[zaloguj się]
[pdf]

IGRAĆ (87) vb impf

i- (84), y- (2), ij- (1).

Fleksja
inf igrać
indicativus
praes
sg pl
1 igråmy
3 igrå igrają
praet
sg pl
1 m igr(a)łem m pers
f igrałam, -m igrała m an
3 m igråł m pers igrali
f igrała m an igrali, igrały
n igrało subst igrały
fut
sg
1 m będę igråł
3 m będzie igråł
imperativus
sg pl
2 igråj igråjcie
3 niechåj igrå
conditionalis
sg pl
2 m by igråł m pers
3 m m pers by igrali
n by igrało subst

inf igrać (8). ◊ praes 3 sg igrå (13). ◊ 1 pl igråmy (1). ◊ 3 pl igrają (18). ◊ praet 1 sg m igr(a)łem (1). f igrałam (1). -m igrała (1). ◊ 3 sg m igråł (4). f igrała (1). n igrało (1). ◊ 3 pl m pers igrali (2). m an igrali (1), igrały (1). subst igrały (5). ◊ fut 1 sg m będę igråł (1). ◊ 3 sg m będzie igråł (1). ◊ imp 2 sg igråj (3). ◊ 3 sg niechåj igrå (1). ◊ 2 pl igråjcie (1). ◊ con 2 sg m by igråł (1). ◊ 3 sg n by igrało (1). ◊ 3 pl m pers by igrali (1). ◊ part praes act igrając (19).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (w tym 1 r. błędnie: igrać się) – XVIIIw.

1. Spędzać czas na zabawie, rozrywce, bawić się, baraszkować; ludere, lusitare Cn (76):
a. Dotyczy ludzi (57): BierEz G3; PatKaz II 46; Cżemu ſpanie po obiedzie więcey gaba tego kto ſie vcży niż kto igra albo czo inſzego działa. GlabGad K5; HistAl 17; BielKom B5v; Záiącżkowie s Kroliki s krzow ſie wyrywáią/ A pánienki zá nimi igráiąc biegáią. RejWiz 24v, 24v; GDy dziecię máłe przed nim ná ſtole igráło/ Dworzáninowi pierſcień koſztowny podáło. RejZwierz 29v; [list Daryjusza do Aleksandra] poſyłamći też piłę/ áby igrał rádniey niż walcżył. BielKron 124, 271; może dzieciątko cżyſcie ſie igráiąc y paciorká y łáćińſkich ſłow wiele náucżyć RejZwierc 7, 7v, 92 [2 r.], 175v; SkarŻyw 250; iáko zwykły dźieći w piaſku igráiąc iedny drugim cżynić. CzechEp 65, 406; [dzieci] nic nie myśląc beſpiecznie igráią: Szczęśliwé/ błędów ludzkich że ieſzcze nie znáią. KochMRot B4v; Siadł lud ieść y pić/ y wſtáli igráć [et surrexerunt ludere]. WujNT 1.Cor 10/7; SkarKaz 119b.

igrać co (a. czym) (2): Owa káżdy tákowy chodzi iáko wiłá/ A tłucże ſie po śćiánach by nádęta piłá. Ktorą oni ſzaleńcy co ią więc igráią/ Nogámi y rękámi bijąc popycháią. RejWiz 12v; BielKron 326.

igrać czym (4), kim (1): GlabGad P8; RejWiz 140; BielKron 352; RejZwierc 72v; Co złoty Apuleow ośieł/ álbo ſztucżne Száchy Kochanowſkiego/ lub orzechy tłucżne Nazonowe: iedno to iż vcżone głowy/ Dowćipem ſwym igráły/ y ſmyślnymi ſłowy. KmitaSpit Av.

igrać z kim (11), z czym (4): pierze mu [krukowi] z ſkrzydeł [chłop] obrzezał: Y donioſł go do ſwych dzieći/ Igrayćie z nim boć nie wzleći. BierEz H2v; L3 [2 r.], HistAl C4; Cyrus gdy pocżął rość v páſterzá/ igráiąc z dzyećmi wybráły go miedzy ſobą zá krolá BielKron 112v, 12v, 271; dzieći kiedy więc s kim igráią/ to mu rády/ tho ſie w nim kocháią RejZwierc 166v, 72v, 78v; więcey ſię pocżęli kocháć wtych coby im ku myśli mowili: coby znimi ſpolnie iadáli/ pijáli/ igráli/ coby im zwodźili/ á nierządney pożądliwośći ich sługámi byli ModrzBaz 133v; igráiąc nád morzem z dziećmi rowienniki ſwymi/ to co w kośćiele widziáł/ obycżaiem dziećinnym náśládowáć chćiał. SkarŻyw 388, 308, 338; NiemObr 148; KlonFlis D3.

W połączeniach szeregowych (2): [maszkarnicy] ná cudze domy náchodzą/ á tym obycżáiem álbo iáką korziść łowią poſzeptem/ ábo milcżkiem koſtkámi gráiąc: ábo ſkacżą/ ábo igráią/ ábo ſproſnie á niewſtydliwie mowią ModrzBaz 36, 133v.

W porównaniu (3): HistAl C4; Tákież ſobie ná trawce igramy by dzyeći/ A niewiemy gdy cegłá ná nas z gory zleći. RejZwierz 115v; GosłCast 6.

Przysłowia: co więc dziećię z młodu igra ná ſtárość ſie ktemu miewa BielKron 326.

Niechay nie igra z ſzcżęśćiem/ kto ma w domu Swoy chleb/ á długu nie winien nikomu KlonFlis D3.

bo to ſtára przypowieść/ s prziiacielem igray ſłowkiem rzadko/ ále rącżką nigdy RejZwierc 72v.

Zwrot: »sobie igrać« (3): Dziećię iedno ſobie igráiąc/ Biegáło motyle łápáiąc BierEz L3v; RejZwierz 115v; vyrzał młodzieńcá ná kośćiele á on ſobie igra iábłkiem BielKron 352v.
Szeregi: »igrać ... kuglować« (1): Wiedźiono przynim zmyślnych máłpiąt dwoie [...] Z ktorymi on więc podcżás w namiećie kuglował. Kiedy nie miał co cżynić/ álbo ſię fráſował. Ale Krolu nie igráć/ nie kuglowáć ſtroynie/ Chceſzli ábyś zwyćięſtwo otrzymał ná woynie. KmitaSpit A4.

»igrać, pustować« (1): Stárſzé záś głowy, aby vmiáły, bylo tylko chćiáły, rządźić ſámych śiebie y hámowáć namiętnośći ſwych, zá ktorémi podczás by dźiecká igráią, puſtuią GosłCast 6.

»śmiać się a (albo) igrać« (2): RejZwierc 6v; ZARTOWANIE. Gdy kto kogo śmieiąc ſie álbo igráiąc ráni SarnStat 623.

W przen (2): W porównaniu (2):

RejWiz 140; Fortuná známi igra iáko z dźiećmi: Dźiś pánem będźieſz/ iutro śiáday z kmiećmi. KochFrag 30.

Przen: Zadawać się [z kim] (1): [waszy zaklinacze] ſą podobni wſzyſthkim tzarownicom y tzárnokxiężnikom/ ktorzy z Dyabły igráią/ y porozumienie ſnimi máią. KrowObr 121 v.
α. Uprawiać grę hazardową o pieniądze lub przedmioty (5): ListRzeź w. 11; Wnet mię o kárty ſpytáią/ Bo dobrzy rádzi igráią/ Ktorzy ſie w grze nie kocháią/ Nizacż ich ſobye nie máią BielKom F3.

igrać o co (1): O ſuknią téż iego ktorá byla nieſſyta/ ale z wierzchu tkaná/ przezewſſytko/ oſobno ijgrali OpecŻyw 142.

Zwrot: »igrać koty« = grać w kośći (1): Vbrąwſſy ſyę w waſſe bothy Y gralem wiecz wkączie kothy RejKup cc4v.
W przen (1):
Zwrot: »igrać rusza« [rusz = gra w karty] (1): Máło przed tym ſłyſzałeś/ iáko tá cna duſzá/ Igra s tym márnym ciáłem bárzo cżęſto ruſzá. RejWiz 129.
β. Zadawać się z kobietami (o rozpuście) (1):

igrać z kim (1): DAwnoć nie ſtoi owá rzecz/ Petriło/ A przedſię igráć z niewiáſtámi miło. KochFr 45.

b. Dotyczy zwierząt, ptaków, ryb (19): A gdy pśi byli niemáli/ Y po domu iuż igráli: Kazáłá śię iey [psicy] wynośić BierEz M3, Ov; RejWiz 176v; PAtrz ná tę byſtrą wodę/ iáko pyęknie płynie/ [...] Rybki po niey igráiąc/ robacżki łápáią/ Sámy też áni wzwiedzą/ gdy ie pośidłáią. RejZwierz 130, 118v; Gory wydáwáią mu páſtwiſká/ á wſzytki źwierzęthá polne tám igráią [omnis bestia agri ludent ibi] BibRadz Iob 40/15; RejZwierc 72v, 97, 172v; PaprPan L3; KochPieś 34, 70.

igrać z kim (3): iął mowić [osioł] táko z ſobą/ Przeſzedłćiem ia pſá oſobą: [...] Będęć ia też z pánem igrał/ Bedzieć mię więcey miłował BierEz M4v; RejZwierz 118v; GórnDworz L.

W porównaniu (1): [osioł] s pánem ták chciał igráć/ iáko pieſek. GórnDworz L.

Przysłowie:Nie igray/ iáko mowią/ nigdy myſzko s Kotką RejZwierz 118v.
Zwrot: »igrać sobie« [szyk zmienny] (3): Po źiemi łánie y ſárnecżki zártkie/ Po drzewie ptaſtwo igra ſobie wártkie. KlonFlis C2, E3v; Niecny Kákus vpátrzył z Awentyńſkiey ſkáły/ Iż ſobie buyne woły po polu igráły. KlonWor 23.
2. Czynić harce, gonitwy (1):

igrać na czym (1): Vźrzał huffce pod gorą ony ſie mieſzáią/ Sokoły roſpuſzcżáią ná konioch igráią. RejWiz 64.

3. Grać na instrumencie muzycznym, wydobywać tony (3):

igrać na czym (2): Dwie [panny] ná kościánych lutniach nadobnie igráły. RejWiz 25; Dawid igráiąc ná hárfie przed Saulem/ nieco mu pomocy przynoſił/ ná trapienie ktore ćierpiał od złęgo duchá. Leop 1.Reg 16 arg.

a. O dzwonach [w co] (1): Ale ſie nád owymi ieſzcże więcey burzą/ Co im w dzwony igráią/ pokrzywámi kurzą. RejWiz 169v.
4. Miotać, poruszać w sposób odbiegający od normalnego stanu, obyczaju (szybko, chaotycznie); burzyć się (o morzu) (5):

igrać czym (2): RejPos 138v; Teć ſą wiátry y wichry ktore ſzkutą náſzą ná morzu tego świátá igráią/ y cżęſto ią pogrążáią y topią KlonFlis B.

W porównaniu (1): [człowiek] ieſt iáko źdźbło co im wicher igra RejPos 138v.

a. W funkcji strony zwrotnej (4):
α. O ludziach (2):

W porównaniu (1): PAtrz więc kiedy ſie kſięża/ v ołtarzá burzą/ Wznioſzſzy ornat/ iednemu/ wſzyſcy w ogon kurzą. Więc tu około niego/ by łątki igráią/ Iedno ledwe kozyełkow/ iż nie przewracáią. RejZwierz 106.

W przen (1): Ano więc w tym błędnym leſie Rádá ſie ręká vnieſie A kiedy ſie imie igráć Trudno ią więc záhámowáć RejRozpr D.
β. O rybach, morzu (2): gdy [ta ryba] igra w Morzu/ znak ieſth nawałnoſci wielkiey FalZioł IV 31e; gdy powſtáło powietrze á wełły ſkakáły ná moſt/ kazał morze bić miotłą áby nie igráło BielKron 117.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Spielen. Igráć. Ludere, colludere. Calag 457a.

Synonimy: 1. bawić się; 3. brząkać, gąść.

Formacje współrdzenne: naigrać się, obigrać, podigrać, poigrać, przeigrać, rozigrać się, zaigrać; igrawać, naigrawać, naigrawać się, poigrawać, wzigrawać się, zigrawać się; poigrywać, zigrywać się.

Cf GRAĆ, IGRAJĄCY, IGRANIE

IM