[zaloguj się]
[pdf]

1. IMIENIE (1113) sb n

imienie (1112), imianie (1); imienie : imianie ZapWar (227 : 1).

im- (717), ym- (208), ijm- (11), jm- (5); gy- (46) ZapWar (35), BartBydg (4), FalZioł, LibMal (2), ZapKościer, TarDuch, RejKup (2); hy- (36) ZapKościer, RejKup (2); hy- (36) ZapWar; -en- (1040), -ęn- (73).

Pierwsze e jasne, końcowe pochylone: a z tekstu nie oznaczajączego pochyleń.

Fleksja
sg pl
N imienié imiona
G imieniå imion
D imieniu imionóm, imionåm
A imienié imiona, imieniå
I imieniem, imienim imiony
L imieniu imionach, imieniåch
V imieni(e)

sg N imienié (75); -é (8), -(e) (67). ◊ G imieniå (330); -å (199), -a (8), -(a) (123); -å : -a OpecŻyw (1 : 1), Leop (1 : 1), Mącz (33 : 1), SkarŻyw (8 : 1), SarnStat (39 : 4). ◊ D imieniu (7). ◊ A imienié (364); -é (25), -e (4), -(e) (335), -é OrzQuin (2), GrzepGeom (3), PudłFr (2), -é : -e SarnStat (18 : 1). ◊ I imieniem (22), imienim (6); -im BielŻyw (3), SeklKat; -em : -im BielKron (1 : 2); ~ -em (5), -(e)m (17). ◊ L imieniu (157). ◊ V imieni(e) (1). ◊ pl N imiona (4). ◊ G imion (48); -on (10), -ón (9), -(o)n (29); -on : -ón OrzJan (1 : 2), SarnStat (9 : 7). ◊ D imionóm (2) OrzJan, SarnStat, imionåm (1), UstPraw. ◊ A imiona (57), imieniå (13); -eniå LibLeg, ZapWar, MetrKor, UstPraw, BielKron (7), GrzepGeom; -ona : -eniå SkarKazSej (2 : 1); ~ -eniå (10), -eni(a) (3). ◊ I imiony (6). ◊ L imionach (18), imieniåch (2); -eniåch ActReg; -onach : -eniåch GostGosp (3 : 1); ~ -ach (14), -åch (2), -(a)ch (4); -åch UstPraw; -ach : -åch GostGosp (3 : 1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. Mienie, majątek, bogactwo; possessio BartBydg, Mącz; bona, divitiae, fortunae, hereditas, opes, praedia, res, substantia Mącz (1109): March1 A4; Niemáſzći nic ſzaleńſzego/ Nád cżłowieká łákomego: Ien zbiera dziećiom imienie/ Sobie y im potępienie. BierEz S3; więcéy będzie wáżylo ijmienia wzgardzenie/ niżli wſſytki ſkarby ziemſkié. OpecŻyw [192], 31; bogoſláwił pan bog domowi onego páná dla Iozefa/ y rozmnożył táko wdomiech/ wrolach wſſytko iego ymienye HistJóz A3, E3; á gdy mu przimowiono iż on nic nie dbał o ymienie, odpouiedział richley bych ſie wnim ſtarzał niż krom iego. BielŻyw 33; CRattes [...] wielkie brzemię złota do morza wrzucił, mowiąc odeydzi [też] odemnie nie ſprawne imienie, radniey ia [cię] vtopię nizliby ty mnie miało vtopić. BielŻyw 34; lepiey ieſt mądroſć mieć niż imienie BielŻyw 165; dokądes żiw i[mie]nia ſwego, kthores rękami ſwemi wypraczował vżyway BielŻyw 110, 2, 5, 15, 28, 32 (23); Kto imieniå niema/ żyw ma być robotą. March3 V7v, V4, Xv; impleta eſt terra poſſeſſione tua. [...] napełniona ieſt ziemia imienia twego. WróbŻołt 103/24, k. B6, 16/14, k. R3; LibMal 1543/70v, 1547/131v; nas więc przed ſię karzećie Choć ſámi báráná drzećie Powiedáiąc iż imienie Przekaża duſſne zbáwienie RejRozpr B4; Niekradny ymienia czudzego/ ale vbogym vdzielay ſwego. SeklKat B3v, L2, S3v, Tv; Pylniey teras o zbawieniu Mowyć/ niżly o ymieniu. RejKup 13, f3 [2 r.], h6v, M; Czo ssie tycze Imienya russaiączego y lezączego [!] czy panovie Iednacze vyssey pisany vyednali y wssythko Imienie napoly dzielicz maią ZapWar 1550 nr 2655; Czemu Apoſtołum kázáno imiona przedać MurzNT 43v marg; MurzHist Nv, N3v; GliczKsiąż N5; Synowie y Corki po śmierći Rodźicow ſwoich/ wſzythkiego Imienia/ rowny dźiał biorą GroicPorz ff3v, cc3, ddv; UstPraw A4, B, B3v [3 r.], D3v, Ev, E4; BielKron 80v, 353v; Rem suam lacerare, Imienie ſwoye roſproſzyć. Mącz 181b; Lucris quadruplicavit rem meam. Imienia mego we czwórnaſób popráwił. Mącz 335c; Filio dum divitias quaero Gdy ſynowy bogáctwá zgromádzam/ nábywam ymienia. Mącz 335d; Ruinae fortunarum, Vtrátá ymienia. Mącz 361d, 128d, 194d, 218c, 335d [2 r.], 377b [3 r.] (16); Apolon [...] kazal wezwáć onego rybitwá ktory iego był wſpomogł na morzu tonącego/ á dał iemu wielkie imienie. HistRzym 28, 27v; RejZwierc 273v, 274vv [2 r.]; roſproſzył imienie ſwe/ żywiąc zbytecżnie. BudNT Luc 15/13; Ktorzi máią o ſzkolnych oſobách rádzić/ y zkąd ie opátrowáć. tuż też ieſt o imionách Kośćielnych [de beneficiis] ModrzBaz 131, 47v, 131v; gdy vmierał/ imienie ſwoie dárował ná ołtarz świętego Marćiná. SkarŻyw 519; przedawáli imioná wſzytkie/ á pieniądze nieśli do nog Apoſtolſkich SkarŻyw 535, 55, 528, 535; BielRozm 30; Imienie wszytko pobrąno tak zem przyniczym niezostał nie tylko przy lezącey ale ani przy ruchomey maiętnosci ActReg 162; GostGosp 152; LatHar 467; WujNT s. 390, 408; CiekPotr 22, 54; tyle kroć z Iudaſzem Chriſtuſá przedawaſz, Ile kroć nieprzyſtoynie imienia doſtawaſz. KlonWor **6, 79.

W połączeniach szeregowych (12): iżby mi [nieprzyjaciele moi] nie mogli zaſzkodzić na duſzy ani na ciele/ na czci ani w gimieniu TarDuch D6; SeklWyzn b4v; GliczKsiąż N4; KrowObr 53; Fortunae, [...] Bogáctwo, Ymienie/ Máyętność. Mącz 135a; Substantia item, Ma yętność/ bogáctwo, ymienie. Mącz 419d; wiele ich o tym tylko myślą /y o to się ſtáráią/ áby bogáctwá/ áby pieniądze/ áby wielkie y obfite imienie zoſtáwili dźiećiom KuczbKat 310; Iam teſz miał Ceſarzu pieniądze/ y złoto/ y imienie/ álem tym dla Chryſtuſa wzgárdził SkarŻyw 593, 566; CHłop káżdy ſkąpy/ ácz ieſt y náder bogáty/W złoto/ śrébro/ imienié/ y koſztowné ſzáty/ A nie vmié vżywáć co mu ſczęśćié dáło: Lepiéy áby nie miał nic/ álbo bárzo máło. PudłFr 20; WujNT s. 260 marg; SarnStat 226.

W charakterystycznych połączeniach: nic nie dbać o imienie; imienie gromadzić, (pobożnie) nabywać (3), nieprzystojnie dostawać; nienawidzieć imienia; imienie przeda(wa)ć (8), rozmnożyć, rozproszyć (2), (s-, u)tracić (3), używać, zbierać dzieciom (2), zostawić dzieciom; złupić kogo z imienia; imienia żadnego nie żądać; imienia utrata (utracenie) (2), wzgardzenie; imienie dobre (3), prawe (2), małe, niemałe (2); niemało imienia; imienie obfite, wielkie (5), zbytnie.

Przysłowie: wielkie imienie Czyni troskliwe myślenie BierRozm 7.
Zwroty: »dla imienia chwalić [kogo]« = chwalić kogo przez wzgląd na posiadany przez niego majątek (1)Niegodnego cżłowieká dla imienia nie chwal mądroſć nadewſzitko ieſt nalepſza BielŻyw 15.

»dla imienia [kogo] potruć, zabić, zgubić« = dla pozyskania majątku kogo potruć, zabić, zgubić [szyk zmienny ] (1 : 1 : 1): Synowce potruł dla imienia BielKron 234; trzey bráciey rodzonych dla imienia zábił PaprPan Hh3v, Hh2.

Wyrażenia: »czesne [= doczesne] (a. cześne) imienie« (2): Caduca et incerta sunt bona fortunae, Czeſne ymienie. Dobrá a Máyętnośći naſze/ ſą yákoby letniá roſá/ Niepewne. Mącz 29a; ArtKanc O15.

»imienie ruszające (a. ruchające, a. ruchome)« = bona mobilia JanStat 248, res moventes a. mobiles Cn [szyk 8 : 4] (12): hanna nyepozywala o przerzeczone ymyenye rvsszayacze ZapWar 1527 nr 2377; yakom ya nyezabrala ymyenya rvshayaczego tho yesth wolow crow owyecz sfyny y sboza szytha [...] szgymyenya orlov post. babye yego ZapWar 1530 nr 2390, 1524 nr 2298, 1550 nr 2655; POtoczny Sąd/ álbo iáko zową Potrzebny/ ieſt then/ kthory okrom vłożonych pewnych dni/ ná żądánie czyie o Imienie ruchome bywa GroicPorz m, m marg, mv, q4v, cc4v marg, dd, nn3v; ći którzy Dźieśięćiny/ poſseſsię/ czynſze/ y imioná rucháiące kośćiołóm y oſobam Duchownym/ y ich poddánym należącé wydźiéráią/ [...] w klątwę záraz ipſo facto wpadáią. SarnStat 226.

»imienie świec(s)kie« [szyk 2 : 1] (3): doſtoienſtwo á cżeſć ſwieczſką wzgárdził. [...] aniż też imienia ſwiecſkiego ządał BielŻyw 95; SkarŻyw 535, 566.

Szeregi: »imiona i bogactwa; nie imiony ani bogactwem« (1 : 1): Z tákiego tedy narodu idąc Iozeph: krew ſwoię/ nie imiony áni bogáctwem/ áni pompą świátá tego/ ále cnotą y náſládowánim ſpráwiedliwośći przodkow ſwoich zdobił. SkarŻyw 241, 566.

»dobro (a. dobra) i (abo, a) imienie« [szyk 3 : 1] (4): Panie/ oto polowicę ijmieniá ij dobra mégo dáwám vbogim OpecŻyw 62; BartBydg 99v; RejPos 351 v; KlonFlis Ev.

»gardło i imienie« [szyk 2 : 1] (3): Nie masz prawdy w jego wierze, I[mi]enie i gardła pobierze BierRozm 12; MurzNT 111; Leges sacratae, Surowo zákazáne pod vtrácenim gárdłá y ymienia Mącz 363b.

»klenoty abo imienie« (1): Vważże też tho v ſiebie niewdzyęcżniku/ gdyćby kthory krol ábo iáki zyemſki pan dał iákie klenoty ábo iákie imienie/ á zwłaſzcżá bez wſzey zaſługi twoiey/ iákobyś to ſam v ſiebie vważył RejPos 146v.

»pieniądze i (albo, ani) imienie« [szyk 2 : 1] (3): SeklKat Y4; drudzy mu pieniądze ná zbudowánie klaſztoru y imioná ofiárowáli SkarŻyw 324, 227.

»rola i imienie« [szyk 1 : 1] (2): Bylić y przed cztermi ſty lat kácerze/ [...] ktorzy rol y imyenya żadnego nye myeli. KromRozm F2v; WujJud 144.

»imienie (i) skarby« (2): [Aman pisal listy] áby wſzędzye Zydy wytrácono od máłego do wielkiego/ á imienie y ſkárby pobrano ná krolá ná dzyeń náznácżony. BielKron 114v; SkarKazSej 667a.

»spadek albo imienie« (1): thedy ſpadek álbo Imienie zmárłego/ przynależy do Skárbu Krolewſkiego. GroicPorz ff3v.

»statek a imienie« (1):ktorzi by inacey vcżynili/ pobrać tákim Beneficia ſwieckim Státek á imienie BielKron 201.

W przen (1): Im ciem więcej roście imienie Tym więtsze cżyni pragnienie. BierRozm 20.
Przen: Niematerialne dobro, bogactwo, skarb (8): Tys był moy ocietz ij moie ijmienié ij ochlodzenijé OpecŻyw 147v; [Plotinus] aniż też imienia ſwiecſkiego ządał, ale powiadał żeby to prawe imienie było, ktorym by rozum okraſzony mogł pocżątek poſcia ſwego poznać BielŻyw 95; SeklWyzn b3; GliczKsiąż H4; WujJud 118v; Mieymyſz to iuż zá rádość, zá práwe imienie/ gdy ná nas tu żáłość przyidźie, y trapienie [...] ktore Bog gotuie/ káżdemu ktory przeń ſmutek podeymuie. ArtKanc K2.
Szeregi: »lemuż [ = lamus, skarbiec], imienie« (1): Toć moy Lemuż me Imienie/ Zdrowa myśl zdrowe ſumnienie. RybGęśli B2v.

»państwo a imienie« (1): áby cżłowyek ten [kapłan] będąc wnim [w stanie kapłańskim] á vżywáyąc onego/ wyernye Bogu ſlużył/ yego páńſtwem á imyenyem rządził y ſſáffował. GliczKsiąż O5.

a. Posiadłość ziemska (938): anym vsyal yemv valacha gnyadego gvalthem anym go wyothl do domv mego na ymyenye reguli wdzyerszava szwoya ZapWar 1507 nr 1981; Iakom ya nyeprzyyechal gwalthem na ymyenye voszczalky ZapWar 1513 nr 2161; yakosz ya nyeopusczyl starey drogy any wczyl novey prszesz ymyenye yego ZapWar 1542 nr 2606; Iakom ya [...] wdomw iego naymienyw vielkiem sokolowie [....]. nyevkrathl shamshowego kaphthana y smalczw garncza skomory iego ZapWar 1545 nr 2631; Iakom Ia [...] Nye nayachal thego tho Imienia Mykolayewa y Kossowa ZapWar [1549] nr 2650, 1502 nr 1906, nr 1907, nr 1908 [2 r.], 1504 nr 1915 [2 r.], nr 1917 [2 r.] (206); mayą przyſzyącz szamotrzeczy wthen obyczay yze thakyego żlodzyeya wymyenu ych rządow a doglądanya nyemaſch. MetrKor 34/134v; thedi stharoſta [...] powinyen bandzie [...] dochodi stego ymyenya yeſliby ktore ſzly abo, bily, wybyeracz MetrKor 44/818, 34/134v [5 r.], 135v [2 r.], 40/812 [4 r.], 823 [2 r.], 46/46v (19); Aż ſobie kupię imienie/ Sługi y drogie odzienie. BierEz Q3, S2v; HistJóz E2v, E3; Possessio, est quoddam ius, quo aliquis rem corporalem vere in potestate habet, possessiones, posyądzyenye, dostąmpyenye gymyenya BartBydg 120, 48; Raycze w gimieniu vſtawiay FalZioł V 52; A gdyż ſie potim do miaſta Atten wrocił y vzrzał imienie ſwe wſzitko iuż ſpuſtoſzone/ y rzekł, nigdybych niebył zdrow pokibymi to niezaginęło BielŻyw 33, 33, 40 [2 r.], 50; KłosAlg G2; Poſtanoviono a vchwaliono ieſt iż Commiſſarze niemayą wspravach ſądv ſwoiego odstempovacz ſtatutu poſpolitego okolo granicz vykvpna ymienia abo dzialv opiſanego. ComCrac 17v; zapiſſi arend y imienia niechaiby byli vedle form zapiſow wſtatuczie opiſſanych ComCrac 21v, 16, 17, 17v [2 r.], 19 [6 r.], 19v [4 r.] (19); LibMal 1544/87v; y ymyenye yego Krolyewſkey Mczi Snyathin. od gwalthow y od nayazdow s walach volne bicz nyemoglo. LibLeg 11/139, 6/118, 7/35v, 11/132v, 139v; Diar 66, 72, 96; gdy ſyn prziydzye klátom/ á żąda od oycá poſtánowyenya yákyego/ cżyni ſnim o to/ áby mu cżęsć imyenya ſpusćił. GliczKsiąż O3v, G6; Sędźia potwierdzáiąc ono kupno [imienia]/ bierze czapkę od tego ktory przedáie/ á kłádźie ią ná głowę tego/ ktory ono imienie kupuie GroicPorz 12v; Nápiſano w Kſyęgach Ruth/ iż gdy ieden drugiemu práwá ſwego odſtępował/ áby ono odſtąpienie álbo zdánie moc wźięło/ tedy ten ktory przedawał imienie/ z zuwał bot álbo trzewik [...] y dawał go kupuiącemu GroicPorz 13v; Ktoby przedał dom w Mieſćie/ może go odkupić poki rok nie przeminie. A ieſli w rok nie odkupi/ tedy on kupiec będźie trzymał Imienie/ y Potomkowie iego wiecznie. GroicPorz 14v, a2v, a3 (3 r.], 12v, 13, 13v (25); [daję tobie Laceolos/ Eugubium] Y oitzyznę też ku náſzemu imieniu náleżáiącą/ Benewentanum/ Sálernitanum [...] y Neopolitáńſkie kxięſtwo KrowObr 31; Był nieiáki mąż na puſtyniey Maon: á imienie iego ná gorze Kármelu [et possessio eius in Carmelo]/ á człowiek ten był bogáty przezliſz Leop 1.Reg 25/2, Gen 47/ arg, 2.Reg 19/29, Mar 10/22; Kápłani káżdego ſtanu co oyczyſte dzyedzictwo trzymáią winni woyną ſłużyć. A ktoryby nieſłużył/ ten imienie do Krolá tráći. UstPraw D3; Kto imienie záſtáwi/ á niewykupi go do 30 lat/ [...] táki ono imienie tráći ná wiecznoſć. UstPraw G4v; Kto imienie przeda/ ten ma gránicę vkázáć kupcowi UstPraw H; Tácy ludzye co imienie opuſćiwſzy y tułáią ſię/ łupieſtwá czyniąc/ trácą ſwe imienie. UstPraw I3, A, Av [2 r.], A3v, B2v [3 r.], B3 [3 r.] (64); BibRadz 2.Reg 9/7, 3.Reg 2/26; czemu [...] Pan Ian Tarnowſki/ Káſztellan Krákowſki/ imienie ſobie w Czechách kupował OrzRozm O4; nie dopuśći tego wſtyd wrodzony Krolowi náſzemu vczynić/ áby on miał imienie bes pieniędzy ludźiom bráć OrzRozm S2, C3v, H4, H4v, O2 [3 r.], O2v (16); Sáſkie Kſiążę/ poſłał do Ceſárzá proſząc o ſtáry ſwoy vrząd/ tudzieſz y o imienie/ ktorę był poſiadł Mauryc ſynowiec BielKron 237v; Rozgniewał ſie Konrad ná biſkupá Krákowſkiego Prándotę/ ſpuſtoſzył mu imienie około Bozęćiná BielKron 361; Káźimierz iáko opátrzny Krol: pełne miał ſtodoły y ſpichlerze zboża w káżdym imieniu BielKron 375; (marg) Zábit Spytek (—) y odſądzon imienia/ tylko żenie iego dano Mielſztyn. BielKron 388, 36, 53v, 99v, 106v, 189v (30); Ex his praediis talenta bina capiebat, Ná kożdy rok ſto koron z tego imienia dochoda myał. Mącz 34d; Bonis cedere, Vſtępić z ymienia Mącz 43b; Disperdere et dissipare possessiones, Ymienie roſpróſzyć. Mącz 92d; Contentio inter eos de possessione, Wádzą ſie o ymienie. Mącz 444c, 17c, 38c, 43b, 47a [2 r.], 47d (47); OrzQuin F3, T3v [4 r.]; LeovPrzep I2; BielSat D4, L3v; Naydźieſz też tu iáko náſzy Miernicy zwykli mierzyć Imienié ná Włóki/ álbo ná łany. GrzepGeom A, A4, B3, K4v, M3; tákże ſie też iemu było doſtáło w Chełmſkiey zyemi Kobylſkie imienie y Siennicá. RejZwierc 274v, Aaa; WujJud 118v; miaſtá Lewitow/ y domy miaſt imion ich [domorum urbium possessionis eorum]/ zawżdy będą mogły być okupowáne od Lewitow BudBib Lev 25/32, Lev 25/10, 13, l.Par 7/27; Strum Q4v; BudNT Act 5/2 [1]; PaprPan B3, B3v; ModrzBaz 48v, 90v [2 r.], 96v, 142; Beſitzung. Poſiádłość/ et Imięnie. Possessio, possessiuncula Calag 79a; Krol ná kláſztory wiele mu imion nádał. SkarŻyw 508; dniá iednego żonę z dziećmi do imienia ſwego właſnego wyſłał SkarŻyw 571; co mieſiąc cżterey ich chodziło/ po dochody klaſztorne/ do innego imienia/ ktore ten klaſztor miał opodal/ kilá dni drogi SkarŻyw 183, 50, 62, 183, 197, 224 (23); wieziorkach ktorekolwiek do tego imienia ſą, albo nalieżą, pozwalia im pąn ich wolną żywnosć znich. ZapKościer 1580/ 10v; pán Sikorſki nyema nycz do ſzadnego Grvntu na tych Imyonach wyſzy opiſzanych ZapKościer 1584/45v; Pán Ierzy Gogolinſki Kupel Imyęnyę: ot vcziwego Andrzeyą Mąnczki za slotych 4 sta ZapKościer 1584/49v, 1580/4v, 10v [2 r.], 11 [3 r.], 13, 13v (45); Stopolk Michael wielki Kniáź Kijowſki [...] wyniſzczył imion niemáło/ á inſzym odiął. StryjKron 186; Wołozin y inſze ich imioná ná Wielkiego Kniáziá wzięto. StryjKron 597, 477; BielSjem 26; PudłFr 36; Polacy kupowáli y w Czechách imiona/ y teraz siłá Polakow ieſt/ ktorży w Sląſku imioná máią. GórnRozm A4, A4 [3 r.], Dv, Gv; P. Alexandrowi Imienia niepusczę, az po trzech lat, gdy mubedzie 18 lat ActReg 165, 74, 80, 159, 162 [2 r.]; Przy káżdym imieniu/ w káżdey wśi/ dźieśiąty chłop/ co máiętnieyſzy ma tego doyźrzeć/ áby Vrzędnik y Włodarz Pánu rolą dobrze záśiewáli y ſpráwili GostGosp 66; opátrzyć áby z ſtáwow ryby nie wychodźiły ná cudze imienie/ ták ku wodźie ná wierzchowiſko/ iáko y w zwodę z vpuſtu ná doł. GostGosp 70; Tworzydłá ná ſery y dźieſzki ná máſło/ by w piąćidźieśiąt mil miał Pan imienie/ tedy iednákiey miáry y wagi máią być w káżdym imieniu. GostGosp 74, 4, 8, 12 [2 r.], 14 [3 r.], 32 (32); więcey niż zá cżterykroć ſto tyśięcy/ [...] imienia ſynom przykupił. GostGospSieb +3; Nawiętſzé imienié w ten czás było zá ſto grzywien OrzJan 54; Teraz záśię céná imión áż názbyt wyſoko weſzłá. OrzJan 55, 52; WujNT 845; O dárowániu imion ſzláchćie ná woynie bez przywileiu. SarnStat 95; [są postanowione rzeczy] około budowánia kośćiołów w imięniu ſzlácheckim [in bonis nobilium JanStat 228 ] SarnStat 112; IMIONA KSIążęcé, álbo y Szlácheckié ná Królá kádukiem dewolwowáné, nie ma Król ieno Szláchćie záś rozdáwáć. SarnStat 430; dawność źiemſka/ we wſzelákim imięniu ná wiecznośc nábytém y zaſtáwném/ bierze początek y moc. SarnStat 1167, 84, 85 [2 r.], 86, 90 [2 r.], 93 (104); SkarKazSej 637b, 680a, 700b.

W połączeniach szeregowych (16): Possessio, Poſiędzienie/ dzierżáwá/ ymienie/ máyętność. Mącz 380b, 317c; w vmyſlech ludzi tych tá żądza zárodziłá ſie/ że nic wyęcey nye roſkoſſuye/ nic bárzyey nye chłodzi/ yedno pyenyądze myeć/ ſkárby gromádzić/ imioná kupowáć/ goſpodárſtwá nábywáć. GliczKsiąż M5; WujJud 5v; W Fanćie kto trzyma Imienie ſtoiące/ iáko Folwárki/ Winnice/ y inne Imienie [...] tám wierzyćiel ony pożytki [z imienia tego ] ná głowną Sumę wyráżáć ma. GroicPorz ddv; każdy powiáth ma ſwoie miáſthá známienite [...] Máią też rzeki/ gory/ láſy/ imienia/ porty/ y wſzelkie dochody BielKron 271v, 396; RejPos 218; Spytam tych/ powiáda/ ktorzy ták wiele imion máią/ ták pyſzne budowánia/ ták bogáte odzienia/ ták roſkoſzne vżywánia: co maćie nád tego ſtárcá? SkarŻyw 52; SarnStat 984, 1024, 1164 [2 r.]; Kocháią ſię ludźie w wielkich poſſeſſyách y dochodách źiemſkicb/ y w pięknycb zamkách/ y ſzerokicb á doſtátecznych imionách. SkarKaz 637b; ieſli kto ma doſtátki/ imioná y pieniądze: niech ták ma/ iákoby nie miał SkarKaz 638a; SkarKazSej 681b.

W charakterystycznych polączeniach: imienie(-ona) biskupie, duchownych, klasztorne, koronne, kościelne, krolestwa, krolewskie (Jego Krolewskiej Mści) (10), książęce, osiadłe, pańskie, probostwa, puste (5), szpitalne; cła w imieniu stanowić; czynsz, dochod(y) (4) mieć, (brać) pożytki (2) z imienia; gwałt działać, najść (4), posiąść gwałtem, przyjść (8), spustoszone, spustoszyć wyniszczyć (na) imienie; (po-)mierzyć(-ać) (4), mierzenie (2) imienie (-a); odkazać, zapisać (3), odkazanie, zapisy imienie(-a); (za)orać (5), (po-, s)paść (bydłem) (7) na imieniu; siedzieć na imieniu (3); zastawić(-ować) (4), zastawa (2) imienia(-e); imienie mieć w zastawie.

Fraza: »imienie leży [gdzie]« [szyk zmienny] (6): ComCrac 19; tákowé przedánié y wzdánió tákié wiecznie imienia ſwégo [...] ma w powiećie ſwym właſnym tám gdźie ono imienié leży/ wedle ſtárégo zwyczáiu vczynić w ſádźie Ziemſkim właſnym SarnStat 1166, 1014, [1023], 1166, 1167.
Zwroty: »dać (a. skazać, a. ma być przysądzono) wwiązanie w imienie; wwiąz(ow)ać (się) w imienie; wstą- pić w imienie; wwieść w imienie; wwiedzion i wwiązan w imienie« [szyk zmienny] (9; 5; 1; 1; 1): thedi stharoſta ten pot ktorim dluznik oſzyadloſcz ma, powinyen bandzie wyązacz ſzye wymyenye. y oſzyadloſcz dluznika MetrKor 40/818; Succedere in bonis, wstąmpicz w gymyenye, w dobro BartBydg 236b; ZapWar 1549 nr 2658; KAránia Pozwánego [ty są] Winy Sędźiemu odpráwienie/ nakłádow Powodowi odłożenie/ wedle przezyſkow ſantowánie/ w Imienie wwiązánie/ z Ziemie wywołánie. GroicPorz q, 13, p3, q3, cc4; UstPraw B2v, C4, E3; Bona ex edicto posidere, W więzáć ſie w ymienie zá skazániem ſądowym. Mącz 380b; in possessionem restituere, W wieść prziwróćić w ymienie. Mącz 414a; HistRzym 19; [takowy] ma bydź w wiedźion y wwiązány w tákowé imienié nábyté iáwnie/ áby żadnému nie bylá táiemna nowégo páná w onym imieniu poſseſsia SarnStat 1166, 545, 1233.

»mieszkać (a. zmieszkać, a. przemieszkawać), być (a. bywać) w imieniu« [szyk zmienny] (4 : 3): gdzye by pan szwą oſzobą był ſząm a myeſkal wygyenyv [!] thedy thakye przyrzeczenye ma bycz vczynyono. MetrKor 34/134v, 34/134v; BierEz F3; Támże to w tym imieniu więcey go potym doſtawſzy przemieſzkawał RejZwierc Aaav; Dźieśiątnicy [...] máią dáwáć znáć/ gdy około Páńſkiego dobrá/ niepilnośćią Vrzędnikow/ ſzkody ſie dźieią: zwłaſzcżá w ktorych imionách Pan nie cżęſto bywa. GostGosp 40, 24, 162.

»imienie oddalić (a. [kogo] oddalić od imienia); oddalenie imienia; od imienia oddalony« (4; 1; 1): BielKom A2v; O oddáleniu imienia. [...] Kożdemu wolno imienie ſwe oddálić UstPraw H; Exhaeres, [..,] Od ymienia oddalony Mącz 152b; Avertere haereditatem ab aliquo, Oddalić kogo od imienia wydziedźiczić. Mącz 152c; HistRzym 79v.

»wzdać imienie; wzdanie imienia« (4; 2): to było świádectwo wzdánia Imienia w Ludu Izráelſkim GroicPorz 13v; Haeredem instituere, Zá dźiedźica wziąć/ ymienie wzdáć/ zápiſáć. Mącz 413c, 267a [2 r.]; OrzQuin T3v; SarnStat 1166.

»wybić [kogo], być wybitym z imienia; wybicie z imienia« (9 : 1; 2): sprava miedzi liudzmi okolo vibiczia gwaltownego Z ymienia ComCrac 19, 19 [2 r.]; Deicere aliquem de possessione bonorum, Wybyć kogo z ymienia. Mącz 162b, 295d.

»[kogo] wydziedziczyć z imienia« = excludo ab haereditate aliquem Cn [szyk zmienny] (3): Przyczyny prze ktore rodźicy mogą wydźiedźiczyć dzieći z Imienia. GroicPorz nn3v, 14v [2 r.].

»imienie (za)dzierżeć; dzierżenie, dzierżawa imienia« [szyk zmienny] (22; 6: 2): MetrKor 40/818; yakom ya tho hymyenye oktoremya poziva sliachathny olexy zarosdzialem viecznem slovem zadzierzal wpokoiw daley trzech lath wspokoyney possesiey ZapWar 1542 nr 2428, 1525 nr 2317, 1528 nr 2459, 1532 nr 2437, 1548 nr 2668, 1549 nr 2658; Ktorą zaſtáwę álbo też dzyerżenie imienia ma rękoymia puſćić iſtcowi w ſummie ktorą mu był dłużnik winien. UstPraw F4v; My w tákowey rzeczy poſſeſſorowi dzyerżenie imienia iáko ie kupił/ ſkázuiemy. UstPraw G4v, A3v, B2v, F4v, G3v, G4 [2 r.] (10); PAſcha1is [...] miedzy inemi vſtawámi vſtáwił/ áby żadny ſwiecki duchownego imienia nie dzyerżał. BielKron 170v, 287, 348v; Mącz 428d; ModrzBaz 121v; StryjKron 762; SarnStat 256, 686, 780, 1014, 1022 (7).

»zstąpić (a. zstępić, a. ustąpić, a. schodzić) z imienia« [szyk zmienny] (4): UstPraw B2v; ktorego niech Krol Pozwen przed ſye ná Seym pozwie/ áby on z imienia iemu dánego Krolowi zſtąmpił/ á to co wźiął od Krolá áby záſye wroćił. OrzRozm R3; GostGosp 44; SarnStat 1286.

Wyrażenia: »dziedzic imienia« (4): Mącz 496c; Ieſli dźiedźic imięnia będźie pozwan SarnStat 686, 780, 1168.

»dziedziczka imienia« (1): ya yako dziedziczka prava hymyenya phalanth nyeprzyymvyą skasnyV.M. ZapWar 1528 nr 2457.

»imienie dziedziczne« [szyk 7 : 4] (11): articul o miesczaniech a ludziach prawa Chelmskiego ktorzi thrzimaia dziedziczne imienie ziemskie ZapWar 1545 nr 2646, 1531 nr 2370, nr 2539, 1532, nr 2415; Opiekun niemoże dzyedzicznego imienia przedáć UstPraw B3, G4; BielKron 80v; Mącz 470c; SarnStat 1166, 1168; SkarKaz 241a.

»dzierżawca imienia« (5): Staroſtowie y inſzy dzierżáwcy imienia náſzego/ czynić gwałtu niemaią UstPraw A3v, G4v; Fiduciarius heres, Opiekun/ álbo dzierżáwcá cziyego ymienia aż do pewnego czáſu. Mącz 126b; ZapKościer 1580/10v, 1581/22v.

»gruntowne imienie« = grunt, ziemia (1): za thę maiętnosć albo gruntowne imienie. Wpossesią im także poddal wyzei omieniony Bartoſz, Dom W Kośćierzinie ZapKościer 1579/3v.

»imienie leśne« (1): Imięnié leśne Arendarz náymuiąc, ma go vżywáć ták coby nie ſpuſtoſzył SarnStat 1277.

»imienie macierzyste (a. macierzyńskie)« = res materna Cn (3): ZapWar 1550 nr 2583; Synowie po śmierći matki ſwoiey niemogą oycowi odiąć imienia máćierzyſtego UstPraw B3, B4.

»imienie miejskie« (1): oni bronią ſláchćie imienia mieyſkiego kupowáć UstPraw F3v.

»imienie ojczyste, ojcowskie« ‒ patrimonium Mącz, Modrz, Cn; bona patris Mącz; bona a. res paterna Cn [szyk 6 : 3] (6 : 3): ZapWar 1546 nr 2583; BielKron 13v; Patrimonium conficere, Vtraćyć oycziſte ymienie. Mącz 114d, 150b, 330b, 380b; ModrzBaz 32; ktore [siostry] práwá dźiedźicznégo w imieniu oycowſkim y w wiánie máćierzyſtym niemáią SarnStat 1168.

»possesor imienia« (2): poſseſsorowie onégo imienia ſpokoynie ie dźierżéć máią/ y mieć czáſy wiecznémi. SarnStat 1165, 1164.

»sprawca imienia« (2): mieſzkáłá w Thebáidze/z ſługámi y z ſprawcy imion ſwoich SkarŻyw 224; ZapWar 1550 nr 2665.

»imienie stojące, leżące, nieruszające« [szyk 18 : 8] (13 : 11 : 2): ZapWar 1523 nr 2295, 1524 nr 2297, 1547 nr 2639, 1550 nr 2655; dłuſznykom. poplaczila dlugy vyſſwobodzayącz. ymyenye lyezącze. ZapMaz VS 2/332; GliczKsiąż N4v; Ieſli by ſkárgá byłá trzy kroć o Imienie ſtoiące/ á Pozwány nieſtánąłby/ tedy Powodowi ma być przyſądzono wwiązánie w iego Imienie GroicPorz q2v, k, 12v [2 r.], mv [2 r.], q4v [2 r.], cc4v [2 r.] (13); v nich na wiecżność nie mógł nic przedáć nieruſzáiącego imienia BielKron 36; Locupleto, [...] Vbogácam á zwłaſzczá ná leżącym ymieniu. Mącz 196c, 317c [3 r.]; SarnStat 1165, 1166.

»wieczność imienia; wieczne imiona; imienie na wiecżność wpisać« (2; 1; 1): táki niedbálec odpada od wiecznośći onego imienia. UstPraw G4; ModrzBaz 48; aby to co ma na Seimie dano Imienie nawiecznosc w Constitutyą było wpisano, ActReg 24; SarnStat 1166.

»zda(wa)nie imienia« (3): Ceremonia około zdawánia Imienia wźiętá ieſth s ſtárádawnego zwyczáiu/ kthory był chowan między Ludem Izráelſkim. GroicPorz 13v, 13v [2 r.].

»ziemskie imienie« = terrestria bona Mącz [szyk 8 : 8] (16): ComCrac 14v; ZapWar 1545 nr 2646; Ktory nieſzczánin ma imienie Zyemſkie/ táki winien woyną ſłużyć UstPraw D3; Mieſzczánie imienia Zyemskiego trzymáć niemáią. UstPraw F3, F3, F3v, F4 [2 r.]; OrzRozm G4; BielKron 376; Mącz 451c; BielSpr 51; GórnRozm L3v; SarnStat 240, 301, 931 marg.

Szeregi: »imienie abo (i) dobra« [szyk 3 : 1] (4): każdego pięćdźieſtnego roku/ ſwoim ſługom albo nie- wolnikom wolność dawáli/ á ći ktorzy ſwoie dobrá ábo imioná byli záprzedáli/ záś do pirwſzey poſeſſyey przychodźili ReszList 146; SarnStat 102, 839, 934.

»imienia, dobytki« (1): imienia/ dobytki [Krzyżownicy] pobieráli/ á klaſztory ná tym zaſadzali BielKron 391v.

»imiona (i) dochody« [szyk 2 : 1] (3): Miedzy inymi na poſtrách złym ſzáſarzom imion y dochodow kośćielnych to ſię powie. SkarŻyw 528; SkarKazSej 691b, 703b.

»imienie i dwor« (1): to Imyenyę y ten dwor [...] wyęczy nyeſzaczowano yako 8 ſzyet m. liczbi pruſky po 20 g ZapKościer 1585/60v.

»imienie i (a) dziedzictwo« [szyk 5 : 2] (7): thy lankj są na hymyenyv hy dziedzistvie mogem borakovie ZapWar 1533 nr 2517; Cerno hereditatem pro adeo haereditatem, Dochodzę á doſtępuyę dziedźictwá á ymieniá ná ine przipádáyącego. Mącz 48c; GroicPorz 13; SkarŻyw 140; SarnStat 1164, 1165, 1166.

»imienie albo (i) dzierżawa« [szyk 4 : 1] (5): imienie albo dzierżawy wſzitkiem iedno ſtayne wymierzył, aby ſie ieden nad drugiego nie wſpinał BielŻyw 27; WróbŻołt iiv; ZapWar 1549 nr 2680; w wáſſych mieśćiech mieſzkáią: Abowiem niemáią inego imieniá y dzierżáwey miedzy wámi [neque enim habet aliam partem et possessionem inter vos]. Leop Deut 12/12; SarnStat 1170.

»grunt albo (to jest) imienie« (3): rozdzyelili też grunty álbo imienie (zową role) miedzy ſię ná XXX cżęśći wedłng pocżtow. BielKron 99; Fundus [...] Grunt/ to/ yeſt/ máyętnoś/ Ymienie Mącz 140b; RejPos 241.

»majętność (a. majętności) i (a) imienie (a. imiona)« [szyk 8 : 6] (14): Mystrz abo Comendor Lagowſki [...] podnamy w panysthwye naſſyem ymyenye a mayanthnoſcz ma LibLeg 7/68v; SeklWyzn Gv; GliczKsiąż N5v; Imienie y máiętnoſći przedawáli [possessiones et substantias vendebant] Leop Act 2/45; Mącz 6a, 47a, 119d, 140b; ModrzBaz 32; SkarŻyw 63, 225; ZapKościer 1579/3v; StryjKron 467; OrzJan 7.

»nadania i imiona« (1): nadánia od ſześćiſet lat trwáiące/ y imioná kośćielne pobráli SkarKazSej 685a.

»ojczyzna [= ojcowizna], imienie« (1): Decoquere patrimonium, Przetráwić/ Vtráćić oycziznę/ Ymienie. Mącz 65a.

»imienie i osiadłość« (1): stharoſta [...] powinyen bandzie wyązacz ſzye wymyenye y oſzyadloſcz dluznika MetrKor 40/818.

»rola (a. role) i (albo, to jest) imienie (a. imiona)« [szyk 2 : 2] (4): dáli mu Rzymiánie imienia/ to ieſt roley iáko może zá ieden dzyeń pługiem obyść BielKron 106; Mącz 79a; [ludzie prości w geometryjej się nie obierają] iedno trochę ći co rolą álbo Imienie z naymu mierzyć zwykli GrzepGeom A4, B2v.

»imienie i rzeczy (ruchome)« (2): Iedná Páni Elſyngá/ kolewſka mámká/ imienie wſzytko ſwoie y ruchome rzeczy/ do iego ſzáfunku zápiſałá. SkarŻyw 508; OrzJan 124.

»wieś (a. wsi) i (a, to jest) imienie (a. imiona)« [szyk 4 : 3] (7): przed prawęm vyznal iż ymienie ſwoye to ieſt tę abo tę vies przedal sliachetnemv temv a temv y potomkom iego ComCrac 22; LibLeg 11/162v; Tusculanum, Wieś á dziedźiczne ymienie Ciceronowe nád Rzimem. Mącz 470c; ModrzBaz 139v; SkarŻyw 508, 528, 534.

»imienia i zamki« [szyk 1 : 1] (2): Tegoż roku Mátyaſz pobrał zamki y imienia kſiążętom Sláſkim/ gdy s ſobą kſiążętá walcżyły/ Iánuſzowi Gliwickiemu Bythoḿ/ Szwirzkleniec BielKron 396; StryjKron 502.

2. Zarządzanie (czymś), sprawowanie władzy (4): s ktorych walk przydźie nieſpodźiewáne przenieśienie KRoleſtw y Pańſtw/ do rąk y domow obcych/ ták iż gdzie przed tym dwá álbo trzey pánowáli/ tám ono imienie tylko ſobie przywłaſzczy. LeovPrzep C2, D2.
Zwrot: »imienie sprawować« (1): [dali w moc cesarzowi, aby państwem brunszwickiego książęcia rządził] áż ſie w práwie roſpráwią albo zgodzą/ á Ceſarz áby to imienie ſpráwowáć polećieł Woiewodzie Rińſkiemu BielKron 222v.
Szereg: »imienie i rozkazowanie« (1): Nie bądź chćiwy imienia y roſkázowánia/ Bo páńſtwá potrzebuią licżby z włodowánia. BielKom C6.

Synonimy: 1. bogactwo, majętność, mienie; a. dobro, osiadłość, posiadłość.

IM