O3; OrzQuin Z2v; RejAp 58v; HistRzym 48; Widziſz iáko ſchnie márny ięzyk twoy/ ktorymes więcey grzeſzył á bluznił imię Páná ſwego RejPos 164v; Iż vſtáwicznymi wyſtępy grzeſzymy przećiwko pánu Bogu: roſkazał Chryſtus miłośiernego Bogá o odpuſzczenié grzéchów prośić BiałKat 211, 66; KuczbKat 310; RejZwierc 217; Ktorzy ták cżynią/ ácżkolwiek przykazánie o Pośćie wypełniáią/ y prawdźiwie poſzcżą/ iednák przed śię obżárſtwem grzeſzą. WujJud 190, 102v; BudBib Ez 18/24; A wiedząc że nie tylo vmyſłem/ ſercem/ y wnętrznośćiámi ſwymi/ grzeſzył przećiwko Pánu á ſtworzyćielowi ſwemu. Ale teſz y zmyſłámi ćieleſnymi. BiałKaz M4v; Co ieſli ten okrutnośćią y pychą grzeſzy/ ktory zbytniego á bezmiernego pánowánia nád ludźmi ſwemi vżywa ModrzBaz 47v; SkarŻyw 153; GórnRozm M2v marg; ActReg 102; Phil N2; Zydzi grzeſzyli ſłowem przećiw ſynowi człowieczemu/ kiedy gánili to co on cżynił według człowieczeńſtwá WujNT 51; Bo iedni grzeſzą tylko myſlą/ drudzy vczynkiem/ á trzeći iuż gniją w nałogu grzeſzenia WujNT 143, 546; PowodPr 62; SkarKaz Ooooc; Przećiw Bogu y brátu łákomſtwem nie grzeſzy. KlonWor 72. Cf »grzechem grzeszyć«.

grzeszyć przed kim, przed czym (2): Z ſtrony thedy vrzędu ſwego Káth gdyż przed Swiátem áni przed Bogiem nic niegrzeſzy/ zelżywoſći niema żadney GroicPorz hv, g4v.

grzeszyć w czym (19): WróbŻołt 4/5; Nye ták Luter/ ktory tfirdźi/ iż y ſpráwyedliwy wkáżdym dobrym vczynku grzeſſy. KromRozm I [H3] [przekład tego samego tekstu WujJud 109, 113v, 218, WujNT 570]; Wſzákże tych Ceremoniy zwierzchownych nie wſzythkich záchowywáią/ á w tym nic niegrzeſzą/ zwłaſzczá gdy tych rzeczy gruntownieyſzych pilnie przyſtrzegáią GroicPorz dv; Leop Sap 12/2; BibRadz I 526b marg; KuczbKat 340 [2 r.]; WujJud 109, 113, 113v, 218; Wiele ich w tym grzeſzą przećiwko Pánu Bogu/ ktorzy mnimáiąc że ná tym doſyć/ że ná ſwiat dzyatki ſwe wypuśćiwſzy/ potym ich zániedbawáią. RejPosWstaw [41²]v, [41⁴]; BiałKaz K2v; że też y ludzie święći á Bogu mili/ w mnogich rzecżach błądzili/ y w wielu rzecżách grzeſzyli CzechRozm 69v, 211, 215v; WujNT 570.

W charakterystycznych połączeniach: grzeszyć barzo (barziej) (4), często (3), srodze, ustawicznie (5), wiele (więcej, wielce) (14); (nie) przesta(wa)ć ((nie)przesta(wa)jący, przestanie) grzeszyć (16); nie grzeszyć dalej (2), nigdy, więcej (18); grzeszyć Bogu, Jehowie (2), Stworzycielowi; grzeszyć przeciw Bogu (Panu) (24), przeciw Chrystusowi (Panu Jezusowi) (4), przeciw Duchowi Świętemu (5); grzeszyć na duszę (2), na miłosierdzie boże (2); grzeszyć gniewem, łakomstwem, myślą, niebacznością, obżarstwem, pychą, słowem, występy.

2. Postępować niezgodnie z obowiązującymi zasadami (5):

grzeszyć przeciw czemu (1): Tákże y náſz Flis ma ſwoie vſtáwy Ma ſwe przezwiſká y oſobne ſpráwy/ A ktorzy grzeſzą przećiw nim/ ieſt ná nie Srogie karánie. KlonFlis Fv.

grzeszyć czym (2): Mnodzi tákim głupſtwem grzeſzą/ Gdy ſą w ſzcżeśćiu więc ſie wznoſzą BierEz K2v; y z niéy przypátrzywſzy ſye zbytkowi/ ſyropy ſtánowić/ y dietę ták porządną/ iákoby ſye iedzeniém áni pićiém/ y przed ćieplicámi/ y w ćieplicách nie grzéſzyło Oczko 24.

grzeszyć w czym (2): Abowiem kto nie według czaſu milcżi/ tedy w tey yedney rzeczy tylko grzeſzy iż milćży [!]. KwiatKsiąż C3; Wſzyſcy tedy kiedy tę moc Cieplicam przyznawáią vżywánia ich rózné ſpoſoby bacząc/ álbo nie ſwego czáſu/ albo nieták iákoby potrzebá/ z niémi ſye obchodząc/ wtym podobno grzeſzą/ że dobréy rády niewźiąwſzy/ ladá iáko ſobie rátunku ſzukáią Oczko 15v.