[zaloguj się]
[pdf]

GRZMIEĆ (44) vb impf

Fleksja
inf grzmieć
indicativus
praes
sg pl
1 grzmię
3 grzmi grzmią
praet
sg pl
3 n grzmiało subst grzmiały
fut
sg
3 m będzie grzmiåł
conditionalis
sg
3 n by grzmiało

inf grzmieć (3). ◊ praes 1 sg grzmię (9) [w tym: -e (1)]. ◊ 3 sg grzmi (21). ◊ 3 pl grzmią (2). ◊ praet 3 sg n grzmiało (4). ◊ 3 pl subst grzmiały (2). ◊ fut 3 sg m będzie grzmiåł (1). ◊ con 3 sg n by grzmiało (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Głośno brzmieć, huczeć, trzaskać; tonare Mącz, Calag, Calep; intonare, tonescere Calep (44): Superintono, Z wierzchu grzmię/ álbo grzmię nád kim. Mącz 458c, 458b; Donnern. Grzmieć. Tonare. Calag 134b; Altitonans – Zwiſsokabrżmie, item grzmie. Calep 57a; Circuntono – Około grzmię. Calep 200a; Detono — Przeſtawąm grzmiec. Calep 314b, 556b, 1073a [2 r.].
a. Wydawać donośny dźwięk, głos, trzask; superintonare, tonare Cn (25): Zelazo [...] nie głoſno grżmi od ognia mięknieie FalZioł IV 53b.
Szereg: »grzmieć, huczeć« (1): A gdy lecą do wody [siarkowe prochy] tedy ſie błyſkáią/ A vpadſzy grzmią/ hucżą/ á cżáſem trzáſkáią. RejWiz 151v.
α. O instrumentach muzycznych (2): gdy trąby woienne grzmiáły/ obádwá vffy nieprzyacielskim obycżáiem ſie potykáły HistAl B2v; Bo ieſli to roſkoſzą kto ma przezwáć właſnie/ Gdy grzmi bęben zá vchem/ á koźi rog wrzaśnie RejWiz 16v.
β. O piorunie; attonare, fulgurare Cn (21): Attono, Bárzo grzmię trzáskam. Mącz 458b.

Bezpodmiotowo; tonat Murm, BartBydg, Mącz, Calag, Cn; tonitruat Murm, BartBydg; fulminat Mącz; faciunt sonitus nubila, percurrunt murmura caelum, tonescit Cn (17): Murm 16; BartBydg 237; Ieſtli grzmi tego mieſiącza obphitoſć zboża á lato weſołe znamionuie. FalZioł V 48v, I 70b, V 46, 47, 47v, 48 [2 r.], 48v; Zrzadká przebłyſkawáiąc iuż po troſze grzmiáło. RejWiz 125v; BielKron 158v, 191; Claudiana tonitrua [...] Trzaskánie á puſzczánie z dział/ podobnie yákoby grzmiáło. Mącz 56b; Tonat Deus, Tonat coelum, Grzmi. Mącz 458b, 139a; Calag 178a.

Szereg: »grzmieć, (albo) (b)łyskać (się)« [szyk 3 : 1] (4): FalZioł I 70b; Będzie błyſkáć [Tonabit]/ y ktoż ſie niebędzie bał? Będzie grzmiał [Coruscabit]/ á ktho ſie niebędzie lękał? Leop 4.Esdr 16/10; Emittere fulmina et iacula, Grzmieć/ łyskáć ſie. Mącz 226b, 139a.
b. Być pełnym głośnych dźwięków, rozbrzmiewać od głosów; retonare mugitu Cn (9): Sćiány pádną/ źiemiá grżmi: iáko kiedy wálą W leśie ſurowé dęby KochPs 110; Niemey daſticht vnd krzyczą/ Polſz ſzelm / áż grzmią lásy StryjKron 622; A w bębny vderzyli ták áż niebo grzmiáło. StryjKron 702, 632.

grzmieć od czego (2): Personat domus cantu tibiarum, Wſziſttek [!] dóm grzmi/ drży/ od rozmáyitych pyſzczeł y gránia. Mącz 402c; KlonŻal B.

W przen (3):
Zwrot: »grzmieć we łbie« [w tym: komu (2); bezpodmiotowo (1)] [szyk zmienny] (3): RejWiz 12; DZiwna w głowie niepogodá/ Kiedy iéy ruſzy iágodá. [...] Gdy ſye winem nápuſzyłá [głowa]/ Szyki mi wnet pomyliłá. By ná niébie we łbie grzmiáło PudłFr 21; Aż mi grzmi we łbie tá Láćiná ſkocżna KlonFlis H3v.

Formacja współrdzenna: zagrzmieć.

Cf GRZMIĄCY, GRZMIENIE

KW