[zaloguj się]
[pdf]

JUCHA (116) sb f

Fleksja
sg pl
N jucha juchy
G juchy
A juchę, juchy
I juchą
L jusze

sg N jucha (16). ◊ G juchy (8). ◊ A juchę (65). ◊ I juchą (16). ◊ L jusze (9). ◊ pl N juchy (1). ◊ A juchy (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Wywar, roztwór, mieszanina ciekła (najczęściej dla celów leczniczych, także o działaniu owadobójczym); ius Murm, BartBydg (108): Murm 159; Ius, ivcha BartBydg 78.
a. Wywar przeważnie z zioł, oraz z owocow i z nasion różnych roślin, także z ekskrementów zwierzęcych (74): FalZioł V 37, 64, 68 [4 r.]; Z Dámáſcen/ to ieſt/ śliw węgierſkich wárzonych/ iuchá cukrowána/ przepuſzcza żywot/ połkwartek wypiwſzy SienLek 39; iuchá w ktorey wrzał Izop y polna miętká/ bądź w piwie w wodźie/ álbo w Winie/ bárzo dycháwicę odgania SienLek 85v; też boże drzewko w wodźie wárzyć á onę iuchę pić/ wypądza gliſty. SienLek 103v; Albo warz koperwáſer z czárnuchą w wodźie/ á oną iuchą pluſkẃy poléway tedyć pewnie poginą. SienLek 159, 17 [2 r.], 51, 72, 72v, 73 (53).

jucha z czego (15): FalZioł 116d; Tákże theż iuchá z wárzonego Kopytniku pić/ lekko żywot przéczyśći. SienLek 39, 39, 52v, 53, 63, 73 (14).

W charakterystycznych połączeniach: juchę (wy)pić (35), zaocciać; juchą polewać (3), wymywać (3), wypłokać, roztworzyć (3); jucha cukrowana, grochowa, tatarczana.

b. Wywar z mięsa, rosół; sos (32): Muchá w kuchni przelátáiąc/ Wſzyſtkich kármi pokuſzaiąc: Kiedy tłuſtą iuchę piłá/ W niey ſie wſzyſtká zátopiłá. BierEz Lv; Piecżone á w oſtrey iuſze przyprawione [ryby], ſą dobre. FalZioł V 64, V 64; Przeto też iuchy albo polewki więczey tucżą cżłowieka niżli pokarmy grube GlabGad E8; A w iuchę kliyu z winem zmieſzawſzy náleią/ Stroiąc iedłá by błáźni RejWiz 14v; Wárzyć też kurá s páprotką á dáć mu ieść y iuchę pić dla żywotá zmiękczenia. SienLek 53v; warz w wodźie Ráki áż do trzećiey częśći wywreią/ niechże ſye chory w łáźni zmyie/ á gdy wynidźie day mu onę iuchę pić. SienLek 142, 85, 89, 101v [2 r.], 106 [2 r.], 192; Oczko 24v; Nie záwżdy potraw trzebá záżywáć oſpánych. Nie wádźi wodá z cżoſnkiem/ Nie wádźi chleb ſuchy/ Y możeliſię doſtáć dla żołądká iuchy. KmitaSpit A4.

jucha z czego (13): Iucha z Baraniego mięſa ieſt dobra przećiw Cancerowi FalZioł IV 3b; Iucha z kuropatwy/ potwierdza żołądek FalZioł IV 22d, IV 6a, 18d [2 r.], 19d, 24b [2 r.], V 36v, 69; á ktemu piy iuchę z wárzonych kur ſtárych z piotruſzką. SienLek 38v, 93, 146v.

W charakterystycznych połączeniach: jucha ostra (2), przyprawna, tłusta; juchę pić (9).

Wyrażenie: »czarna jucha« = prawdopodobnie szary sos; ius nigrum Cn (2): NApierwey ten ktori taką niemocz ma a cierpi Ma ſie chronić [...] nog wołowych/ ſocżewicze/ iagieł/ krup tatarcżanych gęſto/ potraw z ſzcżarną iuchą/ rzecży barzo przepiekłych y wyſmażonych FalZioł V 94v; kiedy tłuſty [lin] ſtoi zá Kárpiá/ vwárzywſzy go w czarną iuchę Strum Qv.
Przen (1):
Fraza: »skusić żołnierskiej juchy« = zostać żołnierzem (1): Ale nietrzebáć młodym dodawáć potuchy/ Rzadki dobry/ co ſkuéi téy żołniérſkiéy iuchy. WyprPl A2v.
2. Krew, posoka; sanguiculus; cruor Cn (8): W iuſze iego [zająca] dobrze trzymać nogi/ tyi mktorzy [lege: tym ktorzy] łamanie maią FalZioł IV 11d, IV 15b; Mącz 212d; Więc drudzy nièſzláchetnym przedawáią Zydom Dźiatki niewinne [...] Ktorzy tocżą y cedzą chłopiątęk niewinnych Z żyłek/ z ſercá/ żywą krew/ z członecżkow dźiećinnych. Odpráwuią Wielkęnoc iuchą náſzych dźiatek KlonWor 29, 75.
Fraza: »jucha ciecze« (1): Consaucio ‒ Rane zadaie, obraząm także iucha czięcze. Calep 244a.
Wyrażenie:»jucha wołowa« (1): [Bóg] W náſzéy krwi nie kocha ſye/ ni w iuſze wołowéy [Vulg Hebr 10/8] Więtſzą roſkoſz pokłáda w duſzy czyſtéy zdrowéy. ZawJeft 32.
Szereg: »[nie] krew ni jucha« (1): ZawJeft 32 cf Wyrażenie.
Przen: Wściekłość, złość, zacietrzewienie (1): A wżdy y to wſzyſtko zloſnikom nie nigdy niepomagáło: przedſię oni w ſwey iuſze zoſtawáli/ á ná to nie práwie bacżyć niechćieli. CzechRozm 188.

Synonimy: 2. krew, posoka.

JW