[zaloguj się]
[pdf]

KONAĆ (58) vb impf

o oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf konać
indicativus
praes
sg pl
1 konåm
2 konåcie
3 konå konają
praet
sg pl
3 m konåł m pers konali
f konała m an
fut
sg
2 m konać będziesz
imperativus
sg pl
1 konåjmy
2 konåj konåjcie
3 niech konå
conditionalis
sg
2 m byś konåł
3 m by konåł

inf konać (10). ◊ praes 1 sg konåm (3). ◊ 3 sg konå (7). ◊ 2 pl konåcie (1). ◊ 3 pl konają (4). ◊ praet 3 sg m konåł (6). f konała (2). ◊ 3 pl m pers konali (1). ◊ fut 2 sg m konać będziesz (1). ◊ imp 2 sg konåj (2). ◊ 3 sg niech konå (1). ◊ 1 pl konåjmy (3). ◊ 2 pl konåjcie (3). ◊ con 2 sg m byś konåł (1). ◊ 3 sg m by konåł (2). ◊ part praes act konając (5).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Wykonywać, robić coś [w tym: co (10)] (11): BierEz L4v; oto Djábelſtwa wyganiám/ i vzdráwianiá dźiś i iutro konám MurzNT Luc 13/32; Zá cżyiem roſkazániem buduiećie ten dom y to przykryćie/ y ine wſſyſtkie rzecży konaćie [et alia omnia perficitis]? Leop 3.Esdr 6/4, 3.Esdr 6/11.
Zwrot: »konać drogę« = iść; iter facere PolAnt [szyk zmienny] (2): MurzNT Mar 2/23; Názáiutrz gdy drogę konał/ vyrzał miedzy chory Angielſkimi/ w Prorockim y Apoſtolſkim pocżćie/ duſzę Páwłá SkarŻyw 52.
a. Realizować (5): Ale kiedy go pan cżyni pocżći/niechay ſie iákoby troſzkę zbrania/ pokázuiącz iż tho zá wielką rzecż v ſiebie pocżyta/ cżym go pan nádárzyć/ á ozdobić chce/ áby pan tym vśilniey/ y z więtſzą chęcią konał ono. GórnDworz K8v.

konać w kim (1): rácżże ich [wodze] Pánie przymnażáć/ á ſwoie ſpráwy w nas konáć. ArtKanc K12v.

Zwrot: »konać wolą« [szyk zmienny] (2): ArtKanc A10; Acż poſeł muśi konáć wolą Páná ſwego KmitaSpit C4.
W przen (1):
Zwrot: »wolą konać« (1): Mężne u ciebie serdce jako topor, ktory Przez drzewo snadnie idzie, przypadając z gory, I tram ciesze a wolą cieśle swego kona. KochMon 21.
2. Doprowadzać do końca czynność zaczętą, czasem po przerwie (często o prowadzeniu rozmowy lub dyskusji); finire, insistere, persequi Mącz, Cn; continuare, ad exitum deducere a. pervenire, perducere ad culmen a. ad exitum a. ad summum, pergere, perstare, pertendere, pertexere inceptum a. orsa, proferre Cn [w tym: co (18)] (22): Zathym kazanye przerzeczoni doctor konall slovy on nyepamyątha kthoremi LibMal 1554/190; Mącz 397a; Tum być począł ónym Kápłanem: iáko o mnie prorokowano wedle porządku Melchiſedechá Kápłaná: thóż wy kápłáńſtwo konayćie BiałKat 343v.

W przeciwstawieniu: »począć (a. poczynać, a. zacząć)... konać« (4): WujJud 235; Oſtátek/ iáko zácznie/ Ták fortuná niech kona KochPieś 10; Włodarz [...] wſzelkie roboty pocżynáć y konáć/ Pánu kiedy y ſobie powinien. GostGosp 18; RybGęśli C.

W charakterystycznych połączeniach: granice konać, kapłaństwo, kazanie, małżeństwo, robotę, wiersz; konać słowy; statecznie konać (2), z pilnością.

Zwroty: »do końca konać« (1): Abowiem ći Konárſcy táki zwycżay máią/ Gdy co pocżną ſtátecżnie do końcá konáią. PaprPan Rv.

»konać co się poczęło (a. zaczęło) itp., [co] poczęte (a. zaczęte)« [szyk zmienny] (4 : 4): Ale iuż ty pánie Pápiſto ktoryś ſobie odpoczynął/ w rozmowie moiey około dźielnośći: czás ieſt ábyś konał to coś począł OrzRozm R2v; Persequor, [...] poczęte rzeczy konam Mącz 385d; OrzQuin R4v; PaprPan Rv; Konaymy rzecż pocżętą/ będziem my rządnieyſze. BielSjem 8; KochPam 84; Swátayże iuż bezecna/ konay coś záczęłá/ Vbiéray/ śćiél w łożnicy/ iákoś ſie podięłá. GórnTroas 59; Cżás Muſae iuż przychodźi/ pocżęty konayćie Wierſz weſelu SapEpit A4v. [Ponadto w przeciwstawieniu 4 r.].

»konać przedsięwzięcie, co się przedsięwzięło« [szyk zmienny] (1 : 1): Ale kiedy cżłowiek/ thák dáleko w tey mierze zábrnie/ iż bez ſwey wielkiey lekkośći/ cofnąć ſie ná zad nie może/ tám iuż nielza/ iedno konać Ithátecżnie/ ſwoie przedſięwzięcie. GórnDworz E2; BielSjem 18.

»konać rzecz« [szyk zmienny] (4): Mącz 385d; cżekał káżdy/ komuby mowić kazano/ ieſli pánu Myſzkowſkiemu/ áby rzecż o dworzáninie konał/ cży pánu Koſtce GórnDworz V5, Aa2; BielSjem 8.

Szereg: »kończyć, (i) konać« (2): Mącz 127d; ſámi Kommiſsarze przedśię gránice kończyć y konáć [prosequi et finire JanStat 406] będą powinni SarnStat 841.
W przen (1): Iáko łzy ma hámowáć? któré żal ſerdeczny wyćiſka/ nie ináczéy ieno iáko wieczny/ Wodę z ſkáły zdroy pędźi/ á tá niewſtrącona Srzodkiem nieoſuſzonéy łąki ſwóy pław kona. KochFrag 52.
3. Umierać, być w agonii; agere animam, exspirare Mącz, Cn; ducere horas extremas Mącz; accedere ad finem mortalitatis, agonizare, anima exspirata concidere, linqui animo, ad extrema fatorum venire Cn (24): BierRaj 23v; Choczya wydzys iż iuż kona. Gdy kko [!] opieniędzach mowy Wnet podnieſzie kazdy glowy. RejKup f4; Leop Mar 5/23; Mącz 5d, 95d, 409a; ModrzBaz 31; y po dwu godzinách konáiąc rzekłá: owo brát moy ná ſąd mię Chryſtuſow prowádzi. y to mowiąc vmárłá. SkarŻyw 311; Gdy konáli wielkie ziemie trzęśienie/ wiele kośćiołow báłwochwálſkich obáliło SkarŻyw 553, 373, 463; ArtKanc R17; ActReg 132; Ták ia mrąc żyię: konam ták żywotá Dochodzę GrabowSet Qv; WujNT Mar 5/23, s. 218 marg; SiebRozmyśl I; SkarKaz 422b; GosłCast 2; Gzemuś zwyczáy zmieniłá? (rzekłá gdy poznáłá Koſtczanká śmierć mácochy/ á ſámá konáłá) Przed tobąm ia chadzáłá/y zięta chorobą/ Przed tobą droga mátko/ przecz konam zá tobą? SzarzRyt D2, Cv.
Zwrot: »konać w zabiciu« (1): Niektorzy twierdzą/ iż kopyto ſkráyne od lewey przedniey nogi łośiey/ gdy bywa vrznione w ten czás gdy łoś kona w zábićiu: ieſt wielką obroną tych co ij przy ſobie noſzą SienLek 60.
W przen (1):
Szereg: »mdleć i konać« (1): Każeſz przynioſęć wody? (–) Gdy máiętność moiá Tu mdláłá y konáłá, w ten czás ią potrzebá Było odlewáć. CiekPotr 82.
4. Dręczyć, doświadczać [kogo] (1): TAkże/ z poránku pocżąwſzy/ moy Pánie/ Konáć mnie będźieſz/ áż ćięmna noc Przyidźie? GrabowSet G4v.

Synonimy: 1. czynić, sprawować; 2. kontynuować, prowadzić, wypełniać; 3. umierać; 4. cisnąć, dogarać, dojmować, dokuczać, dolegać, donaglać, dopiekać, dotykać, dożegać, dręczyć, gabać, gnąbić, gnieść, karać, męczyć, nędzić, nękać, nucić, popuszczać, przenaśladować, przyciskać, przypiekać, ruszać, szkodzić, ściskać, trapić, trestać, uciągać, upychać.

Formacje współrdzenne: dokonać, dokonać się, pokonać, przekonać, skonać, skonać się, ukonać się, wskonać, wykonać, wykonać się; dokonawać, dokonawać się, przekonawać, skonawać, skonawać się; dokonywać, dokonywać się, pokonywać, przekonywać, ukonywać, ukonywać się, wykonywać, wykonywać się; kończyć, kończyć się, dokończyć, dokończyć się, skończyć, skończyć się, wykończyć, wykończyć się, zakończyć; dokończać, skończać, skończać się, zakończać; dokończawać się; dokończywać, dokończywać się, skończywać, skończywać się.

Cf KONAJĄCY, KONAN, KONANIE

MM