[zaloguj się]
[pdf]

JĄDRO (40) sb n

Fleksja
sg pl
N jądro jądra
G jądra jądr, jąder
A jądro jądra
I jądry
L jądrze

sg N jądro (8). ◊ G jądra (3). ◊ A jądro (3). ◊ L jądrze (1). ◊ pl N jądra (4). ◊ G jądr (5), jąder (2); jądr : jąder SienLek (5 : 2). ◊ A jądra (13). ◊ I jądry (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Ziarno, nasiono, pestka owocu lub ich zawartość; nucleus Murm, Mymer1, Mącz, Calep, Cn; corpus Cn (31): Murm 109; Mymer1 20; ſą też ine [sosny] w inych ziemiach ktore daią owocz wielki/ to ieſt iądra wielkie białe (zową ie w aptekach Pinee) FalZioł I 115c; Mącz 8c; Albo iądrá láſkowe spieprzem wierć/ á zmiodem ſzynkownym piy. SienLek 85, 72, 85; Enucleo ‒ Iądra dobiwąm, wiiadrząm Calep 364a, 1126a.

jądro czego, czyje, jakie (14): FalZioł I 115d, III 18d, V 71, 72; Nátłucz iądr włoſkiégo orzechá z figámi/ iż będźie iáko máść SienLek 125v, 47v, 109, 124v, 130, 151 (9); Vinaceus ‒ Ziadra winnego. Calep 1126a.

jądro z czego (3): Wezmi gliny garnczarzkiey: [...] wezmiſz też tak wiele iądra z włoſkich orzechow FalZioł V 117v; Mącz 255c; SienLek 56v.

W charakterystycznych połączeniach: jądro bobkowe, laskowe (orzecha laskowego) (5), orzechowe (orzecha włoskiego) (9), winne.

Przysłowie: kto chce yądro yeść/ złomorzech [!]. KromRozm II ov.
Przen: Sedno, najistotniejsza część (4): Padniowski Biſkup Krákowſki. [...] Aleby ſnadź w tey łáſce/ trzebá golić mądrze/ Zámietáć precż ſkorupki/ pytáć ſie o iądrze. RejZwierz 59v.

jądro czego (3): Nád to powyádam/ iż pod papyeżem prawdźiwe krzeſćiyańſtwo / y owſſem práwe yądro krzeſćiyáńſtwá. KromRozm I I4; GórnDworz O6; ábowiem w oney náwie świętey/ wiozł ſię práwie bránt y wſzytko iądro cnoty y męſtwá Greckiego/ po onę drogą złotego ſkopu wełnę KlonFlis A3v.

2. Rdzeń drzewa (1): Medulla, yądro, drzen, dicitur. adeps, pinguedo in ossibus, mosg, vel frugibus vel in tritico BartBydg 88.
3. Męski gruczoł płciowy; testiculus Mącz, Cn; coleus Mącz, Cn; cliternini, lanuvini, pares, polimenta, testis, vasa Cn [przeważnie w pl] (8): Coleus id est testiculus, Sipont. Podołek/ yądro w moſznách męskich. Mącz 59c; iądrá kurowe: a z leśnych/ ćietrzewie/ Kuropátwy/ Iárząbie/ kwiczały dobry ſok czynią. SienLek 7, 243 [3 r.]; ALbo Stáś/ álbo Gąſká/ przedśię ktoś niemądry/ Częſtował pánią (niewiem iáko to rzec) iądry. KochFr 77; Calep 1065b.
Szereg: »ziarna albo jądra« (1): Bobrowé ſtroie/ nie iest nic inégo iedno proch z ſuſzonych źiarn/ álbo iąder/ zábitégo bobru SienLek 243.

Synonimy: 1. nasienie, pecka, pestka; 3. jaje, stroj, ziarno.

LW