[zaloguj się]
[pdf]

JEDNOROŻEC (34) sb m

Oba e oraz o jasne.

Fleksja
sg pl
N jednorożec jednorożce, jednorożcy, jednorożcowie
G jednorożca jednorożc(o)w
D jednorożcowi, jednorożcewi
A jednorożca jednorożce
I jednorożcami
L jednorożcu

sg N jednorożec (14). ◊ G jednorożca (1). ◊ D jednorożcowi (1) BielKron, jednorożcewi (1) LeovPrzep. ◊ A jednorożca (1). ◊ L jednorożcu (2). pl N jednorożce (2), jednorożcy (2), jednorożcowie (2); -e HistAl (2); -y Leop; -owie BudBib; -y : owie BielKron (1 : 1). ◊ G jednorożc(o)w (4). ◊ A jednorożce (3). ◊ I jednorożcami (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Legendarne zwierzę posiadające jeden rog, symbolizujące dzikość i wielką siłę; komentatorzy biblijni identyfikują go z turem albo dzikim bawołem; niekiedy zool. Diceros bicornis L; nosorożec; monoceros Murm, BartBydg, Calep, Mącz, Cn; unicornus Mymer1, BartBydg, Mącz, Vulg; unicornis Murm, Calep, Cn, PolAnt; rhinoceros BartBydg, Calep, Vulg; unicornius Murm, Vulg (31): Vnicornis. eyn eynhorn Yednorożec Vnicornius idem. Monoceros idem. Murm 42; Mymer1 27v; BartBydg 92b; TarDuch A3v; Bowiem Iednorożecz ma tę mocz iż w onych ſtronach murzyńskich gdzie poſpolicie wody ſą iadowite, Iednorożecz rozmacża rog ſwoy w wodzie tak iż nie ſzkodzi zwirzętam ku piciu. WróbŻołt I7v; [nad Morzem Czerwonym] nálezli niektore zwierzętá máiące ná głowie koſći kárbowáne iáko piłá ktorą trą/ á bárzo oſtre iáko miecż/ kthoremi okrutnie porażáli lud Alexandrow/ thák iż też tarcze przebiáli/ zwano ie Iednoroſce HistAl M6, H5v; Wybaẃ myę ſam s páſſcżeki tego Lwá ſrogyego/ A z mocy Iednorozcow wyrwi mye nędznego [a cornibus unicornium Vulg Ps 21/22] LubPs F2, G4v; Yzaſz będzie chćiał Iednorożec [rhinoceros] ſlużyć tobie/ álbo będzie mieſſkał v żłobu twego? A zaſz przywiedzieſz Iednorożcá [rhinocerota] ku orániu ná lecu twoim? Leop Iob 39/9–10, Is 34/7; Figurá cżyſtośći, PAllás ná Iednoroſcu/ zá tarcżą ſie kriye/ Dzyerży w ręku ſzefelin/ á Smoká w łeb biye. Pállás bogini wſtydu/ Iednorożec tákież RejZwierz 114; Z drugiey strony kośćiołá [w mieście arabskim Mecha] ſą ſtáynie gdzie Iednorożce chowáią. Then źwierz ták wielki iáko źrzebię we trzy láthá/ rog ná cżele ma cżarny ná dłużą dwá álbo trzy łokćie/ śierzć ná nim ćiſáwa/ głowá Ielenia/ ſzyiá krotka/ grzywá rzadka/ goleni y nogi ćienkie iákoby Ielenie. Ten źwierz z Etiopiey do nich wożą morzem. BielKron 264, 452v [2 r.], 457; Mącz 230c; Y z nidą iednorożcowie zniemi [descendit unicornes cum eis] y ćielcy z wielmożnemi/ y vpije ſię ziemiá ich krwie/ á piaſek ich od łoiu vtłuśći ſię. BudBib Is 34/7; CzechRozm 114; Calep 672a, 923b, 1137b.

W porównaniach (6): A będzie powyſſzona iako Iednorożecż chwała moia [Et exaltabitur sicut vnicornis cornu meum] WróbŻołt 91/11, ff4v; Práwie iákobyś mię wydárł ſpáſſczeki lwiey á iákobyś mię wybáwił zrogow ſrogich iednoroſſcow burzących przećiwko mnie. RejPs 32; BielKron 42v; BudBib Deut 33/17; LatHar 347.

2. O zębie narwala uważanym za róg jednorożca obdarzony cudownymi własnościami leczniczymi (1): by ſnać wſzyſtki pieniądze dáć/ zá perły/ zá kámięnié/ zá Iednorożce/ zá Bezoáry/ byle tylko zdrowiu co pomocno było. Oczko 2.
3. astron. Nazwa gwiazdozbioru położonego na południowej półkuli nieba (1): záćmienie ſłoneczne w Ráku známieniu Niebieſkim będące/ práwie przećiwko Iednoroſczewi známieniu niebieſkiemu bywa LeovPrzep B.
4. Prawdopodobnie n-loc (1): [drudzy radzili] zeby in his punctis tantum ktore do Polski nalezą Testament wydąno temu ze tam iest o Iednorozcu ActReg 60.

Cf JEDNOROŻEK

LW