[zaloguj się]
[pdf]

HOŁD (71) sb m

hołd (44), ołd (27); hołd BierEz, MiechGlab, LubPs (2), BibRadz (2), Mącz, GórnDworz, RejZwierc (2), BudBib, WierKróc, PaprPan (2), SkarŻyw, StryjKron (10), KochProp, PaprUp (2), ActReg (6), KlonKr, KmitaSpit, CzahTr; ołd BartBydg; hołd : ołd BielKron (1 : 25), MycPrz (6 : 1).

hółd, hołd-

Fleksja
sg pl
N hółd hołdy
G hołdu hołd(o)w
A hółd hołdy
I hołd(e)m
L hołdzie

sg N hółd (11). ◊ G hołdu (17). ◊ A hółd (35). ◊ I hołd(e)m (1). ◊ L hołdzie (2). ◊ pl N hołdy (2). ◊ G hołd(o)w (1). ◊ A hołdy (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII – XIX w.

Ceremonia, będąca wyrazem zależności lennika wobec władcy zwierzchniego państwa; głównym jej punktem było złożenie przysięgi wierności lennej oraz dopełnienie obowiązków przewidzianych umową lub zwyczajem (ze śrgniem hulde, holde); homagium BartBydg (71): BartBydg 102; thedy kxiążęta Ruſkie, Waſiłko y Lew [...] na zdradzie radzili Sęndomirzanom aby ſie poddali á hołd dobrowolnie poſtąpili MiechGlab 33; BielKron 340, 378, 391, 415v [2 r.], 416; MycPrz I Bv; Bowiem Bochdan Woiewodá Wołoſki złamawſzy przymierze y poſłuſzeńſtwo według hołdu/ do Podolſkich y Ruſkich Zieḿ [...] wtárgnął był StryjKron 717, 120, 582; ActReg 154; KmitaSpit B3; CzahTr F.

hołd czyj [z G pl rzeczownika] (3): Więc tamze zniosą siętez Hołdy Xiązat Lennych, ktore niemogą bydź iedno na Seimie odprawowane ActReg 136, 9, 95.

W połączeniu szeregowym (1): ále gdy przyſiągł [Iurgi] poſłuſzeńſtwo/ wiárę/ hołd/ y poddáńſtwo Krolowi Iágełowi/ [...] był odprowádzon [...] do Smolenſká StryjKron 477.

W charakterystycznych połączeniach: hołd dzierżeć, podejmować, postępić (6), przysiąc, włożyć [na kogo].

Zwroty: »hołd brać (a. odbierać)« (2): [król] wielki hołd brał. MycPrz I B, C3v.

»hołd dawać; hołdu dawanie« [szyk zmienny] (11; 2): á gdy był vpominan [Fryderyk] od krolow Polſkich o ołd/ wolał opuśćić Regułę á ołdu nie dáwáć BielKron 415v, 356v [2 r.], 394; MycPrz II B[3]v, B4v, D, Dv; WierKróc A3v; PaprPan Dd3, Ee2; PaprUp C2v; KlonKr Av.

»hołd odprawić (a. odprawować)« (4): ktemu y Hołdy y Xiąząt Lennych odprawic trzeba ActReg 95, 9, 136, 154.

»hołd (u)czynić« [szyk zmienny] (8): Látá 1525 [...] Pruſki Miſtrz ołd cżynił Krolowi Polſkiemu BielKron 419, 387v, 391v, 397; GórnDworz P4; ktorą też Koronácią [królowej Barbary] uczćili [...] y poſłowie od Xiążęciá Pruſkiego Albrichtá/ ktory też wten czás Hołd Krolowi uczynił przez Poſły y przyſięgę potwierdził. StryjKron 763, 722; ActReg 42.

Zestawienia: »hołd pruski, od pruskiego mistrza« (2 : 1): BielKron 419 marg, Mmmm; PROPORZEC Albo Hółd Pruſki JANA KOCHANOWSKIEGO. KochProp kt.

»hołd wałaski (a. wołoski)« (6): Ołd Wáłáſki drugi. BielKron Mmmm, 391 marg, 397 marg, Mmmm; RejZwierc 246v, Aaa4.

Szeregi: »hołd abo (i) dań« (2): BielKron 375; átzi zaktore mi ſie on [król] przitzinia iuſz mu przirzekli pewni hold ábo dan PaprUp G2v.

»moc i hołd« (1): potym Iwan wielkim Xiędzem Moskiewſkim [...] będąc/ wybił ſie naprzod z mocy y z hołdu Tatarom StryjKron 91.

»poddanie i hołd« (1): o poddániu y hołdzie Xiążąt Odruckich StryjKron 502.

»hołd i (albo) posłuszeństwo« [szyk 3: 1] (4): BielKron 356v, 394, 408; Xiążęta Sląſkie [...] gruntownie ſię przekinęli do Ianá Krolá Czeſkiego/ [...] á co byli przed tym wolni/ to wten czás muſieli doſtąpić hołd y poſłuſzeńſtwo Czechom. StryjKron 407. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»hołd i powinność« (1): Pruſkie s Pomorſkimi Kſiążęty muſiałyby być poddáne Koro. iáko przedtym byli. Hołdy y inſze powinnośći dáwáć MycPrz II Dv.

»ołd i powinowactwo« (1): Oznaymiono to K. Zygmuntowi y proſzono o konſens/ ktory barzo rad przyzwolił tym obycżáiem/ áby ołd y ine powinowáctwá krolom Polſkim podeymował BielKron 415v.

»przysięga i hołd« (1): A ći ſię vpomináli po wtore/ áby Pruſka Ziemiá wſzytká/ y Pomorſka Zakonowi Krzyżáckiemu byłá przywrocona/ też áby od przyſięgi y hołdu Polſkiego wolni byli StryjKron 722.

Przen: Odbieranie czci (1):
Szereg: »sława i hołd« (1): Dla prożney ſławy/ y z hołdu nędznego/ [...] tákie niebeſpiecżeńſtwá podeymuiećie SkarŻyw 46.
a. Uznanie zwierzchności obcej władzy państwowej, połączone z reguły ze zobowiązaniami do świadczenia określonych powinnośći; ex aerariis redimere Mącz; stipendium, vectigal Cn (9): LubPs Y6v; BibRadz Ps 67/31; Ex aerariis redimere. Od czińſzu álbo hołdu wypuśćić/ to yeſt wolnym vc[z]inić. Mącz 5a.

W charakterystycznym połączeniu: w hołd poddać się.

Zwroty: »da(wa)ć hołd, hołdem« [szyk zmienny] (4 : 1): BierEz F; BibRadz 1.Par 18/2; BielKron 14v, 91; Ale potym gdy ſię zmocnili ſynowie Izráelowi tedy vcżynili Kánááná hołdownikiem (marg) Wł: y dáli Kánááná hołdem á wypądzáiąc nie wypędzili go. (–)/ á nie wypędzili go. BudBib Ios 17/13.

»wziąć hołd« (1): Efráim zwalcżył Amálechity/ Wzyął hołd zacny nád nimi y k temu łup obfity LubPs hh.

Cf OŁDOWANIE

KN