[zaloguj się]
[pdf]

JĘDZA (18) sb f

Fleksja
sg pl
N jędza jędze
G jędz
A jędzę jędze
I jędzą
V jędzo

sg N jędza (6). ◊ A jędzę (1). ◊ I jędzą (1). ◊ V jędzo (2). ◊ pl N jędze (4). ◊ G jędz (3). ◊ A jędze (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Kobieta zajmująca się czarnoksięstwem, rzucająca czary i uroki; czarownica, wieszczka; saga BartBydg, Mącz (2): Saga vel sagana mulier, yądza. BartBydg 135; Mącz 364a.
2. Złe bóstwo; wampir, upiór; mitologiczna bogini; lamia Mącz, Cn, Vulg; venefica Mącz (14): Mącz 479d; KochFr 129; Y zbiegną ſie tám źli duchowie/ puł cżowieká [!] puł oſlá y dziki mąż będzie wołał ieden ná drugiego: thámo będzie legáć iędzá Leop Is 34/15; ZALE NAGROBNE. –) Iuż ſię to nie wroći/ iuż ſwym trybem przędzá Muśi iść/ aż przyrwie nić vpárta iędzá [= Parka Atropos] KlonŻal D; KochPieś 25, 50.
Wyrażenia: »nocna jędza« (1): Lamia, Nocna yędzá/ Matółká/ nocne ſtráſzidło/ Duch álbo Czárownicá. Mącz 183b.

»piekielna jędza« = infernalia furia, megaera Mącz [szyk 4 : 3] (7): Tákowe ſą boginie twoie kthore iędze piekielne zową/ ktore ſie po ſmierći ludzkiey nád grzechy iádowicie mſzcżą. HistAl K2; Mącz 6d, 170b, 213d, 456c; Duſze nágié iego [Orfeusza] ſtrón żáłoſnych ſłucháły: Piekielné iędze dobrze że z nim niepłákáły KochTarn 76; ktorego śmieią zwáć (záſłon Boże ſwoie y inſze pobożne vſzy) Cerberem pſem piekielnym o trzech głowách: ábo záś Geryonem iędzą piekielną troiáką/ o iedney głowie PowodPr 33.

Szereg:»bogini albo (to jest) jędza [szyk 1 : 1] (2): Megaera, Iedna z bogiń álbo yędz piekielnych które furie bywáyą zwáne Mącz 213d, 170b.
3. W funkcji przezwiska w odniesieniu do upersonifikowanych wad ludzkich (2): KochMuza 28; Łakomstwo. Sonet. [...] Idź Iędzo/ gdźieś ſię zwykłá/ śidły báwić/ [...] tám poſpolſtwo chćiwe GrabowSet G3v.

Synonimy: 1. czarnoksiężnica, czarownica, kuglarka, mierzienica, praktykarka, wieszcza, wieszczka, wrożka, zwodnica; 2. matołka.

JW