[zaloguj się]
[pdf]

KŁAŚĆ (1250) vb impf

W inf a jasne (w tym 9 r. błędne znakowanie). ◊ W imp -a- (52), -å- (1); -a- : -å- GrzepGeom (1 : 1). ◊ W sg praet, fut i con m a pochylone (w tym 1 r. błędne znakowanie). ◊ W pozostalych formach a jasne (w tym 23 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf kłaść
indicativus
praes
sg pl
1 kładę kładziemy, kładzi(e)m, kładzimy
2 kładziesz kładziecie
3 kładzie kładą
praet
sg pl
1 m kłådłem, -m kłådł m pers -chmy kładli, -smy kładli
2 m kłådłeś, -ś kłådł m pers
3 m kłådł m pers kładli
f kładła m an
n subst kładły
fut
sg pl
1 m będę kłådł m pers
2 m będziesz kłådł m pers
3 m kłaść będzie m pers będą kłaść, kłaść będą
f będzie kładła, kłaść będzie m an
imperativus
sg pl
1 kładźmy
2 kładź kładźcie
3 niech, niechåj kładzie niech, niechåj kładą
conditionalis
sg pl
1 m bych kłådł, bym kłådł m pers bysmy kładli
2 m byś kłådł, by kłådł m pers byście kładli
3 m by kłådł m pers by kładli
f by kładła m an
con praet
sg
1 m bym był kłådł
3 m by był kłådł
impersonalis
praes kładzie się
praet kładziono, się kładło
con by kładzi(o)no
participia
part praes act kładąc, kładąć

inf kłaść (152) [w tym zapis : -śdź (7), -źdź (3)]. ◊ praes 1 sg kładę (101) [w tym: -e (3)]. ◊ 2 sg kładziesz (26). ◊ 3 sg kładzie (245). ◊ 1 pl kładziemy (25), kładzi(e)m (3), kładzimy (1) RejZwierc; -(e)m SkarKazSej; -emy : -(e)m SkarJedn (1 : 1), SkarŻyw (1 : 1) ~ -emy (5), -ęmy (1) MurzOrt, -(e)my (19). ◊ 2 pl kładziecie (14). ◊ 3 pl kładą (234). ◊ praet 1 sg m kłådłem, -m kłådł (8). ◊ 2 sg m kłådłeś, -ś kłådł (4). f kładłaś (2). ◊ 3 sg m kłådł (62). f kładła (5). ◊ 1 pl m pers -chmy kładli (1) BibRadz, -smy kładli (1) BudBib. ◊ 3 pl m pers kładli (87). subst kładły (2). ◊ fut 1 sg m będę kłådł (1). ◊ 2 sg m będziesz kłådł (3). ◊ 3 sg m kłaść będzie (3). f będzie kładła (1) BielKron, kłaść będzie (1) KochDryas. ◊ 3 pl m pers będą kłaść (2) Leop, WujNT, kłaść będą (2) OpecŻyw, SkarŻyw. ◊ imp 2 sg kładź (54). ◊ 3 sg niech, niechåj kładzie (6). ◊ 1 pl kładźmy (3). ◊ 2 pl kładźcie (13). ◊ 3 pl niech, niechåj kładą (3). ◊ con 1 sg m bych kłådł (1) BierEz, bym kłådł (1) CzechEp. ◊ 2 sg m byś kłådł (3), by kłådł (1); byś CzahTr, CzechRozm; byś : by Strum (1 : 1). ◊ 3 sg m by kłådł (18). f by kładła (1). ◊ 1 pl m pers bysmy kładli (1). ◊ 2 pl m pers byście kładli (3). ◊ 3 pl m pers by kładli (19). ◊ con praet 1 sg m bym był kłådł (1). ◊ 3 sg m by był kłådł (1). ◊ impers [praes kładzie się (9) cf KŁAŚĆ SIĘ praes 3 sg]. ◊ praet kładziono (20), się kładło (1); -ono (2), -(o)no (18). ◊ con by kładzi(o)no (1). ◊ part praes act kładąc (109), kładąć (1); -ąc : -ąć CzechRozm (5 : 1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

Znaczenia
I. W znaczeniu konkretnym [w tym: kogo, co (673)] (744):
1. Umieszczać coś, aby gdzieś było, znajdowało się tam; ponere Mącz, Calep; collocare, locare Mącz (742): Loco, Stáwię/ Kłádę. Mącz 196c; Colloco, Kłádę, Dáyę. Mącz 196d; Pono, Kłádę/ pokłádam. Mącz 309c; Pono ‒ Kładę, ſtawiam. Calep 820b.
A. Umieszczać na powierzchni, na czymś; nakładać; imponere, ingerere, (insuper) ponere, supergerere, supericere, superimponere, superponere Cn (510):
a. Aby siłą bezwładu spoczywało na powierzchni; ponere Vulg, PolAnt, Mącz; apponere, imponere PolAnt, Vulg; dare sternere PolAnt (396): przykrywayeýe ſtoł kładzcye chleb HistJóz Dv; Owo kładze [lege: kładę] Ten z Rzima Liſt A zda mi ſię żem tego yſt Iż ſię Cżart z Waga podnieſię RejKup aa7v, aa7v, aa8 [2 r.], cc5 [3 r.], cc5v [2 r.], cc6; zá loſem wyſſedł áby zápal kładł [incensium poneret] wſſedſſy do Kośćiołá Páńſkiego. Leop Luc 1/9; RejFig Bb2; Pytał krol kſiężey/ kto ty ofiary iada ktore od krolá kłádzyono w kościele BielKron 111v; Fimetum, Gnoyewisko á Mieyſce gdzie gnóy kłádą. Mącz 127b; RejPos 182v; BielSpr 53; BudBib Gen 43/31; Day bić kólé dębowé ták miąſzſzé iáko dobra Bróżyná [...]. Potym day kłáść chróſt Strum H2v, F2, Gv [2 r.], G2, G3; SkarŻyw 192; LatHar 197; KlonFlis E2.

kłaść miedzy co (1) : miedźi bórtnice kłádź łáwy wedle potrzeby Strum K.

kłaść na co (38): FalZioł IV 7a, V 32v, 33; Temuto Platonowi [...] gdi ieſzcże był w kolebce, na vſta pczoły miod kładły BielŻyw 79; RejKup 13; BielKom D3v; ná niekthorych mieyſcách pieniądze kłádą ná ołtarz y to offertoryą zową. KrowObr 196; RejWiz 16; Leop Ps 50/21; RejFig Bb2; a kłádąc ná oſły brzemioná [onerantes super asinos]/ winá/ iágod/ fig/ y wſzytkich inych potrzeb/ noſili w Sábáth do Ieruzálem BibRadz 2.Esdr 13/15, Mar 11/8, Act 28/3; BielKron 17v, 33, 33v, 60v, 261; Mącz 302d; RejPos Iv, 168v; BudBib 4*Reg 16/12, 2.Esdr 13/15; Strum G2v; CzechRozm 235v; SkarŻyw 98, 492; KochMuza 26; Kielich znácży grob Páńſki: Pátená kámień grobowy: Pállá/ ktorą ná kielich ábo pátenę kłádą/ piecżęći grobowe. LatHar 81; WujNT Luc 15/5; SkarKaz 315b. Cf »kłaść na kupę«, »kłaść na wagę«.

kłaść pod co (10): BibRadz Luc 8/16; Zamek mieſzcżánie Nornberſcy znowu opráwili/ [...] pod grunty iego kłádli wielkie groſze złote y ſrebrne BielKron 289; SkarJedn 12; Calep 1027b; WujNT Luc 8/16. Cf »kłaść pod korzec«, »kłaść pod nogi«.

kłaść przed kogo, przed co (17): TarDuch B7; BibRadz Mar 8/6; BielKron 439; Ponis mihi porcum, Kłádzieſz przed mię ſwininę ku yedzeniu Mącz 309d; HistRzym 53; RejPos 182v; KochJez A2v; A wźiąwſzy ono pięćioro chlebá/ y dwie rybie: weyrzawſzy w niebo/ błogoſłáwił/ y łamał chleb/ y dawał vczniom ſwoim/ áby przed nie kłádli WujNT Mar 6/41, Mar 8/6. Cf cum inf przed co; »kłaść przed nogi«.

kłaść w co (2): RejKup aa7; Dla cżego y ten obyeżay był/ że dzieći nye w domach/ ále po polach myędzy zyelſki ſypyáły/ nic w głowy [= pod głowę] nye kłádąc GliczKsiąż E5.

kłaść miedzy czym (1): tedy záśię kłádź miedzy nimi ty łáwy/ że ſye tym Bórtnicá rozſzérzy. Strum I4v.

kłaść pod czym (1): Dwá podſtáwki pod iedną tablicą kłádziono Leop Ex 36/24.

kłaść przed kim, przed czym (5): OpecŻyw 189v; A gdy tho wſſyſtko w drobniuchny proch ſtłucżeſz/ będzież kładł po troſſe ſniego / przed Przybytkiem ſwiádectwá Leop Ex 30/36, Ex 25/30; BielKron 44; nie łay głuchemu/ y przed ślepym pniá nie kłáć/ mowi zakon, SkarKaz 279a.

kłaść przed kim, przed czym a. przed kogo, przed co (5): Ale ſtoletz boży nitz inſſégo nie ieſt/ iedno panna maria/ przed ktorą kladli ſwé korony OpecŻyw 189v; GroicPorz d3v; y dawał vczniom ſwoim/ áby przed nie kłádli: y kłádli przed rzeſzą. WujNT Mar 816, Luc 9/16.

kłaść na czym (10): SeklKat Y2v; MurzNT 53v marg; A będzieſz záwżdy kładł ná ſtole chleby oblicżnośći przed oblicżnośćią moią. Leop Ex 25/30; BibRadz Lev 19/14, Ez 40/42; Mutulus, Wychodzące kámienie z murów ná których bałki kładą. Mącz 239a, 462åIBietSpr 55; gardła owcom rzezał, a zarznione Kładł na ziemi KochMon 29; CzechRozm 100v.

kłaść przy czym (1): Pſzenicę dla ptáſtwá przy ſtodołách/ przy oborách/ kłáść kędy ſie przechodzą źimie/ ptak nie wleći. GostGosp 48.

cum inf przed co (1): Bo ſkądże byie Bogi zwáć miano/ izali ſtąd iſz niewiáſty kłádą ieść przed Bogi złote/ śrebrne/ y drzewiáne? BudBib Bar 6/29.

Ze zdaniem dopełnieniowym [zaimek względny] (2): RejKup Bb; áni przed ſlepym kłádź cżymby ſie obráźił. BielKron 44.

W charakterystycznych połączeniach: kłaść bałki, brzemię (3), chleb (5), chrust, działa, gnoj, korzyść, posowę, towary, zapał; kłaść na ołtarz(u) (4), na ramiona (2), na stoł (na stole) (4), na stos, na ziemi; pod grunt kłaść (2).

Przysłowia: bibl. [Mącz 7/6] Iezu ktorys ſwiethego dawać pſom y pereł przedwieprze kłaſć zabraniał. TarDuch B7.

Przedſię pan Bog poſpolicie prawdę na wirzch kłádzie. KochZuz A3v.

Kurewski dóm/ w którym rádo biérza gdzie nie kłádą. Mącz 90d.

Zwroty: »gianice kłaść« = granice wyznaczać, oznakowywać w terenie (2): y ten potich mieſczach [...] vrocziſczach granycze kladl yako sziemią Tatarſką tak y sbyalimgrodem tak tesz y sziemya woloſką LibLeg 10/72, 11/86.

»kłaść do kąta« = gromadzić dobra (1): Też y kłádą do kątá gdzye co ſkąd przypádnie RejWiz 77.

bibl. »kłaść pod korzec« = ponere sub modio Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (4): Leop Matth 5/15; Nádto im rzekł/ Izali świecę záświecáią áby ią kłádźiono pod korzec ábo pod łoże? BibRadz Mar 4/21; OrzQuin G3v; WujNT Matth 5/1 6[15].

»kłaść na kupę, na gromadę« [szyk zmienny] (2 : 2) : FalZioł IV 38a; Drwá gdy rąbią kmiotkowie/ káżdy ná ſwą gromádę kłaść ma. GostGosp 70, 70; Kłádą kiie ná kupę/ głaze ná kámionki. KlonWor 48.

»kłaść przed nogi, pod nogi« [szyk zmienny ] (7 : 1): KromRozm III G7v; BielKron 139v; RejPosWstaw. [1434]; themuſz Krolowi Woloſki Hoſpodar chorągiew podnogi kladl/ Hold dawal y ſlużel na kazde rozkazanie PaprUp C2v; Gdyż ktorzykoIwiek mieli role ábo domy/przedawſzy przynośili zapłátę zá ono co przedáli. y kłádli przed nogi [ponebant ante pedes] Apoſtolſkie. WujNT Act 4/35 [przekład tego samego tekstu KromRozm III, RejPosWstaw, WujNT (3)] s. 408, 412, Xxxxx2.

»kłaść ofiary, na ofiary« [szyk zmienny] (3 : 2): Iuż chodzi po koſcielech kłádąc ná ofiary/ Ták iáko o tym bywał pirwey zwycżay ſtáry. RejWiz 94v; BielKron 274; RejPos 198, 295; Y przyiáchał krol z Dámáſzku/ á vyrzał ołtarz/ á (ták) przyſtąpił ku ołtarzowi/ y kładł nań (ofiary) [obtulit super illud]. BudBib 4.Reg 16/12.

»na stronę kłaść« = odkładać (1): Recondo, Ná ſtronę kłádę. Mącz 92b.

»kłaść na wagę« [szyk zmienny] (3): Cżart s Poſlem kladą Xiąze nawage RejKup bb2, Bb, cc5v.

»kłaść [za co] warstami« (1): Czynią też niektórzy Táráſy/ rąbáiąc ná dłuź drwá/ Cztérzy łokćie/ y ták ié kłádą zá Pale iáko y chróſt warſtámi. Strum H2.

»na wi(e)r(z)ch kłaść« = superponere Calep, Cn; supergerere, supericere, superimponere Cn (2): KochZuz A3v; Superpono – Na wierch kładę. Calep 1032b.

W przen (22): Otho ia kłádę ná Syonie kámień obráżenia/ y opokę zgorſzenia Leop Rom 9/33; RejPos 301; Weś ſtyr/ ſam Pánie/ łodki vtrapioney/ [...] A gdy ćiężar vlżony Z towárow będźie/ co kładł świát zdrádliwy/ Wnet wpłynę w port prawdźiwy. GrabowSet R; WujNT Rom 9/33, 1.Petr 2/6.

kłaść na kogo, na co (9): Lecż kośćioł S. Apoſtolſki Láćińſki [...] Zydowſkich zaſłon/ ktore Chryſtus ſtárgał ná ołtarz nie kłádzię. SkarJedn 238; Oycże S. cżći tey ná mię niekłádz SkarŻyw 462, 589; SkarKaz 123b. Cf »kłaść pokrywkę«, »kłaść na wagę«.

Zwroty: »cień [na czym] kłaść« = cień rzucać (1): Sciathericon, Słóneczny zegar. [...] Ieſt gnomon/ to yeſt pálcat álbo laſzczká która cień ná tákowym zegárze kłádźie álbo okázuye. Mącz 373b.

»za fundament kłaść« (1): kto wżdy ten ieſt co to mowi oto ia funduię/ ábo zá fundáment kłádę kámień CzechEp 286.

»kłaść pod nogi« = nie szanować, nie uznawać, mieć za nic (1): Ale ią [dobrą sławę] dźiś wiele ich kłádźie pod ſwe nogi. CzahTr I4v.

»kłaść [na co] pokrywkę« = ukrywać prawdziwy cel mowy, mówić aluzyjnie [szyk zmienny] (2): RejRozpr E4; Mieſzka ze mną iáko brát/ pátrz iáko ná zdrádzie/ Bo ia bacżę ná co on/ tę pokrywkę kłádźie. RejFig Bb7.

»kłaść na serce, w sercu« [kalka z hebr.] = dbać, troszczyć się, przejmować się, mieć na względzie (2 : 1): SPráwiedliwy ginie/ á niemáſz ktoby oto dbał (marg) wł: ktoby kładł ná ſerce [qui ponat super cor]. (—) BudBib Is 57/1, I 174d marg, 369b marg.

»kłaść na wagę« [szyk zmienny] (3): KrowObr 157v; Proſzę pánowie/ nie kłádźćie ná wagę wielkość y ſrogość niewoléy Tureckiéy/ z tą krótką rzeczą moią OrzJan 22; PowodPr 66.

»kłaść [liście] po ziemi« = płozić się (o pewnych gatunkach roślin) [szyk zmienny] (2): PRzy leſech y na niektorich łąkach to ziele roſcie/ [...] liſty ma długie ſzyrokie á gładkie po ziemi ie kładzie FalZioł I 113a, I 141c.

Przen (93):
a) Obciążać, obarczać, zobowiązywać; imponere PolAnt, Vulg, JanStat; ponere PolAnt [na kogo, na co] (47): LibLeg 11/186; SeklKat K3; O duchownych powiedzieli, że na się nic kłaść nie chcą ani rownać stanu swego z chłopy prostemi Diar 78, 83; Y rzekł Aáron do Moiżeſzá: Proſzę Pánie nie kłádź ná nas tego zá grzech BielKron 40; OrzQuin Q2v, Aa3; WujJudConf 10v, 206v; Gdy zbuduieſz dom nowy tedy vcżyniſz błank po kráju dáchu twego/ á nie kłádz krwie ná dom twoy/ gdyby kto ſpadł z niego. BudBib Deut 22/8, 1.Reg 22/15; CzechRozm 226, 228, 228v; Przecż dla ſkromnego tych rzecży vżywánia kłádźieſz ná drugiego winę [infers poenariam actionem in alium] ModrzBaz 50v; Dla tego y dla innych ćięſzkich brzemion/ ktore ſam ná ſię kładł/ precż mu z klaſztoru kazáli SkarŻyw 29, 262; GórnRozm G4; WujNT 69, Matth 23/4; SiebRozmyśl B2v, H2, M2v; Y kłádźie powſzechne práwo ná wſzytki ſyny Noego/ to ieſt ná wſzytek narod ludzki. SkarKaz 315a; SkarKazSej 671a.

W charakterystycznych połączeniach: kłaść biedę z niewolą, ceremonije, kaźń, krew, obrzędy, poddanstwo, pomstę, prawo, przymowki, sądy, świadectwa fałszywe, winę (2); nic (ciężkiego) nie kłaść (4); kłaść na duszę, na kościoł, na ludzie, na się (9), na wierne.

Zwroty: »kłaść brzemię« = pondus tollere Vulg [szyk zmienny] (7): LubPs P5v [2 r.]; Leop Eccli 13/12; Abowiem thák ſię zdáło Duchowi świętemu y nam/ ábyſmy więcey nie kłádli ná was brzemion [imponere vobis onus]/ iedno ty potrzebne. BibRadz Act 15/28 [przekład tego samego tekstu NiemObr]; BielKron 194; NiemObr 78; WujNT Xxxxx3v.

»kłaść ciężar« = imponere onus Vulg [szyk zmienny] (4): Y iáſnie to oznaymili/ że ćiężaru żadnego ná Kośćioł Boży niechćieli kłáść. WujJudConf 205v; GórnRozm D; WujNT Act 15/28; O brzydki grzechu/ iáko wielkie ćiężary ná duſzę kłádźieſz. SkarKaz 314b.

»krzyż kłaść« (6): iż to nań pan bog ſwoy krzyż kłádzie álbo brzemię dla imienia Kryſtuſowego. BielKron 194; SkarŻyw 21, 30, 32, 552; WujNT Zzzzz3v.

»podatki kłaść« (1): iż ieſliby którykolwiek Przełożony [...] dobra [...] Kośćiołóm [...] naléżące [...] śmiałby wydźiéráć/ náiéżdżáć/ okupowáć/ álbo nieſłuſznie zátrzymáć/ z nich co wźiąć/ álbo podatki ná nie iákié kłáśdź [collectas imposuerit JanStat 244]/ álbo nieſpráwiedliwie ie ćiążáć/ [...] tedy z ſwémi pomocniki kaźni y klątwam Kośćielnym ma bydź podległy. SarnStat 897.

»wyklinanie (a, przeklęctwo, a. klątwę) kłaść« [szyk zmienny] (4): Zadnemu zle nie cżynić bo gdy kto komu czo nieſłuſznego cżyni ſam na ſię klątwę kładzie. BielŻyw 88; RejZwierc 256v; A ieſzcże nád to coś my Theophilá (Pátryárchę Alexándryiſkiego) złożyli/ wyklinánie nań kłádziemy/ y wſzytko przeklęſtwo/ y od Chrześćiáńſtwá odćięćie. SkarJedn 133 [idem] SkarŻyw 90.

Szereg: »kłaść i dopuszczać« (1): y wiedźiał też to/ że to wſzyſtko Bog ſam nań kładł y dopuſzcżał. CzechRozm 228.
b) Uwalniać siebie lub kogoś od jakiegoś ciężaru, zobowiązania i przenosić je na kogoś innego [na kogo] (9): GórnDworz H4v; CzechRozm 209v, 216; Ná was tedy krzywdę ſwą/ y żáłość niezmierną Kládę/ możni bogowie KochOdpr C3v; GórnTroas 66; RybGęśli C4v; Acz nie máſz co duchownym/ y prełatom chwalić/ iż o táką dźieśięćinę ktorą Pan wydárł poddáne niewinne záklináią/ á páńſki grzech ná nie kłádą. SkarKaz 422a; O co ia pomſtę kłádę ná Bogá moiego/ Y wſzyſtko ná rozſądek przypuſzcżam ſámego. CzahTr B4; KlonWor 47.

W charakterystycznych połączeniach: kłaść hańbę, krzywdę swą i żałość, pański grzech, pomstę, swe ciężkości, złości nasze i nieprawości; kłaść na biskupy i na starsze głowy, na Boga, na bogi, na Chrystusa.

c) Ofiarowywać (9):

kłaść przed kim, przed czym (4): bociem nie wſprawiedliwoſciach mogich kładę modlithwy przed oblicżnoſcią twoią/ Ale w ſmiłowaniu twogim wielkim, TarDuch A2; Y wſſyſcy vćiśnyeni ćiśńcye ſie do nyego/ Kłádąc nyewinne ſercá przed możnoſcyą yego. LubPs O6v [idem ArtKanc], aa4 marg; ArtKanc Q11v.

W charakterystycznych połączeniach: kłaść chwałę,ciała, majętności, modlitwy, niewinne serca (kwiatki niewinności) (3), siroctwo, upominek; kłaść przed obliczym (oblicznością) (2).

Zwroty: »przed nogi, pod nogi kłaść« [szyk zmienny] (4 : 1): RejKup dd2; Dźiś przed święte nogi twoie/ Kłádę ia śiroctwo moię WisznTr 29; GrabowSet T2; CzahTr G; SkarKazSej 693b.
d) Narażać w imię wyższej wartośći, poświęcać, ofiarowywać (o wartościach niematerialnych lub wyjątkowo cennych materialnych); ponere Vulg (24): Abowiem bráć w zęby ciáło ſwe ieſt zdrowie wydáwáć ná niebeſpieczeńſtwo/ á thoż też ſię rozumie y w ręku kłaść żywot, BibRadz I 278c marg; WujNT Ioann 10/18.

kłaść za kogo, za co (13): Ieſli Chryſtus zá nas zdrowie ſwoie położył: y my ie kłáść zá bráćią náſzę mamy. SkarKazSej 667b. Cf »kłaść duszę«, »zdrowie kłaść«.

kłaść przy kim, przy czym (2): ktorzy palam maxime omylonego człowieka za P⟨ana⟩ sobie przyznawaią Vitam et fortunas suas vltro przy nim kłasc, y połozyc ofiaruiąc ActReg 48. Cf »gardło kłaść«.

W charakterystycznych połączeniach: kłaść ciała, majętności (fortunas) (2), żywot (vitam) (2); kłaść dla Chrystusa; kłaść za bracią (2), za owce (owieczki) (8); kłaść dobrowolnie (ultro) (2).

Zwroty: »kłaść duszę (a. duszyczkę)« [w tym: za kogo, za co (9), dla kogo (2), aby (2)] = animam ponere Vulg, PolAnt [szyk zmienny ] (15): Potymeſmy poználi miłość Bożą/ że on duſzę ſwą zá nas położył: my thakież mamy kłáść duſſę ſwą zá bráćią. Leop 1.Ioann 3/16; BibRadz Iob 13/14; RejPos A5v, 122 [2 r.], 123v marg, 13GrzegŚm 26 [2 r.]; Iaćiem ieſt páſterz dobry. Dobry páſterz duſzę ſwą dáie (marg) kłádzie (–) zá owce ſwoie WujNT Ioann 10/11 [przekład tego samego tekstu RejPos 122, 123v marg, GrzegŚm 26, WujNT Ioann 10/15]; A toć ieſt duſzę kłáść dla Chriſtuſá y dla Ewángeliey. WujNT 155, 346, Ioann 10/15, 17, 1.Ioann 3/16.

»[dla czego (1), przy czym (1)] gardło kłaść« = narażać życie (2): To widziſz iż dla Iurisdikciey ſwey nád Biſkupem Cárogrockim Papieżowie gárdło kłádli SkarJedn 141; PaprUp C3v.

»kłaść w niebezpieczeństwo« (1): Przynośicie duſze ſwe ku chwale Bogá ſwego/ Kłádąc w niebeſpiecżeńſtwo ciáłá y máiętnośći LubPs gg6.

»zdrowie kłaść [za kogo, za co]« = animam ponere Vulg [szyk zmienny] (3): SkarŻyw 183; Bo Polakom ktorzi za Pani zwikli klaſc zdrowia ſwe niepotrzeba Pana meznego/ ieno ſprawiedliwego PaprUp H4; WujNT Ioann 10/15.

e) Zestawiać, ustalać ważność (3):

kłaść na co = równoważyć, przeciwstawiać (2): WróbŻołt K6; Nigdy żadnemv zá to zle niemyſlił: ále ná ich nienawiść kładł miłość: ná ich gniew/ łáſkáwość: ná ich złorzecżenia/ błogoſłáwieńſtwo: ná ich kámienie modlitwy SkarŻyw [236].

kłaść pod co = podporządkowywać (1): MAtuſz wąſów lepiéy rzéc: bo wielką kłádźiemy Rzecz pod máłą/ kiedy wąs Mátuſzów mówiemy. KochFr 21.

f) Odnosić, stosować do czegoś [na co] (1):
Szereg: »wyciągać i kłaść« (1): Też wſzytki weſpółek y kożdé zoſobná iné Artykuły/wolnośći/ y práwá [...]/ ieſli tu ſą któré opuſzczoné: tedy ie tu chcemy mieć zá wyráżoné/ y té wyćiągamy y kłádźiemy [extendimus et referimus JanStat 799] ná źiemię Bełzką. SarnStat 1055.
α. Umieszczać w pozycji leżącej (o ludziach: niemowlętach, chorych i zmarłych); ponere Vulg, PolAnt; imponere Vulg (10): Leop Act 3/2; Ossuaria, Koſnicá/ gdźie vmarłych kośći kłádą. Mącz 270d; A gdźiekolwiek iedno wſzedł do wśi ábo do miáſteczek ábo do miaſt/ kłádli niemocne po vlicách WujNT Mαr 6/56, Act 3/2; SkarKaz 489b.

kłaść do czego (1): iáko go w pieluchy vwijáłá mátká y do żłobu kłádłá/ y pierśiámi karmiłá? CzechEp 178.

kłaść przed co (1): Wdy ten okrutnym będąc [...]/ Nie kładł przed kónie ſwoié/ ćiał dźiatek vbogich. GórnTroas 71.

kłaść na czym (2): Ták iż też ná vlice wynaſzáli niemocne/ y kłádli ie ná łożkách y ná pośćieli/ áby choć tylko ćień Piotra idącego záćmił ktorego z nich. BibRadz Act 5/15; WujNT Act 5/15.

W charakterystycznych połączeniach: kłaść ciała, kości, niemocne; do żłobu kłaść; kłaść na łożkach (2), na pościeli (2), na ziemię.

αα. Kazać się położyć; collocare, cubare, aliquem facere Cn (1): DAwid [...] gdy ſie iuż był barzo sſtárzał/ iuż niewiedzieli cżym go zádzierżeć w żywocie iego/ ále kłádli podle niego dziewecżkę Sunámitkę áby ſie byłá od niey zágrzewáłá oná záziębła ſtárość iego. RejZwierc 127v.
ββ. [Kazać psu warować: NAprzod pátrzay Wyżłá [...] młodego/ vwięż go á do parzey go kłáć CygMyśl Dv.]
β. Przedkładać, okazywać, dawać (41):
αα. Dostarczać do wglądu, może też powoływać się (o dokumentach); ponere, reponere JanStat (28): Iako my nyemamy hynego lysthv na ponovie [!] granycz yeno then ktory wpravye kladziemy ZapWar 1529 nr 2475; RejKup aa7; Gdyby ſię kto w Sądzye záłożył przywileiem kthoryby ſtroná nágániłá/ tedy ten co przywiley kłádzye ma ſwego przywileiá podeprzeć kſięgámi UstPraw H2v; Bo káſowánych Státutów nie trzebá kłáść dla zátrudnienia y przedłużenia. SarnStat 28, 267, 287, 1229.

kłaść przed kim, przed czym (2): a yam go posvala yako dziedziczka prava hy skazny moge ktore mam podlug Posthąpv prava przevyedzone ziemskiego hy kvyth thego mykolaya Mrokowskiego klada przeth V.M. ZapWar 1528 nr 2457. Cf »kłaść przed sądem«.

W charakterystycznych połączeniach: kłaść kwit, listy (3), pacta et conventiones, prawa (2), przywilej (4), statuty.

Zwroty: »pozew kłaść« = ponere citationem JunStat [szyk zmienny] (13): Gdy pozew Woźny kładźie/ tedy gi ma położyć v Włodárzá/ y ma powiedáć od kogo kłádźie pozew y ná kogo. UstPraw C4, C4 [3 r. ] H4, H4v [2 r.]; SarnStat 440, 524, 755 [2 r.], 825.

»kłaść u Sądu, przed sądem, w sądzie« [szyk zmienny] (2 : 1 : 1): A będźie wolno oboiéy ſtronie wſzytko/ czego będźie potrzebá/ przywodźić y kłáść v ſądu przed vczynieniém Dekretu álbo ſkazánia. SarnStat 797 [idem] 825, 1164, 1300.

Szeregi: »przywodzić i kłaść« = allegare reponereque JanStat (5): y niech káżdéy ſtronie będźie wolno wſzyſtko czego ma potrzebę przywodźić/ y kłáść przed vczynieniém ſkazánia. SarnStat 159 [idem 557, 824], 557, 797, 824, 825.

»nie ukazować ani kłaść« (1): zgołá że gwałtu żadnégo/ y o co pozwan niezna : práwá ná onę rolą álbo łąkę álbo imięnié/ o którá ieſt pozwan/ żadnégo nie vkázuiąc w ſądźie/ áni kładąc SarnStat 1164.

ββ. Płacić, opłacać (o zobowiązaniach finansowych); apponere, ponere, reponere JanStat (13): tedy też ſtrona ktora ſie odezvie poloziwſſy kocz w ſkrzyncze v Xiąg vieczovych na Seymie nie będźie koczv klascz vinna ComCrac 17; Ia kłade Pamietne Panie Niechay ſię tak Decret Ctanie RejKup z8, ee5; UstPraw E3; ZapKościer 1584/47v, 1587/74; Bo miáſto złotá/ któré z wyroku dáć mieli/ Srebro kłádli/ á tego Polacy niechćieli. KochProp 10; y w onym wykupnie niech náznáczą dźierżenié wedle práwá ſtronie/ która pieniądze kłádźie. SarnStat 746 [idem] 919, 954.

kłaść do kogo (1): Sacramentum etiam, Pewna ſummá pieniędzy/ którą obiedwie ſtronie do ſędźiego álbo biskupá kłádli Mącz 363b.

kłaść komu (1): BIſkup po grzywnie kſiężey kazał kłáść od dzieći RejFig Aa5v.

W charakterystycznych połączeniach: kłaść koc, pamiętne (2), pieniądze (sumę pieniędzy) (7), srebro; po grzywnie kłaść.

Zwrot: »kłaść zakład« (1): Aby kasdi viedzial ysch yego krolewska myloscz nasch mylosczivy pan kladzie zaklath trzidziesczi thisiączi zlothich mocza a pravem svem krolewskiem ZapWar 1536 nr 2491.
γ. Rozpościerać, rozściełać (5): a obruſz na kthorem kolacze wwyelką nocz ſzwyączono, kladla tham gdzye bydlo chodzilo. LibMal 1544/89v; ſkorę báránią/ miáſto śiodlá kładł SkarŻyw 212.

kłaść na co (2): ále mu dał Ian s. płaſzcż ſwoy áby gi kładł ná vmárłe álbo chore BielKron 149; Mącz 71a.

W charakterystycznych połączeniach: obrus kłaść, płaszcz, sak, skorę.

W przen (1):
Zwrot: »kłaść strach« = szerzyć strach (1): Wſzyſcy ći pobići/ [...] ktorzy kłádli ſthrách ſwoy [qui posuerunt terrorem] w źiemi żywiących [...]/ w pośrodku zábitych położęni ſą. Leop Ez 32/24.
δ. Znosić, składać (o jajach) [na czym] (1):
Zwrot: »kłaść jajca« (1): ale iż ptaci kładą iaycza na thwardych mieſtczach, iedne na ziemi, drugie na drzewie. etc. Przeto też potrzebuią twardſzey ſzkorupy GlabGad H6v.
ε. Wkładać, odziewać (o szczegółach ubioru); ponere Vulg, PolAnt; reducere PolAnt; imponere Modrz (70): Biſkup nie dobréy myśli/ bo infułę kłádźie KochProp 11.

kłaść na kogo, na co [w tym: na się (7)] (17): RejKup c6; OrzRozm T3; Tu dopiero było z nim turnieiu doſyć/ kiedy zbroie ná ſię kłáść/ kiedy ná koń wſieść żadnym obycżáiem niechciał GórnDworz 07v; á Anyeli ná nie kłádą odzienie białe RejPos 85; BielSpr 43, 65; Y kladłem (ná ſię) miáſto vbioru mego wor BudBib Ps 68/12, Is 50/3; CzechEp 87; BielSjem 23; SkarKaz 120b. Cf Fraza, Zwroty.

kłaść na co [= na części ciała itp.] [w tym: czyje (8), komu (7)] (22): Ciáłá wáſze chwálebnemi ſzátámi przybieracie/ a kłádziecie ná wáſze pálce złote vbiory. HistAl K4v; GroicPorz 12v; Niektorzy to zową Rácyonał/ ktore było ochędoſtwo/ co ie kłádźiono ná pierſi Biſkupowi BibRadz I 48d marg, Ex 34/35; Mącz 50b, 84a, 106b, 137c; Ná cżoż ty brácie kłádzieſz okulary? GórnDworz Q; KarnNap Cv; SkarŻyw 462; NiemObr 83; WujNT 2.Cor 3/13; Wſzyſtká odźiana źiołmi z iákich w Helikonie Vwiwſzy piękne wieńce kłádą ná ſwe ſkronie WitosłLut A2v; GosłCast 10, 35. Cf Zwroty.

kłaść pod co (1): Paludamentum, Iezdeczka ſuknia/ żołnierski á zwłaſzczá Hetmáński vbiór/ też káwtanik álbo páncerz który pod zbroyę kłádą. Mącz 274c.

W charakterystycznych połączeniach; kłaść czepek (czapkę) (2), infułę (3), kaptur, odzienie, okulary, ubiory, wieniec, zbroję; kłaść na gębę, na głowę (10), na nogi, na oblicze, na palec, na skronie, na twarz (2).

Fraza: peryfr. »uzdy kładą na słoneczne konie godziny« = godziny zwalniają bieg rydwanu słonecznego, tj. dzień, staje się dłuższy (1): GDy vzdy kłádą/ ná ſłonecżne konie/ Godźiny: noc ſkraca Switánie GrabowSet K4v.
Zwroty: »koronę kłaść [na kogo (2), na co (5)]« [szyk zmienny] (7): OrzRozm F3v; Angioł kładł koronę krolewſką ná głowę iego brátu Giezy BielKron 301 v, 465v; RejPos 149; Márſzałek po tym dał znáć iż Koronę máią/ Kłáść ná Krolá/ ieſliże wſzyſcy przyzwaláią. StryjWjaz C3, D5; SkarŻyw 179.

»ogłow, powrozy kłaść; wędzidło albo (i) kaganiec, ktory kładą« [w tym: na kogo (1), na co (2)] = (in)capistrare Calep [szyk zmienny ] (2 : 1; 2): Niewſpominam tu ieſztze/ iakie krzyżyki tym Oleiem tzynićie/ kiedy teſz dziatki máłe thy krzćićie/ iáko tám Stuły ſwoie na nie/ by ná złodzieie powrozy kłádziećie KrowObr 83; Mącz 315b; CzechEp *3; Capistro – Kiełznąm, kłade ogłow. Calep 163b, 518a.

»kłaść na konia rząd« (1): kłádźiećie ná konie piękne rzędy [imponitis equis phaleras] ModrzBaz 143.

W przen (27): Kłádzye co napyęknieyſzą gdzye może máſzkárę. RejWiz 91v; Gdym kładł obłok odzienie iego/ y gdym ie vwijáł w mrok iákoby w pieluchy dziećińſkie? Leop Iob 38/9.

kłaść na kogo, na co (25): Zrzućmyſz ſrogye iárzmo ich ktore ná nas kłádą LubPs B2; BibRadz 3.Reg 12/4; BudBib 2.Par 10/4; Wſzyſcy ſię wolnośćią śláchecką bronią/ wſzyſcy ten płaſzcz ná ſwe zbrodnie kłádą SkarKazSej 659a. Cf Zwroty.

Zwroty: »kłaść jarzmo (a. iugum), pęta, wędzidła, powroz [na kogo, na co]« = frena inicere Modrz; imponere iugum Vulg [szyk zmienny] (9 : 3 : 2 : 2): Diar 53; a wżdy onj niedbaiąc na to/ kładą na lud boży pęta więtſzé i okrutnieiſzé niſzli ié kiedy żydowié mieli MurzNT 56; GórnDworz Mm; RejPos 247; Tym przykazániém Pan vſtá á ięzyk náſz króći/ á iárzmo ſwé ná nié kłádźie BiałKat 48v; RejZwierc 256; BudBib 2.Par 10/4, 11; PaprPan V2; ModrzBaz 69v; KochPs 15, 216; SkarŻyw 3, 457; LatHar 331; WujNT Act 15/10.

»kłaść [na kogo] kaptur« = wmawiać coś [szyk zmien] (2): Prot Cv; przeto oni z więtſzą beſpiecżnośćią/ przećiw nám piorá ſwe oboſtrzyli [...]. Kładąc ná nas przed ludzmi ſtanu káżdego ten káptur/ ktorym ſámi tobie dawno twarzy ſwe nákryli. CzechRozm Av.

»kapturek [na kogo] kłaść« = obwiniać (1): niechay ſię wſtydźi: á ten kápturek/ ktory ná nas nieſłuſznie kłádźie/ ſam rácżey ná ſię włoży. NiemObr 95.

»kłaść [na kogo] zbroję« = umacniać cudze działania polityczne skierowane przećiwko komuś (2): że Turek ná tym dworze krześćiáńſkim kładł ná nie przeklęté ſwoie zbroie/ którymiby bráćią ſwoię Polaki z gruntu wywróćić: y wiárę Páná Kryſtuſá [...]/ w Polſcze także wygłádźić mogli OrzJan 91, 13.

ζ. Stawiać, budować, instalować, zakładać (11): Mącz 40b, 219d; A będźieſzli potrzebował Grobléy wyżſzéy/ tedy wſzędy kłádź zakład ná ieden łokieć Strum D3; Poczniſz od ſpodku s kóńcá kłáść/ wárſtę miąſzſzą/ ták wyſoką/ iáko łokieć wzwyż Strum H2v, H2v; Castrametor- Nąmioti kłade, oboz zatącząm. Calep 170b.

W charakterystycznych połączeniach: kłaść namioty, oboz (2), warstę (2), zakład.

W przen (5):
Przysłowie: Gdym ná inego ſidło kładł/ Sámem w ćiężſze ſidło vpadł BierEz K3; KochPs 37.
Zwrot: »[na kogo, na co] sidło, sieci kłaść« (4 : 1): BierEz K3; BielKron 163v; Abowiem nie tych co pokątnie á omacmie kłádą á zámietuią ſieći ſwoie ná nas/ fáłſzywych náuk ſwoich [...] náſláduymy RejPos 177v; KochPs 37; niech ná ſzyię moię táż łákoma y nienáſycona śmierć śidłá nie kłádźie LatHar 641.
η. Przeznaczać, poświęcać, wydzielać; impendere Mącz (6): Tákże dźiewká co iey ieſt od Rodźicow dano ku iey ochędożnoſći/ w ſzátách/ w ſprzęćie domowym/ tego nie powinná kłáſć [do podziału]/ álbo co theż wyſłuży. GroicPorz ff4; Mącz 289a.

kłaść ku czemu (1): czego odpráwieni nie winni ku dźiałowi kłáſć GroicPorz ff3v.

kłaść na co [= w jakim celu] (3): Mącz 102c; A Regeſtrá ktemu były piſáne/ wiele cżego było/ á co cżyiego dawano do Sequeſtru Chorążom/ Kładziono theż s tego dzieſiątą cżęść ná pogrzeby Rycyrſtwá BielSpr 15; Bo Vrzędnicy y Dworki kłádą więcey ná wieprze/ niżliby go v piekárki w mieśćie kupić miał GostGosp 120.

Przysłowie: Ego spem praetio non emo, [...] Ná obyetnicę funtów nie kłádą. Mącz 102c.
θ. Ustawiać, rozmieszczać według porządku (o wojsku) (3): Wſzákże gdy ie [wojsko na czterzy grani] mieli ſzykowáć/ cżynili dłuſzſze cżołá niż ná ſzerzą/ to ieſt/ ieſli cżołá ſto koni/ tedy rzędow trzydzieśći w ſzerz kłádli BielSpr 24v.
Zwrot: »wojsko kłaść« (2): BielKron 39v; Mensores etiam dicti sunt. Którzy vmieyą obóz toczić/ Woysko kłáść w polu. Mącz 219d.
ι.Wystawiać, wykładać na sprzedaż po określonej cenie (o towarach) (6):
Zwrot: »kłaść na frymarku [za ile]« (6): Ktori kładzie na frimarku za 8. zło KłosAlg G3v, G3v, G4 [4 r.].
b. Utwierdzać (w różny sposób) na powierzchni; ponere PolAnt (52): RejZwierz 143; Spondylus [...]/ paciorek zwłaſzczá który niewiáſty kłádą ná wrzeciono áby lepiey wartáło. Mącz 410c; Limbolarius – Ten kto brami roby y kładze. Calep 604a.
W przen (2): zá wroty y (za) podwoiem kłádłáś pámięć [tu = posągi] twoię BudBib Is 57/8; [kościół] świecom tym pod łáwą gorzeć niedopuśćił: ále ie kładł ná świecżnik ſławy y rozgłoſzenia wielkiego piſaniem y kázániem/ żeby świećiły domownikom wſzytkim y ſynom Bożym. SkarŻyw A5v.
α. Umieszczać na płaszczyźnie znaki, malować, pisać, kreślić, tłoczyć piętna; imponere, imprimere JanStat (47): Na przodku ſłów polſkich miaſ[to] x ks kładźięmy/ wſzakże nie miaſ[to] kſz MurzOrt B3, B3; BielKom D2; BielKron Mmmm2; Graphis [...], Nauká málárſka która z linij tilko yeſt/ To yeſt/ nie kładźie rozmáytich farb yedno yednę. Mącz 148c, 502a [2 r.]; Ktemu/ niepotrzebáby ták było y napiſow ſwych prorokom kłáść/ ná pocżątku kśiąg BudNT Hh4; CzechRozm 64; Vżywamy bowiém liter w piſániu więcéy niż potrzebá: kłádźiemy opák litery nie ták iáko trzebá JanNKar D2, Ev, E2, Fv, Gv, G3; JanNKarKoch G, G2 [3 r.]; JanNKarOrz F3v [3 r.]; SarnStat 494.

kłaść na co (7): GliczKsiąż K4; [Lech] ná chorągwie kazał kłáść Orłá za herb. BielKron 339v; Aera, nota numeri est, puta in moneta notabatur numerus quem valebat. Liczbá ktorą kłádą ná groſze/ yáko wiele płácą/ yáko na trzigroſznikach/ álbo ſześcigroſznikach y ná iney monecie. Mącz 4d, 49c. Cf Zwrot.

W charakterystycznych połączeniach: kłaść farbę (3), figurę, karaktery, kreskę (2), kstałt (2), liniją, litery (2), napis, punkt (2); kłaść na chorągwie, na grosze, na lice, na stada, na tarczach.

Zwrot: »znaki, piątna kłaść« [w tym: na co (3), na czym (1)] = signa imponere a. imprimere JanStat [szyk zmienny] (5 : 2): BielSpr 14v; Vrzędnik y Włodarz ſtárſzy máią Dworki doględáć: bo piątná nie iedno dla fałſzu á plugáwey ſpráwy káżda Dworká ma kłáść/ ále też y dla miáry máſłá. GostGosp 126; Dla tego obiecuiemy to vczynić/ y ſrodze zákażemy miáſtóm Pruſkim/ áby ieſli chcą monetę bić/ [...] ſtáre znáki ná nié kłádli/ á náſzych znáków nie śmieli vżywáć. SarnStat 409 [idem 1131], 518, 927, 1131; GosłCast 25.
W przen (8): (nagł) Do Orla Slawnei Koroni Polſkiei Kleinotu (–) [...] Pierſi podziurawiwſzi chibiales iuſz gebi/ Klades vonna lelya [herb W alezjuszów] tam y trupie zebi [herb Batorych]. PaprUp Av.
Zwrot: »kłaść krzyż (święty), znamię, znak« [w tym: na kogo, na co (5), na czym (1)] = żegnać (się) znakiem krzyża [szyk zmienny] (5 : 1 : 1): Gdzie iuż thám Rodzicy ofiáruią/ ręcżą/ y poſlubuią ono dzieciątko Pánu Bogu/ á kłádą ná nie znák z wody á z Duchá s. RejPos 152v; W komorách/ ná śćiánách/ ná oknách/ y ná cżołá y ſercá náſze z wielką chućią krzyż kłádzmy. SkarŻyw 92, 92, 101, 142, 399, 458.
αα. W zapisie ułamka umieszczać cyfry nad lub pod linią (5): Kładz zawſze oſtatni termin na linijach KłosAlg E3; Tedi złam całą licżbę przez ſwego mianowacża z przydaniem licżnika: produktum na mieſtczu licżnika kładącz KłosAlg F3, F3 [2 r.], F3v.
c. Przykładać, dotykać powierzchni; imponere, superponere Vulg (62):

kłaść na kogo, na co (39): KrowObr 83; Kxiążętá przeſthawáli mowić/ á pálec kłádli ná vſthá ſwoie. Leop Iob 29/9; OrzQuin T4 [2 r.]. [Cf a. ε. »ogłow kłaść« KrowObr 83.] Cf Zwroty.

Kłaść na czym (1): Oblicżé ij ſweé vſta na twych pierſiách kladę/ ſerdecżnie cie tzaluię OpecŻyw 18v.

Zwroty: »olej święty, pomazanie ostatnie oleju świętego kłaść [na kogo]« (1 : 1): Pomázánie oſtátnie Oleiu S. kłádą ná vmarłe SkarJedn 347; LatHar 649.

»ręce kłaść [na kogo]« = czynić znak błogosławieństwa; imponere manus Vulg [szyk zmienny] (28): OpecŻyw 173; áby [...] Dijabły wyrzucáli/ węże bráli/ ná niemocne ręce kłádli/ á lepiey ſie mieli KrowObr 82, 120, 123, 124; Leop Mar 6/5, 10/16, Act 13/3; BielKron 161; BiałKat 263v; Bo Biſkup kiedy kogo ná Kápłáńſtwo święći/ tedy naprzod ręce nań kłádźie ze wſzyſtkimi Kápłany ktorzy przy tym ſtoią. KuczbKat 245; WujJud 159v; CzechRozm 258v; SkarŻyw 134, [237], 319, 455, 536; LatHar 538; WujNT 77, Mar 6/5,10/16, 16/18, Luc 4/40, s. 297, Act 6/6; SkarKaz 206a, 608b.

»[na kogo] ręce kłaść« = podnosić na kogo ręce, gwałcić nietykalność, atakować (1): Roſkazał Saul ſłużebnikom áby ſie rzućili ná kápłany á pobili ie. Ale ſłużebnicy niechcieli ná pomázáńce Boże ręku ſwoich kłáść. BielKron 66v.

»kłaść ręce [na co]« = czynić znak przysięgi; przysięgać na co (2): włożył rękę ná koronę/ wołał głoſem wielkim do wſzytkiego páńſtwá w koronie przełożonego/ áby ſie ktey koronie przyznawáli/ á ná nię kłádąc ręce ſwe/ iey wierność y poſłuſzeńſtwo przyſięgáli BielKron 329v, 329v.

»kłaść rękę na piersi« [o geście grzecznościowym, części paradnego ukłonu] (1): obroćiwſzy ſie kniemu/ po Turecku ſie vkłonił [poseł turecki] kłádąc rękę ná pierſi BielKron 332.

»rękę kłaść [na co]« = sięgać po co (1): Trzeći krepel był pełen ſrebrá y złotá cżyſtego/ á to známionuie niebo w ktorym ieſt ſkarb niewymowny/ ále máło tákowych ktorzyby rękę kłádli ná ten krepel HistRzym 122v.

W przen (1):
Zwrot: »stopy torem [czyim] kłaść« = iść za kimś, naśladować, wzorować się (1): Szcześliwy/ który nie był miedzy złémi w rádźie/ Ani ſtóp ſwoich torem grzeſznych ludźi kłádźie KochPs 3.
α. Okładać, przykładać (o lekarstwach i opatrunkach) (19): gdi ſie pierwſzą maſcią rana wycżyſci/ thedy potym tę kłaſć aż do kończa FalZioł V 107v, V 107, 108v; vćiąwſzy darń s trawą v ogniá go zágrzáć/ á ná ono mieſtce przyłożyć/ á to czynić po trzy kroć zárázem/ á darnié záś kłádź iákoś ié wyymował SienLek 153v; Czynią tedy ták/ dni kilká w wodźie ſye párzą/ áby ćiáło omyté/ á iákoby kęs zmiękczóné/ tym ſnádniéy błotem okłádáné być mogło. Potym/ to błoto kłádąc przez dni kilkánaśćie/ záwżdy w wánnie omywáią Oczko 18, 31v.

kłaść na co (12): Zołć kozią kładą na fiſthuły z ſokiem łuczkowym FalZioł IV 6b, I 151a, IV 59c, V 71, 109v, 116; RejZwierz 63; Dobrze théż ná bolączki morowé kłáść/ ślimaki tłuczoné/ s piołynem z rutą y z przymiotowym źielim. SienLek 126, 77 [2 r.]; Oczko 32v [2 r.].

kłaść w co (1): Też vwarz to ziele tak y s koczłaniem á w tym gębkę macżay á przykhładay na ociekliny/ Gdy ie kto ſobie w boki kładzie/ zachowawa nogi od dny FalZioł I 141d.

W charakterystycznych połączeniach: kłaść błoto, gębkę, plastr; kłaść na bolączki (2), na brzuch, na fistuły, na rany, na wrzody, na ząb (2), na żołądek (3); w boki kłaść.

Przysłowie: KOniecpolſkim ácż názbyt/ nie zbywa vrody/ Ale dobroć tę by mogł/ kłáść ſnádź y ná wrzody. RejZwierz 63.
β. Zakładać, nakładać, przykładać (o strzałach do łuku) (2):
Zwrot: »kłaść strzałę na łuk« [szyk zmienny] (2): Przyſtąpił bliżey ku obrázu/ á ſtrzálę [!] kłádźie ná łuk ku ſtrzeleniu HistRzym 55v, 55.
B. Umieszczać wewnątrz czegoś, w czymś; wkładać, wsuwać, wrzucać, chować; ponere Vulg, PolAnt; imponere, mittere Vulg, Cn; proicere PolAnt; inicere, referre Modrz; iactare Vulg; deponere JanStat (228): á czebulę pierwey vwarzywſzy w wodzie dobrze z ſiekawſzy ią drobno/ potym ocztu przyley á kładz riby FalZioł IV 42a; LibMal 1544/89v [2 r.]; KrowObr 219v; Gdyż to záwżdy w żołądku iáko młoto w kádzi/ Leży/ w ktorym robacy zámnożą ſie rádzi. Bowiem co tám wleiemy y co tám kłádzyemy/ Tymże záſię ná świecie by bydło żywiemy. RejWiz 61v; Leop Gen 30/42; BielKron 456v; BielSpr 63; BudBib 4.Reg 12/9; teſz chleff w tele stodoli. Gdze tam ſzwoie zyto moſze klaſz [!] ZapKościer 1584/43; WujNT Mar 12/41.

kłaść do czego (41): Byśćie mi dáli pobory/ Kłádli ie do mey komory. BierEz F; FalZioł I 155b, IV 38c, 45d, 48d, V 65; Ten gdy przez wiele cżaſow á długo ſłow niektorich niemogł wymowić do ſwoich vſt kamycżek kładł, aby potim przeſtwornie mowić mogł. BielŻyw 59; LibMal 1547/128; Leop Gen 30/41; ábowiem gdy Tátárowie ſzli s Polſki z ludzi ſercá wybrawſzy w iádziech wielkich mocżyli á do wod kłádli BielKron 366, 420; ty gáłeczki po trzy nocy ſobie kłádź do máćice trzy przez iednę noc SienLek 112, 192; WujJudConf 255v; BudBib I 336c marg; Strum G2, N3v, N4v; ModrzBaz [38]v; WerGośc 217; GostGosp 52, 158; WujNT 117 marg; PaxLiz C4. Cf »kłaść do ognia«, »do rany kłaść«, »kłaść do skarbu«, »wędzidło do gęby kłaść«.

kłaść miedzy co (1): bo oni kiedi máią zły iáki cżerwony złoty/ kłádą gi poſpolicie miedzy wiele dobryceh GórnDworz Q6.

kłaść na co (6): BielKron 382; Mącz 395d; A w téy chorobie warz mu żyto iáré w wodźie/ kłádźże mu go ná iákié niecki ná źiemi/ áby chyłem iadł SienLek 183v. Cf »kłaść na ogień«.

kłaść pod co (4): Proch z nich naprzeciw paraliżowi ięzyka pomaga gdy gi pod ięzyk kładą aze ſie ſam rozpuſci FalZioł IV 8a, IV 50d, V 95; [Tatarowie] wiele ludzi poſiekli áż krew ſtrumieniem ćiekłá do Wiſły/ drugie pod lod kłádąc thopili. BielKron 361v.

kłaść w co (66): BierEz P2v; przyſzła żyznoſtz ſiedḿ lat a zboże wſnopyu kłádzýono wgumná HistJóz C; FalZioł I 9c, 70d, 151a, IV 16b, 44a (9); KłosAlg A3v; Item zeznal yſch v hannuſza Murarza skrzinką wdomv stoyącza wkthora pyenyadze ſſinku klada wnoczi wilupyll a ſnyey 12 zlotich pyenyedzi vkradl LibMal 1548/142v; MurzNT 188v marg; A ná koniec wapno ſwięćićie/ y kłádąc Reliquie w ołtarz/ [...] Thák mowiąc Páná Bogá bluzńićie. KrowObr 101, 197v; Leop Gen 30/41; á w ony dźiury kłádą kámienie koſztowne/ iáſne piękne/ miſternym dźiáłem oſádzone BielKron 445, 28, 465; Mącz 85a, 325d, 456b; Niektorzy ſpaliwſzy ſkorę bobrową popioł s niey zmáźią zmieſzawſzy wnozdrze kłádą SienLek 73v, 73v, 111, 117v, 173; KuczbKat 145 marg; Smácżniey ſie więc pije piwo/ Gdy w komin kłádą łucżywo. RejZwierc 237; BielSpr 9, 73v; RejPosRozpr c; Strum F2, Gv, G2, I, M2v; KarnNap B4; SkarJedn 232, 254; oná pokuty ſobie przycżyniłá: kámienie w łoſzko kłádąc SkarŻyw 225; StryjKron 161; KochFr 35; Siáná w brogi iednákie kłáść: drobne z drobnym/ miążſze z miążſzym/ pogodne z pogodnym. GostGosp 18, 108, 118; WujNT Ioann 12/6. Cf kłaść w co ku czemu; Zwroty.

kłaść w co ku czemu (1): w thym báwełnę maczay á w łono ku máćicy kłádź. SienLek 111.

kłaść za co (1): Nie kłádź mię zá boty/ Záſpiewaſz bez noty. RejZwierc 239.

kłaść na czym (1): Słowo /Ach/ znáczy naczynie/ ktore mogł przenośić/ ná ktorym ogień kłádziono. BudBib I 394b marg.

kłaść w czym (2): Stawiali też przy onych ogniſkach pudła abo kobiele łycżane w ktorych kładli karmie MiechGlab [90]; Calep 145b.

W charakterystycznych połączeniach: kłaść do broga (w brog) (2), do komory, do krobki, do obory (w oborę) (2), do wody (w wodę) (4), w garnce, w gumna, w naczynie, w wor, w ziemię (3).

Zwroty: »w mieszek kłaść« (1): Ty ſię dźierz tych ſłow/ co ie w mieſzek kłádą (marg) Szuldbryfy/ ábo cyrográfy. ( –) Nie gardź mą rádą. KlonFlis H2.

»kłaść na ogień, w ogień, do ognia« = ponere in ignem Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (3 : 2 : 2): y owſzem złotniczy gdy probuią złotha kładą ie w ogień FalZioł III 34b, III 34b; A gdy Páweł názbierał niemáłą gromadę chroſthu y kładł ná ogień/ Zmijá vćiekáiąc przed gorącem/ vchwyćiłá ſie ręki iego. Leop Act 28/3; BielKron 269; GórnDworz Mm; BudBib 4.Reg 19/18; WujNT Act 28/3.

»w ranę, do rany kłaść« (7 : 1): tedi nie trzeba żadnego plaſtru na wierzch przykładayć [!]/ ani w ranę żadnego knothu nie kłaſć FalZioł V 111; Mącz 195a, 276a, 289d, 470c; SienLek 145, 185; Linamentum – Z chaſti niech [lege: z chusty mech] ktori do rąn kłądą. Calep 607a.

»kłaść ręką« (1): tedy ie wkładz w worek z rzadkiego płotna/ aby z nich wſzytka wilgotnoſć wyſzła nadoł/ á kładz ie ręką abys gich nie pogniotł warzechą FalZioł IV 35b.

»kłaść do skarbu, do skrzynie (a. skrzynek), do korbony, do skarbnice, w skrzynie« = proicere in arcam PolAnt; ad aerarium referre Modrz; iactαre a. mittere in corbonam (a. gazophylacium) Vulg; ad thesaurum deponere JanStat [szyk zmienny] (7 : 2 : 2 : 1 : 1): HistJóz E2v; pieniądze im w ręce tkáli/ y w ſkrzynie kłádli KrowObr 80; BibRadz 2Par 24/10; RejPos 119v; ModrzBaz 125; Nielakomcieſz ſie nathe Iorgielti [...]/ nieklaccije ich do Skarbu ſwego PaprUp Kv; LatHar 697; Arcykápłani wźiąwſzy ony śrebrniki/ mowili: Nie godźi ſię ich kłáść do korbony WujNT Matth 27/6 [przekład tego samego tekstu LatHar 697], s. 167, Mar 12/41, 43, Cccccc2v; SarnStat 377.

»w usta kłaść« = jeść (2): A cobych ia to w vſtá kładł/ Będęć tám lepſze karmie iadł BierEz P; SeklKat Fv.

»wędzidło do gęby, w gębę kłaść« (2 : 1): RejAp 153; RejZwierc 91; Oto koniom wędzidłá do gęby kłádziemy [frena in ora mittimus]/ áby nam poſłuſzni byli BudNT Iac 3/3.

»w zanadra, zanadra kłaść« [szyk zmienny] (3 : 1): BielKron 420v; Insertare manum in sinum, Vſtáwicznie ręce zánádrá kłáść. Mącz 388b; RejZwierc 239; drudzy zakonnicy [...] pocżną go roſpáſowáć/ máiąc zá to/ áby w zánádrá kładł pieniądze WerGośc 217 [przekład tego samego tekstu BielKron].

Szereg: »brać a kłaść« (3): chcąc tego doſwiádcżyć/ przynieſiono węgle roſpalone do niego/kthore (iáko dzyecię) brał á w vſtá kładł y ſpárzył ſie w ięzyk BielKron 28, 420; WerGośc 217.
W przen (22): A iż mol gryzie ſkarb ziemſki Kazał gi bog kłáſć niebieſki RejRozpr B4v.

kłaść w co (7): káżdy wiek cżłowiecży kłádąc w náſzę głowę/ ine/ á ine myſli/ przynośi s ſobą/ y to co chwálić/ y to czo gánić może. GórnDworz K3, F2v; KmitaPsal Av; Ia wſzyſtkie grzechy moie/ wſzelkie wyſtępki y niepilnośći moię/ kłádę w krwáwe rany twoie LatHar 71. Cf »w mieszek kłaść«, »w pamięć kłaść«, »kłaść w uszy«.

kłaść w czym (3): kłádzćie ſobie ſkarb w niebie/ gdzie áni rdzá áni mol niepſuie/ áni złodzieie vkrádną. SkarŻyw 101; GosłCast 43. Cf »w uściech kłaść«.

Zwroty: »kłaść do dziurawego miecha« (1): á ten co weźmie naiem ſwoy/ kłáść gi będźie do dźiuráwego miechá [qui locabit se in sacculo pertuso]. BibRadz Agg 1/6.

»[komu] w mieszek kłaść« (1): Nie przyſtaway k iego rádzye/ Nie zá zbożeć w mieſzek kłádzye BielKom F2v.

»[komu] w pamięć kłaść« = sprawiać by ktoś zapamiętał (1): dodawa mu takyey rády kthorą mu wpámyęć kłádźie GliczKsiąż N5.

»kłaść serce [do kogo, do czego (2), przeciwko komu (1)]« [kalka z hebr.] = dbać, starać się (3): Proſſę niechay Pan moy Krol niekłádzie ſercá [ne ponat ... cor] ſwego przećiwko mężowi themu złemu Nábálowi Leop 1.Reg 25/25; Coż (ieſt) cżłowiek iż go wielmożyſz/ á iż ták o nim maſz ſtáránie (marg) wł. á iż kłádzieſz do niego ſerce twoie? (–). BudBib Iob 7/17, I 174c marg.

»kłaść do serca [czyjego]« [kalka z hebr.] = zwrącać uwagę, polecać uwadze; ponere in corde Vulg [szyk zmienny] (4): CzechEp 376; Kłádźćieſz wy do ſerc wáſzych te powieśći (marg) To ieſt, pilnie vważayćie, ábo pilnie słuchayćie. Hebráiſm. (–) WujNT Luc 9/44, Luc 1/66, 21/14.

»kłaść do uszu [czyich], w uszy [do kogo]« [szyk zmienny] (1 : 1): GrochKal 18; Sláchetne Nereides/ głos ſwoy ták żáłoſny Kłádły w vſzy do mśćiwey Proſerpiny SapEpit A2v.

»w uściech [komu], do ust [czyich] kłaść« = kazać mówić o Czymś (1 : 1): Bo chytry Cżárt w vśćiech im Chryſtuſa y Ewángelią kłádzie/ ále w poſtępkách y w końcu ich ſwoie kroleſtwo/ to ieſt zápomnienie Bogá práwego/ funduie y ſzerzy. SkarŻyw 92; CzechEp 123.

»w wnętrzności kłaść« = wcielać, włączać (1): téfz źiemie [...] przyłączywſzy ie przerzeczonému Króleſtwu Polſkiému powtóre wćielamy/ y práwie wwnętrznośći kłádźiemy [invisceramus JanStat 744] SarnStat 987.

a. Grzebać, chować (o zmarłych); ponere Vulg (9): AVguſtus gdy wźiął miáſto/ gdzie krole kłádziono/ Tedy mu potym koſcioł wielki otworzono. RejZwierz 7v; Vmárłych ćiał Turcy nie kłádą v kośćiołá/ máiąc to ſobie zá ſproſną rzecż/ ále oſobno w polu ſie chowáią. BielKron 261, 172; SkarŻyw 185; WujNT Mar 15/47.

W charakterystycznych połączeniach: kłaść ciało (4); kłaść u kościoła, w kościele.

Zwrot: »kłaść do grobu, w grob« [szyk zmienny] (2 : 2): A gdy go w grob kłádziono/ ná ziemi leżáłá. RejFig Aa8v; BielKron 171v; RejAp 91v; Y vyźrzą [...] ćiáłá ich przez pułczwartá dniá: a ćiáł ich nie dopuſzczą kłáść w groby [poni in monumentis]. WujNT Apoc 11/9 [przekład tego samego tekstu RejAp].
b. Umieszczać w jakimś systemie, podług porządku, reguły, kolejno; układać; ponere Vulg; intercalare, intericere, interponere, interserere Cn (43): SkarŻyw 257; CzechEp 294; Modlitwę ná końcu/ álbo według świętá iey/ álbo według nabożeńſtwá twego kłáść y odmieniáć możeſz LatHar 506.
W przen (5):
Zwrot: »kłaść w poczet, ku sumie« = zaliczać [szyk zmienny] (4 : 1): Pokolenia Lewi nielicż/ áni ich kłádz ku ſummie ſynow Iſráelſkich [neque pones summam eorum cum filiis Israel] Leop Num 1/49; WujJudConf 145v; Nie kłádź mię w poczet z ludźmi niepráwémi KochPs 39; CzechEp 84, 419.
Przen z Umieszczać w czasie (1): W tym bych był podobno zbłądził/ kiedybym był dał Iego M. pánu Ocieſkiemu Kánclerſki tytuł: ábo pánu Zebrzidowſkiemu Káſzteláńſki/ bo thego cżáſu kiedy ia the rozmowy kłádę/ ieſzcże tych oni titułow nie mieli. GórnDworz B6.
α. Umieszczać w tekście; apponere JanStat; includere, inserere Cn (35): A ty wſzytki ofiáry miánowáne dobytká y ptáſtwá rozumie ſie wſzędzye ná zdrowe/ gdzyekolwie piſmo ſwięte kładzye niepomázáne/ á nie ná pſtre iáko drudzy rozumieią. BielKron 38v; GórnDworz B2, B4; Abowiem wiele ieſt w piſmie ś. tákiey mowy / gdzie Artykuł [= rodzajnik] ten to ich/ mowię/ he/ háiedia/ kłádą CzechRozm 133v, 268; SarnStat 461.

kłaść w co (3): CzechRozm 101; FRáſzki nieprzepłáconé/ wdźięczné fráſzki moie/ W któré ia wſzytki kładę táiemnice ſwoie. KochFr 107; PowodPr 23.

kłaść na czym (1): I ſaczunki pienięzne ktore o krzywdy abo o ſkody na pozwiech kladą mayą bycz tak miarkovane, vazne, iako ſkoda ieſt vazna ComCrac 18v.

kłaść w czym (5): UstPraw I; OrzQuin E4; Nád to y Ieronim nie kłádzie iych [tych słów] wſwoiem Kommentarzu. BudNT przedm b6v; á Grecki Theodoretus ten liſt w hiſtoryey ſwoiey kłádzie SkarJedn 126. Cf Zwrot.

Zwrot: »kłaść w tekście« (1): Iedno tá ieſt rożność: iż Láćińſki [tekst]/ iáko pewnieyſzy/ kłádźiemy w ſámym texćie: á Graecki gdźie ſię kolwiek z Láćińſkim nie zgadza/ ná brzegu znáczymy. WujNT przedm 16.
αα. Umieszczać w określonym miejsca tekstu, w określonej kolejności (20):

kłaść przed czym (2): CzechRozm 267; S. Lukaſz te ſłowá kłádzie przed poświącániem. WujNT 116.

kłaść za czym (1): Gdyż oprocż Bogá iednego Iehowy/ [...] Bogá żadnego inſzego tákiego nie máſz/ w cżym mu y ſámi wykłádácże Mſzey Papieſkiey ſłowá ty przypomináiąc Sanctus s.s. święty ś.ś. y ſwoiego Kanonu więtſzego pierwſze ſłowá zá tym záraz kłádąc. Te igitur clementiſsime pater per Ieſum Christum et c. świádectwo dáią CzechEp 286.

kłaść przy czym (1): Ciż mowią że ie [Księgi Kronik] piſał Ezraſz. Y dla tego ie przy Ezraſzu kłádą. BudBib I 219.

Zwroty: »na [którym] miejscu kłaść« (5): SkarJedn 75; Formularze pozwów tu ná tym mieyſcu w inſzych Státućiéch kłádą: álem ia ie ná końcu Metryki w drugiéy częśći Metryki położył SarnStat 757. Cf »na pierwszym miejscu kłaść«.

»kłaść na ostatek« (1): Nie gań ſtobrożnego gumná/ choć máły przydátek/ Kłádę tu náoſtátek. KlonŻal C2.

»na pierwszym miejscu, pierwsze(go), pierwej kłaść« [szyk zmienny] (3 : 2 : 1): Auguſtyn S. wylicża Biſkupy Rzymſkie/ y kłádzie pierwſzego Piotrá S. SkarJedn 92, 75, 89, 242; WujNT 396; á miedzy dwunaśćią przenawyżſzy ieden Piotr ktorego tu ná czele Pan ſtáwi/ y wſzyścy trzey Ewángeliſtowie ná pierwſzym go mieyſcu kłádą. SkarKaz 606b.

»naprzod (a. wprzod), na początku kłaść« [szyk zmienny] (5 : 2): y thákżechmy naprzod w káżdych kſięgách kłádli Argumentá BibRadz *5v; CzechRozm 139v; CzechEp 317; NiemObr 37; Czytay Hieronymá S. in epi: ad Paulinum, ktorą kládą ná początku Bibliey. WujNT 427 marg; SarnStat 1301; SkarKaz 485b.

c. Dawać, używać jako składnika do produkcji czegoś (19):

kłaść w co (3): FalZioł I 16d; Suber, Drzewo którego skórę w pántofle kłádą/ kórká. Mącz 425c, 31a.

W przen [w co] (2): Siodmą gwiázdę kladątz ſpowiednicy w iéy korohę/ chwálątz ią tak mowili OpecŻyw 180v, 179v.
α. Dodawać do czegoś, mieszać z czymś (o miksturach różnego rodzaju); ponere JanStat (14): gdy migdałow ſłodkich oleyku ktemu przimieſzaſz nicz niekładącz z oliwy tedy lepiey będzie. FalZioł I 19c, I 19c, V 19c, 115.

kłaść w co (9): á namazuy mieſcze oblazłe albo kładz ty ſoki albo żiele ſamo wług á myi ſobie głowę tym ługiem FalZioł I 27a, I 8a, IV 20a; Nectarea, Ziele Allantowy korzeń który w wino kłádą. Mącz 244a, 449d; SienLek 47, 85v, 192; GórnDworz Ee8.

kłaść za co (1): IZ wiele z Aptékárzów nie máiąc rzeczy potrzebnych ku lékárſtwóm iednę rzecz zá drugą zwykli kłáść SarnStat 273.

W charakterystycznych połączeniach: kłaść w lekarzstwa, w ług (2), w picie, w wino, w wosk.

2. Doprowadzać do pozycji leżącej z poprzedniej pionowej (2):
Zwrot: »na wznak kłaść« = resupinare, supinare Calep (2): Resupino ‒ Nawznak kładę. Calep 919a, 1034a.
II. O różnych formach ustosunkowania się do treści, sensu (452):
1. Stosować, używać, poslugiwać się w celu dokonania jakiejś operacji myślowej [co] (82):
a. Przedkładać, pokazywać w celu zastanowienia się, porównania albo wyboru, proponować; udowadniuć; oskrzegać; ponere, proponere Vulg, Modrz; conferre Mącz, Cn; accipere PolAnt; adaequare, aequiparare, assimilare, coaequare, commetiri, comparare, compendere, componere, contendere, exaequare (ad regulam), expendere, collationem a. parem rationem facere, paria facere a. reddere Cn (78): Mącz 122c; RejPos 85; BiałKat 348v; ModrzBaz 92v; Powiem ieden temu rowny przykład/ ktory S. Auguſtyn kładzie. SkarŻyw 76; Opuſzcżam tu dowody/ ktore vcżeni doktorowie około tego [sprawy bóstwa Chrystusa] kłádą CzechEp 148.

kłaść komu (48): Oto ia teraz wam kłádę przeklęcie y błogoſłáwieńſtwo przed oblicżnoſcią Páná naſzego. RejPos 63v, 63v [2 r.]; vważayćie [considerate] to ſobie (marg) Wł/ kłádzćie ſobie [ponite vobis] ec. (—) BudBib Iudic 19/30. Cf »kłaść przed oczy«.

kłaść naprzeciw czemu (2): Na przecyw ſmyercy ktorαm záſluzil kladz ſmyerc yego [Chrystusa]. BierRaj 23v; WujNT 687.

kłaść przed kogo, przed co (48): gdychmy niewdzięcżni tego ták ſwiętego á miłośćiwego powołánia iego/ á tych ták miłośćiwych obietnic iego/ kthore przed nas kłádzie RejPos 159v. Cf »kłaść przed oczy«.

kłaść przed kim, przed czym (3): Oto kládę przed wámi drogę żywotá y drogę śmierći [do coram vobis]. BibRadz Ier 21/8. Cf »kłaść przed oczyma«.

Zwroty: »kłaść przed oczy, na oczy, przed oczyma« [w tym: komu (44), czyje (8)] = proponere in conspectu, ponere ante oculos Vulg; (pro)ponere ob oculos Modrz [szyk zmienny] (47 : 7 : 2): Nigdym nie kładł miły panie przed ocżyma mema rzecży nie ſprawiedliwey WróbŻołt 100/3 [przekład tego samego tekstu LubPs X2v, Leop]; RejJóz H5; LubPs C2v marg, 06v marg, T4, X2v; KrowObr 9, 108; RejWiz 134; Leop Deut 11/26, Ps 100/3, 3.Mach 4/4; RejZwierz A5v; SarnUzn D3; ále poſyłał do vſth Prorockich Duchá ſwego ſwiętego/ ktorzy temu to nędznemu cżłowiekowi záwżdy kłádli przed ocży on nędzny vpadek iego. RejAp 1v, 1v, 9v, 165; GórnDworz Dv, H7; RejPos 72, 192, 196, 214, 253; BiałKat 51; KuczbKat 255, 419; Iż otho wam kłádę przed ocży wáſze przeklęctwo y błogoſłáwieńſtwo/ złe y dobre/ obieraycieſz ſobie co chcecie wedle woley ſwoiey. RejZwierc 5v [przekład tego samego tekstu Leop Deut 11/26], 180, 262v; WujJud 207; RejPosWstaw 21v, 22, [414]; Oni też śmieſznie ſą nikcżemni/ ktorzi pochlebuiąc dźiatkam wielkich Pánow/ kłádą im przed ocży/ bogáctwá/ możność/ zacność domu w ktorem ſię vrodźiły/ á pirwey w ich ſercá cedzą pychę y nádętość/ niżli iáką wiádomość dobroći y ſkromnośći. ModrzBaz 12, 65, 67v; SkarŻyw A4v, 82, 134, 206, 310, 552; CzechEp 23; OrzJan 18 [2 r.]; LatHar 79; WujNT 780, 833, 848; SiebRozmyśl M; KlonKr B; Iozáphát krol kłádźie ná oczy tym ſędźiom ktore dawał: Páſrzćie/ práwi/ co czynićie, SkarKaz 2a; GosłCast 10, 59.

»kłaść przykład, na przykład, za przykład« [szyk zmienny] (1 : 1 :1): ListRzeź w. 22; RejPos 301; A przeto z ták wielkiego y roźlicżnego orſzaku świádectw ktoreśćie ſłyſzeli/ iż koniecżnie potrzebne ieſt po odpufzcżeniu grżechu/ doſyć vcżynienie/ kłádę tedy przykład [...] o doſyć vcżynieniu/ oto ták. WysKaz 31.

»na sztych kłaść« = porównywać, przedwstawiać; opponere Cn (1): Co ſię ſioſtry krolewſkiey/ y ſzkod dawnych tycże/ Więtſza to záſie v mnie/ niſzby ſię tu miáłá Przypomnieć/ ábo ná ten ſztych kłáść KochOdpr C2.

α. Wyznaczać, ustanawiać (4): Praefinio ‒ Czel kładę. Calep 833a.

kłaść na kogo, na co (3): PowodPr 49; Ná te trzy ſtopnie gniewu/ rożne obwinienie Pan kłádźie. SkarKaz 312b. Cf Zwrot.

Zwrot: »klątwę [na kogo] kłaść« (1): áby do mężoboyſtwá [...] nie przychodźiło: od tego ieſt iednánie y porownywánie/ ktore tu Pan IEZVS oſtro bárzo ſtánowi y roſkázuie/ y wielką klątwę ná vcznie ſwoie kłádźie. SkarKaz 315b.
b. Używać w działaniach matematycznych (tu mnożyć) (4):

Z liczebnikiem krotnym (2): kładźże tedy ſto y ośmdźieśiąt ſześć kroć/ á naydźieſz wſzytkiégo tyśiąc y ośmdźieśiąt GrzepGeom M2v, M3.

W przen (2):

Z liczebnikiem krotnym (1): Nie dwákroć/ lecz ſto kłádąc/ naydźieſz ich gorſzimi Gdy złé z dobrym ná ſzalách położyſz przed nimi. GosłCast 44.

Z liczebnikiem głównym w I pl (1): Niech licżą Fábiuſá/ niech tyśiącmi kłádą/ Cámiluſow/ ſą przedm ták woyną iák rádą/ Krolom znácżne Kśiążętá cni Rádźiwiłowie SapEpit A3.

2. Informować, podawać do wiadomości, wykładać, przedstawiać, mówić lub pisać o czymś, tłumaczyć (38): PatKaz III 97; Bo ták iáko Theodoretus Grecki kłádzie/ piſali do Dámáſa w ty ſłowá. SkarJedn 178.

kłaść co (19): LibMal 1548/l44v; LubPs Y6v; KrowObr 55; RejPosWstaw [1102]v; A ták ty powieday/ co tego zá przycżynę kłádą/ żeby mieyſcá tego pierwſzego nieſłuſznie Mátheuſz z Ezáiaſzá yzywał CzechRozm 125, 208v; SkarŻyw 257, 278; Miechouius/ y Wapowſki/ tákże Bielſki tey bitwy ſkutku nie kłádą StryjKron 697; CzechEp 267, 309, 343, 344, 386; CzechEpPOrz **2v; KochCzJan A2v; SkarKaz 116a marg; dla wywodu lepſzégo, y gruntownieyſzéy rzeczy, kłádę tu Orthográphią [...] Ianá Kochánowſkiégo JanNKar D 3v. Cf Kłaść co komu.

kłaść co komu (1): Dziekąn nam wszytko kładzie ActReg 86.

kłaść o czym (1): EZáiaſz [...]/ ktorego Ieronim s. piſze być zá iednego Ewányeliſtę/ iż iáwnie o przyściu Páná Kryſtuſowym kładzye BielKron 93v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [iż (3), zaimek względny (1)] (4): O dziwná rzecż/ ijż żádné piſmo przez koſciol ſwięty potwierdzoné/ niekladzie tzo dzialál w onych leciech Iezus mily OpecŻyw [34]v; Przeto ſwięte piſmo kłádzye iż rzekł Iakob : Descendam in infernum lugens ad filium meum. BielKron 16v; RejAp BB4v; StryjKron 697.

W charakterystycznych połączeniqch: kłaść definitiones, modlitwy i obrządki, nieomylną probę, przyczynę (za przyczynę) (6), skutek bitwy, świadectwa; dziś kłaść.

Zwrot; »wespołek kłaść« = utożsamiać (1): A to dla tego weſpołek kłádzieſz y mieſzaſz/ ábyśćie ludziom proſtym/ otzy zaſlonili KrowObr 55.
a. Cytować, przytaczać (12): Perpetrata est quippe definitio [ták kłádzie wedle Vulgaty: ále wedle textu Hebreyskiego ták stoi, zámknione iest, veżynione iest, deciſa est, facta est [...]] CzechEp 414.

kłaść co (11) : Poty ſą ſłowá wyięte ztych liſtow Iakobitow/ ktore kłádzie tęn to Nawárchus. SkarJedn 308, 216; CzechEp 135, 411; ReszPrz 60; Ale Zygmuntá trzećiégo przyśięgi niechćiałem ſie ważyć przekłádáć: ále iáko iest ſámá w ſobie, ták ią kłádę. SarnStat 22, 101. Cf Zwrot.

Zwrot: »słowa [czyje (3), z kogo (4)] kłaść« [szyk zmienny] (4): SkarJedn 309; O znáku krzyżá S. in vitá S. Antonij/ tákie słowá S. Antoniego kłádzie SkarŻyw 393; CzechEp 412; SkarKaz 382b.
3. Przedstawiać jakąś osobę, rzecz, fakt, wlaściwość jako przedmiot swojego lub czyjegoś osądu; uważać, sądzić, twierdzić, traktować; ponere Mącz, Cn; arripere, assumere, sumerc, supponere, testari Cn (332): Było od ſtworzenia ſwiátá 4610 [lat]. Niektorzy kłádą więcey. BielKron 110v; Anyoł [...] przynioſł Dánielowi ieść do Medyey/ drudzy kłádą do Bábilonu. BielKron 111, 110v; Ponunt philosophi, Kłádą/ to yeſt piſzą/ dźierżą ták. Mącz 309d; CzechRozm 170; StryjKron 447.

klaść kogo, co [= że jest] (130): KromRozm I Q4v; Niektorzy ten Pſalm kłádą o kroleſtwie Páná Kriſtuſowym LubPs P2v, B; GroicPorz mm3v; Kłádli ſtárzy Kozmográfowie Inſułę Tylen ná pułnocnym morzu BielKron 292v, A6 [2 r.],80v, 111v, 118, 160v (16); GrzegRóżn B4, G2v; RejAp BB4; GórnDworz C8; BiałKat 103v, 111, 376; GrzegŚm 56; Confeſsioniſte przećiw Confeſsiey Auſzpurſkiey tylko dwie Swiątoſći kłádą WujJud 159 marg, L16; Przetoż cżći iego właſney z ludźmi świętymi w rozdźiał ſpolny nie kłádźiemy. WujJudConf 58v, 59; RejPosWstaw 22; CzechRozm 139, 170, 170v; PaprPan E; Ná ktorym potępiony ieſt Ewthyches Cárogrocki Archimándrytá/ ktory Boſką y ludzką náturę w Chryſtuśie zmieſzáną kładł. SkarJedn [A*2]v, 283, 291, 305, 306, 315, [d9]v; SkarŻyw 129 marg, 133 marg, 139 marg; Wapowſki roku od Chriſtuſſk [!] 550 á Hagecus 650 początek Lechowego pánowánia kłádą/ áczkolwiek dáwnieiſzy czás inſzy kłádą. StryjKron 452 marg, 1, 31, 41 marg, 123, 552; CzechEp 358; ReszPrz 57; ZawJeft 26; LatHar 129, 200, 706 marg; WujNT 110 marg, Iac 3 arg, s. 856; WysKaz 11, 15; STárzy niektorzy y nowi dźiśieyſzy heretycy nie kłádą nierownośći w grzechách SkarKaz 312a, 384a, 485b; SkarKazSej 662a. Cf kłaść kogo, co miasto kogo, czego; kogo, co kim, czym; kogo, co za kogo, za co; co w czym; co za jakie; cum A cum inf; »kłaść przyczynę«, »kłaść smak«.

klaść kogo, co miasto kogo, czego (5): BielKron 21; Y Poetowie mowiącz o bogach/ wielekroć iednę płeć miáſto drugiey kłádą/ y mieſzáią wſzytko poſpołu. GórnDworz X8; ktorzy kłádą ćięmność zá świátłość/ á świátłość zá ćięmność: ktorzy kłádą gorzkie miáſto ſłodkiego/ á ſłodkie miáſto gorzkiego CzechRozm 218, 136v, 138.

Kłaść kogo, co kim, czym, którym (6): Abowim kłádźye Konſtántynopolſką ſtolicę trzećyą myędzy przednieyſſymi KromRozm III P2; Leop Ps 51/9; RejZwierz 135; Dawa znáć o wſzytkich fałeſznych Prorocech ktorzy w náuce ſwey nie kłádli ſobie celem Kryſtuſá ale indźie vwodźili myſli ludzkie. BibRadz II 57a marg; RybGęśli C4; PowodPr 65.

klaść kogo, co za kogo, za co [= że jest kim, czym] (20): Zgadza ſye ſtym confeſſio Auguſtana art. XI. gdźye też wyárę kłádą zá częſć pokuty KromRozm I H; RejZwierz 134; BielKron 276, 439; GórnDworz B3, E5, Bb5, Ddv; CzechRozm 62v, 148v; PaprPan E2; CzechEp 199, 291, 313; Nie kłádęć zá powinność cudźich obyczáiów/ ále tylko/ áby ſię im przypátrzył KochPij C3; SarnStat 1270; RybGęśli C3v; WujNT 536. Cf klaść za co cum inf; »za fundament kłaść«.

klaść kogo, co za kogo, za co [= zamiast kogo, czego] (4): BibRadz Is 5/20; Tych Apollinow było trzey/ á cżáſem Hiſtorikowie kłádą iednego zá drugiego. BielKron 23; CzechRozm 218; CzechEp 372.

klaść co w czym [= że jest czym] (I): Kthori kładzieſz w obłoku wſtąpienie ſwoie [qui ponis nubem ascensum tuum] WróbŻołt 103/3.

kłaść co za jakie [= że jest jakie] (2): że miał do napráwy Nowego teſtamentu nád ine Cáſtigatory kśięgi ſtárſze/ wſzákże zá na ſtárſze kłádzie ktorym było dziewięć ſet lat BudNT przedm C6v; LatHar 200.

klaść za co [= że jest czym] cum inf (1): Służyć/ y hołdowáć tobie/ Kłádę ia zá ſczęśćié ſobie. KochFrag 26.

cum A cum inf (20): Ieronim s. kłádzye ią być mátką Abnerá Hetmáná Saulowego. BielKron 67v; Iego vcżeń był Márcyon/ ktory kładł dwá bogi być/ iednego dobrego/ drugiego ſpráwiedliwego. BielKron 150; CZeſką źiemię też kłádą Kozmográfowie być cżęść Niemieckiey źiemie/ takież Moráwę y Sląſko. BielKron 291v; Acżkolwiek ſtárzy náſzy Kronikarze kłádli nas od Iáwáná z Greki ſpołu wynidź/ ále ktemu żadnego znáku nie mamy BielKron 335, 127v, 263, 337 [2 r.], 340, 461, 466; BiałKat 6, 376; StryjKron 31, 71, 145, 437; ále w náturze kłádą go tylko być cżłowiekiem/ á Boſtwo przyrodzone odwięzuiąc/ iákieś mu tylko pożycżáne (ktore prawdźiwym Boſtwem być nie może) przycżytáią. CzechEp 347, 348; PowodPr 18.

Ze zdaniem dopełnieniowym [iż (4), aby (1)] (5): PatKaz III 138; Tu záś oto kędy wſpomina/ Iż on iák ſławny zwycięſcá w ſławie zoſtánie. Drudzy kłádą/ Iż dla tego vniżenia w tych cięſzkoſciách/ będzye wywyzſzoná głowá iego. LubPs Z4; RejZwierz 134; BielKron 16v. Cf »za fundament kłaść«.

Zwroty: »za fundament kłaść« [w tym: czemu (2), co (2), aby (1)] (3): gdyż wodam Cieplicznym/ zá fundáment kłádźiemy/ áby w nié bárzo ſłáby nie wchodźił Oczko 13v; Tám cnotom doſkonałym przyucżáiąc ſię/ á co dzień więtſzy w nich poſtępek biorąc: pokorę á poſłuſzeńſtwo zá fundáment duchownemu budowániu kłádłá. SkarŻyw 192; CzechEp 315.

»kłaść przyczynę« [szyk zmienny] (5): GliczKsiąż D5; LubPs G3v marg, Z6v marg; BiałKaz C3; Bog chćiał dáć onę źiemię Izráelſką/ y żony Izráelſkich ſynow/ cudzoźiemcom: á przycżynę tego kłádzie tę/ iż wfzyſcy od máłego áż do wielkiego na zyſk cyháli [!] CzechRozm 109v.

»kłaść smak [w czym]« = lubie (1): Kłádą ſmák iákiś w iedle iteſz w pićiu CiekPotr 18.

»w szacunek kłaść« = brać pod uwagę, traktować jako godne uwagi (1): A od thego co vbogi człowiek kłoſáiąc częſto zá dworem/ náłoży ná Porádniki ſwoie w práwie/ ná Prokuratory/ co w drodze ſtrawi/ nic w ſzácunek niekłádą/ ná ktory kofzth nawięcey wynidźie. GroicPorz dd3.

a. Szacować, oceniać, wartościować [kogo, co] (26): Iábłek wprawdźie nie rodzę/ lecz mię pan ták kłádźie/ Iáko ſczep napłodnieyſzy w Heſperyſkim ſádźie. KochFr 43.

kłaść za co (1): Ale w.m. thák tho zá náder gániebny wyſtęp/ y ſrogi grzech kłádzieſz GórnDworz Bb5v.

kłaść jakim (2): PatKaz II 51v; Y tyś mię z tąd iuż kładł podobnym ſobie KochPs 76.

kłaść jak (13): Okrom ſławy pocżćiwey wſzytko kłádzye tanie PaprPan Qv; GórnRozm E4. Cf »lekce kłaść«, »kłaść niżej«, »wyszszej kłaść«, »zarowno kłaść«.

W charakterystycznych połączeniach: klaść podło, podobnym sobie, tanie.

Zwroty: »lekce (a. lekko) (sobie) kłaść« (5): RejKup i8; Kálibáſzá gdy obacżył máły lud Skánderbegow/ iął ſie znich ſmiać/ iż ſie thák názbyt ſmiáłymi cżynią/ lekko ie ſobie kłádąc/ porwał ſie nánie BielKron 245; Strum A2; PαprUp F2v; ſtrzeż więc tego rácży. Byś ſobie lekce nie kładł ták nieprzyiaćielá CzahTr 13.

»[ktorą] kłaść miarą« = umieszczać na którym miejscu (1): Trzećie/ fercá ludzkiego/ złącżenie/ ieſt z wiárą/ To/ ácż pierwſzego niżſze trzećią kłádę miárą GrabowSet K.

»w jednej mierze kłaść« (1): Y Cicero ſam dzyećińſtwo/ ſen/ nyemądrosć/ opilſtwo/ á głuposć/ w yedney myerze kłádzye/ gdy rozumye że ſtych wſſytkich narychley prawdę vſlyſſeć może. GliczKsiąż 16.

»kłaść na miejscu [którym (1), czego (1)]« [szyk zmienny] (2): Sprobuymy też roſkoſzek ſwiátá omylnego/ Co ie niektorzy kłádą ná mieyſcu lepſzego. RejWiz 19v; RejPosWiecz2 92v.

»kłaść niżej« (1): To Krol kto Pan w miernym chlebie/ Pompy kłádźie niżey ſiebie RybGęśli C3.

»w tył, na zad kłaść« = postferre Calep [szyk zmienny] (1 : 1): wtył ſobie kładzieſz ſlowá moię RejPs 75v; Calep 826a.

»kłaść nade wszytko« (1): Kłádę náde wſzytko/ iáwnie dwu wielkicb Zborow S. wtorego y śiodmego napoważnieyſze świádectwo. SkarJedn 281.

»wy(sz)szej kłaść« (2): Alexánder wyſzſzey kładł náukę Homerowę/ niż ſpráwy Achilliowe. GórnDworz G8, G8v.

»(za)rowno kłaść« (3): Serce niemylnie tuſzy/ że ćię z Boleſłáwy Rowno Polſká kłáść będzie KochDryas A2; GórnRozm D4, Kv.

α. Przedkladać, woleć (2): otoż on cżłowyek ktory Bogá ſwego/ Nye pokłádał nigdy ſobye zá ſwe wſpomożenye/ Kłádąc w chitrośći w zdrádzie ſwej to nędzne mieſſkánie. LubPs N5; Iakobus Gorſki Doktor [...], on ktori Xiag wiele piſal. Vprzikrzel ſie wam bel wprawdzie wpiſaniu ſwem dla tego ze kladl voluptatem pro libertate, alec mu to podobno prziſzlo belo zgniewu PaprUp C.
b. Przypisywać, upatrywać w kimś, zarzucać komuś [co] (40):

klaść na kogo, na co (37): WróbŻolt C4; Nyech tho co kłádą ná mye ták ſſkárádnye/ Ná nye przydzye ſnádnye. LubPs ee2v; KrowObr 19, 30v, 86, 153; Kłádźiećie ná mię rzecz mierźiączki y nielubośći ludzkiey pełną OrzRozm P; Błąd to tedy nieznoſny/ á omamienie ſzátáńſkie/ zdzieráć to z cżłowieká potomká Abráhámowego y Dawidowego/ Syná Bożego iednorodnego: á kłáść ná Aniołá poſłáńcá Bożego/ ktoremu tego Bog nie dał/ áni tego nań włożył. CzechRozm 45v, 77v; SkarJedn A*, 218, 230; CzechEp 172, 182, 199, 264, 275, 313; SkarKaz 243a. Cf Zwroty.

kłaść w kim (2): ſwouolna by rzecz byla klaſzcz w maryey pannye zmazą nyektorą albo grzech PatKaz I 11, 14v.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Czo namię kładą Zydowie izbych był bluznierz, abo izbym zakazował dani Ceſarskiey WróbŻołt C4.

Zwroty: »kłaść [na kogo, na co] przyczynę« = imponere occasionem PolAnt [szyk zmienny] (6): DiarDop 106; GliczKsiąż G6v; BudBib Deut 22/17; kłádli ná S. Máłgorzátę przycżynę śmierći iey SkarŻyw 161; Więc ći co cudze rzecży biorą potáiemnie, Ná vboſtwo przyżynę kłádą, choć dáremnie. KlonWor **v, **v.

»kłaść winę, w winę [w tym: na kogo, na co (12)]« = accusare Modrz, Vulg; crimen intendere Modrz [szyk zmien] (12 : 1): OpecŻyw 119; Diar 60; DiarDop 108; RejFig Ee2v; Nietylko ſię zá wyſtępek ſwoj nie upokorzył/ ále owſzem przećiw Bogu zuchwale ſię ſtawił kładąc nań winę wyſthępku ſwego. BibRadz I 2c marg; HistLan D2v; ModrzBaz 60v, 86v; SkarJedn 276; SkarŻyw 88; CzechEp 77; Zeno nikogoy nie wydał/ ále owſzem pochlebniki iego/ o ktorych wiedział/ ktorzy mu okrucieńſtwá pomagáli w tę winę kładł. Phil K2v; WujNT Act 25/16.

Szeregi: »kłaść i przypisować« (1): Iż to nánię kłádzieſz y tho iey przypiſuieſz/ co tylko fámemu Synowi Bożemu należy? KrowObr 153.

»przywłaszczyć, kłaść« (1): Gdyż oni to co raz ſynowi przywłaſzcżą wedle oſoby/ to záś y ná oycá kłádą. CzechEp 313.

c. Pokladać w czymś, opierać na czymś [co] (60):

kłaść w kim, w czym (53): RejRozpr I4v; y wnim [Chrystusie] náukę y ćwicżenie ſwe kłádąc/ żądał pilnie żeby go do klaſztoru [...] poſłano SkarŻyw 543; WysKaz 1, 27; SkarKaz 274b; W próznowániu śiłá ich/ ſczęśćié ſwoie kłádą GosłCast 31; SkarKazSej 668a. Cf Zwroty.

cum A dupl (1): zaz nie będzie przeklętſzy ktory wierzy w cżłowieká? á kłádźie ćiáło w ſpomożenie ſobie [ponit carnem bracchium suum Vulg Ier 17/5]? BiałKaz F3v.

Zwroty: »[w kim, w czym (7), w co (1)] (d)ufanie (a. ufność) kłaść« [szyk zmienny] (8): Abowiem błogoſláẃiony to człek ktory vpełne vffánie kłádzie wpánu bogu ſwoiem RejPs 60v; RejKup c5v, G, Qv, r5v; KochPs 42, 83, 102.

»kłaść nadzieję [w kim, w czym (37), w co (1), na kogo (1)], w nadziei, na nadziei« = constituere necessitudinem a. spem Mącz [szyk zmienny] (39 : 2 : 1): RejPs 44, 72v, 84, 90v, 103 (11); RejKup G, d2v, r8v; LubPs E4, ff2 [2 r.]; RejWiz 55v; BielKron 209; Mącz 412d; RejPos 116v, 126v, 127v, 209v, 214, 289; W tobie ia ſámym/ pánie/ człowiek ſmutny Nádźieię kłádę KochPs 9, 28, 29, 42, 47, 56 (10); KochPieś 1; Nie kłáć ſwoiey nádźieie/ w tych/ co świátem rządzą GrabowSet Dv, F2v, I4; Lecż w nádźiei zwyćięſtwo ſwe kłádli KmitaSpit B4; GosłCast 53.

»[w kim (2), na kim (1)] wiarę kłaść« [szyk zmienny] (3): Ten zbogiem miezka wnieſgodzie Kto wkijem ynem wiare kładzie. RejKup m4, f8v; My ná Doktorzech wiáry nie kłádźiemy: ále nie zgodę ich y odſtąpięnie vkázuicmy. GrzegŚm 14.

d. Zaliczać, zestawiać, porównywać, traktować na równi, nie wyróżniać; accipere in numerum, adlegare (in ordinem), adseribere (in albo a. in a. ad numerum), annumerare, coaestimare, conicere in ordinem, connumerare, contribuere, ferre, habere, mittere in album, numerare, ponere in numero, referre (in album a. in numerum), reponere (in numero), transeribere Cn [kogo, co] (21): Nie kłádźieć áni przywięzuie piſmo święte do żadney táblice Meſyafzá z dawná obiecánego CzechRozm 175.

kłaść miedzy kogo (2): BielKron 90v; A miánowićie to Lubelſkie Collegium náſ ze/ miedzy przednieyſze dobredźieie y owſzem Fundatory ſwoie to zacne Kśiążę kłádźie y przyznawa. WysKaz 42.

kłaść miedzy kim, miedzy czym (6): KrowObr 111v; DOm chędogi też kłádą/ miedzy rofkofzámi RejZwierz 135; OrzRozm P4; BielKron 284; Bo my małżeńſtwo S. cżćiemy/ y miedzj śiedmią Sákrámentj kłádziem SkarJedn 234; LatHar 127.

kłaść w czym (2): w Duchownym ſtanie kłádę wſzytkie ktorzy Kośćiołowi ſłużą OrzRozm V2. Cf »kłaść w liczbie«.

Zwroty: »kłaść w liczbie [kogo]« (1): święty Ieronym [...] kłádzie go [Senekę] też w licżbie świętych mężow. BielKron 280.

»w poczet kłaść« [w tym: czyj (6), (jeden) z kim (3)] [szyk zmienny] (9): tedy niewiem cżegobyś ſie tu ieſzcże obáwáć miał ábo ták o mnie dumáć/ żebymgo z inſzym ktorym ſtworzenim w pocżet ieden kłáść miał CzechRozm 65v; Ia Christuſowi nic nie odeymuię áni go w pocżet ſwoy kłádę. CzechEp 338 marg, 73, 338 [2 r.]; NiemObr 118 [2 r.]; Ná to niechay pámiętáią Neutrales, ći ktorzy nie ſą áni Kátholicy áni Haeretycy. że ie P. Chriſtus kłádzie w poczet iáwnych nieprzyiaćioł ſwoich/ y kośćiołá ſwego. WujNT 50; Abowiem nieśmiemy ſámych śiebie w poczet kłáść [inserere] ábo porownywáć z niektorymi/ ktorzy ſámi śiebie zálecáią WujNT 2.Cor 10/12.

»kłaść pod znaki« = kojarzyć ze sobą kształty różnych rzeczy (1): Których [gwiazd] ieſcze dotychmiaſt nikt nie rozráchował/ Ani wſzytkich przezwiſkiem właśćiwym miánował/ Kłádąc ie pod ſwé znáki KochPhaen 15.

e. Uwzględniać [kogo, co] (13): CzechRozm 153 marg, *2; Wſzyścy Swięći niewinni Młodźiankowie modlćie ſię zá námi. (marg) Może według nabożeńſtwá ſwego kłáść tu káżdy / ktore zechce święte. (‒) LatHar 174.

kłaść miedzy co (1): A vrząd ich rozny był od vrzędu Páſterſkiego: przeto ich theż nie kłádzyemy miedzy Páſterſki porządek. RejPosRozpr c2v.

kłaść w co (4): SarnStat 359; A tego nie ráchuieſz coś w kárty y w koſtki Przegrał: coś rozdał ſzkortom. ( –) Y to iá w to kłádę? CiekPotr 32. Cf »w liczbę kłaść«.

kłaść w czym (2): nierachowali wprawdzie Grodna y Brzescia ale nie kładł też wrachunku wychowania stołu ActReg 129. Cf »w liczbie kłaść«.

Zwroty : »w liczbie, w liczbę, w poczet kłaść« [szyk zmienny] (1 : 1 : 1): Páweł Apoſtoł piſze do ſiedmi kośćiołow/ bo oſmy liſt co do Zydow/ wiele ich kthorzy go nie kłádą w pocżet. Leop *B4v; owa Száfarz zboża/ nie ma ná licżbie kłáść podśiewin/ w gumnie to záraz ma oſtawáć. GostGosp 50; SarnStat 600.

»osobno kłaść« (1): W onym też przez trzy godźiny/ y máło coś więcey/ wiſzeniu ná krzyżu żywo/ zbáwićiel náſz/ bądź śiedm/ bądź (iáko drudzy łicżą/ ſłowo do Ianá ś. wyrzecżone oſobno kłádąc) ośm ſłow wymowić [... ] racżył LatHar 320.

»na ostatku kłaść« (1) Drugie rzemięſłá ábo zabáwy ſą Liberales, aut liberalibus quam proximae: bo kondycyey Sżlácheckiey nie deroguią. Iáko ieſt żołnierſtwo/ oráctwo ábo goſpodárſtwo [...]. á ná oſtátku kłádę żeglárſtwo ábo Flis KlonFlis A2v.

»przodkiem kłaść« (1): Wſzákże porządkiem ſwym káżdą [rzecz] z oſobná vważáć ſobye będzyemy. Grzech niecżyſty przodkiem kłádzie [apostoł] RejPosWstaw [1103].

f. Pisac, mówić (czasownik wprowadzający cytat lub odpowiednik cytatu, a odnoszący się do autora cytowanego) (5): PatKaz III 119; Iozephus ták kłádzye: Ktory wſzytko pożyra/ ſłotki pokarm s ſiebie puſzcża. BielKron 51 v; StryjKron 21; JanNKar B4.

kłaść co (1): Bo Cyprian ná mieyſeu náznáczonym áni opuśćił/ áni mogło puśćić tego ſłowá [...]. Hilarius lepák wyráznie ie kłádzie WujNT 555.

g. Postulować, wymagać [co] (1): A to przy tym/ że ia thu ſámey gołey ſkromnośći nie kłádę/ ále z godnoſcią poſpołu złącżoną: bo to oboie cżyni cżłowieká wziętego/ y wdzięcżnego v ludzi. GórnDworz L2.
h. Używać zamiennie jakiegoś wyrazu albo formy gramatycznej (22):
α. W tym samym znaczeniu (5):

kłaść co (4): Przeto y z Niemiec wiele kroć/ gdy Woytowie ſwoim Imieniem Liſthy piſzą/ nie kłádą Aduocatus, ále ludex iuratus Ciuitatis etć. GroicPorz cv. Cf kłaść co miasto czego; Zwrot.

kłaść co miasto czego (2): A przetho gdzie ieſt dobre Polſkie ſłowo/ tám zle cżyni/ kto Láćińſkie miáſto niego kłádzie GórnDworz F6; BudBib c.

kłaść czym (1): Y nápiſał tám ná kamienioch wypis zakonu Moiżeſzowego (marg) Niektorzy powtorzenim kłádą. (–) BudBib Ios 8/32.

Zwrot: »słowa kłaść« (1): A tak iuż máſz tego przyczynę/ cżemuſmy niektore ſłowá nie zwyeżayne kładli. BudBib b4v.
β. Wraz ze zmianą znaczenia (17): LubPs Z4; iż Potym wſtępuią do vmárłych (ſwięty Ieronim kłádzye do piekłá.) BielKron 81v, 2 marg; CzechEp 155.

kłaść co (13): Synechdoche [...]. Figura Grammatica cum a toto pars vel a parte totum intelligitur. Gdy tylko część kłádziemy á wſziſtkę cáłość rozumiemy/ álbo záś wſziſtkę cáłość kłádziemy á część tylko rozumiemy. Mącz 437a; A gdyby to miał był ſynowi przycżytáć/ tedyby przed ſłowy tymi/ ten ieſt prawdziwy Bog. punktá tákiego. nie kładł/ ániby mowił ten ieſt/ ále rádſzey/ ktory ieſt/ relatiuum á nie demonſtratiuum kłádąć. CzechRozm 64; WujNT 870. Cf kłaść co miasto czego; co za co.

kłaść co miasto czego (6): Cżemu Páweł ś. opiſuiąc wiárę tey Dufnośći niewſpomina/ ále miáſto niey Nádźieię kłádzie? WujJud 104v; CzechRozm 201v [2 r.]; Drukarz ſię podobno omylił kłádąc widome miáſto widźiánego CzechEp 198, 67; NiemObr 108.

kłaść co za co (3): BielKron 5v; Ieden tydźień w piſmie świętym znácży ſiedm lat/ dźień kłádąc zá rok CzechRozm 169v; WujNT 336 marg.

III. Bez funkcji semantycznej; w połączeniu z inną częścią mowy tworzy zwroty oznaczające czynność lub stan określany przez tę część mowy; czynić, robić, dokonywać; ponere Vulg, PolAnt; facere Vulg [kogo, co] (54):
Zwroty: »[z kim] dział kłaść« = mieć udział, współuczestniczyć (1): A s cżłowyekyem cudzołożnym zárowneś dzyał ſwoy kładł LubPs N3.

»kłamstwo [na kogo] kłaść« = kłamać o kim (2): Błogosłáwieniśćie gdy zle wam mowić ludzie/ y przenaſládowáć was/ y kłamſtwo na was y wſzytko złe kłáść będą/ dla mnie. SkarŻyw 185; SkarKaz 639a.

»konsyderacyje kłaść« = stawiać warunki, zastrzegać (1): Te consideracye kładł aby woiska dostatek było y aby się zrachowali wiele nasz bydź moze? ActReg 6.

»liczbę, na liczbę, na liczbie kłaść« [w tym: z kim (6), komu (2)] = rachować się, rozliczać się z kim; rationem ponere Vulg, PolAnt; calculum ponere Mącz; ad rationem ponere JanStat [szyk zmienny] (9 : 2 : 1): RejKup cc2; A przetoz przypodobane ieſt kroleſtwo niebieſkie cżłowiekowi Krolowi ktory chćiał licżbę kłáść z ſlugámi ſwemi. Leop Matth 18/23 [przeklad tego samego tekstu RejPos 246, BudNT, WujNT], Matth 18/24; Mącz 31c; RejPos 246 [2 r.]; BudNT Matth 18/23, 24; WujNT Matth 18/23, 24; Báłwan ſoli dárowány Zupnik Krolowi ná liczbę po czemu kłáść ma. SarnStat 372 marg, 372.

»myśl [ku komu] wiernie kłaść« = być wiernym, zachowywać się lojalnie (1): Y toć wielki członek cżnoty Gdy kto myſl z prawey ochoty Ku drugiemu wiernie kładzie (marg) Z wiernym ſie wiernie żachować (–) RejJóz E7.

»[kogo] kłaść w nienawiści« = nienawidzić (1): Y ſpráwiłeś ták iż nigdy wytrwáć niemogli/ á náwſpák ſie obracáli ći ktorzy mię kłádli w nienawiſći ſobie. RejPs 26.

»w pęta kłaść« = pętać (1): Compedio – W pęta kladę, petąm. Calep 226a.

»kłaść podniesienie« = podnosić (1): tu kłáść będzie (wiatr) podnieſienie [pones elationem] wáłow twoich. BudBib Iob 38/11.

»posromocenie kłaść [na kogo]« = spotwarzać (1): Pilne przypominánie o wybáwienie áby pan ſam zyął poſromocenie/ ktore kłádą niewierni z niecnothy ſwey ná wiernego. LubPs Q marg.

»potwarz [na kogo, na co] kłaść« = spotwarzać; calumniare, facere calumniam Vulg [szyk zmienny] (17): WróbŻołt 118/121; Diar 57; KrowObr 167v; Leop Lev 19/13; Ná cnotliwą potwarz kłádli będąc ſámi krzywi. KochZuz A3; BielKron 196v; To chce záiſte ſzátan potwarzą trzech Bogow/ ktorą ná słowo Boże kłádźie vcżynić/ áby nas [...] do Bábilonu záwiodł GrzegRóżn K2; SkarJedn A4v, 27, 234; SkarŻyw 390, 391, 457, 493; StryjKron 767; CzechEp 20; ReszPrz 26.

»kłaść pusto« = oprożniać, czynić pustym (1): ále ten [taras] co w wodźie może trwáć do kieládźieśiąth lat: oprócz kiedy owo Staw kłádą puſto/ że Tárás wyſchnie tedy mu to bárzo wádźi. Strum H3.

»[jak] słowa kłaść« = jakoś się wysławiać (1): Menelaus okrągło swoje słowa kłádzie KochMon 26.

»kłaść [na kogo (1), o czym (1)] staranie« = troszczyć się, starać się [szyk zmienny] (2): Omnes eius curae in te consumuntur, Wſziſtki ſwe ſtárania ná cię yednego kłádzie/ o cię ſámego troſzcze. Mącz 432d; WysKaz 5.

»ustawę kłaść« = ustawę stanowić, wydawać, postanawiać (1): y rádził wſzyſtkiemu Concylium/ áby takowey vſtáwy niekładli KrowObr 230.

»kłaść na zdradzie« = zdradzać (1): Nád to obácż tu iaką Kryſtus obietnicę podáie w wielkiey rzecży/ ázaſzby był nie położył tey: kthorą Antykryſtus kłádzie pewnie ná zdrádźie GrzegŚm 7.

»kłaść zgorszenie« = gorszyć (2): A na przeciwko ſynowi matki twoiey kładłes zgorſzenie [ponebas seandalum] WróbŻołt 49/20, Q5v.

»żałobę, skargę kłaść« [w tym: na kogo (3)] = oskąrżać, obwiniać; in crimen vocare Mącz; accusare, causam obicere Vulg [szyk zmienny] (5 : 3) : OpecŻyw 118; RejKup cc3v; In econtentionem de accusando venire, Wſpieráć ſie ſądownie ktoby powodną ſtroną miał być á żáłobę náprzód kłáść. Mącz 480e, 452c, 504b; LatHar 697; WujNT Lue 23/14, Act 25/7.

Synonimy: I.1.A. stawiać; II.3. dzierżeć, mnimać, rozumieć, sądzić, trzymać, twierdzić.

Formacje współrdzenne: kłaść się, dokłaść, nakłaść, nakłaść się, okłaść, okłaść się, pokłaść, pokłaść się, rozkłaść, rozkłaść się, skłaść, skłaść się, ukłaść, ukłaść się, wkłaść, zakłaść; kładać, dokładać, dokładać się, nadkładać, nakładać, nakładać się, nazakładać, obkładać, obkładać się, odkładać, odkładać się, okładać, okładać się, podkładać, podkładać się, pokładać, pokładać się, pozakładać, przedkładać, przedkładać się, przekładać, przekładać się, przykładać, przykładać się, rozkładać, rozkładać się, składać, składać się, spokładać, sprzykładać, układać, układać się, wkładać, wkładać się, wykładać, wykładać się, zakładać, zakładać się; okładzić się; dokładywać się.

Cf KŁADĄCY, KŁADZIENIE, KŁADZION

RS