[zaloguj się]
[pdf]

KLOBA (82) sb f

f (80), m (2) [w funkcji n-pers].

kloba (56), kluba (23), kłoba (3); kloba RejRozpr, LibMal (2), Diar, GroicPorz, RejWiz, OrzRozm (5), BielKron (3), GórnDworz (2), BielSat, KuczbKat, RejZwierc (6), BielSpr, HistHel, MycPrz (3), CzechRozm (3), PaprPan, KarnNap, ModrzBaz (2), SkarŻyw, StryjKron, WisznTr, PudłFr, KlonKr (2), PowodPr; kluba KochZg, BudBib, SkarJedn, KochPs, GórnRozm (2), ActReg (2), Calep, GrochKal, JanNKar, SarnStat, VotSzl, CiekPotr, CzahTr (3), PaxLiz (3); kłoba RejKup; kloba : kluba : kłoba RejZwierz (2 : – : 1), Mącz (3 : – : 1), OrzQuin (2 : 1: –), BiałKat (5 : 1 : –), Oczko (1 : 1 : –).

-ó- (9), -o- (4); -ó- OrzQuin (2), Oczko, PudłFr; -ó- : -o- Mącz (1 : 3), BiałKat (4 : 1); a jasne.

Fleksja
sg pl
N klóba
G klóby
D klóbie
A klóbę klóby
I klóbą
L klóbie

sg N klóba (3). ◊ G klóby (22). ◊ D klóbie (1). ◊ A klóbę (20). ◊ I klóbą (4) [w tym: -a (1)]. ◊ L klóbie (29). ◊ pl A klóby (3).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) ‒ XVIII w.

1. Metalowy uchwyt wagi, z którym pokrywa się języczek, gdy waga jest w równowadze; trutina Mącz, Cn; aequamentum, ansa in medio lingulata, foramen per quod transit lingula, librile iugum librae, scapus Cn (65):
Frazy: »waga w klobie stoi, stojąca« = aequilibrium, libramentum, sacoma Mącz (1 : 1): Sacoma, Wagá w klobie ſtoyąca/ prawa wagá. Mącz 363d, 192c.

»waga (co) z kloby wybija« = waga (jest) celowo źle wyważona (2): (nagł) Wagá pod Rátuſzem. (‒) PAtrz pilno ná tę wagę/ gdy s kłoby wybiya/ Iż ią zową fáłſzywą/ kiedy ſwoy krys miya. RejZwierz 111v, 102.

Zwroty (wszystkie dotyczą wyobrażenia wagi, na której waży się wartości niematerialne): »[co] z kłoby mijać« = być cięższym, przeważać (1): Iedno ſzcżyra ſláchetność á oná ona cnotá/ Ktora y Dyámenty y błyſzcżące złotá/ Gdyby byłá ná wadze bárzo s kloby mija RejWiz 7.

»z kloby skoczyć« = być lżejszym, dać się przeważyć (1): ktory [bliźni] byś z nim ſiadł ná wagę/ dáleko zacnieyſzy ieſt á niżli thy v Páná ſwego/ á pewnie żebyś dáleko s kloby ſkocżył. RejZwierc 69.

»z kloby wybijać« = być cięższym, przeważać (4): RejKup aa7v; Wagá tá záwżdy miewa mocne ſzroby/ Gdzye ſpráwiedliwość áż wybija s kloby. RejZwierc 212, 36v, 260v.

Wyrażenie: »kłoba u ważki« (1): Trutina, Wagá/ złota waſzka/ też kłobá v ważki. Mącz 467b.
Przen (49):
a) Wzajemny stosunek dwóch elementów, zwłaszcza równoważność (9):
Fraza: »w klobie stanie« = na jedno wyjdzie (1): A ſnadz co vtráćiſz ná to Kupiłby ták wiele zá to Bo gdy przydzie ná iednánie Przedſięć woney klobie ſtánie RejRozpr F2.
Zwroty: »[być] w rownej klobie« = być jednakowo traktowanym (1): s niego y złé/ y dobré: w równey klóbie v niego/ to ieſt/ źle czynić y dobrze BiałKat 218v.

»nie w klubie stać« = być w różnej sytuacji prawnej i życiowej (1): Prżypátrzże ſię tu/ iáko ći dwa nie w klubie ſtoią/ bo iednemu iákoby nic/ poſtrádáć troſzkę máiętnośći [...]/ á owemu o wſzyſtko idźie záraz gdy zábije GórnRozm B4.

»w jednę klobę wkładać (a. pokładać)« = jednakowo traktować (2): Gdybymći Iezuſá Chriſtuſá gołym cżłowiekiem/ iáko ktorego inſzego pokłádał y weſpołek go w iednę klobę z innymi ludzmi grzeſznymi [...] zárowno ważył y w iednę iákom rzekł klobę wkłádał CzechRozm 65v.

»z kloby wybijać« [w tym: kogo, co (2)] = przewyższać, mieć przewagę, górować [szyk zmienny] (4): OrzRozm A2v; Wiémy co vmieią Seymiki/ ná których/ duży ſłábégo/ śmiáły mądrégo/ łatwie z kluby ſwéy wybija/ ku ſwoiemu pożytku Seymikiem kieruiąc. OrzQuin D; kthore to zaſługi/ ták záwdy máią być ſzcżodrze płáczone/ iżby hoyność/ á nagrodá zá nie/ rychley wybijáłá s kloby/ niżliby co niedoważáć miáłá. GórnDworz Hh7, L12v.

b) Niezmienność (7):
Zwroty: »być w jednej klobie« (1): Ale gdy Krol bądz Hetman ſerce ma Lwie w ſobie/ Záwſze ieſt myſl tákiego práwie w iedney klobie. MycPrz I C4.

»w (swej a. tej(że)) klobie stać, zosta(wa)ć« (3 : 3): KuczbKat 285; MycPrz I [A3]; BiałKat 315v; RejZwierc 18; iż inne ięzyki vſtáwicżnie ſię mięnią á wſwey klubie vzywánia ludzkiego ſtać nie mogą SkarJedn 360; KochPs 41.

c) Należyty, pożądany, pierwotny a więc lepszy stan, norma (28):
Zwroty. »w sw(oj)ej klobie (być)« (2): ktore [rzeczy] ieſliże iáko ma być w ſwey klobie będą [quae si bene constitutae sunt]/ tedy y oná Rzecżpoſpołita [!] dobrze poſtánowioná będzie. ModrzBaz 4; PaxLiz B2v.

»w swą klobę przyść« (1): Która [Polska] w ſwą klóbę piérwéy przyść nie może/ Aż święta Cnotá złą niecnotę zmoże. PudłFr 9.

»do pierwszej kluby, w pierwszą klobę przywieść (a. przywodzić)« [szyk zmienny] (1 : 1): KarnNap F2v; przeto té wſzyſtkié przywileie náſzé [...] do piérwſzéy kluby przywodźimy [ad statum priorem reducimus JanPrzyw 18] SarnStat 894.

»przywieść do kluby, w swą klobę« (1 : 1): KochZg B; O Murze ſławny kráiow Chrześćiáńſkich/ [...] Kto dźiś twe rzecży chce przywieść do kluby/ Ták náchylone/ ledwie nie do zguby? GrochKal 24.

»w swej, rownej klobie sta(ną)ć« (4 : 1): OrzRozm E; BiałKat 386; RejZwierc 267v; JanNKar C2v; Iż tedy táka nieſzcżeſna wolność ieſt przycżyną/ iż v nas áni Bog/ áni wiárá/ [...] áni pokoy poſpolity/ w ſwey klobie ſtać nie może PowodPr 62.

»trafić klobę« = właściwie rozstrzygnąć (1): Poradź ſie go w cżym zechceſz tráfi táką klobę/ Zeć nie poydzye zá iego rádą nic ná zgubę PaprPan 13.

»trwać w swojej klubie« (1): Oſtátká ſie z Kápłaná/ náucżyſz przy ſlubie/ Iák ten [stan małżeński] áże do ſmierći: ma trwáć w ſwoiey klubie. PaxLiz Ev.

»w (swą a. pierwszą) klobę wprawić (się), wprawiony« [szyk zmienny] (4 : 1): MycPrz II C4; Ale awa zechce Pan bóg/ że Król náſz [...] rzeczy té/ któré zdawná popráwy wołáią/ ſam w ſwą klóbę wpráwi. Oczko A4; ActReg 41; KlonKr C2v; VotSzl C2v.

»w klobę wstawiać, w klobie postawić« (1 : 1): Ale to ieſt Exekucya/ która náchylóné ku vpadku Króleſtwo/ w iego klóbę wſtáwia OrzQuin E4v; ModrzBazStryj ¶2v.

»wybijać się z kloby« = źle postępować (1): Tákże ſie też w ſwym ſtanie/ nie wybijay s kloby RejZwierz 111v.

»z kloby wybijać jednostajnej [co]« = naruszać (1): áby z klóby niewybijał iednoſtáynéy/ pożytkiem właſnym ſwoim/ Król wolnośći Bráćiéy ſwéy OrzQuin T4.

»z kloby wychodzić« = źle postępować (1): Kto cnoćie nie folguie/ dufáiąc vrodzie. Iuż tám hárdość przeważa/ iuż s kloby wychodźi BielSat N4v.

»wyniść z swej kluby« = stracić znaczenie, upaść (1): Gdy vpádły Atheny, Rzym wyſzedł z ſwey kluby, SKARB zniſzczał CiekPotr )?(2.

»z kluby swej wypaść« (1): przy czym pewnie y to ſye nie vtái/ który członek nabarźiéy z kluby swey wypadſzy/ drugié zá ſobą do choroby ćiągnie Oczko 13.

»w pierwszą klobę koło wystawić« (o fortunie) = przywrócić poprzednie powodzenie (1): Lecz gdy ſię [fotuna] iego [Łokietka] potym vzaliłá, Y w pierwſzą klobę koło wyſtáwiłá. Pomorſkiey ziemie doſtał pod Krzyzaki KlonKr Ev.

»zostać w pierwszej klubie« (1): Senatorſka tedy powagá/ y Krolewſka włádza/ miáłáby zoſtáć wpierſzey [!] klubie GórnRozm M4.

Szereg: »kloba i miara« (1): ták iákoby te trzy głowne rzeczy/ w klobie y w mierze ſwey porządnie záwſze w Polſzce ſtały OrzRozm E.
d) Kolejność, termin (2):
Zwroty: »w swoję klobę przyść« = znaleźć się na właściwym miejscu układu chronologicznego (1): ácz iednák dzieie y ſpráwy Litewſkie poydą ſwym torem/ ále nie według porządku Xiążąt/ ktory potym w ſwoię klobę prziydzie/ y tym przerwánim [...] pewnieyſzy ſię porządek ſprawy Hiſtoriy Litewſkich vgruntuie StryjKron 288.

»w swoję klobę wpaść« = odbyć się we właściwym terminie (1): tám iuż wyłożony Sąd dla wielkiego Sądu Burgrábſkiego ginie/ áż potym w ſwoię klobę po drugich dwu niedźielách wpádnie GroicPorz 1.

e) Zmienność, niepewność (o fortunie, losie) (3):
Frazy: »w klobie fortuna stanie« = poszczęści się komuś (1): byſmy też dobrze bitwy wygráli/ niemożem być bez wielkiey ſzkody w ludziech/ gdy w klobie fortuná ſtánie/ á ieſli z kloby wynidzie/ będzie znáſzym złym BielKron 257.

»fortuna z kloby wynidzie« = nie poszczęści się (1) BielKron 257 cf »w klobie fortuna stanie«.

Wyrażenie: »kloba fortuny« (1): Przeto bądź záwżdy ſtały thák w przećiwnych/ iáko y w fortunnych rzeczach: boć tho ieſt wola boża: áby pod tą klobą fortuny tu żywiąc/ przez ty przypadki docześné byłeś polerowan. BiałKat 208v.
a. Pion, prostopadłe do powierzchni ustawienie (5):
Zwrot: »naciągać, wstawiać w klobę swą« = prostować (1 : 1): y ták pewnie vczynićie/ iáko by vczynił on niebáczny Cieślá/ ktory náćiągáiąc dom niebácznie náchylony w klobę ſwą przećiągnąwſzy go ná drugą ſtronę/ z gruntu by dom wſzyſtek wywroćił. OrzRozm B2v, B3.
Przen (1):
Zwrot:»naciągnąć ku klobie pierwszej« = naprawić (1): ále iákoby ią [Polskę] náćiągnąć ku klobie pierwſzey/ trzebá by nam ku temu/ onych ſtárych Lykurgow OrzRozm D2.
α. Zenit (2): Gdy iuż ſłońce w ſwey klobie/ iuż dobre południe HistHel C.
Przen: Wiek dojrzały (1):
Fraza: »lata z kloby wychodzą« = człowiek się starzeje (1): Porucżam tho potym komu inſzemu młodſzemu piſáć zá gotowym podánim drogi/ gdyż iuż moie látá s kloby wychodzą/ ták iż muſzę ſie iuż przeſieſc s koniá ná woz BielKron Mmmm2.
2. Krążek z wyżłobionym na obwodzie rowkiem na sznur, blok służący do podnoszenia w górę ciężarów; ergata Mącz; antlia Calep; artemon, rechamus, trochlea Cn (3): Ergata, Wagá/ Klobá álbo koło nieyákie/ którym cięſzkie burdy á brzemioná wzgorę wściągayą/ żoraẃ náſzi zową. Mącz 107d; á ná drugi koniec deſki/ ſpuśćili wielkie drzewo/ kthore klobą wznośili BielSpr 61v; Antlia ‒ Kliuba, inſtrument ktorim wode wicziagą iakieſą kołowroti. Calep 78a.
3. Dyscyplina, rygory, przepisy, zasady; ucisk, ciężkie położenie [znaczenie przenośne pochodzące od nie zaświadczonego u nas znacz. ‘przyrząd do krępowania, wiązania ludzi’; fidiculae, instrumentum tortorum e nervis a. e funibus Cn] (12): Wtéy klubie rozumiéy być ty ſłowá iego y ſpráwy. [Dotyczy boskiej i ludzkiej natury Chrystusa.] BiałKat 86.
Zwroty: »być w klubie« = znajdować się w ciężkim położeniu (1): Wiakimem ia teraz iest y rzeczy moie klubie? baczyc niemogę aby się było czym chlubic ActReg 160.

»w klubę [czego] przywieść« = podporządkować zasadom (1): ácż to oni tám o Ebraizmiech (iako ie zową/ áby ie wklubę naſzego ięzyka przywieść) rozumieią. BudBib b3.

»majętność w klubie trzymać« = oszczędnie gospodarzyć (1): Máiętność ſpráwuiąc/ ták opátrzna byłá/ W klubie zwykłey trzymáiąc/ nic nie roſproſzyłá. PaxLiz E.

»w klobę wprawić« = podporządkować (2): vkroćił obycżáie ſwoie/ y wklobę ie bogoboynośći wpráwił. SkarŻyw 352; CzahTr I.

»wychodzić z własnej kloby« = być zagmatwanym, nieuporządkowanym (1): Ná to co nie idzie ſwym torem/ ále wychodzi z właſney kloby/ trudniey bywa odpowiedáć CzechRozm 83.

»wziąć w kluby« = dotkliwie doświadczyć (3): WisznTr 5; Vyźrzałeś z gory niewdźięcżnośći moie/ Zácżymeś mię wźiął Pánie w kluby twoie. CzahTr B3, H3v.

»w swej klobie zachowywać się« = być używanym zqodnie z przepisami (1): pewnie thámże wolą ſwoią y ſłowem ſwym odmienić to może: którym poſtánowił/ gdy ſye poſtánowienié óno w ſwéy klóbie nie záchowywa. BiałKat 338v.

»w klobie swej zostawać« = być ściśle przestrzeganym (1): iż z powinności urzędu teraźniejszego naszego przestrzeceśmy tego powinni, aby to, co w statucie stoi, w klobie swej zostało a szeroko się nie rozciągało. DiarDop 86.

4. [Rodzaj potrzasku na ptaki: Klobá ma być żelázna álbo drewniána ná moc CygMyśl F2v, C4v, I.]
5. [Pęk konopi lub lnu stanowiący jednostkę miary: Item sciendum, quod canapum kloba, hoc est garszczi 30, per.gr. tres InwŻup 313.]
6. n-pers (2): Item powyada yſz then tho Czeſſek y sklyoba baccalarzem yego namawyali na zlodzyeiſthvo LibMal 1546/118, 1546/118.

Synonimy: 2. baran, haspel, kierat, koło, kołowrot, wał, wałek, żoraw.

Cf [KLUB]

ZCh