[zaloguj się]
[pdf]

IGRZYSKO (47) sb n

Fleksja
sg pl
N igrzysko igrzyska
G igrzyska igrzysk
A igrzysko igrzyska
I igrzyskiem igrzyskami
L igrzysku
V igrzyska

sg N igrzysko (8). ◊ G igrzyska (1). ◊ A igrzysko (10). ◊ I igrzyskiem (7). ◊ L igrzysku (2). pl N igrzyska (3). ◊ G igrzysk (5). ◊ A igrzyska (9). ◊ I igrzyskami (4). ◊ V igrzyska (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Zabawa, rozrywka; ludus, ludicrum Cn (12):

W połączeniach szeregowych (3): BielSpr 3v; RybGęśli A3; WSzytkie vcżćiwe zárty y wſzytkie rádośći/ Ktore nie náruſzaćie mądrym pocżćiwośći. Y weſela y śmiechy/ Muzyki wydworne/ Igrzyſká/ ſkoki/ Tańce y pieśni wyborne. Wſzytkie ſię bez odwłoki w dom ten cny poznośćie SkorWinsz A2.

Wyrażenie: »dziecinne igrzysko« [szyk 2 : 1] (3): [Antonius] dziećinnych ſię igrziſk/ ſtátek nád látá zá- chowuiąc/ wiárował. SkarŻyw 411, 388 marg. Cf »maszkara abo dziecinne igrzysko«.
Szeregi: »maszkara abo dziecinne igrzysko« (1): tedy ten żydowſki ſzábát/ ieſt iedną máſzkárą/ ábo dzie- ćinnym igrzyſkiem/ bes ſkutku y chwały Bożey. CzechRozm 72.

»igrzysko i zabawa« (1):[Dunstanus] igrzyſk ſię y zábaw młodzieńſkich wiárował. SkarŻyw 507.

W przen (3): KochPs 156; Nowe igrzyſko ſobie fortuná zmyśliłá/ Ktorych miawſzy ná wierzchu/ niſko ie zrzućiłá. KmitaSpit C6; [ta ryba] wſpłynąwſzy ná wierzch wypręży ſię opák/ Y położy ſię ná xtałt okrętu wznák. [...] Da z ſobą ſrogim wiátrom co chcą broić/ Igrzyſko ſtroić. KlonFlis E4.
α. Rozpustne zadawanie się męższczyzn z kobietami (2): GórnDworz Aa7; W rycérſkim domu dwu pieniężnych Záżywał pánien/ w téy grze dość dobrze potężnych [...] to nie częſto bywa/ by w igrzyſká tákié Mężczyzny wywabiáły białégłowy iákié/ Y wſtydu záprzedáyné co żywność ztąd máią: Nie oné/ ále onych záwſze z tym ſzukaią. GosłCast 50.
2. Widowisko; spectaculum, munus Cn (13): [Tytus] ſpráwował igrzyſko/ iáko v nich obycżay był/ [...] ná ktorym wiele Zydow pomordowano miáſto iedney krotofile/ gdy ie miedzy Niedźwiedzye álbo Lwy miotano. BielKron 147; SkarŻyw 532; Hiſtricus ‒ Das zu denen/ so sich in Schawspielen ūben/ gehōrt. Przinaleząći do igrzysk. Calep 485b.

»w igrzysku być« = być widzem igrzysk (1): Gdy w igrzyſku ludzie byli/ Ná rozlicżną grę pátrzyli. Orzeł ſie tám z gory ſpuśćił/ A ſtárośćie pierzćien ſchwyćił: Y vpuśćił go iednemu/ W łono z ludzi vbogiemu. BierEz E3v.

Wyrażenie: »igrzyska błazeńskie« (1): [Domicyjanus] igrzyſká błazeńſkie ktore bywáły z dawná/ zápowiedzyał BielKron 148.
Szereg: »widoki i igrzyska« (1): dwieśćie ſześćdzieśiąt y dwu Chrześćiánow [...] w pętách wywiedziono ná plác/ y tám ie/ cżyniąc ludziom widoki y igrzyſká/ żołnierzom vſtrzeláć kazał Kłaudius [!]. SkarŻyw 62.
a. Zapasy, zawody, ćwiczenia; (ludorum) certamen, agon gymnicus Cn (7): widząc te Turnieie konne iákich we Włoſzech vżywáią/ powiedział. Ná igrzyſko to práwi przywiętſzym/ á ná o płatne máło. GórnDworz Q7.
Zwrot: »czynić igrzyska« (1): Iednego cżáſu przyſzli [czarci] iáko wielkie woyſko iezdnych: y obſtąpili iego [św. Wilhelma] komorkę/ y cżynić igrzyſká pocżęli/ goniąc do ſiebie z drzewy SkarŻyw 167.
Wyrażenia: »igrzyska pospolite« (1): Bliſko kośćiołá Swiętey Zophiey/ igrzyſká poſpolite były ſpráwowáne/ ktore kośćielnemu pokoiowi/ y ſpiewániu przeſkadzáły SkarŻyw 89.

»rycerskie igrzyska« (1): długo káżdego dniá tańce y krotochwile rozmáite/ gonitwy/ ſzermowánia/ y inſze Rycerſkie igrzyſká były ſpráwowáne. StryjKron 727.

Szereg: »igrzyska i gonitwy« (1):iſz ná tym mieyſcu gdzie te igrzyſká y gonitwy cżyniono/ był ryty obraz Ceſarzowey Eudoxyey: wzięłá to ſobie zá krzywdę SkarŻyw 89.
W przen (1): W bębny/ trąby/ niech gráią. Lecz nie ták iák bywa/ Kiedy Mars vzbroiony ſwé igrzyſká miéwa. [...] Ale ták/ iáko zwykło nowo obránému/ Ráduyćie ſie śpiéwáiąc małżonkowi cnému. OstrEpit A2.
Przen: Dyskusja, spór (1): Niechcę Mił: P. Woiewodźicże z Katonem o lichfie tu mowić: bo widźi káżdy/ że z Varronem opiſánie goſpodárſtwá zácżynáiąc ſámi w vcżćiwośći żyćia ludźie mieć chcą [...]; ále w igrzyſko pomowiłbym z nim: Rozum y dowćip káżdy/ nie frimárk álbo nie lichfá? GostGospSieb +2v.
3. Sztuczki, kuglarstwa (4): [Cygani] rozmáitym ſzyderſtwem ſie obchodzą/ końmi frymárcżą/ miedź pozłoćiwſzy/ żelázo pośrzebrzywſzy/ przedáią [...] y rozmáite igrzyſká wymyſláią/ áby tym prace vſzli/ á nic nigdy nierobili BielKron 262.
Wyrażenie: »szatańskie, dyjabelskie igrzysko« (2 : 1): KrowObr 87; WujJud 205; Rozumiemy tákowe okázo- wánie być ſzátáńſkiem igrzyſkiem y oſzukániem ludźi/ ktory ſie może y w Angiołá świátłośći odmienić/ áby thák wiárę náſzę mógł ku wątpliwośći przywieść/ álbo nieiáko zniſzcżyé. WujJudConf 204v.
4. Żart, żartowanie, igraszka, kpina, urągowisko (5): Chćiałem wyráźić ſczęśćia odmiennégo Obraz/ [...] Dziś ieſt [Jeftes] Hetmánem ſławnym/ iutro śmiéchem Nieprzyiaćielſkim/ y ludzkim igrzyſkiem. ZawJeft 3.

igrzysko czego (1): Iudaſzowſki to kontrákt/ iáwne náśmiewiſko: Y małżeńſkiey świątośći właśćiwe. igrzyſko. KlonWor 69.

igrzysko z kim (1): Więc y tych ktorzy miłość/ a záchowánie máią/ tykáć nie trzebá/ zwłaſzcżá możnych/ bo igrzyſko z nimi ieſth niebeſpiecżne. GórnDworz O3.

W przen (2): Słuſznie przykłádem Leſzek krol cnotliwy, Niech tobie będzie káżdy człecze zywy. Ktory doznawſzy roznych igrzyſk iego [szczęścia], Zábity náwet, tenći zyſk miał z niego KlonKr D2v.
Wyrażenie przyimkowe: »z igrzyskiem« (1): Teraz mię ſrogie ſczęśćié nawáłnośćią ſwoią/ zrzućiło práwie z gory y z nádźieią moią. Wyniówſzy mię wyſoko ná doł mię z igrzyſkiem Pchnęło: wiodąc myśli nie opák znaśmiéwiſkiem. ZawJeft 38.
5. Nieważna, błaha sprawa, rzecz; drobnostka, błahostka, przedmiot zabawy, zabawka (13):
Zwroty: »[co] za igrzysko sobie mieć« (2): GórnDworz Kv; poſpolićie przyśięgę [u sądów] zá igrzyſko ſobie máią. PowodPr 48.

»za igrzysko stać« = być igrzyskiem (1): Y ſcrutinia ktore to nápráwić miáły [...] tedy też zá igrzyſko ſtoią PowodPr 68.

Wyrażenie: »dziecinne igrzysko« (1): zá pracą ſwoię/ y robotę/ ſtáry zakon docżeſne miał korzyśći: ziemię opływáiącą mlekiem y miodem/ ſpokoyne ná tym świećie pomieſzkánie/ ſławę y gorę nád inne narody/ y inne dziećinne igrzyſká. SkarŻyw 3.
Szereg: »żart a jakoby igrzysko« (1): w teyże Rzecżypoſpolitey iemu [panu] ieſt żárt/ á iákoby igrzyſko/ zábić ćiebie [iocus est et ludus te occidisse]/ á tobie to zá głowny wyſtępek pocżytáią/ ieſli go zábijeſz/ álbo rániſz. ModrzBaz 71.
W przen (8): To nas okrutny Amon w gniewie ſwoim/ Miéwał igrzyſkiem zá podániem twoim ZawJeft 18; Drzewá/ ktore ſię iuż rozſtało z Lądem Iuż drzewem nie zow/ ále ie zow Prądem. Co ie iuż trudno Wiśle wyiąć z gárdłá/ [...] Iuż to iey korzyśc/ iuż to oſtrym pyſkiem Wyryłá ſobie/ iuż to iey igrzyſkiem Będźie ná wieki KlonFlis F2v.

igrzysko komu (2): Skrzydłámy pląſzą po pod niebiu ptacy/ Tám bez fráſunku y bez wielkiey pracy/ Iuż ſobie gorą/ iuż buiáią niſko/ Wiátrom igrzyſko. KlonFlis B4v: KlonWor 40.

Przysłowie: Człowiek bozé igrzyſko. NIe rzekl iáko żyw żaden więtſzéy prawdy zwieká/ Iáko kto názwał bożym igrzyſkiem człowieká. KochFr 128; Dźiwnie to prawdy bliſko/ Ze człek Bożé igrzyſko. KochPieś 27. [Ogółem 3 r.].
Zwrot: »mieć [co] sobie za igrzysko« (1): [Fortuna] ma tho ſobie zá igrzyſko/ podnieść kto ſie iey podobá/ áż pod obłoki/ cżłowieká niegodnego/ nikcżemnego: á záſię pogrążyć do dná [...] te/ ktorzy byli godni wyſokiey ſtolice. GórnDworz D3.
Wyrażenie: »bezecne igrzysko« (1): Bez pogrzebu y oney oſtátniey poſługi/ Będźie [trup złodzieja] wiátrom bezecne igrzyſko cżás długi. KlonWor 40.
6. [Miejsce tokowania głuszców i cietrzewi: Głuſzcżá ná igrzyſku iákim ſpoſobem maſz vść álbo vſkákáć. CygMyśl A2v; Doſtánieſz ich też y prężynkámi cżyniąc páśiecżki ná igrzyſku. CygMyśl B, A2v, B.]

Synonimy: 1. zabawa; 2. dziwowisko, przedstawienie, teatrum; a. ćwiczenie, gonitwa, zapasy; 4. figiel, krotochwila, naśmiewisko, pośmiechowisko, pośmiewisko, szyderstwo, żart; 5. drobiozg.

Cf GRZYSKO, IGRA, IGRACZKA, IGRANIE, IGRASZKA, IGRZYSZCZE, NAIGRZYSKO

IM