[zaloguj się]
[pdf]

GUSŁO (29) sb n

gusło (1), gusła (28) pl t; gusło BierEz [w znacz. b.].

Fleksja
sg pl
N gusła
G gusł(o)w
D gusł(o)m
A gusło gusła
I gusłami, gusły
L gusłach, gusl(e)ch

sg A gusło (1). ◊ pl N gusła (3). ◊ G gusł(o)w (2). ◊ D gusł(o)m (1). ◊ A gusła (12). ◊ I gusłami (6), gusły (1) StryjKron. ◊ L gusłach KlonWor (2), gusl(e)ch (1) SeklKat.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

Obrzędy związane z wiarą w magiczną moc słów, gestów lub rzeczy; wróżby, czary; incantatio Calep; ficta a. scrupea religio, metus, superstitio, superstitiosa solicitudo Cn (29): Theſz czinila thakove guſla dzyewkam rzadnym za dathkiem yako Luciey ſchramovathey, aby yą thenze philip mylowal LibMal 1544/86; záwiężyſz żábę w chuśćie/ á záwieś mu ią ná ſzyi/ gdy żábá zdechnie/ iuż kóń zdrow będźie. Ale ia to zá guſłá mam SienLek 182; Byłá ieſzcze wielka Salá álbo Bożnicá ná Antokoli wſzyſtkim Bogom/ ktorych Litwá zmamiona guſły czártowſkimi chwaliłá StryjKron 400, 160.

W połączeniach szeregowych (6): SeklKat F2v; BielKron 462v; Ale kthorzy pocżćiwie/ pobożnie ſtoią wedle woley Páńſkiey/ [...] nie kuſząc ni w cżym Páná ſwego/ á nie wdawáiąc ſie w żadne cżáry/ guſłá/ álchimije/ cżárnokſięſtwá/ y w ine rzecży nieſłuſzne: ći dopirko chodzą w opiece iego RejPos 72; á oni ſię názad do báłwochwálſtwá vdáli: z pogáńſtwem onym/ cżáry/ guſłá/ wieſzdżby/ y ine dyabelſkie ſpráwy cżyniąc. SkarŻyw 517; Aliśći bez wſzelkiego karánia zoſtáły/ y owſzem ſie ſpoſpolitowáły/ cżáry/ guſłá/ krzywoprzyśięſtwá/ cudzołoſtwá/ świętokradźtwá/ niehamowne mężoboyſtwá/ y inſze pſoty PowodPr 24; KlonWor 8.

W charakterystycznych połączeniach: gusła czartowskie, dziwne, pogańskie.

Szeregi: »czary, (a, i) gusła« [szyk 3 : 1] (4): Ieſcze ty rzeczy do ſądu duchownego prziſluſſayą, Czary goſla, czynſſe Koſczielne [...] vyderkoffi poſwiątne ComCrac 20; RejPos 71v; Calep 580a; Kiedy one Maenades zeſzły ſię w gromádę/ O cżárách y o guſłách cżyniły więc rádę KlonWor 7. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»gusła abo (i) wrożenie (a. wrożki)« [szyk 1 : 1] (2): A thak wiele ludzi proſtych ktorzy tym zielem wroſzki rozmagite y guſla cżynią. FalZioł I 153b; CzechRozm 238v.

a. Obelżywie o obrzędach katolickich (z pozycji innowierców) (12): á iákoż to będźie śmiał mowić/ żeby Kátholiká ich/ z tą ich wiárą y z tymi guſłámi od Apoſtołow byłá? CzechEp 363, 50, [384].

W połączeniach szeregowych (7): Co wſzytko/ á ſkąd inąd cżłowiek doſtátecżniey [...] poznáwáć ma/ ieſliż nie z ſámego (procż plotek/ wymyſłow/ y guſłow/ Kátolikow Rzymſkich) ſłowá Bożego CzechEp 120; co wſzytko X. K. w niwecż obroćił z ſwą Kátholiką/ wymyſłámi ſwymi ſproſnymi/ cżárámi/ guſłámi/ báłwochwálſtwy. CzechEp 362, 106, 111, 132, 232, 350.

Wyrażenie: »gusła antychrystowskie« [szyk 1 : 1] (2): ktorzy zá nim [Chrystusem] [...] chodźimy: onego iáſnie y beſpiecżnie wyznawamy. Vkázuiąc ludźiom záwiedźionym y guſłámi Antychriſtowſkimi omamionym/ przećiwniki iego CzechEp [415], 106.
Szereg: »czary i gusła« (1): iuż záſię drwá/ kámienie/ y ine martwe rzecży wyſtháwił/ ognie/ wody/ y ine chwaſthy poſwięćił/ y wſzytki ony cżáry y guſłá poſtáremu odnowił. RejAp 166v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.].
b. Treść wróżby, przepowiednia (1): Orzeł iż ptakom pánuie/ Toć wam guſło známionuie: Iż niektory Krolem będąc/ Chce wam wáſzę ważność odiąć. BierEz F.

Synonimy: burta, czar, czarnoksięstwo, praktyka, praktykarstwo, wieszczba, wrożba, wrożenie, wrożka.

Cf [GUŚLARSTWO], GUŚLENIE, GUŚLNOŚĆ

KW